Lögrétta - 23.04.1919, Blaðsíða 2

óo
LÖGRJETTA
Til sölu er svæði við Skerjafjörð (hjá Skildinganesi)
ásamt rjettindum til sjávar. Mjög hentug til útgerðarstöðvar
fyrir botnvörpunga. Menn semji við
Eggert Claessen
yíirrj ettarm álaltutning smann.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mi&-
zhkudegi, og auk þess aukahlöS við og við,
Verð kr. 7.50 árg. á Islandi. erlendis kr.
10.00. Gjalddagi I. júlí.
gamall. Nokkrum árum síðar yar
hann dæmdur í 9 mánaða fangelsi
fyrir blaSagrein. Út úr fangelsinu
kom hann í ágúst 1898, og fjekk
hann þá starf viS aSalmálgagn só-
sialistaflokksins „Vorwárts“. Hann
skrifaSi vel og greinar hans vöktu
eftirtekt. Um tíma varS hann rit-
stjóri blaSsins. En svo kom upp
sundurþykkja milli útgefendanna,
og hann varS aS vikja. Nokkru síS-
ar varS hann ritstjóri í Numberg,
og 1910 fluttist hann til Munchen
og varS þar blaSamaSur. 1907
hafSi hann fengiS fæSingjarjett í
Bayern og varS þar einn af helstu
forsprökkum sósíalistaflokksins. Á
stríSsárunum varS hann einn af
áköfustu málsvörum Haaseflokks-
ins, eSa minnihluta-sósíalistanna.
Hann hjelt fram almennu verkfalli
og var tekinrr fastur í janúar 1918
og sat þá 8 mánuSi í fangelsi. Hann
kom út í september, og tveimur
mánuSum síSar gerSist hann aSal-
leiStogi uppreisnarinnar i Bayem.
paS kom bráSlega fram ágrein-
ingur milli hans og stjórnarinnar
í Berlín. BáSandi mennimir þar
virtust ekki hafa verulega trú á aS
Eisner væri stöSu sinni vaxinn. En
nú var hann ósveigjanlegur. Hann
lenti i hvössum deilum viS meiri-
hlutasósíalistana, kallaSi þá Ebert
og Scheidemann svikara og krafS-
ist aS þeir vikju sæti. Innan stjórn-
arinnar í Bayern, þar sem hann
hafSi forsætiS, var einnig ósam-
lyndi. Kurt Eisner fjekk því þó
framgengt, aS ráSaneytiS í Bay-
ern krafSist þess í einu hljóSi 2.
desember, af Berlínarstjóminni, aS
fulltrúar frá öllum stjórnum hinna
einstöku þýsku ríkja yrSu kallaSir
saman á fund. Minnihlutasósíalist-
arnir áttu þá enn fulltrúa í Ber-
línarstjórninni og þeir Ebert og
Haase voru þar jafnir aS völd-
um. Krafa Eisners var tekin til
greina, og á ríkisfulltrúafundinum
lá nærri, aS hann velti þeim Ebert
og Scheidemann úr valdastólnum.
En þaS fór þó, sem kunnugt er,
á annan veg. Og heima fyrir í Bay-
em, bæSi innan ráSaneytisins og
þó einkum er til þingkosninganna
kom, snerist straumurinn gegn
Kurt Eisner. Einkum spilti þaS
mikiS fyrir honum, aS hann sagSi
í ræSu á verkmannaþinginu í Bern,
aS pýskaland eitt ætti sökina á ó-
friSnum. pessar ýfingar hrundu
Kurt Eisner alveg yfir í flokk
Spartacusmanna. Sunnudaginn 16.
febrúar hafSi Spartacusflokkurinn
útbúiS stór fundahöld og götuupp-
hlaup i Múnchen til mótblásturs
gegn ríkisstjórninni. Fór fjölmenn-
ur flokkur um götur borgarinnar
meS flögg á stöngum, og á þau var
letraS m. a.: Lifi rússneska bylt-
ingin! Lifi einræSi öreigalýSsins!
— Lifi heimsbyltingin! Og í farar-
broddi ók i bíl sjálfur forsætis-
ráSherra Bayerns, Kurt Eisner. En
þetta varS til J>ess, aS mótstöSu-
menn hans innan ráSaneytisins
heimtuSu, aS hann segSi þegar í
staS af sjer, og var jafnvel reynt
aS draga saman herflokk, sem átti
aS ógna honum til þess aS fara.
