Lögrétta - 27.11.1918, Side 3

LÖGRJETTA
Nýjar bækur:
Milli tvegg-ja elda, saga úr þjóðlífinu eftir Arthur Sowett.
G-óda stúlkan saga eftir Charles Dickens.
Þessar sögur eru hvor annari betri og skemtilegri bæði að stefnu og efni.
Fást hjá húksölunum.
lierÉn Siiiiiis jóranar, Reyljil
Til kaupenda Heimilis-
blaðsins.
Sökum inflúensu-drepsóttarinnar,
sem geisaS hefur hjer í Reykjavik,
og fært hefur veikindi og dauöa inn
á heimili mitt, sem víöar, get jeg
ekki sent nóvember- og desemberblöö
Heimilisblaösins fyr en meö fyrsta
janúarpósti.
Jeg vona, aö kaupendumir tak*i
þessar ástæöur til greina.
Reykjavík 21. nóv. 1918.
Jón Helgason.
og með henni margir farþegar, þar
á meöal borgarstjóri, Þorv. Pálsson
læknir, Forberg símastj., G. Ólafs-
son símastj. í útleiö fer skipiö til Nor-
egs meö kjöt.
Stríðslokin.
Stjórnarbyltinin í pýskalandi.
í síðustu erlendum blöðum er
hún aðalumræSuefniS. pýskaland
er orSiS lýSveldi meS jafnaSar-
mannastjórn, og hinn þýski hluti
Austurríkis hefur sameinast því.
Konungar, furstar og hertogar, sem
fariS hafa meSvöIdiníhinumþýsku
sambandsríkjum, hafa allir ýmist
sagt af sjer eSa veriS sviftir völd-
um, sumir áSur en keisarinn sagSi
af sjer, en sumir eftir þaS. AlstaS-
ar hafa veriS mynduS hermanna-
og verkmanna-ráS, eftir rússneskri
fyrirmynd, sem tekið hafa að sjer
æðstu völdin. Alríkisstjórnin hefur
verið lögð í hendur 6 manna, og
. jafnaðarm.flokkarnir tveir hafa,
hvor um sig, lagt til í hana 3 menn.
tJi* meiri hlutanum eru Ebert, sent
í fyrstu tók við kanslaraembættinu,
er Max prins hafði sagt því af sjer,
Scheidemann, sem sæti átti í Max-
- ráðaneytinu, og Landsberg, en úr
minni hlutanum Haase, Dittmann
og Barth. J?eir Ebert og Haase hafa
forsæti í ráðaneytinu með jöfnum
rjettindum. ForstaSa hinna ein-
stöku stjórnardeilda er falin ráð-
herrum, sem eigi þurfa að vera úr
flokki jafnaðarmanna. T. d. er dr.
Solf áfram utanríkisráðherra. En
6 manna stjórnin, sem nefnd hefur
verið, hefur yfirstjórnina. Æðsta
valdið er þó lijá verkmanna- og
hermanna-ráðinu í Berlín, og það
hefur úr sínum flokki kosið 24
manna nefnd, 12 verkamenn og 12
hermenn, til forgöngu.
Stefnuskrá liinnar nýju stjórnar
var lýst á fjölmennum fundi, sem
verkmanna- og hermanna-ráðið
hjelt sunnudaginn 10. þ. m. Ebert
lýsti þvi þar fyrst og fremst yfir,
að sættir væru komnar á milli jafn-
aðarmannaflokkanna tveggja, sem
áður höfðu verið ósammála út af
afstöðunni til hernaðarmálanna, og
var þeirri yfirlýsingu tekið með
niiklum fögnuði. Síðan fóru um-
ræður fram, og að lokum var sam-
þykt svohljóðandi yfirlýsing:
„Hið gamla þýskaland er ekki
lengur til. þýska þjóðin hefur sjeð,
að hún hefur árum saman vaðiS
í reyk ósanninda og blekkinga. Hin
marglofaða hermenska, sem allur
heimurinn átti að taka til eftir-
breytni, er nú að engu orðin.
Stjórnarbyltingin, sem hófst í Kiel,
hefur farið sigurför um landið, rutt
um koll hásætunum og sópað burt
hinum ríkjandi ættum. Hinir
krýndu menn hafa nú ekkert vald
framar. pýskaland er orðið lýð-
veldi. pað er orðið jafnaðarmanna-
lýðveldi. Dýr fangelsanna hafa ver-
ið opnaðar fyrir þeim mönnum,
sem hafa verið dómfeldir og frelsi
sviftir vegna stjórnmála-afbrota
eða fyrir afbrot gegn hermálalög-
gjöfinni. Stjórnmálavaldið er nú i
höndum verkmanna- og her-
manna-ráðanna. í öllum setuliðs-
bæjum, þar sem ekki eru nú verk-
manna- og hermanna-ráð, munu
þau verða stofnsett sem allra fyrst.
