Lögrétta - 07.05.1919, Page 4

LÖGRJETTA
70
un hinna efnaSri stjetta. Ástand verk-
mannamálanna væri nú nær því eins
ægilegt og hættulegt og sjálfur
heimsófriöurinn, og ef ekki yrSi tek-
iö á þeim málum meö skynsemi
og undir eins aö þeim snúist, þá væri
ríkiö í hættu. Skoraði hann á forsæt-
isráðherra aö gefa sem allra fyrst
upplýsingar um, hvaö stjórnin heföi
hugsað sjer aö gera til þess aö sefa
þá óró, sem upp væri komin innan
verkmannastjettarinnar.
24. febr. lagði Lloyd George fyrir
þingið frumvarp um skipun nefndar
tii þess að rannsaka ástandið meðal
kolanámuverkmannanna og alt, sem
aðnámurekstrinum lyti.Hann sagðiað
sJík rannsókn væri nauðsynleg áður
en teknar yrðu til greina kröfur
námumannanna. Þær mundu hafa það
í för með sjer, að verð á stáli stigi
um 10% 0g verð á kolum um 8—10
shilling. Ef tekið yrði fyrir kolaút-
flutning frá Englandi, mundi það hafa
í för með sjer, að aðflutt matvæli
hækkuðu í verði, því að kolin borg-
uðu nú að hálfu leyti flutning þeirra
til landsins. Bandaríkin væru orðin
alvarlegur keppinautur Englands um
kolamarkaðinn. Kröfur námumann-
anna mundu hafa í för með sjer, að
hækka yrði kolaverðið upp i 26 shill-
ing við námurnar, en verðið í Banda-
ríkjunum væri 11 shilling. England
hefði þegar mist mikið af kolamark-
aði sinum i Brasilíu og væri að missa
hann i Argentinu, og væri það mjög
oheppilegt, því skipin, sem flutthefðu
þangað kol, hefðu komið aftur með
kiöt. Lloyd George sagði, að nefndin
yrði að hafa góðan tíma til starfa
sinna, en krafist yrði af henni, að hún
hefði lokið þeim og gæti lagt fram
álit sitt 31. marts. Námumenn hefðu
heimtað svar fyrir 15. marts, en nann
kvaðst ekki trúa því, að þeir gerðu
veður út af því, þótt svarið drægist
einum 16. dögum lengur. Æskilegast
væri, að námumennirnir sjálfir ættu
fulltrúa í nefndinni, og gengju þeir
að þvi, þá mundi stjórnin nefna til
fulltrúa frá hálfu námaeigendanna.
Adamson óskaði, að stjórnin fjellist
þegar á, að rikið tæki að sjer náma-
reksturinn, en nefndinni yrði falið að
rannsaka alt, sem að framkvæmd þess
lyti. Lloyd George sagði, að engin
stjórn hefði leyfi til að fara inn á
þá braut fyr en eftir nákvæma rann-
sókn á málavöxtum. Gerðardómsúr-J
skurði væri neitað, og væri það mjög
athugavert. Það dygði ekki að kaupa
sátt og samlyndi innan lands með alt
of mikilli eftirlátssemi. Þessi þræta,
sem hjer lægi fyrir, væri hafin í
þeirri trú, að friður væri þegar sam-
inn og stríðinu út á við lokið. En
þetta væri ekki rjett, og hann vildi
alvarlega vara verkmannaflokkinn
við því, að spilla ekki árangri sigurs-
ins með óþolinmæði og ótímabærum
æsingi. Breytingartillagan frá verk-
mannaflokknum í samræmi við uppá-
svungu Adamsons, var svo feld með
257 atkv. gegn 43.
Framkvæmdanefnd námamanna
h.afði ákveðið verkfall 15. marts, ef
kröfum þeirra hefði ekki verið svar-
að fyrir þann tima, en nú sarnþykti
hún að fresta verkfallinu til 22. marts,
og Lloyd George hafði lofað, að 20.
marts skyldi svarað kröfuliöunum
um launahækkun 0g stytting vinnu-
timans.