Eisner hafSi þá mikil mök viS
rússneska Bolsjevíkafulltrúann dr.
Levien. En þaS fór þó svo,aSEisner
sá sjer ekki fært aS stríSa gegn
straumnum, og á ráSherrafundi
20. febrúar hafSi hann lýst yfir,
aS næsta dag ætlaði hann í þing-
inu aS biSja um lausn fyrir sig og
alt ráSaneytiS. En þetta var nú orS-
iS of seint, og líka virSist svo sem
menn hafi efast um, hvort Eisner
mundi halda loforS sitt, er til
kæmi. pegar hann var á leiS til
þinghússins 21. febrúar var hann
skotinn á götu af foringja úr hern-
um, sem var greifi og hjet Arco
Yalley, aS eins 20 ára gamall og
af einni af álitsmestu ættum lands-
ins. En þótt svo virtist, sem Kurt
Eisner væri mjög aS tapa fótfestu
á stjórnarpallinum *og áhrif hans
færu minkandi, þá breyttist þetta
mikiS viS morSiS. — Fylgismenn
hans, eldri og yngri, risu nú upp
meS auknum krafti. AS eins fáum
stundum eftir aS morSiS var fram-
iS var borgin öll í uppnámi. —
Stórir flokkar fóru um göturnar og
æptu: Hefnum Eisners! — NiSur
meS Auer! — En Auer var einn
af ráSherrunum, og sá maSur í
ráSaneytinu, sem mest hafSi staS-
iS í móti Eisner.
Fregnin um morSiS barst fljótt
til þingsalanna. pingmenn voru
komnir þangaS en fundur eigi sett-
ur. paS var gert litlu síSar, og stje
Auer þegar í ræSustólinn og for-
dæmdi morSiS á forsælisráSherran_
um meS sem hvössustum orSum,
en baS þingm. aS gera alt hvaS þeir
gætu til þess, aS halda uppi ró og
reglu, og sporna móti því, aS andi
stjórnleysisins yrSi yfirsterkari i
borginni. En rjett í því aS Auer
hafSi lokiS ræSu sinni heyrSist
skothvellur i salnum. Auer greip
meS hönd fyrir brjóst sjer, snerist
nokkrum sinnum á hæli og fjell svo
á gólfiS. En maSurinn, sem skotiS
hafSi, stökk inn i salinn meS marg-
hleypu í hendi; skaut enn úr henni
nokkrum skotum og miSaSi á ráS-
.herrabekkinn. En þaSan var skotiS
á móti. Alt varS i uppnámi og þing-
menn reyndu aS flýja salinn. Auk
Auers særSust ráSherrarnir Hoff-
mann og Frauendorffer og einn
þingmaSur var skotinn til bana. —
Auer ljetst og af skotinu. MorSingi
hans var hermaSur, aS sögn úr
flokki Spartacusmanna. AS áliSn-
um degi var boSaS til almennings-
fundar á opnu svæSi, og þar lýst
yfir almennu verkfalli. Einnig, aS
hermanna- og verkm a nna-ráSiS
tæki öll völcí í sínar hendur. Borg-
in var lýst í hernaSarástandi. paS
kom fram, aS sósíalistaflokkurinn
í borginni var þríklofinn, og fjekk
hver klofningur um sig fulltrúa í
framkvæmdanefnd þcirri, sem kos-
in var innan hermanna- og verk-
manna-ráSsins. Einn af þessum
flokkum nefnir sig Kommunista,
eSa Sameignarflokk.
II.
Þaö gekk sú sögn, aö samsæri hefSi
verið myndah til þess aö myrða Eis-
ner og hlutkesti varpað um, hver
verkið skyldi vinna. í þessu samsæri
hefSu m. a. verið ýmsir af ættmenn-
um konungsins. Til þess aS tryggja
sig gegn nýjum árásum úr þeirri átt,
tók nýja byltingarstjórnin í gislingu
10 menn af hinum æSstu aSalsætt-
um landsins, þar á meöal fríherra v.
