Lögrétta - 23.04.1919, Blaðsíða 4

62
LÖGRJETTA
Notið eingöngu
FRYSTIVJELAE
frá
THOMAS THS. SABROE & CO., AARHUS,
sem eru notaðar um alian heim og þykja
alstaðar bestar. Hafa hlotið mikið lof og
fjölda hæstu verðlauna.
Hjer á landi eru vjelar þessar notaðar hjá Sláturfjelagi
Suðurlands, Reykjavík; Sameinuðu íslensku verslunununi,
Akurtyri, og ísfjclagi Vestmannaeyja:
Eimalilpafjelag íslands
og *
Samoinnöa guíuslvipafj olagiö
p
■H
a
m
M
u
o
>
■H
§
■H
o
nota eingðngu þessar frystivjelar í skipum sínum.
2700 vjelar af öllum stærðum þegar seldar.
Biðjið um upplýsingar og verðlista.
Einkasaii á íslandi
€r. J. Jolmseai
o
o
r*
ei
Vestmannaeyjum.
..111 --g-----
Det kgfl. oktr. Söassurance-CJompag'ni
loönutekju, selveiði og heilagfiskis-
veiði alt árið og síSar tekjur af veiSi-
dýrum. Lega landsins er hin ákjósan-
legasta, og framleiSslan hefur enga
samkepni á markaSinum; og hjer ;
hafa veriS gerS ráS fyrir vöndun
varanna, svo þær kæmust í allrahæsta
verS. Þegar Kanadabóndinn ogGræn-
landsbóndinn standa meS peningana
í höndunum, verSur KanadamaSurinn
aS kaupa dýrt, vegna erfiSra aSflutn-
inga, ‘ og sjerstaklega vegna hárra
tolla, sem hækka aSfluttar vörur og
iSnaSarframleiSslu í skjóli tollanna
mjög í verSi, en á Grænlandi er ekki
um slíkt aS ræSa. FullyrSingum um,
aS landnámsmenn í Kanada fái betri
kjör en þeir, sem nema land á Græn-
landi, verSur því aS vísa þangaS, sem
órökstuddum staShæfingum er vísaS.
ÞaS er ekki nema trúlegt, aS Vestur-
íslendingar vildu heldur flytja til
Grænlands, eftir aS Hudsonsflóa-
brautinni hefur veriS lokiS, heldur en
aS nema afvega óbygSir í Kanada,
sem miklu minni framtíS er í. En
vildu Vestur-íslendingar flytja til
Grænlands, væri þá ekki tilvinnandi,
aS brjóta ísinn og stofna þar litla
nýlendu.
En aSrir segja: ViS höfum nóg
land, hvaS eigum viS aS gera meS
nýlendur? Þessir menn vilja búta
sundur jarSirnar í sveitunum og gera
kot. En meginiS af kotagerSarmönn-
unum, þó aS sjeu lofsverSir, hugsa
ei til vill ekki til þess, aS skilyrSin
fyrir kotagerS er ekki aS eins mikiS
og ódýrt landrými, heldur einnig
hvaöa möguleikar eru fyrir sterkari
ræktun. En þetta síSasta er aftur há'ð
þ’ví, hve hátt verS fæst fyrir fram-
leiSsluna á markaSinum, og í öSru
lagi á iSnfræSilegri fullkomnun land-
búnaSarins. BæSi þessi síSustu
skilyrSi eru hrakleg hjer á landi.
eu í öllum löndum hefur kotagerS
komiS fram sem eSlileg afleiSing at
iönfræSislegri byltingu í landbúnaS-
inum og verShækkun á markaSinum;
og því hafa kotbýlin getaS staSist
samkepni, enda þótt kotungar hafi
fengiS minni peninga fyrir vinnu sína
en verkamenn. Kotin á íslandi yrSu
sennilega gerS á þann hátt, aS stór
holtaspilda yrSi lögS til kotsins. Af
engjum mundi erfitt aS fá nokkuS,
tekur að sjer allskonar sid>vA.tr-yqriJri«sar.