27. febr. var stór fundur í West-
minster til þess að ræða verkmanna-
mál landsins og sóttu þangað full-
tiúar frá öllum hjeruðum Englands,
alls yfir 800 manns, sendir bæði af
fjelögum verkveitenda og verka-
manna. Stjórnin hafði boðað til fund-
arins og verkamálaráðherrann var
þar fundarstjóri. Hugsun stjórnar-
irmar var, að mynda einhver samtök,
sem kæmu í veg fyrir verkföll, eða
heftu það, að byrjað yrði á þeim fyr
en ágreining=málin hefðu verið lögð
fvrir einhvern óhlutdrægan dómstól
Verkamannaráðherran, sir Robert
Horne, setti fundinn með ræðu, er
gaf yfirlit yfir ástandið. Hann sagði,
að kröfurnar um kjarabætur væru eð-
lilegar. En óró sú, sem átt hefði sjer
stað í Englandi síðustu vikurnar, væri
ískyggileg. Mörg atvinnúfjelög í Eng-
landi hefðu þá þegar komið sjer sam-
an við vinnuveitendur um stytting
vinnutimans. Verkmannaráðaneytið
hefði gengist fyrir því, að kaup kven-
fólks hefði verið hækkað, þar sem
atvinnufjelögin hefðu ekki náð til. Úr
atvinnuleysi í landinu væri nú þegar
farið að rætast nokkuð. Það væri ekki
meira um það nú en verið hefði 1914
og minna en oft áður. Stjórnin hefði
nákvæmlega ihugað, hvort rjett væri ,
að ríkið tæki að sjer verksmiðjurekst-
ur, og árangurinn hefði orðið sá, að
lienni virtist einasta leiðin til lausn-
ar á því máli, sem fyrir lægi, vera
sú, að»endurreisa traustið á framtaks-
semi einstaklinganna. Hann áleit að
hver atvinnugrein út af fyrir sig ætti
að ráða fram úr launamálinu innan
smna vjebanda, að svo miklu leyti
sem unt væri án afskifta ríkisvalds-
ins. Það væri vandamál, að ákveða
lágmarkslaun, er giltu fyrir heila
þjóð, en það mál mætti þó ræða. Hann
kvaðst viðurkenna, að átvinnufjelögin
hefðu gert mjög mikið gagn, en sín
skoðun væri, að vænlegast mundi
reynast í framtiðinni það fyrirkomu-
lag, sem Whitley-ráðin hefðu. Það
væri stefna nútímans, að verkamenn
fengju þátt í eftirliti með þeim at-
vinnugreinum, sem þeir stunduðu, og
þegar fult lag væri orðið á slíku fyr-
irkomulagi, þá væri stórt spor stigið
í rjetta átt. Loks skýrði hann frá því,
að forsætisráðherrann mundi tala síð-
ar á fundinum. Ýmsir tóku nu tn
máls, og einn þeirra kom fram fyrir
hönd bandalags þess, er myndast
hafði milli atvinnufjelaga náma-
manna, járnbrautarmanna og verk-
manna á flutningaskipum, og lýsti
yfir, að þessi fjelög hjeldu tast vio
þær kröfur, að ríkið tæki að sjer
námur, járnbrautir og alla flutninga
innan lands og með ströndum fram.
Þessu mótmælti L.George,er hann tók
til máls, og sagði, að takmörk væru
einnig fyrir því, hvað ríkið gæti ráð-
isí í. Hann kvaðst vona, að dýrtíð-
irini ljetti nokkuð á næsta sumri, en
hún væri fyrsta ástæðan til óróans
irman verkmannastjettanna.Viðskifta-
liöftin gætu ekki orðið leyst fyr en
Þjóðverjar hefðu undirskrifað frið-
arskilmála bandamanna, en vænta
mætti, að þetta yrði gert innan nokk-
urra vikna, og hyrfi þá sú óvissa,
scm ríkjandi væri á öllum sviðum
meðan friður væri enn eigi fenginn.
