Lögrétta - 03.09.1919, Qupperneq 4

4
LÖGRJETTA
Alþingi.
Þingmannafrumvörp.
67. Um húsagerð ríkisins. Frá
fiárveitinganefnd. 1. gr. Landsstjórn-
mni er heimilt aS láta reisa, svo fljótt
sem því verður vih komiö: 1. Lands-
ípítala,’2. viSbót viS geöveikrahæliö
á Kleppi, 3. íbúðarhús á Hvanneyri
og 4. íbúöarhús og skólahús á Eiö-
vm. 2. gr. Til húsageröa þeirra, sem
t:m ræöir í 1. gr., er stjórninni heim-
i!t aö faka á ábyrgö ríkissjóös nægi-
’ega stórt lán, er endurgreiöist á 20—•
30 árum. 3. gr. Lög þessi öölast gildi
þegar. í staö. — f greinargerö segir:
Þaö er gert ráö fyrir sumum fram-
angreindum byggingum í fjárlögum
þeim og fjáraukalögum, er stjórnin
iagöi fyrir þingið 1919. Er því um
þær byggingarnar visaö til athuga-
stmdar í umgetnum laga frumvörp-
um. Að ööru leyti skal þaö tekiö
fram, sem hjer segir: Allar þessar
byggingar þurfa að komast upp þeg-
ar í staö, aö kalla má, en þær kosta
samtals svo mikiö fje, aö ekki virö-
ist fært aö taka það alt af regluleg-
tim fjárveitingum til tveggja fjár-
hagstímabila. Þykir því rjett að reisa
þessi hús fyrir lánsfje og jafna þann-
ig kostnaSinn á nokkuð langt árabil
Því er þaö ráð tekiö aö bera fram
lagafrumvarp þetta. Kostnaöinn viö
framantaldar byggingar er ékki hægt
aö segja um. Sjerstaklega er örðugt
að áætla kostnað við byggingu lands-
spítala; en meö því aö varla getur
veriö um þaö aö ræöa aö byrja aö
reisa hann fyr en í fyrsta lagi seint
á árinu 1921, er sjálfsagt, aö Alþingi
verður gefiö færi á aö segja álit sitt
um teikningar hans og kostnaöará-
ætlanir. Hinar þrjár byggingarnar
að meðtöldum húsbúnaði í geðveikra-
hælið, má eftir þeim skýrslum, er
nefndin hefur í höndum, búast við að
kosti 800—900 þús. krónur.
68. Um breytingu á 1. gr. laga um
vitagjald frá 11. júlí'1911. Frá fjár-
hagsnefnd. 1. gr. Fyrsta grein laga
um vitagjald frá 11. júlí 1911 skal
vera sem hjer segir: Fyrir hvert skip,
sem hefur fullkomið þilfar eöa gang.
vjel og tekur höfn á íslandi eða hald-
ið er úti frá landinu, skal greiða vita-
gjald, 1 kr. af hverri smálest af rúm-
máli skipsins, og skal hálí lest og
þaöan af stærri brot talin heil, en'
minna broti slept. Skemtiferðaskip,
sem flytja engan farm fyrir borgun,
annan en farþega, skulu greiða 40
aura í vitagjald af hverri smálest. 2.
gr. Með lögum þessum eru úr gildi
numin lög nr. 55, 26. okt. 1917, um
breyting á 1. gr. laga um vitagjald
frá 11. júlí 1911. 3. gr. Lög þessi
öðlast gildi 1. jan. 1920.
í greinargerð segir: Fjárhags-
nefndin flytur frv. þetta eftir tilmæl-
um stjórnarinnar. Fer það fram á
nokkra hækkun á vitagjaldinu. Á-
stæöan til hækkunarinnar er meðal
annars þessi, að alt, sem þarf til
rekstrar vitanna, er margfalt dýrara
nú en áöur var. Kostnaður við bygg-
ing vita er einnig miklu meiri en áður
gerðist, og lítur eigi út fyrir annað
en að svo verði um skeið.
69. Um breyting á lögum nr. 47.
20. des. 1901, um almannafrið á helgi-
dögum þjóðkirkjunnar. Flm. Jör.