Aðalumboðsmaður fyrir Island
Eg-gert Caessen, yfirrj.m áaíiutningsmadur.
erni sínu. ÞaS er ekki hægt aS færa
nein rök á móti því, aS þaS sje æski-
legt, aS verkamenn og aSrir, sem búa
viS litil kjör fari til Grænlands, þar
sem hægra er aS komast áfram, og
verði þar íslenskir efnamenn og
sjálfstæSir atvinnurekendur. Á Græn-
landi er mikil, ljettunnin náttúruauS-
legS, sem enginn á. Á íslandi er margt
manna, sem eiga góSa hæfileika og
starfsdug, en eru eignalausir og geta
ekki notiS hæfifeika sinna sjer og
þjóS sinni til gagns vegna þess, nv^
lágt þeir standa í mannfjelaginu. AS
fá þessum mönnum í hendur eigenda-
laus auSæfi á Grænlandi, aS opna
þeim aSgang aS þeim, væri hiS mesta
þjóSþrifaverk. AfleiSingin af útflutn-
ingi til Grænlands yrSi því, aS mikil
íslensk fátækt yrSi aS íslenskri auS-
legS á Grænlandi, aS íslenskt aS-
gerSaleysi heima, yrSi íslensk fram-
takssemi þar. NokkuS af atvinnu-
rekstrinum, sem verst ber sig á ís-
landi, flytst til Grænlands og heldur
áfram, aS eins viS betri skilyrSi og
meiri gróSa þar. I staS þess aS nota
lökustu náttúruskilyröin, sem menn
annars mundu nota á íslandi, geyma
menn þau handanæstukynslóö,entaka
5 þess staS miklu betri náttúrugæSi til
notkunar á Grænl., — þau bestu, sem
Grænland á. íslenska þjóSin skeröisi
ekki eSa rýrnar á þessu, heldur eilist
af því hún fær betri lífsskilyröi aö
búa viö og framtíö hennar veröur
bjartari, af þvi hún fær einnig meiri
og þvi einnig betri lífsskilyröi fyrir
komandi kynslóöir.
MeS eöa móti innflutningi til Græn-
lands — innflutningur frá íslandi
þangaS, veröur ef til vill jafnmikill
fyrir þvi. FramtiSarmögleikar Græn-
lands eru svo miklir, og viS stönd-
um svo vel aS vígi, til aö hagnýta
okkur þá, hafa ofan af fyrir okkur
áfram þar, og fólkiö leitar þangaS,
sem best er aS hafa ofanaf fyrir sjer,
hvaö sem hver segir. En móti eöa meS
er: eigum viS fyrst aS flytja til Græn-
lands, þegar landiS hefur veriS numiS
af annari þjóð og hverfa inn í hana
á sama hátt og í Kanada, eöa eigum
v:S aS vera brautrySjendurnir, sem
seinni innflytjendur veröa aS haga
sjer eftir, og setja þannig íslenskt
mark á hina veröandi grænlensku
þjóS.
Fullyröingum um, aS Grænland sje
svo miklu verra land en Kanada, aS út-
flytjendastraumurinn til Kanada bein-
ist aldrei þangaS, er alveg gripin úr
lausu lofti. Hvorki sumarhiti nje þaS,
hvort hægt er aS rækta korn eSa
ekki, er nærri þvi aS vera mælikvarSi
fyrir gæSum landa nú á tímum; þaS
gat veriS þaS fyr á tímum, þegar
hver jörS varS aS framleiSa alt til
heimilisþarfa. En eins og kunnugt
er, framleiSir hver bóndi nú aS eins
þaS, sem hann getur framleitt til-
tölulega ódýrast og selur þaS á mark-
aSinum, en kaupir i staSinn allar aSr-
ar nauSsynjar. Hve mikiS bóndinn
fær fyrir erfiSi sitt, er því undir þvi
komiS, hve mikiS af peningum hann
fær fyrir framleiSsIu sína, og hve
dýrar þær nauSsynjar eru, sem hann
kaupir fyrir þær. Þegar Grænland 0g
Kanada er jafnaS saman sem land-
námslöndum, verSur aS reikna til pen-
inga alla framleiSslu bónda í hvoru-
tveggja landinu, og siSan aS bera
saman þaS, sem hægt er aS kaupa
fyrir þessar upphæSir á hverjum staS.