Síðan hvatti hann með mörgum og
fögrum orðum verkamenn og vinnu-
veitendur til góðs samkomulags og
endaði með uppástungu um, að fund-
urinn kysi stóra nefnd, sem í sætu
bæði vinnuveitendur og verkamenn,
jafnmargir af hvorum, karlar og
konur, til þess að íhuga ástæðurnar
ti! núverandi óróa innan verkmanna-
stjettanna og hvað gera bæri til þess
|að sjá hagsmunum beggja málsaðila
■■bórgið, íhuga ágreininginn um laun
og vinnutíma, hvernig bætt yrði úr
atvinnuleysinu og yfir höfuð, hvernig
koma mætti á samkomulagi og sam-
vinnu milli auðmagns og vinnu. Þess'i
tiilaga var samþykt með yfirgnæf-
andi meirihluta, og síðan kusu vinnu-
veitendur og verkamenn hvorir um
sig 30 menn í nefndina, en stjórnin
skyldi leggja henni til formann.
Kolanámunefndin hafði álitsskjöl
sín tilbúin 21. marts. Hún var klofin
í þrent og kom fram með 3 tillögur.
Verkmannafulltrúarnir kröfðust, að
daglaunin hækkuðu um 3 shill., vinnu-
tími yrði færður niður í 6 stundir á
dag, og að ríkið slægi þegar eign
sínni á námurnar. Námaeigendafull-
trúarnir stungu upp á, að daglaunm
væru hækkuð um Ij4 shill. og vinnu-
tími ákveðinn 7 stundir á dag. Spurn-
ingunni um, að rikið tæki námurnar
Ijetu þeir ósvarað, með því að hún
snerti ekki þau atriði, sem nefndinni
hefði verið falið að rannsaka. Þriðja
tillagan fór fram á, að daglaunin yrðu
liækkuð um 2 shill. og vinnutíminn
færður niður í 7 stundir á dag frá
1 júlí þ. á. Frá 1. júlí 1921 skal svo
stytta vinnutimann niður í 6 stundir
á dag, svo framarlega sem námu-
reksturinn stendur þá svo, að ger-
legt þyki. Kröfunni um að ríkið taki
við námunum vill þessi hluti nefnd-
arinnar ekki svara ákveðið fyr en
nánari rannsóknir hafi farið fram á
því máli. En hann segist þó treysta
sier til að láta það þegar uppi, að það
fyrirkomulag, sem hingað til hafi
verið ríkjandi á stjórn námanna, eigi
ao hverfa, og annað að koma í stað-
inn. Verkamennirnir ættu að fá bein
áhrif á stjórn námana. Nokkurt fje
þurfi að leggja fram til endurbóta
á bústöðum verkamanna við námurn-
ar — Þessi 3. tillaga vjtr borin fram
af formanni nefndarinnar, Sankey
dómara, og nokkrum mönnum, sem
honum fylgdy, og fjelst stjórnin á
hana að öllu leyti og bauð námaverk-
mönnum sættir með þeim kjörum,
sem þar eru ákveðin. Bonar Law
sagði í þinginu um kvöldið, að nefnd-
in mundi geta lagt fram álitsskjal um,
hvort ríkið skyldi taka við námun-
um eða ekki, 20. mai i vor. Nú væri
Hnúturiim leystur!
er einasta SKILYINDAN í heirninum,
sem skilur jafnvel, hvort sem henni er
snúið hart eða hægt og sem hefur TVÍ-
STLDDAN SKIL-KALL. Smuið einu
sinni í mánuði (smyr sig automaliskt).
Nýkomiiíir miklar hirgðir af
í öilum stærðum.
Notið aðeins hina feitu
SHAEPLEBOliu.
Olía og allir varahlutir
æfinlega fyrirliggjandi.
Athugið eitirfarandi vottorð.
Tvistuddur skilkall
PIIS
er sjerlega hægt að halda hreinni. Eng-
ar skálar í skilkailinum o s. frv. Kaupið
SIlADPLIí'> eingöngu, hún ertAimæia-
iaust framtíðarskiivindan. sterkust,
einföidustog vönduðust SII áRPLLS
ein I'ullna-gii öllum kröfum.
Jóh. Olaisscm
Salsími 584.
SIG. JÓNSSON. Smíða- & vjelaverkstæði, Aðalstræd 6.
„Sharples“-skilvindu þá, sem herrar Jóh. Ólafsson & Co. komu með frá Ameríku, hef jeg skoðað á
Rannsóknarstofunni ásamt herra Gísla Guðmundssyni efnafræðing, og verið við að skilja mjólk í henni.