Brynj. 1. gr. 1. grein laga nr. 47, 20.
desember 1901, orðist svo: Á helgi-
dögum þjóökirkjunnar er bönnuð öll
sú vinna, úti og inni, er hefur þann
hávaöa í för meö sjer, eða fer fram
á þeim stað eða meö þeim hætti, að
hún raskar friði helgidagsins. — Svo
er og bönnuð á helgidögum þjóö-
kirkjunnar öll vinna í atvinnuskyni
við verksmiöjuiönað eða handiðnað,
námugröft, húsgerð og aöra mann-
virkjagerð, heyskap og jarðabætur,
slátrun, fiskveiðar, fiskverkun, vöru
ílutninga í kauptúnum, ferming og
afferming skipa. — Þó skal heimilt
aö vinna þau verk, er miða aö þvi atS
bjarga og hjálpa öörum, sem í hættu
eru staddir, eöa eiga hana yfir höföi
sjer. Svo er og heimilt aö starfa að
fiskveiðum, þegar ógæftir hafa geng-
iö, og að heyþurkun, fiskþurkun og
að fermingu og affermingu þurkaðs
saltfisks, þegar óþurkar hafa gengið,
einnig fermingu og affermingu á
öðrum vörum, er veðrátta hefur
hindraö, eða á torsóttum höfnum.
2. gr. 1. málsliður 2. greinar laganna
orðist svo: Kaup og sala í atvinnu-
skyni má eigi fara fram á helgidög-
um þjóðkirkjunnar, og skulu búðir
kaupmanna og annara sölumanna,
svo og skrifstofur þeirra og annara
—
atvinnurekenda, vera lokaðar. 4. gr.
1. málsgr. 10. gr. orðist svo: Brot
gegn lögum þessum varða sektum,
þann er vinna lætur, kr. 500—1000.
og þann er verk vinnur, kr. 20—40,
og skulu sektirnar renna í sveitar-
sjóð.
í greinargerð segir: Frumvarp
þetta er flutt eftir ósk verkamanna
hjer í bænum. Hafa þeir nú um skeið
haft mál þetta til meðferðar. Er þeim
áhugamál aö losna sem mest við erf-
iöisvinnu á helgidögum, nema þá er
brýn nauðsyn ber tii. Allmikiö hefur
veriö hjer um helgidagavinnu, og oft
og einatt, sem hennar hefur ekki virst
nokkur þörf. Væri rjett, að reistar
væru ríkari skoröurviö henni, en gild-
andi lög um það efni gera. Presta-
stefnan í sumar hafði mál þetta einn-
ig til meðferðar og tjáði sig því mjög
íylgjandi, að helgidagavinna færi
ckki fram algerlega aö þarflausu, eins
og nú á sjer oft staö.
Lambskinn
kaupa háu verði
Þórður Sveinsson & Co,
Reykjavík.
Þingsályktunartillögur.
20. Um framkvæmd skógræktar.
Frá landbúnaðarnefnd. — Neðri deild
Alþingis ályktar að skora á lands-
stjórnina aö láta rannsaka allar fram-
kvæmdir í skógræktarmálum lands-
íns undanfarin 5—10 ár, og komi 5
ljós, að forusta þeirra mála sje óvið-
unandi og óheppileg, að stjórnin
skifti þá um framkvæmdarstjórn
þeirra, eftir því sem nauðsynlegt
þykir.
Radiumstofnunin
Lækningastofan er í Póthússtræti 7 (hús Nathan & Olsen). Viðtalstími
daglega kl. 2—3.
Gunnlaugur Claessen.
Vjelstjóraskóli íslands
byrjar 8. október. Þeir sem ætla sjer að sækja skólann, sendi skriflega
umsókn til Post Box 393, Reykjavík.
Umsóknin á að vera stíluð til stjórnarráðs Islands og skal’ henni
fylgja læknisvottorðj skírnarseðill, vottorð fyrir að hafa stundað járn-
smiði í 3 ár eða vjelstjóraskírteini.
M. E. Jessen.
Um skipulag sveitabæja.
Eftir Guðmund Hannesson.
III. Byggingasnið og útlit. (Niðurl )
Hjer skal að eins drepið á fáeinar algengur mótbárur gegn svipuöu útliti
á sveitabæjum og hjer er sýnt. Mörgum þykja svo h á hús eins og íbúöar- .
húsiö er óhæf í sveitum, þó þau geti farið vel i bæjum; sveitarlegar verða
byggingarnar ekki, nema þær sjeu lágar, sjerstaklega veggir: annaö-
hvort enginn kjallari eða mjög lágur, ekkert port, en aftur færi vel aö
þakið sje hátt. Þannig eru allir sveitabæir í D a n m ö r k u, og er það
sannast mála, að þeir fara þar mjög vel. Þessi smekkur hefur borist hingað
frá Danmörku.