Daiidl, sem áöur haföi veriS forsætis-
ráöherra. En lýst var yfir því, ah
gislunum skyldi ekkert mein gert, svo
framarlega sem ekki yrSu gerhar
neinar tilraunir til þess aS hnekkja
byltigunni. Nokkrar róstur voru í
borginni, þótt eigi sje hægt ah segja,
aS mikiiS hafi aS þeim kveSiS, eftir
því sem á stóð. Höll Leopolds prins
var tekin meö áhlaupi og rænd, og
sama er sagt um bústahi nokkurra
annara stórmenna. í áhlaupi á veit-
ingahús eitt í borginni fórust 3 menn.
En húsrannsóknirvoru ví8a gerharog
er sagt, aft sumstahar hafi fylgt þeim
rán. Nóttina eftir morhiS komu leifar
EisnersráSaneytisins saman á ráS-
stefnu og hafði Hoffmann þar for-
sæti, en hann heyrir til hinum óháSu
sósíalistum, eSa Haase-flokknum.
ÞaS var álit ráöherranna, aS ekki
væri annaS um aS gera, en a'S láta
völdin vera í höndum hermanna- og
verkamanna-ráösins. Fyrsta verk
ráSsins var, aS gefa út tilkynningu
um, aS þeir, sem gerSu sig seka um
rán eSa mótþróa gegn hinni nýju
stjórn, mættu búast viS dauSarefs-
ingu. í framkvæmdanefnd ráösins
voru fyrst valdir 11 menn, en litlu
síSar var þeim fjölgaS upp í 5°- ÞaS
var ákveSiS aS landssorg út af for-
sætisráðherramoröinu skyldi vera í
3 daga og fór fram sorgarhringing
í öllum kirkjum borgarinnar, en í
sambahdi viS þaö, er þess getiö, aS
Eisner hafi veri® trúleysingi. Á öll-
um opnberum byggingum voru flögg
dregin í hálfa stöng, og á blettinum,
þar sem Eisner fjell, var reist bráSa-
birgðaminnismerki og skreytt blóm-
sveigum. Rannsókn var fyrirskipuð
um morðih, og sögðu fyrstu fregnirn-
ar, aö grunur um þátttöku í samsær-
inu hefði m. a. falliö á Luxburg greifa
og Faulhaber erkibiskup. Fyrirskip-
un var gefin út um aö taka Joachim
Prússaprins fastan, einn af sonum
Vilhjálms keisara, sem var í Múnchen
en haföi horfiS burt úr borginni að--
ur en morðiS var framið. BlöS þau,
sem voru andvíg Spartacusflokkn-
um, voru stöSvuS, eSa tekin í hans
þjónustu. Her sá, sem í Múnchen var,
fylgdi byltingarmönnum aS málum,
en fregnirnar sögSu, aS sá her, sem
stöSvar hefSi úti um hjeruSin, meSal
bændanna, væri andvígur byltingunm
5 Múnchen og orS væri haft á því, aS
fara meS liS til borgarinnar og reka
Spartacusmenn frá völdum. MeSal
þeirra, sem teknir voru fastir í þess-
um óeirSum í Múnchen, voru nokkr-
ir þingmenn demokrataflokksins í
Bayerns-þinginu og jafnvel menn,
sem einnig áttu sæti á rikisþinginu
í Weirnar, og mætti þetta miklum
mótmælum þar. Annars fóru flestir
af fulltrúunum frá Bayern heim þaS-
an, er þeir frjettu hverju fram færi.
Eftir mikiS þjark og þóf í ráSinu
t Múnchen, fór svo á fundi þar 28.
febrúar, aS samþykt var aS taka upp
aftur þingstjórnarfyrirkomulagiS og
nýtt ráSaneyti var myndaS meS sam-
steypu af stjórnarsósíalistum og ó-
háSum sósíalistum. BændasambandiS
fjekk og fulltrúa í hinni nýju stjórn.
