Lögrétta - 14.01.1920, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
bakkanum. En það þyngdi yfir hon-
um þegar hann sá þá missa fjöriS og
deyja, og gljáann hverfa af augun-
v,m. Og þaö, sem eftir var af degin-
um, sló hjarta hans svo undarlega
þungt og ákaft — þaö var eins og |
einhver danglaði steini viö fjöl inni i
í brjóstholinu á honum.
Þegar menn sátu aö borði daginn
eftir og átu silungana, sagði hann
•alt í einu:
— Pabbi, því gefur áin okkur
mat?
Faðir hans svaraði því engu. En
hann var í góðu skapi og sagði:
— Það ert þú, drengur, sem við
eigum að þakka fyrir silungana. Ef
þú hefðir ekki sjeð þá, þá hefðu þeir
haldið upp eftir ánni. Vertu a15gæt-
inn, úr þvi þú ert, hvort sem er, að
sulla þarna niður frá. Það getur ve!
verið að í sumar verði góð silungs-
veiði. Við höfum ^aldrei fengið eins
inarga og nú í einu öll þau ár, sem
við höfurn búið hjer.
Drengurinn var þögull.
Því nú vissi hann, að það vai
hann, sem áin hafði gefið silungana
.... Áin var góð. Silungarnir voru
ágætur matur.
En áin var ekki alt af blátær og
lygn. Hún varð stundum úfin — og
þá skrítið að sjá hana. Hún ruddist
þá yfir bakkana og var reið. Þá
rumdi hún og byltist á ýmsa vegu.
Er því var hún svo reið ? Þvi var
hún ekki altaf góð og róleg og sól-
biikandi ? .... Og því reyndi hún
að drekkja mönnum, sem ekkert
höfðu gert henni ?
Þegar sá gállinn var á henni, þorði
hann aldrei að tala til hennar, en
stóð þegjandi álengdar með hjart-
slætti, starði hryggur á hana og fanst
hún hafa svikið sig. Stundum hugs-
aði hann með sjálfum sjer, að það
væri hann, sem hún væri reið við.
En hvað hafði hann gert henni?
Undarlegra var það þó, þegar
þykkur is lá yfir ánni. Hann átti
bágt með að skilja, hvernig hún gæti
þolað, að hafa hann yfir sjer allan
veturinn. Ekki hefði hann sjálfur
getað þolað það, þá hefði hann ver-
ið dauður. En víst var það, að þetta
j oldi áin. Gæti líka verið, að henni
væri þetta nauðsynlegt, til þess að
halda í sjer hita.
Hann fór oft út á ísinn. Stundum
voru vakir á honum. Og sæi hann
vök, gekk hann fram á barminn og
horfði undrandi niður á vatnsflötinn,
— og bæði hann og áin þögðu ....
En svo kom vorið aftur. Og áin
sprengdi af sjer ísinn og kastaði jök-
unum til og frá. Hún var sterk og
voldug. Og sá flughraði sem á henm
var! Hún hlaut að vera miklu sterk-
ari en hestar föður hans, en þó'Spörk-
uðu þeir af miklu afli í jörðina, þeg-
ar þeir flugust á, og hann hafði einu
sinni hugsað, að þeir væru sterkast-
ir allra skepna.
Og hásumar var komið áður en
hann vissi af. Áin minkaði og varð
að hægum og rólegum, niðandi
straumi, sem naut tilverunnar, ljek
sjer við sólargeislana og var glaður
og brosandi eins og dalurinn og sum
ardagurinn.
Og drengurinn kom aftur til ár-
innar og þótti vænt um að sjá vin-
konu sína svona. Langa tima lá hann
ílatur á maganum á árbakkanum,
kysti svala báruna, sem fram hjá
rann, .og drakk tárhreint vatnið. Og
liann horfði á himininn og skýin niðri
i vatninu og skildi ekki í, hvernig
rúm væri þar niðri fyrir það alt sam-
; n — þvi þegar hann óð út, náð’
vatnið honum ekki nema í hnje, og
þá var himininn horfinn. Svo lagð-
ist hann á bakið á árbak^anum, starði
upp í himininn og sá skýin líða um
loftið. En þegar hann gerði það, þá
varð hann stundum svo angistar-
fullur, því alt leið fram hjá. Dag-
arnir og næturnar liðu hjá og hurfu
skýin liðu yfir himininn og hurfu,
og áin streymdi altaf fram hjá. Og
ineðan hann lá og starði upp í him-
indjúpið, þandist hugur hans út og
varð stór og undrandi.......Og oft-
*st endaði það með því, að hann
sofnaði.