Það liggur næst að. benda á, að i öðrum löndum, og það fjallalöndum,
t. d. Noregi og Svisslandi, eru sveitabæir með alt öðru sniði og engu lægri
en hjer er sýnt. Þó eru flestir sammála um, aö þeir fari þar vel og sjeu
full-sveitalegir. Það er þó alls ekki tíska og byggingasnið annara landa,
sem mestu ræöur fyrir oss. Vjer eigum að byggja svo sem oss hentar
b e s t, eftir voru tíðarfari, landslagi, byggingarefnum, lifnaðarháttum og
fjárhag. Og vjer eigum smámsaman aö- þroska það byggingalag, svo að
það verði fagurt og fullkomið.
Hvaö íbúöarhúsið snertir, má fyrst minnast á k j a 11 a r a n n. Þó honum
sje slept, verður ekki hjá því komist, að grafa fyrir undirstööu hússins
1,50 st., svo frost nái henni ekki, og fylla skurðina vandlega með grjóti
0g er þó jafnvel varasamt, að hafa ekki útveggina neðanjarðar úr hlöðnu
grjóti eða steypu. Þetta er alldýrt, ekki síst ef grjót er ekki við hendina,
en auk þess þarf að steypa um st. veggi upp úr jörð, svo húsið verjist
vatni og snjó. Er þá komin kjallarahæðin eða því sem næst, og engu
minna grjót hefur gengið til þessa, en þó kjallari hefði verið gerður. S'ðan
verður að byggja viðbót við húsið, sem sje engu minni en kjallarinn og
gera útveggi svo hlýja, að eigi frjósi, gera gólf og þak svo í góðu lagi
sje, því lítið sem ekkert af kjallararúminu má missast. Þaö mun áreiðan-
legt, að alt þetta til samans verður mun d ý r a r a en vel gerður kjallari
og hefur þann einn kost, að losna við stigann niður í kjallarann og erfiðið
að ganga upp og ofan hann, Kjallarinn er því sjálfsagður fyrir alla, sem
þurfa að halda sparlega á fje sínu, en svo er um flesta.
Um hæðina á neðra gólfi er engin deila. Hún er jafnsjáífsögð
hversu sem húsið er bygt.
P o r t i ð eykur að mun húsrýmið á loftinu og gerir herbergin þar
snotrari. Stundum má telja það sjálfsagt, að það svari ágætlega kostnaði,
ef stærð hússins og herbergjaskipun er svo, að loftsherbergi verði oflítil
að öðrum kosti. Á þessu húsi má eftir vild hafa port eða sleppa því. Lofts-
herbergin eru nægilega rúmgóð, þó það falli burtu. Um það má deila,
hvort betur fari á sveitahúsi, að það sje portlaust eða með porti, en þó
er það víst, að portið spillir ekkí svo útliti hússins, að ekki sje sjálfsagt
að hafa það, þar sem það borgar sig.
H á a 1 o f t i ð mætti tæpast vera öllu lægra, til þess að loftsherbergi.
rýrðust ekki um of. Það myndi því alls ekki svara kostnaði, að gera það
íægra vegna þess, að þá ónýttist það til geymslu, yrði ekki mánnoengt.
Þakhæðin má því heita fastbundin.
Kvisturinn á vesturhlið má vel vera lægri og einfaldari, en nauð-
synlegur er hann, ef sjúkraherbergið á að vera nýtilegt. Sje því slept, fellur
hann að sjálfsögðu burtu. Það er nokkur sparnaður og lýtir húsið ekki,
tn — herbergið má ekki missast!
Um útihúsin verður tæpast sagt,.að þau sjeu of há í lofti. Þau eru öll
einlyft og kjallaralaus. Þó hlaðan sje nokkru hærri, verður tæplega að
því fundið.
Þá er að lokum ein þýðingarmikil mótbára: að þeíta og þvilíkt bygg-
ingasnið sje útlent og allsendis óþjóðlegt. Er því þá venjulega hald-
ið fram, að vjer eigum að yngja upp gamla bæjastýlinn, sem ó-
neitanlega er bæði fagur og þjóðlegur, ef vel er með hann farið.