HöfSu foringjar óháSra sósíalista,
þeir Haase og Barth, komiS á fundi
ráSsins og munu hafa átt einhvern
þátt í þessu. Fyrir atkvæSagreiSsluna
á fundinum 28. febr. ruddust vopn-
aSir menn inn í fundarsalinn og tóku
höndum nokkra af helstu forkólfum
Spartacus-stefnunnar, þar á meSal
Levien, hinn sússneska Bolsjevíka-
fulltrúa. Þeim var þó slept þegar aft-
ur eftir kröfu fundarins. En ráSs-
stjórnarfyrirkomulagiS fjekk ekki
nema J4 atkv. Ekki var þó svo aS
skilja, aS ráSiS vildi kasta alveg frá
sjer völdunum og rjúfa sjálft sig,
heldur skyldi haldast viS hli'ð
þings og stjórnar verkmanna-, her-
manna- og bænda-ráS, meS 250 full-
trúum og7 manna framkvæmdanefnd,
eSa miSstjórn, sem svo er nefnd. Þessi
nefnd gerSi uppástungu um myndun
hinnar nýju stjórnar og ætlaSi Segitz,
úr stjórnarsósíalistaflokknum, þar
forsæti. En þingiS kom fyrst saman
aftur 17. marts og kaus þá í einu
hljóSi Hoffmann til forsætisráSherra.
Hann hjelt mikla ræSu viS þaS tæki-
færi og lýsti yfir, aS. Bayern vildí
halda föstu ríkissambandinu viS
Þýskaland, og lagSi hann áherslu á
þetta, en hins vegar vildi ríkiS fá aS
ráSa sjálft innra stjórnarfyrirkomu-
lagi sinu, RáSstjórnarfyrirkomuIag-
inu vildi hann halda, aS svo miklu
leyti sem þaS reyndist heppilegt,- Og
hann vildi taka undir ríkið allar nám-
ur og allar vatnsafls-stöSvar.
Byltingin í Bayern hafSi allmikil
áhrif út í frá, bæSi í Wúrtemberg og
þó einkum í Saxlandi. Þaö leit svo
út um tima sem alt MiS-Þýskaland
mundi komast ávaldSpartacusmanna.
1 borgunum voru verkföll og uppþot
og alt á ringulreiS. Þegar Noske her-
málaráSherra hafði bælt niSur upp-
þotin á einum staSnum, komu þau
upp á öSrum. Noske þykir duglegur
maSur. Frá byrjun byltingarinnar
hefur hann haft forustu stjórnarhers-
ins, sem átt hefur aS halda uppi reglu
innanlands, og er hin nýja stjórn var
mynduS af þinginu í Weimar, varS
hann hermálaráSherra.
í símfregnum var sagt frá þvi
snemma í þessum mánuöi, aS stjórn-
arfyrirkomulag Bolsjevíka væri tek-
iS upp á ný í Bayern, og síöustu út-
lend blöS, sem hingað hafa komiS,
skýra frá þeim viSburSum. Þessu var
lýst yfir í Múnchen 4. þ. m. Þá var
fundur haldinn í hinu fjölmenna ráSi,
sem frá er sagt hjer á undan, og ó-
háSu sósíalistarnir snerust þar alger-
lega á sveif meS Spartacusmönnuni
Sá, sem orS hafSi fyrir þeim, heitir
dr. Wadler, og hjelt hann ákafa ræSu
í anda Bolsjevíka, er tekið var meS
rniklum fögnuöi. Hann sagSi, aS ekki
gæti hjá því fariö, aS sósíalistar yrSu
bráSlega alment aS taka að sjer
stefnuskrá Bolsjevíka. Hjer væri aö
eins um tímaspurningu aS ræSa, hve-
nær þetta ætti aS verða. RauSa ein-
veldiö hlyti aS koma. „Öreigalýöur
heimsins er framtíSarinnar valdhafi !“
sagöi hann. „Sendum kveSju og rjett-
um bróSurhönd til vorra rauöu
bræSra í Rússlandi og Ungverja-
landi!“ Næst talaSi formaður miS-
stjórnar ráösins, sem Nikisch heitir,
og sagði, aS þingiS í Bayern skyldi
aldrei framar koma saman. Stór-
bændurnir í Noröur-Bayern mættu
mótmæla eins kröftulega og þeir
vildu. ÖreigalýSurinn í Múnchen tæki
tií sinna ráöa 0g stofnaöi í landinu
stjórn samkvæmt fyrirkomulagi Bol-
sjevíka. Og sú stjórn verSur síSan
fyrirmynd í öllum rikjum Þýska-
lands, sagSi hann. Þessi bylting skyldi
fara fram án þess aS hún kostaSi
einn blóSdropa. Bayern yrSi fyrir-
myndarríki, sem innleiddi þetta
stjórnarfyrirkomulag án öfga og ó»
friðar. RæSunni var tekiS meö mikl-
um fögnuSi, og þaS var samþykt í 1
ráöinu, aS þessi dagur skyldi fram- J
vegis veröa þjóðhátiSardagur. SíSar •
um daginn gekst miðstjórn ráðsms
1 fyrir því, aS hermannaflokkur tók
þinghúsiö á sitt vald.