Hún er að mínu áliti sú lang besta skilvinda, sem til íslands hefur komið. Hún hefur einfaldan skilkall,
og hann mjög sterkan, og gengur hann í kúlulegum að ofan og fótspori að neðan, svo ekki er hætta
á, að skilkallinn titri, eins og í öðrum skilvindum.
Verkið eða hjólagangurinn er svo margfalt sterkari en í þeim skilvindum, sem hingað hafa komið áð-
ur, og má láta oliuna í hjólakassann; þar ganga hjólin sjálfkrafa í olíunni, og vjelin ber á sig sjálf, sem
hinar gera ekki. En það þarf að vera feit og þunn olía sem brúkuð er, því slæm olía skemmir hjóla-
ganginn.
Jeg vil ráða mönnum til að kaupa þessa skilvindu fremur öðrum skilvindum, því hún mun reynast
miklu betri en áður þcktar skilvindur. Reykjavík, 17. mars 1917. (Sign.) Sig. J ó n s s o n.
Lækjarg. 6 A. & 6 B.
RANNSÓKNARSTOFAN. Reykjavík, 1. mars 1917.
Hina amerísku skilvindu, er þjersenduð Rannsóknarstofunni til reynslu, hef jeg reynt nokkrum sinnum.
Skilvindan er fljótvirk, skilur vel og er Ijett. Fljótvirkust reyndist mjer skilvindan er sveifinni er
snúið 48 umferðir á mínútu. Sje rjómaskrúfunni í skilkallinum hagað þannig, að rjóminn hafi um 12
til 15% feiti, skilur skilvindan 162 lítra af nýmjólk á klukkustund, en sje skrúfunni hagað þannig, að
gengið sje eins nærri fitunni og unt er, þá skilur skilvindan um 150 lítra á kl.stund, og í undanrenn-
unni er þá að eins 0,072% eftir af fitu. F. h. rannsóknarstofunnar.
(Sign) Gísli Guðmundsson.
Det kgfl. oktr. Söassurance-Compagni
tekur að sjer allskonar Hj<í»v4tr.yorsíii>y:«'r.
AðalumboðsmaSur fyrir Island
Eggert Claessen, yíirrj.málaflutningsmadur.
því ekki um annað aS ræða en það,
hvort námamennirnir gætu beðiS
þan^aö til með verkfall sitt eða ekki.
Hann sagði, að stjórnin hefði með
þeim tilboðum, sem nú lægju fyrir,
rjett höndina svo langt í átt til verka-
mannanna, að ef samt sem áður yrSi
hafið verkfall, yrSi að líta svo á, sem
þaS verkf. væri ekki hafiS gegn náma-
eigendum, heldur gegn rikinu og
þjóðfjelaginu. Stjórnin mundi því
beita öllum meíSölum, sem hún hefSi
ráð yfir, til aS standa gegn því.
Ekki gekk það greiSlega, að sam-
komulag fengist um tilboS stjórnai-
innar, en samt var verkfallið ekki á-
kveðiS 22. marts. Járnbrautarmenn-
irnir feldu tilboð stjórnarinnar, en
námamennirnir komu meiS breyting-
artillögur við þær, og var svo þæft
um þetta þangaS til aS loks varS úr
samkomulag. En meðan á þessu stóS
urðu þó stór verkföll í einstökum
bieruSum, en þrætuefnin voru þar
þá önnur en hin almennu, sem hjer
hefur veriö sagt frá. 25. marts var
sagt, að verkföll stæSu yfir hjá yfir
100 þús. námamönnum og verka-
mönnum í Englandi. En nokkuS mun
þetta hafa lagast síSan, og má nú
búast viS aS alt verSi rólegt hjá náma-
mönnunum, aS minsta kosti fram til
þess er nefndin, sem hefur til meS-
ferSar kröfu þeirra um, aS ríkiS taki
námurnar, kemur fram meS álit sitt.
Palestína.