í þessum samjöfnuSi er óþarfi aS
kviSa þvi, aS Grænland standi höll-
um fæti. í Kanada fá landnámsmenn
lítinn jarSarblett, sem þeir verSa aS
hrjóta og rækta meS ærnum kostn-
aöi úti í óbygöum. Þeir fá engin
hlunnindi, og aö vetrinum hafa þeir
ekkert aS starfa. Langur járnbrautar-
flutningur tekur drjúgan skerf af
markaösverSi framleiSslunnar. Upp-
skeran bregst stundum, og ætíS verSa
Kanadavörurnar aS keppa viS fram-
leiSslu landa, sem liggja betur viS
markaSinum. Á Grænlandi fá land-
námsmenn svo aS segja ótakmarkaS
landrými, góS beitarlönd, svo storai
hiarSir geta gengiS úti nálega alt ár-
iS, engjar, sem vaxa sjálfsánar, á-
burSarvatn í jökulánum, túnin gömlu
rudd og í rækt. Auk þess fá þeir mik-
i! hlunnindi: Uppgripa laxveiSi,
því ef þær værtt sæmileg-ar, ertt þær
avöbesta landiS á bænum, og aS láta
af þeim, mundi rýra framleiöslumagn
jaröarinnar. Kotungur yrSi aS leigja
sjer engjar og halda fjenaS, til aS
fá áburS, eöa hann yröi aS kaupa á-
burS til ræktunar. Ræktun á io—12
dagsláttna túni, bæjarhús og fjós
mundi líklega kosta 3—4 þús. krón-
ur eSa álíka mikiö og meöal jörS meS
túni, engjum, húsum, beitarlandi og
ef til vill lítilsháttar hlunnindum. En
cnginn maöur mundi fremur kjósa
kot en slíka jörö, og þar meS er ný-
býlagerSin dæmd i bráS. En næsta
spurningin er: Getur fjölskylda lifaS
á svona koti, ef hún fengi 10 aura
fyrir mjólkurpottinn, eins og t. d.
mjólkurbú í Danmörku geta gefiö?
— I grend viS kauptúnin, þar sem
mjólkurveröiS var um 20 aura á pott-
inn, var nýrækt þar á móti gerS meS
góöum árangri, og kotum mætti þann-
ig koma upp i grend viS kauptún eöa
meöfram járnbrautum frá þeim inn í
sveitirnar. En hver mundi vilja leggja
fje til nýbýlagerSar annarstaöar?
MeSan landbúnaöurinn er eins ótrygg-
ur og hann er — þegar eitthvaö
harönar í ári, fellur fjeö eða þaö miss-
isi af því gagniö, og heyin hrekjast
annaö eöa þriöja hvert ár — geta
bankarnir ekki lánaö landbúnaðinum
til muna. En ofan á þessi vandkvæSi
bætist þaö, aS sjávarútvegurinn kepp-
ir viö landbúnaöinn og skamtar hon-
um vinnukaup. Sjávarútgeröin reyn-
isf ekki aS eins arðmeiri en landbún-
aöurinn, heldur einnig miklu trygg-
ari, síSan menn hafa fengiS nokkuö t
sæmilegri útbúnaö en menn höföu
áöur. Sjávarútgerðin hefur því gott
lánstraust. Auðsöfnun er mest í sjo-
þorpunum, og það, sem landsmenn
spara saman, er mestmegnis lagt í
sjávarútveg. Og þaS streymir ekki
að eins fólk, heldur einnig atorka og
framtakssemi úr sveitunum að sjón-
um. En þegar sveitajaröirnar þola
ekki betur samkepnina en raun er á,
hvernig mun þá fara um kotin? HefSi
kotageröin svaraö námunda þvi ems
kostnaöi og sjávarútvegur, heföu
þegar veriö gerö mörg kot, en þaö
hefur ekkert kot veriS reist, og smá-
jarðirnar eru jafnvel lagðar niður,
en floti landsins vex dagvöxtum.