Hoffmann forsætisráðherra var
staddur í Berlín þegar þetta gerðist,
en brá undir eins viS og hjelt hehn-
lciöis, þegar hann fjekk frjettirnar.
ÞaS er ekki Ijóst, af fregnum þeim,
sem hingáS hafa borist, hvaS síöan
hefur gerst í Mún;chen. Útlend blöS
spáSu þar borgarastyrjöld, milli land-
bændanna og borgarbúanna. Úr henni
hefur samt ekki orSiö. En sundur-
lyndi hefur komiS upp innan ráSsins i
Múnchen, eftir því sem símfregnirnar
hafa sagt, og virSist ekki vera ráöiS
fram úr því enn.
Síðustu frjettir.
ÞaS er nú sagt, aS fulltrúar ÞjóS-
verja sjeu kvaddir til friöarráSstefn-
unnay i Versailles 25. þ. m., þ. e. á
föstudaginn kemur, og hafi Wilson
1 forseti boðaS þá þangaS í nafni
bandamanna. Frjettinni fylgir þaS, aS
í þýsku blöSunum beri nokkuS á þeim
röddum, sem skora á stjórnina, aS
undirskrifa ekki friSarsamningana, þ.
e. a. s. eins og fregnirnar höfSu sagt,
aS þeir ættu aö vera. ÞaS hefur heyrst
frá París, segir í útl. blöðum, aS þeim
Clemenceau, öSru megin, og Lloyd
George og Wilson, hinu megin, hafi
ekki komiö vel saman um kröfurnar,
eftir aS fjögra manna ráöiö tók aðal-
málin aS sjer, en í því eru þeir þríi
og italski forsætisráðherrann, Or-
lando. Þó er nú samkomulag fengiö
um kröfurnar þeirra i milli, og þá
ekki annaS eftir, en aS fá undirskrift
ÞjóSverja. SíSustu fregnir segja, aS
hlutlaus landræma, 50 kílóm. breiS,
eigi aS vera austan Rínar, en Frakk-
ar aS hafa setuliS í Rínarlöndunum
í 15 ár, til tryggingar fjárgreiSsluní
þeim, sem ÞjóSverjum sje gert aS
inna af höndum.
Ástandið 1 Þýskalandi, er á þann
veg, aS svo þykir sem enn geti brugS-
iS til beggja vona um þaS, hvort
Bolsjevíkastefnan nái þar yfirtökun-
um eöa ekki. AfstaSa bandamanna til
Rússlands er enn mjög óákveðin. Her
þeirra í NorSur-Rússlandi er í kreppu,
cg í SuSur-Rússlandi er hann á und-
anhaldi. ÞaS hafði vakið mjög mikla
athygli á franska þinginu, er þing-
maöur einn sagSi þar í lok síðastl.
mánaðar, að stjórnandi Bolsjevíka-
hersins rússneska væri sjálfur Brúsi-
loff hershöfðingi, einhver nafnkunn-
asti herforingi Rússa frá keisaratím-
anum, og að þeir hefðu nú á að skipa
850 þús. manna her. Pichon utanríkis-
ráSherra hafði verið margspurSur,
hvort þetta væri satt, um Brusiloff
hershöföingja, og hann ekki borið
á móti því. — Smuts hershöfðingi
hefur veriS sendur til Ungverjalands
meö erindi bandamanna, til að reyna
að koma sættum á milli Ungverja og
nábúa þeirra. En síöUstu fregnir þaS-
ari benda ekki í friöaráttina, því sagt
er, aS bæöi Joseph erkihertogi og -
Wekarle fyrv. forsætisráðherra sjeu
drepnir. Frá Austurríki er nú sagt, að
Czernin greifi hafi verið handtekinn,
er hann ætlaði að fara úr landi og
til Sviss.