Og þegar hann vaknaði aftur, var
höfuðið þungt. En það fyrsta, sem
hann veitti þá eftirtekt, var rólegi
niðurinn í ánni. Þá þótti honum vænt
tím hann, langaði til að leika sjer við
hann og fór að kasta í hann smá-
steinum. Og áin ljet þá kátar bylgj-
ur hoppa upp í i0ftis
og skvetti á
hann tærum dropurn. Og hann sat
lengi og ljek sjer við.ána, og fann að
þeim þótti vænt hvoru um annað.
Það var einn dag, að hann varð
! skyndilega varvið skugga. semhreyfð-
ist hratt yfir spegilflöt árinnar, og
hann leit undrandi upp í loftið. Þá
sá hann stóran, gráan fugl svífa þar
v.ppi með þöndum vængjum. Hann
vissi undir eins, hvaða fugl það var.
Það var örn. Hjarta hans hætti að
siá. Það var eins og það vildi fela
sig. Því gamla María hafði sagt hon-
um, að Assa tæki börn og smálömb
og flýgi með þau heim í hreiður sitt,
sem væri efst uppi i hæsta fjallatindi,
0£ æti þau þar með ungum sínum.
—- Og hún hafði líka sagt honum,
að Assa hefði langar og bognar klær.
En sem betur fór, sýndist víst Össu
hann of stór -— því hún lyfti sjer
hærra og hærra upp, í þrengri og
þrengri sveigum — og loksins leit
hún út eins og dökkur depill langt
vppi í lofti, —- og svo hvarf hún al-
'eg.......
Skyldi hún geta komist alveg upp í
himininn? — sest á rönd á skýi og
horft þaðan niður til hans? Gaman
væri að vera örn! Og aldrei skyldi
hann hræða litla drengi. Og lömb föð-
ur síns skyldi hann láta í friði.....
Svo var þessi dagur liðinn. Móð-
ir hans stóð uppi á brekkunni og
kallaði á hann:
— ÍComdu heim að borða, Skúli
minn! Það er bráðum kominn hátta-
tími.
Meðan hann skieið upp brekkuna
á fjórum fótum, var hann að hugsa
im, að þegar hann yrði dálítið stærri,
ætlaði hann einhvern tíma að fara
efst upp á fjallið á móti bænum, ah
veg upp jiangað, sem himininn lægi
við það, því að það hlyti að vera
gaman að þreifa á honum og gá svo
aö, hvort ekki sætu ernir ofan á
skýjunum.
Árin liðu, og áin var altaf vinkona
b.ans. Honum fanst þau skilja hvort
annað. Hann trúði henni fyrir öllu
og elskaði hana.
En svo kom alt í einu þetta óskilj-
anlega, sem heitir skilnaðarstundin.
Fólkið hafði mikið að gera og
þeyttist fram og aftur, húsin voru
tæmd, munum og fötum dembt nið-
ur í kassa og poka og alt bundið í
bagga.
í síðasta sinn lá hann á árbakk-
anum, kysti vatnsflötinn og svalg i
skilnaðarsorginni stóra teiga úr
bonum, en niður í vatnið runnu tár
og bárust burt með straumnum.
Þennan dag talaði hann ekki til
liennar með einu orði —• og honum
sýndist áin hægari en hún átti vanda
til. En það var eins og leynistraum-
ur lægi frá hjavta hans til hennat
og aftur frá henni til hans. Og hon-
tanst liggja illa á þeim báðum, og
á öllu alt í kring. Hann hlakkaði nú
ekkert til þess, að nú átti hann \p.tS
fá að sjá hafið — þvi hann átti aldrei
að koma til baka.
Hann lá þarna lengi og grjet í
h’jóði. Svo varð hann þögull og ró-
legur. Og áin var það líka. Alt var
jiögult og rólegt.
En langt inni í þögninni ómaði
dularfullur tónn:
— Hafið — hafið — hafið..........
(Frarnh.)
ioilip Dírðar í Kleppi.
Eftir Ágúst H. Bjarnason.
Jeg hafði ásett mjer að kasta ekki
neinum óþægðarorðum til andatrúar-
forkólfanna hjer á landi, á meðan
] eir væru málgagnslausir. En ekki
em þeir fyr búnir að koma sjer upp
málgagni, þessum líka merkilega
,.Morgni“, er rann upp nú i allra
svartasta skammdeginu, en Þórður á
li.leppi finnur sig til þess knúinn, að
leggja þar af sjer alveg óvenjulega
ovamíaða og strákslega ritaða grein
• minn garð, er hann nefnir „Per-
sónuskifti" og á hún vist að skiljast
sem nokkurs konar aðvörun til al-
mennings um, að leggja ekki of mik-
ið upp úr grein minni: „Svonefnd
persónuskifti og skýring þeirra“, er
jeg skrifaði í „Iðunni“ síðastliðið
sumar.