Sjávarútgerð og siglingar eru að
veröa stærsti atvinnuvegur landsins
og jafnframt því má búast viö, aö
þjóöin geri öflugri kröfur til þmgs
og stjórnar, um aö efla þennan at-
vinnuveg, láta rannsaka fiskimiS og
fiskigöngur, gera námsskeiö og sjer-
skóla fyrir sjómenn, styrkja menn
ti! aö fá stærri skip og betri útbún-
aö, láta gera fleiri vita, hafnir, sigl-
ingamerki —- og björgunarstöSvar.
Koma upp tryggingum, en fyrst og
fremst, aS landsstjórnin taki aS sjer
eftlirlit meS útgerSinni og setji upp
varúSarreglur, til þess aS vernda líf
ungra íslendinga, sem nggja i víking
úti á öldum hafsins.
Og enn koma bókstafsmennirnir og
þvertaka fyrir aS nokkur maSur fari
ti! Grænlands af því þaS sje danskt
land og flutningar þangaS, fólks-
fjölgun og fjárafli á Grænlandi, verSi
Dönum en ekki íslendingum aS gagni,
því landiS geti ekki orSiS íslensk ný-
lenda. ÞaS er satt,aS landnám áGræn-
landi yrSi rikisheildinni, og þar meS
einnig Dönum til hins mesta gagns.
En skyldu Islendingar ekki mega
gera sjer neitt til gagns, ef þaS yrSi
Dönum aSgagni líka? ESa skyldiokk-
ur ekki bera aS rækja neinar skyldur
viS ríkiS? Grænland er ríkisland, al-
veg eins og t. d. Danmörk og Island,
og alt ríkissamband er óhugsanlegt,
ef Danir eiga aS vera yfirþjóS i rík-
inu, en viS hinir borgarar af lakara
tægi, sem Danir gefa ákveSinn dval-
arstaS, sem viS megum ekki fara út
fyrir og höfum aS ljeni af þeim. Af
þvi Grænland er i ríkisheildinni, getur
þaS ásamt Dönum haft sameiginleg
viS okkur öll þau mál, sem æskilegt
er, aS lönd hafi í sameiningu en þaS
eru öll þau mál, sem mikilli þjóS er
hægra aS fara meS en litilli. Danir
hafa nú þegar gefiS Grænlandi eins
konar sjálfstjórn. Af mörgum ástæS-
um stendur íslendingum þaS nær, en
liipum NorSurlandaþjóSunum, aS sjá
um, aS Grænland verSi aftur norrænt
land. HafiS sem skilur löndin á landa-
hrjefinu, gerir þaS miklu nálægari
hvort öSru í viSskiftalífinu en mílna-
talan sýnir. Innan skamms, þegar
vikulegar gufuskipaferSir eru komn-
ar á milli EiríksfjarSar og Reykja-
víkur, tekur sjóleiSin þar á milli ekki
lengri tíma en landleiSin norSur í
Húnaþing. BygSinni á Grænlandi
verSur þá vieevi leyti lilct Vmtto.$>
og á Vestfjöröum, þar sem samgöng-
ur viS aðra hluta landsins eru mest-
ar á sjó; og þótt sjóleiSin til Græn-
lands sje lengri en til VestfjarSa, er
hvorttveggja leiSin svo stutt, aS
ferming og afferming skipanna verS-
ur stór liSur í flutningskostnaSinum
og nokkurra tima lengri eSa skemmri
leiS, skiftir minnu. Nýlendan á Græm
landi yrSi af ýmsum ástæSum aS fá
sjálfstjórn og sjerstöSu í rikinu sem
sjálfstætt land. — Ef VestfirSir hefSu
veriS eyddir og væru i eySi, mundum
viS byggja þá, þótt einhverjar kring-
umstæSur gerSu þaS æskilegt, aS þeir
fcngju sjerstakt þing.