Mannerheim, ríkisstjóri Finnlands,
hefur í vetur heimsótt höfuðborgir
Noröurlanda, og hafa konungar og
muna, yfirhershöfðingi hvítu her-
sveitanna í borgarastyrjöldinni miklu
síðastl. ár. En er stofnun konungs-
ríkis hjá Finnum fórst fyrir i haust,
sem leiö, vegna ðsi'gurs miðveldanna
og byltingarinnar í Þýskalandi, var
Mannerheim hershöfSingja falin yfir-
stjórn finska ríkisins.
Frú Guðrún Þorsteinsdóttif
frá Breiðabólstað í Fljótshlíð.
F. 23. nóv. 1838. — D. 19. des. 1918.
Breiddu, FljótshlíS, báðar hendur
blíðar móti gesti þínum,
hvíldarstað, sem hinstan kosiS
hefur nú í skauti þínu.
Mun þjer ekki allra skyldast
a'o þú vökvir blóm á leiði
bcnnar, sem þín höfuðprýði
hefur verið langan aldur?
Fanst þjer ekki sól og sumar,
svífa yfir brúnum þínum,
þegar GuSrún, tignartígin,
til þín kom á blómaárum?
Sástu nokkurn svanna áður
sæti prýöa jafnt sem hana?
vei er, ef því happi að hrósa
hægt er þjer, á seinni tíSum.
Fegurð, mannvit, skörungskapur,
skein sem ljós frá enni björtu.
Flest, sem göfugt fjóð má prýöa,
faðir lífsins veitti henni.
Þó var sálargullið góSa,
— guSi vígt frá æskudögum —
fegra allri ytri prýði; —
á það gullið fjell ei móða.
Fagurt nú hjá guði geymist
gulliS, sem hún bar í hjarta.
Vel er, að drottinn verð þess metur:
viðkvæmt brjóst og eðallyndi,
trygð og ást og trúfast sinni,
trúarþrek í lífsins raunum,
alt mun þetta eilíft gildi
ciga fyrir herrans dómi.
Honum eru ekki dulin
öll þau kærleiksverkin mörgu,
sem hún vann,og seint mun’ gleymast,
sist þeim snauða þurfamanni.
Opnar dyr þar öllum stóðu,
en þó langfremst smælingjunum.
Hversu oft hún auma gladdi
ofvaxiS er mjer að greina.
Nú mun hennar hólpinn andi
heyra blíðan guðsson tala:
Það, sem mínum minsta bróður
miðlað var, jeg sjálfur þáði. —
I’yg'g' nú góðu lífsins launin,
lofsæl frú, — hjá guði þínum.
Öll þau tár, sem þú hefur þerraö,
þúsundfalt munu’ endurgoldin.
Hvíldu svo, við hlið þíns maka,
hnigin Islands kvennaprýði.
Yfir nýja brúöarbeöinn
björtum geislum stafar sólin.
Láttu Fljótsshlíð, laufskart dýrast
legstað þeirra prýða’ og skreyta. —
AS eins þessi litlu launin
lengi mun þjer hægt að bjóða.
Jón Þórðarson.
Hamingja íslands.
1.
Islenskri framtiö stendur það á
mjög miklu, hvort menn ímynda sjer
að tunga vor, íslenskan, sje einhver
mállýska, sem skapast hafi hjer x fá-
sinninu, eftir a'S íslensk menning hafði
beðið hinn niikla ósigur á 13. öld, eða
menn vita, að hún er lifandi það forn-
mál, sem fyr á öldum gekk yfir Norð-
urlönd öll, 0g nokkurn hluta Rúss-
lands, Englands, Skotlands, írlands
og Frakklands. Að fornmál það sem
göfgast hefur verið, er lifandi hjer,
getur, ef vel er á haldið, orðiö oss
(og öðrum) meira virði, en þó að
Ef vel er á haldið, segi jeg, því að
talsvert betur þarf að vera í þeim efn-
um en verið hefur, ef duga skal. Og
að norrænan sje göfgasta málið, má
stjórnir tekið honum með mestu
virktum. Hann var, eins og menn hjer í. landi væri gull og gimsteinar