'Á friSarþinginu í París kom fram
Zionsmanna eSa GySinga-nefnd og
fjekk aS leggja fyrir þingiS álit sitt
um stofnun GySingarikis í Palestínu,
en þaS mál hefur, svo sem kunnugt
er, lengi veriS mesta áhugamál
margra hinna áhrifaríkustu manna
innan GySingakynflokksins. Um
sama leyti hjeldu Zíonsmenn mikinn
fund í Lundúnum, og annar var hald-
inn í Ameríku. Komu álitsskjöl
beggja þessara funda fyrir friSar-
þingiö. BáSir fundirnir kröföust viS-
urkenningar á rjetti GySingaþjóS-
flokksins til Palestínu, sendu tillögur
um, hver takmörk landsins skyldu
veröa, og óskuðu, aS þjóöásambandiS
væntanlega heföi umsjón meS full-
veldi landsins og aS Englandi yröi
faliS aS fara meö eftirlitiS í umboSi
þess.
ÞaS er tekiS fram í álitsskjölum
Zionsmanna, aö ekki sje ætlast til,
aS söfnuSir eöa fjelög, sem til sjeu
nú í Palestínu og ekki sjeu GySinga-
trúar, skuli engin rjettindi missa viS
þetta, og aS þaS skuli ekki heldur
hafa nein áhrif á rjettarafstöSu GyS-
inga í öSrum ríkjum út í frá. Um
val Englands sem umboösríkis þjóSa-
sambandsins segir, aS þess sje vænst,
aö þaSan fái GySingar hjálp til inn-
flutninga í landiö og til þess aS koma
í framkvæmd nauSsynlegum fyrir-
tækjum, er nýbyggjendurnir taki þar
til starfa, og svo hjálp til þess, aS
þeir megi þroskast þar til fullkom-
innar sjálfstjórnar.
Álitsskjölin voru lögS fyrir friSar-
þingiö meö ræöum á ensku, frönsku
og hebresku. Ensku ræSuna flutti
Weizmann, formaSur nefndar þeirr-
ar, sem enska stjórnin hefur sent til
Palestínu, en frönsku ræSuna hjelt
r.iaöur, sem Sokolon heitir, og he-
breski ræöumaöurinn hjet Ussischin.
Undir málaleituninni til friöarþings-
ins var m. a. auömaöurinn Rothschild
baron, en hann er einn í stjórnarnefnd
Zíonsmanna. Þetta var 27. febrúar.
MáliS fjekk fljótari afgreiSslu á
friSarþinginu en flest annaö, sem þar
hefur veriS upp boriö. 2. marts sendu
| flutningsmennirnir Zíonsfundinum í
I.undúnum þær fregnir, aS máliS
fcngi bestu undirtektir. 27. febrúar
mundi eftir þetta verSa talinn merki-
legasti dagurinn í sögu GySinga eftir
tvístrunina. Og fáum dögum síSar
sendi Weizmann Luncfúnafundinum
þá frjett, aS stórveldin hefSu sam-
þykt kröfu GySinga til Palestínu.
Einna merkilegast þótti þaS, aS frá
Frakklands hálfu var því lýst yfir,
á friSarþinginu, aS þaS hefSi ekkert
á móti því, aS England fengi umboS
til eftirlits meS hinu nýja ríki, því
Frakkar hafa aS undanförnu gert sjer
far um aS efla sem mest áhrif sín í
Sýrlandi.
Wilson var um þetta leyti vestan
hafs. En þar sendu Zionsmenn nefnd
á fund hans, til þess aS segja hon-
um málavexti. Hann kvaSst málinu
mjög fylgjandi og hjet fylgi sínu og
Bandaríkjastjórnarinnar.
MáliS var líka stutt af fulltrúum
Araba, eSa Hedsjaríkisins nýja, á
friSarfundinum. Meginhluti íbúa Sýr-
lands eru Arabar. Og frá þeirra hálfu
var nú lýst yfir, aS þeir litu á GyS-
inga sem frændur og væntu bestu
samvinnu viS þá þar eystra, ef þaS
| kæmist í framkvæmd, aS GySingar
yrSu yfirráSendur Palestínu. „Vel-
komni heim til ykkar gamla lands“,
sögSu Arabafulltrúarnir aS viS mundi
kveSa frá löndum sínum, er GySing-
ar færu aS flytjast til Palestínu. ,,Sýr-
land er nógu stórt bæSi handa ykkur
og okkur!“
FjelagsprentsmiSjan