En þrátt fyrir allar hugsanlegar
mótbárur, er endurreisn nýlendunnar
á Grænlandi fyrir íslenska forgöngu,
mál, sem hefur líkur til aS ná fram
aö ganga. í sveitunum er margt upp-
vaxinna manna, sem enn hafa ekki
horfiS aS sjónum, en bíSa eftir því
að jörS losni, og þeir geti fariS aS
húa. Og losni jörS, eru margir um
hoSiS, og sá einn fær, sem best býSur.
Það er þó vafasamt, aS reikna meS
því, aS þessir menn fari til Græn-
lands. Þeir lifa í vonum sinum, sem
ekki geta þó rætst nema fyrir fáum
0g fyrst einhverntíma seint og síSar.
En í kauptúnunum eru menn — margt
manna — sem hafa yfirgefiS jarSir
í sveit, en sjá eftir því vegna þess
aS þeir geta ekki felt sig viS kaup-
staSarlífiS. Þeir eru reyndir i lífinu
og sjá, hve ómögulegt er aS fá jörS
og hverjir erfiSleikar eru á, aS byrja
búskap meS lítil efni. Þessir menn
sjá, hvers virSi þaö er, aS fá gefins
gömlu höfSingjasetrin á Grænlandi.
Þar er hægra aS byrja búskap meö
litlu en á íslandi, því í fjörSum, ám
og vötnum, skamt frá bænum, er upp-
gripaveiSi, sem selja má fyrir hátt
verS og lifa ríkulega á, meSan bú-
stofninn er aS vaxa. AuðvitaS væri
sjálfsagt aS kosta allan flutning til
Grænlands, aS landnámsmenn fengju
styrk til aS byggja upp á jörSunum,
aS þeir fengju viSbót viS þaS, sem
þeir gætu lagt sjer til af veiSarfær-
um, búshlutum og bústofni, svo þetta
yrSi sæmilegt. Slíkt væri sanngjarn
stuSningur fyrir þann greiSa, setn
hinir fyrstu landnámsmenn, mundu
gera síSari innflytjendum. ÞaS er
næsta ótrúlegt, að ekki vildi margur
fara til Grænlansd, eSa hví skyldu
menn, sem ekki sjá fram á annaS en
árangurslaust erfiSi fyrir sig, og enga
íramtíS fyrir börn sín, en hafa þó
dug til aS bera, og hví skyldi sá hluti
þeirra, sem gerast verkamenn, en
hafa fulla framtakssemi, ekki heldur
vilja gerast stórbændur á Grænlandi,
ógleymanlegir landnámsmenn og ætt-
fe^ur nýrrar þjóSar, og tryggja niSj-
um sínum þar æSstu mentir, völd og
forráS, en aS steypa sjer og sinni
ætt mSur í múghafiS, sem er aS vaxa
í íslensku bæjunum. ÞjóS sinni
reyndust þeir betri synir meS því
aS fara til Grænlands.