Úti um landið verða mynduð
bændaráð.
Verkefni bráðabirgðastjórnar-
innar, sem er fastsett af verk-
manna- og hermanna-ráðinu í Ber-
lín, er fyrst og fremst að semja um
vopnahlje og gera enda á hinum
blóðugu manndrápum. Krafa
stjórnarbyltingarinnar er, að fá
þegar í stað frið. Hvernig svo sem
friðurinn verður, þá er hann betri
en áframhald blóðsúthellinganna.
pjóðfjelagsfyrirkomulagið í
pýskalandi er svo úr garði gert og
skipulag efnahagsmála og stjórn-
mála svo fullkomið, að hægt er
fljótlega^ og reglulega að breyta
framleiðslutækjum auðvaldsins í
það horf, sem jafnaðarmenskan
heimtar, og sú breyting þarf ekki
að valda sterkum hreyfingum. En
hún er nauðsynleg til þess, að reist
verði nú á hinum blóðugu rústum
nýtt hagfræðilegt skipulag, sem
frelsa megi fjöldann frá þrældómi
efnaleysisins og menninguna frá
eyðileggingu. Allir starfsmenn,
andans og handanna verkamenn,
sem þessi hugsjón hefur fylt og
af heilum hug vilja berjast fyrir
framkvæmd hennar, eru hjer með
kvaddir til samvinnu að þessu
marki.
Verkmanna- og hermanna-ráðið
hefur þá föstu sannfæringu, að í
öllum heiminum sje í undirbúningi
bylting, sem fari í sömu átt og
þessi. pað treystir því, að öreiga-
lýður annara landa geri alt, sem í
hans valdi stendur til þess að
liindra það, að hinni þýsku þjóð
verði misboðið nú í lok ófriðarins.
pað hugsar með aðdáun til rúss-
nesku verkamannanna og her-
mannanna, sem gengu á undan inn
á braut stjórnarbyltingarinnar.
pað miklast af því, að þýskir
verkamenn og hermenn hafa nú
fylgt dæmi þeirra, svo að þeir haldi
sínu gamla frægðarorði sem for-
gangsmenn í alþjóðafjelagsskap
jafnaðarmanna. pað sendir verk-
manna- og hermanna-stjórninni
rússnesku sína bróðurlegu kveðju
og ályktar, að hin þýska lýðveldis-
stjórn skuli þegar í stað taka upp
hin þjóðrjettarlegu samskifti við
hina rússnesku stjórn og væntir
þess, að hún muni senda fulltrúa
til Berlínar.
í hinu hræðilega stríði, sem var-
að liefur yfir 4 ár, hefur pýskaland
beðið mikið tjón. Óbætanlegar
eignir, bæði andlegar og líkamleg-
ar, hafa verið eyðilagðar. pað er
nú verkefni verkmanna- og her-
manna-ráðsins að rjetta þetta við
aftur eftir megni. Ljóst er því það,
að glæpir og glappaskot hinna eldri
stjórnarvalda og eignastjettanna
verða ekki alt í einu bætt og að það
getur ekki alt í einu skapaS fjöld-
anum nein sældarlcjör. JafnaSar-
mannalýSveldið getur að eins leyst
þá krafta, sem hin alþjóðlega jafn-
aðarmannastefna hefur í sjcr
fólgna, til þess að skapa varanlegan
frið, bygðan á lýSveldisskoðunum.
Lifi hið þýska jafnaðarmanna-
lýðveldi!“
Á eftir var samþykt val 6-manna-
stjórnarinnar og síðan var fundin-
um slitið með fagnaðarópum fyrir
alþjóðaf jelagsskap jafnaðarmanna.
pað er mikiS þakkað fulltrúum
hermannanna, að samkomulag
náðist milli jafnaðarmannaflokk-
anna. peir heimtuðu að memhluta-
| flokkurinn yrði jafnrjetthár hinum
í hinni nýju stjórn og ógnuðu með
| því, að herinn tæki valdið í sínar
! hendur, ef sú krafa yrði ekki tekin
i til greina. Áköfustu byltingamenn-
irnir, eða þeir, sem lengst vildu
! fara í öllum kröfum, hafa ekki
; náð tökum á verkmanna- og her-
manna-ráðinu i Berlín og hafa ver-
ið útilokaðir frá valdastöðunum.