Þó það megi með nokkrum rjetti segja, að þetta húsasnið og húsaskipun
sje ekki alíslensk, þá má um það déila, hvort það sje óþjóðlegt eða út-
lenskt, að minsta kosti er húsaskipunin og svipur bæjarins allur annar
en í nágrannalöndunum. í Danmörku eru sveitabæir með alt öðru sniði,
húsin lág, kjallaralaus og portlaus méð mjög háu risi, venjulega.sambygð-
ar húsalengjur hringinn í kring um ferhyrndan húsagarð * Eru þar öll
hús komin saman, íbúðarhúsið, geymsluhús og peningshús, en fjósþaug-
urinn í miðjum húsagarðinum. í Noregi er .víðast vel hýst nú orðið, en
húsin mörg, með stórum sundum eða millibilum, því flest eru þau úr timbri
og óhjákvæmilegt að greina þau sem best sundur vegna brunahættu. Oft
er skipulag húsanna mjög óréglulegt, en viðast á svo að heita, að þau
liggi umhverfis ferhyrndan húsagarð. Kjallarar eru algengir og p¥>rt á
húsum, og að því leyti má segja, að íbúðarhúsinu svipi til þeirra. Þó er
þakið venjulega mun risminna, ef það er torfþak á næfrum, svo sem víða
tíðkast. Húsaskipunin er því öll önnur en hjer er gert ráð fyrir. Svipað má
segja um sænsk, ensk og þýsk bændabýli. Það er með öðrum orðum alt
annað útlit á slíkum sveitabæ, sem hjer er sýndur, en tíðkast í nágranna-
löndunum og engu óþjóðlegra en þeirra byggingasnið, ef menn geta á
annað borð fallist á, að það henti vel vorum þörfum og sje sniðið eftir
þeim. Alíslenskt getur það fyrst orðið með löngum tíma, þegar innlend
reynsla og smekkur og hugsunarháttur hefur lagt á það smiðshöggið, breytt
því svo og bætt, að hver hlutur verði jafnsjálfsagður og hann var orðinn
i gömlu bæjunum.
Það skal þó fyllilega viðurkent, að gömlu torfbæirnir voru ólíkt ein-
* Á kotum (húsmannabýlum) eru húsin annaðhvort ein óslitin húslengja eða út-
skot (hliðarálma) við annan endann.
Det kgfl. oktr. Söassurance-Gompag'ni
tekur aS sjer allskonar sjóvó-tryg-aringar*.
Umboðsmenn úti um land:
á Isafirði: ólafur Davíðsson kaupmaður
á Sauðárkróki: Kristján Gíslason kaupmaður
á Akureyri: Pjetur Pjetursson kaupmaður
á Seyðisfirði: Jón bókhaldari Jónsson í Firði.
Aðalumboðsmaður fyrir Island
Eggert Claessen, yfirrj.málaflutningsmaður.
kennilegri og þjóðlegri á alla lund. Sú spurning er algerlega rjettmæt,
hvort ekki sje þá hægt og hentugt, að taka upp gamla bæjastýlinn eða
byggingasniðið á þessum nýju steinsteypubæjum. Um þetta mætti rita langt
mál, en yfirleitt má hiklaust svara þessari spurningu neitandi. Margar
gildar ástæður liggja til þessa. Eitt þil eða tvö nægja ekki til þess að
gera risulegan bæ, en á hæfilega stóru íbúðarhúsi er
hvergi pláss fyrir þiljaröð, þrjú þil eða fleirý og þaðan af
síður þykka veggi milli þeirra, sem auk þess yrðu aldrei sannir, verulegir
milliveggir, heldur að eins óeðlileg stæling af ytra útliti einu. Eini bygg-
ingaflöturinn, sem er nægilega stór til þess að þiljaröð rúmist þar, er 'á
útihúsunum, (skemmu, hlöðu og fjósi á 6. mynd). Það er hægða-rleikur
að byggja framhlið þeirra með bæjasniði, langþaki á aðalhúsinu, en met
stórum kvistaburstum og þiljum að framan. Þó verður ekki við því gert,
að venjulegt skipulag á gluggum og hurðum á slíkum þiljum hentar alls
ekki, síst á öllum þiljunum. I staðinn fyrir dyr og glugga þurfa þar að
koma baggagöt o. fl., með alt öðru skipulagi, en þá hverfur óðara
allursvipur þiljanna og öll þeirra fegurð. Margt annað
óeðli fylgir þessu. Það verður t. d. varla hjá því komist, að skifta hlöð-
unni á 7. mynd, sem er eitt hús, í 2 þil, milliveggir milli þiljanna yrðu ó-
eðlileg útlitsstæling og annað ekki. Engin innri nauðsyn eða nytsemi lægi
á bak við bæjargerfið, en aftur yrði margbrotni þakflöturinn dýrari, kald-
ari og lekahættari, en húsið rúmminna og óhentugra til afnota. Ofan á alt
þetta bætist, að sjeu þilin gerð úr timbri, sem nokkur nauðsyn ber til vegna
útlitsins, þá verður húsið endingarminna og eldfimara, auk þess erfitt, að
búa vel um gættina, þar sem timbur og steinn mætist; en sjeu aftur þilin
gerð úr steinsteypu og ef tihvill með upphleyptum listum, til þess að gera
þau svipmeiri, þá væri þetta eigi annað en óeðliieg stæling af timburþilj-
unum, sem engan rjett hefði á sjer. Hvernig sem þessu er snúið, og hvað
sem reynt er að telja bæjalaginu til ágætis, þá ber alt að sama brunni:
Á í b ú ð a r h ú s i n u r ú m a s t e k k i þ i 1 j a r ö ð, e n á úfhúsun-
um er hún qhentug, fer illa og missir allan svip, hversu
sem að er farið.