Frá verslunarstjett og sjávarút-
vegsmönnum hins nýja íslands, má
og vænta þessu máli stuSnings. Sjáv-
arútvegurinn ræSur yfir fjölda af
hreyfibátum, sem eru orSnir of litlir
til aS standast samkepni í fiskiveiSum
viS ísland. Eftir ófriSinn, þegar
geysilegur vaxtarkippur kemur í hinn
islenska flota og fleiri erlend skip
flykkjast inn á miSlandsins.en nokkru
sinni fyr, verSa enn fleiri bátar ófær-
ir. En þessir bátar eru eins og þeir
væru upprunalega gerSir til heilag-
fiskisveiSa inni á grænlensku fjörS-
unum og þar mundu þeir verSa hinn
fullkomnasti útbúnaSur, sem hægt er
aS hugsa sjer. Og viS Grænland þart
ekki aS kviSa þurS á heilagfiskinu
likt og þorskinum sem veiddur er á
lirygningarsvæSi sínu viS ísland
Fyrir ófriSinn þóttust sjómenn
merkja mikla og greinilega minkun
á þorskinum. ViS Grænland er fiski
alt áriö, og miklar og góSar gæftir;
en viS ísland er lítiS um fisk, frá því
á haustin og þangaS til á útmánuS-
um — á sumum stöSum alt fram á
vor. Skipin standa þá uppi í naustum
og fólkiS er vinnulaust, einmitt þegar
fiski er hvaS best viS Grænland.
ÞangaS á þá aS halda skipunum og
nota fiskigengdina og staSviSrin þar,
þegar umhleypingarnir eru hvaS
mestir á íslandi, og aflaleysiS. Lik-
lega mundi heilagfiskisútgerS áGræn-
landi bera sig betur en nokkur út-
gerS önnur. MeS því aS gera síldar-
verksmiSjur á Gænlandi og byrja
síldarútgerSina meS loSnuveiSi þar,
gæti þessi veiSi byrjaS 3 manuðum
fyr en ella. MeS því aS reka fiski á
■Qrænlandi, má bæta úr vinnuleysinu
að vetrinum. AS sjá svo um, aS ís-
lendingar fengju aS nota sjer auSs-
uppsprettur Grænlands væri miklu
þarfara og göfugra starf fyrir þjóS
og þing, en rjettarstöSulegar stafa-
breytingar i stjórnarskránni. — Hvi
segja menn, aS viS höfum ekki fólk
til aS nema land á Grænlandi, þegar
fólkiS situr auðum höndum og at-
vinnulaust, meira en hálft árið í sjó-
þorpunum og skipin eru dregin á
land, en á Grænlandi er nóg aS starfa?
Vel væri, ef tillaga min yrSi meitill,
sem klyfi bergiS fyrir ykkur, sem
lifiS viS staríshljóS og í glaumi vinn-
unnar.
*
* *
Einhvern vorfagran morgun, sum-
ariS 1986, verður klukkum hringt í
öllum íslenskum kirkjum vestan hats
c.g austan. ÞaS er upphaf aS allshjer-
ar þjóShátíS í minningu þúsund ára
landnáms og byggingar Grænlands,
einustu nýlendunnar, sem ísland hef-
ur átt. Þar verSur fagurlega minst
Eiriks og manna hans, sem fóru aS
nema ný lönd, breiSa út íslenskt mál
og menningu til fjarlægra stranda, aS
leggja nýjar auSsuppsprettur náttur-
unnar undir yfirráS hins norræna
kyns, sem stigu fyrsta sporiS í þá átt
aS gera okkur aS þeirri giftuþjóS sem
breiSir sig yfir ónumin lönd, eykst
þar og margfaldast og verSur stór og
sterk. ÞaS rignir aS samhygSar-
skeytum úr öllum áttum. En hvaS er
þá titt um Grænland? VerSur þá
„Ó, guS vors lands“ sungiS í græn-
lcnsku dómkirkjunni eSa verður þaS
skrælingjamál? VerSa þaS bjartlokk-
uð og fögur börn, sem leika þar i
birkilundunum og þykir vænt um
stóru steinana í bæjarrústunum
gömlu, sem enginn mannlegur mátt-
ur getur lengur hreyft, eSa verSa þaS
jóS hins svarta kyns, sem þykjast
góS af feSrum sínum, þegar rauk úr
þessum rústum? Á þeim degi verSur
Grænland á hvers manns vörum,
nefnt með sársauka eða gleSikend.
A þeim degi verSur og þessi ritsmíS
tekin fram, og óborin kynslóS dæmir
þá sem hana hafa dæmt.
Fjelagsprentsmiöjan