Liebknecht átti erfitt með að fá
að tala á fundinum, sem frá er sagt
hjer á undan.
pað má heita, enn sem komið
er, að þýska stjórnarbyltingin hafi
ekki kostað blóð. Valdamönnunum
hefur verið velt af stólum án þess
að nokkur þeirra hafi mist lífið.
Embættismannastjettin hefur, að
því er virðist mótstöðulaust, tekið
á móti húsbóndaskiftunum. Yfir-
forngi hersins, Hindenburg, tjáði
nýju stjórninni þegar, að hann
sjálfur og herinn lytu yfirráðum
liennar. Sendiherrar pjóðverja úti
um heim hafa gert eins. pað er
einnig sagt, að þýsku prinsarnir
hvetji til hlýðni við hina Jiýju
stjórn. Alt þetta sýnir, hve mentun
þýsku þjóðarinnar stendur á háu
stigi og gefur von um, að henni
muni takast að koma á hjá sjer
hinni miklu byltingu stórslysalaust.
pað hefur áður verið sagt frá
því um Wllhjálm keisara, að er
um það var talað í þýska þinginu,
að hann segði af sjer, fór hann
vestur til herstöðvanna. Hann var
á aðalherstjórnarstöSvunum i Spa,
er vopnahljesskilmálar banda-
manna komu þangað. pað er sagt,
að keisarinn hafi lesið yfir tilboðið
og litist illa á. Sendi hann þá eftir
Hindenburg, tjáði honum, að pjóð-
verjar yrðu að taka tilboðinu. „Jeg
skrifa aldrei undir það.“ hafði keis-
arinn sagt. En þá var farið að
brydda töluvert á uppreisnaranda
jafnvel þar á stöðvum aðalher-
stjórnarinnar, og merki uppreisn-
armanna, rauðu flöggin, sáust frá
gluggum keisarans. Falkenhayen
hcrshöfðingi tók þá að sjer að sjá
um burtför keisarans frá herbúð-
unum, og hjelt hann með fylgdar-
liði á mörgum bílum yfir til Hol-
lands. pegar keisarinn var farinn,
blöktu rauðu flöggin yfir bústað
hans í Spa. Hindenburg scndi boð
til verkmanna- og hermanna-ráðs-
ins í Köln og bað það að senda þeg-
ar í stað fulltrúa sína til aðalher-
búðanna.
Keisarinn fór til bæjarins Arn-
hem i Hollandi, en það er höfuð-
bærinn í hjeraðinu Gelderland.
Hann er skamt frá landamærum
]?ýskalands, í hæðadrögum, sem
hallast niður að Rín, en í kringum
bæinn er skógur og heiði. Margir
ríkir Hollendingar búa þar, sem
safnað hafa auðæfum í Austur-
löndum. Kringum bæinn eru mörg
auðmannasetur og meðal þeirra er
herraserið Middachten, sem keis-
arinn fór til. pað er eign einnar af
helstu aðalsættum Hollands, Ben-
tinck-ættarinnar, sem er í nánum
tengdum við hollensku lconungs-
ættina, og Bentinck greifi, sem nú
býr þama, er gamall vinur Vil-
hjálms keisara. pað er sagt, að
talað hafi verið um að einn af son-
um keisarans kvæntist dóttur Ben-
tincks grefa.
pýska stjórnarbyltingin hófst í
Iviel. Hreyfingin breiddist fljótt út,
gaus fyrst upp í ýmsum bæjum í
Sljesvík, síðan í Hamborg, Lybck
og Bremen og ýmsum fleiri borg-
um í Norður-pýskalandi. Alstaðar
voru mynduð verkmanna- og her-
manna-ráð.Uppþotin virtust standa
í sambandi hvert við annað, én
munu þó hafa verið undirbúin eft-
ir föstum reglum, segja fregnirn-
ar. í Múnchen var fyrst lýst yfir
því, af forsprökkum uppreisnar-
innar þar, að myndað væri i Bay-
I ern jafnaðarmannalýðveldi, og það
j virtist svo sem alt konungsríkið
Bayern gengi þegar undir merki
þess. Uppreisnarmannastjórnin þar
i Ijet þó þegar í stað uppi, að hugsun
sín vær ekki að skilja með þessu
Bayern frá þýska sambandinu,
heldur sú, að greiða veginn til þess
að þýskaland yrði í heild sinni lýð-
, veldi.
ASalviðburðirnir gerðust þó auð- j
vitað i Berlín. Nokkrar götuóspekt-
ir urðu til og frá í höfuðborginni.