Það eru að.eins tvær undantekningar frá þessu. Þar sem bygt er úr
torfi, á líkan hátt og venja er til, getur gamla bæja- og bustalagið farið
vel og verið sæmilega hentugt. Þó er eigi að síður hæpið. hvort' það hentar
allskostar torfbyggingunum, ef þær taka venjulegum endur-
b ó t u m. Önnur undantekningin er sú, þar senr efnamenn eiga hlut að
rnáli, menn sem taka nriklu meira tillit til útlits en ’byggingarkostnaðarins.
og þurfa auk þess mikil og margbreytt húsakynni. Þar sem um slík höfuð-
ból er að ræða, er það engum vafa bundið, að reisa rná risulega og fagra
bæi með gamla bæjalaginu, eða öllu heldur nýju og skrautlegra gerfi, en
með sarna svip og eðli. Dænri þessa má sjá í bók A. Rávads, um íslenska
byggingalist. Aftur er hitt víst, að allur almenningur neyðist til þess að
byggja sem ódýrast og hentugast, enda væri alt annað óheppilegt frá
þjóðmegunar sjónarmiði.
Það er rneira að segja óvíst, þó risulega væri bygt, og án þess að horfa
í kostnaðinn, hvort auðið væri að halda bæjastýlnum gamla. Rávad hefur
vikið frá þonum að því leyti, að allur nriðhluti byggingarinnar nær lengra
fram en til endanna, en það er eitt af einkennum bæjanna, að þilin standa
öll í beinni línu. Ef timburþiljunum er nú slept, og samhangandi múr kem-
ur í stað þeirra og milliveggjanna (og sú myndi verða niðurstaðan áður
langt um liði), þá væri ekki annað orðið eftir af bæjarlaginu, en bursta-
kvistir á stóru aðalhúsi, en þá er að eins lítið skref yfir i e n s k t bygg-
ingalag. Það er að vísu bæði mjög fagurt og hentugt (að minsta kosti í
Englandi), að nrörgu leyti, en aldrei yrði það sjerkennilegt fyrir oss eða
þjóðlegt.
Eins og fyr hefur verið vikið að, verður það eflaust löng leið og torsótt
fyrir oss að finna gott, þjóðlegt byggingasnið. Það er að vísu tarvelt að
ráða vel fram úr þeim atriðunum, sem lúta að verkfræði og heilbrigðis-
fræði, en hjer er þó um þekkingu eina að ræða, og ekki ókleift að afla
sjer hennar. Hvað svip og útlit snertir utan húss og innan er aftur að
ræða um 1 i s t og tilfinningamál, sem engar einhlítar reglur verða gefnar
um. Og það er ekki svo vel, að góður húsagerðarfræðingur, jafnvel þó
hann væri ágætur, smekkvís listamaður, geti fyllilega fram úr þessu ráðið.
Húsakynni alþýðu hljóta ætíð að mótast að nokkru leyti af henni sjálfri,
hennar smekk, hugsunarhætti og lifnaðarháttum, og fyllilega þjóðleg verða
þau tæpast, fyr en hugmyndir byggingarfræðinga og einstakra manna hafa
gengið fleiri eða færri mannsaldra gegn um þann hreinsunareld.
Þó má hiklaust fullyrða, að allir algengir sveitabæir eiga að vera blátt
áfram, e i n f a 1 di r og lausir við alt tildur, Á þann hátt verða þeir feg-
urstir.
Fjelagsprentsmiðjan.