En Eberts-stjórnin reyndi þegar
1 að ná sambandi við flokksstjórn
hinna Óháðu jafnaðarmanna, en
það var hún, sem stóð að baki upp-
I reisnarhreyfinganna úti um landið
| og þess helst að vænta að hún ;
mundi geta haft þar nokkur stjóm-
andi áhrif. pað var ljóst, að meiri-
hlutaflokkur jafnaðarmanna, sem
nú hafði i reyndinni fengið völdin,
þar sem Ebert, einn af foringjum
lians, hafði tekið við ríkiskansl-
|
araembættinu, gat ekki látið sjer
koma til hugar, að bæla niður
hreyfinguna með valdi; til þess var
; hann ekki nógu sterkur. Meiri-
j hlutaflokkurinn hafði jafnan tjáð
í sig andvígan stefnu þeirri, sem
Bolsjevikahreyfingin hafði tekið i
Rússlandi, og hann vildi fyrir
hvern mun reyna að stemma stigu
fyrir, að hreyfingin tæki þá stefnu.
það var því naumast nema um eitt
að gera fyrir Ebertsstjórnina, en
það var, að ná sambandi og sátt-
um við stjórn Óháða jafnaðar-
mannaflokksins, fá hana til sam-
vinnu við sig og ná á þann hátt
handleiðslu á byltingahreyfing-
unni um alt ríkið. Og þetta tókst.
Báðir flokkarnir urðu að gefa
nokkuð eftir, til þess að samvinnan
kæmist á. Óháðu jafnaðarmennirn-
ir urðu að skilja við sig hinn svo-
nefnda Spartacusflokk, sem var
frekastur í öllum kröfum i bylt-
ingaáttina og næstur rússnesku
Bolsjevikastefnunni i skoðunum,
en þeir Eberts og Scheidemann og
þeirra flokkur urðu að viðurkenna,
að valdð væri í höndum verk-
ntanna- og hermanna-ráðsns. Á
þessum grundvelli komust sættir á
milli jafnaðarmannaflokkanna,svo
að þ»ir urðu báðir um það, að lýsa
pýskaland lýðvcldi. Meirihluta-
flokkurinn hafði viljað fá til þessa
stuðning annara stjórnmálaflokka
og hafa menn frá þeim með i hinni
nýju bráðabyrgðastjórn, taldi það
tryggilegra og vissara til vinsælda.
En minnihlutaforingjarnir vildu
ekki fara inn í stjórnina nema hún
yrði einlit jafnaðarmannastjórn.
Hitt gáfu þeir aftur á móti móti
eftir, að fyrir einstakar deildir
stjórnarinnar yrðu settir menn úr
öðrum stjórnmálaflokkum, er
nauðsynlegiy væru þar sökum sjer-
þekkingar á ýmsum málum og
langrar reynslu, og á þennan hátt
eru aðrir stjórnmálaflokkar með-
starfandi að byltingunni, þótt yfir-
stjórnin sje bjá jafnaðarmanna-
flokkunum enum.
Upphaflega var því slegið á frest
um óákveðinn tima, að kalla sam-
an þing til grundvallarlagagerðar
fyrir hið nýja lýðveldi. En síðustu
frcgnir segja, að ákveðið sje, að
þetta verði bráðlega gert. Hugsan-
legt, er að það geti valdið vandræð-
um, er til samninga kæmi við önn-
ur riki um framtiðarskilmála, að
stjórn þýskalands væri ekki skip-
uð samkvæmt ríkjandi meginregl-
um um meirihlutasij órnir, fram
komnar af frjálsum kosningum.
Kvefpestin.
(Influenza)
Nú hafa borist hingað blöð bæði
frá Norðurlöndum, Englandi og
Ameríku, sem ná fram í nóvember-
mánuð og af þeim má ráða, að
gangur kvefpestarinnar liefur ver-
ið fjarska líkur í öllum löndum.
pessi kvefpest tók sig upp suður á
Spáni í vetur sem leið, breiddist
út þaðan óðfluga, var komin í öll
lönd Norðurálfunnar, til Vestur-
heims, til Suðurafríku og víðar á
miðju sumri, urðu þá víða allmikil
brögð að sóttinni, en sumstaðar
— það líka hjer — mjög svo lítil,
meðan sumarveðrátta hjelst; sum-
staðar virtist sóttin í rjenun að á-
liðnu sumri. En núna í haust, í
október og nóvember, hefur þessi
s a m a kvefpest blossað upp afar-
i9r
Til kaupenda
barnablaðsins „Æskan“.
Sökum influenzunnar, sem geisað
hefur yfir Reykjavík allan nóvem-
bermánuð, hafa stöSvast allar fram-
kvæmdir viövíkjandi undirbúningi
og prentun jólablaSs Æskunnar 1918.
Okkur er því ómögulegt aS senda
jólablaöiö og desemberblaSiö fyr en
með janúarpóstunum. ViS treystum
því, aS kaupendurnir taka tillit til
þessa, því að það er óviðráðanlegt
og þeim getur ekki fallið ver en okk-
ur að svona skyldi fara.
Vinsamlegast.
Aðalbj. Stefánsson. Sigurj. Jónsson.
skyndilega um allan heim, þar sem
til hefur frjetst, farið ákaflega geist
og — óhætt að segja — öllum þjóð-
um á óvart, valdið miklum mann-
dauða.
það er sama sagan úr öllum átt-
um, sama sagan og hjer: 1) Alstað-
ar hefur fólk lagst í hrönnum; 2)
alstaðar hafa hlotist mikil bágindi
af því, að mannhjálp hefur skort,
sjúklingar orðið að liggja í hirðu-
leysi, skort aðhjúkrun, sjúkrahúsin
fylst, orðið að taka ýms önnur hús
t. d. kirkjur og skólahús handa
sjúklingum; 3) alstaðar hefur sótt-
in nú valdið allmiklum mann-
dauða, miklu meiri en nokkur
hafði búist við, en þó ákaflega mik-
il hjeraðaskifti að því, svo að sum-
staðar virðist sem ekki hafi látist
nema 5—10—20 af þúsundi, en á
stöku stöðum hafa látist 10 af
hverjum 100 íbúum (t. d. i Norð-
ur-Svíþjóð og Capetown, höfúð-
borginni í Suðurafríku).
pessi geysta yfirferð kvefpestar-
innar í haust hefur í öllum löndum
- eins og hjer, - slegið miklum ó-
hug á fólk, og hræðslan sumstaðar
afskapleg. Og alstaðar þar sem til
hefur frjetst, bæði í Danmörku,
SviþjóS, Englandi, Ameríku, hafa
yfirvöldin — alveg eins og hjer —
| orðið fyrir þungum ásökunum
af hálfu hinna og þessara fyrir það,
að hafa ekki sjeð þetta fyrir og
haft viðbúnað til að taka á móti
þcssum óvæntu ósköpum. Og al-
staðar hefur eitthvað borið á þeim
skakka orðróm, að þessi spanska
sótt sje ekki kvefpest (Influenza)
heldur einhver önnur sótt, og ekki
ein sótt, heldur margar, sumar
vægar, sumar strangar. En alstaðar
er þetta nú borið til baka af vís-
indamönnum, þeim sem færaslir
eru til að dæma og fullsannað að
„spanska pestin er influenza og
elckert annað“ — alstaðar sama
veikin; að það er eðli allra farsótta,
að þær reynast oft mjög misþung-
ar, mikil landaskifti og hjeraða-
skifti að því. (Læknir, sem er ný-
kominn úr Borgarnesi, segir nú
veikina þar langtum vægari en
hjer, enginn samjöfnuður, en hann
scgir líka að húsakynni alþýðu sjeu
þar langtum betri en hjer.)
Hjer á landi hafa yfirvöld sætt
þungum ákærum fyrir það, að
hafa ekki varið landið fyrir þess-
um veraldarfaraldri. En nú hefur
frjetst, að sú spurning — um sótt-
kvíun — hefur líka komið upp í
Danmörku, og einn af allra merk-
ustu sóttkveikjufræðingum NorS-
urlanda dr. Thorvald Mad-
s e n lýst yfir því, að sóttkvíun gegn
spönsku pestinni sje með öllu óger-
leg, óvinnandi verk.
Fer hjer á eftir yfirlýsing hans
i viðtali við blaðið „Politiken“ (17.
október þ. á.):
„Hjer í blaðnu hefur því verið
hreyft, hvers vegna ferðamenn frá
Svíþjóð og Noregi sje ekki settir
i sótttkví, til að teppa útbreiðslu
sóttarinnar, með því að spanska
pcstin fer þar enn liarðar yfir en
hjer og er þar líka illkynjaðri.
Vjer höfum borið þessa spurn-
ingu fyrir forstöðumanni „serum“-
stofnunarinnar, Dr. med. T h o r-
vald Madsen, sem svaraði á
þessa leið:
—Við gétum ckki og höfum ekki
getað varnað því með sóttkvíun,
(Karantæne) að sóttkveikjurnaF
• bærust inn í landið. J>aS er um