Þórður skákar víst i því skjólinu,
r.ö almenningur haldi, að hann sje
sjerfræðingur einmitt í þessum efn-
um/ og vitanlega ætti hann að vera
það. En jeg skal sanna þaö með alveg
omótmælanlegum rökum þeirra
manna, sem mest hafa fengist við
rannsókn þessara persónuskifta, að
'þeir eru allir á mínu máli en ekki
bans. Og jeg skal sýna það, að Þórð-
i.r, fyrir utan ófyrirleitnina, dýlgjurn-
ar og útúrsnúningana í grein sinni,
hefir gert sig sekan í andlegri óráð-
vendni og ódæma fávitsku einmitt á
því sviðinu, sem hann ætti að vera
sjerfræðingur á.
Eins og kunnugt er, halda anda-
trúarmenn því fram, að andar, illir
og góðir, geti hlaupið í menn og úr,
einkum þó í hina svonefndu miðla.
og valdið ýmis konar persónuskift-
um um skemri eða lengri tima. En
þeim dettur ekki í hug að reyna að
skýra það fyrir manni, hvernig and-
arnir fari að þessu. Líkami manna á
bara að vera einhvers konar sál-
arskjóða, er andarnir geti hlaupið
úr og í, svo að segja eftir vild sinni,
likt og fjandinn átti að hafa hlaupið
í svínin hjerna forðum daga.
Eins og menn sjá er þessi staðhæf-
ing andatrúarmanna engin skýring
á því, hversu persónuskifti og önnur
skyld fyrirbrigði geti átt sjer stað.
En þeir sem vilja reyna að skýra
þetta, og það eru vísindamennirnir,
sem fást við þessi fyrirbrigði, þeir
reyna að skýra persónuskiftin bæði
líkamlega og andlega. Þeir benda á
það í taugakerfinu, er geti valdið
klofningi í starfsháttum þess, og þeir
bcnda á það í sálarlifi manna, sem
geti eins og partaö þá í sundur í fleiri
eða færri persónur eða persónuslitur.
En af þessu leiðir líka, að þeir verða
að sanna eða að minsta kosti færa
líkur fyrir, að persónugervingarnir,
sem koma fram við persónuskiftin,
sjeu slitur úr sjálfri hinni uppruna-
legu persónu. Virðum þá þetta þrent
iyrir oss: i) hina líffræöilegu skýr-
ingu, 2) hina sálfræöilegu skýringu
cg 3) að hjer sje um persónuslitur
eöa persónugervinga að ræða.
Menn þeir, sem halda því fram, að
,persónuskiftin og önnur skyld fyrir-
brigði leiði af meiri eða minni klofn-
ingi í sálar- og líkamslífi mannsins,
eru hvorki meira nje minna en allir
hclstu sálsýkisfræSingar heimsins,
sem nú eru uppi, t. d. próf. Pierre
Janet í Paris, próf. Freud í Vínar-
Lorg, próf Jung í Ziirich, sem þó nú
rnun vera dáinn; Bernard Hart, há-
skólakennari í Lundúnum, er ritað
hefur hið ágæta kver: Psychology
of Insanity, sem vonandi birtist bráð-
um -í isl. þýðingu, dr. lýlorton Prince,
cr rannsakaSi og reit um Miss Beau-
champ, og síðast en ekki síst Boris
Sidis, sálsýkisfræðingur sá í New
York, sem sjerstaklega er vísað til
i grein rninni og ritaö hefur hina á-
gætu bók: Psychology of Suggestion,
New York*i9ii, með lofsamlegum
formála eftir Will. James. Skyldu nú
nenn þessir vega nokkuð upp á mót'.
oíurmenninu ÞórSi á Kleppi, þessum
sjerfræðing „ude i egen Indbildning" ?
Við skulum að minsta kosti hlusta'
'á, hvað þeir hafa fram aS færa sínu
máli til stuönings og líta þá fyrst á
liffræöilegu skýringuna.
I. Líffræðilega skýringin.
Það ber nú vott um hinn andlega
heiðarleik Þórðar eSa hitt þó held-
ur, að þótt jeg visi til bókar Boris
Sidis um leið og jeg set mína tilgátp
fram, þá dettur manninum ekki í hug
að kynna sjer bókina, heldur ber hann
það blákalt fram, að þetta sjeu firr-
ur einar úr mjer. Og þó er, þar sem
Sidis er, um mann að ræða, sem hef-
vr athugað þessi fyrirbrigði æfilangt
bæði líffræðilega og sálfræöilega og
læknað fjölda manns af hinum og
þessum andlegum vanheilindum og
einkum alvarlegum persónuskiftum
(sbr. Sidis and Goodhart: Multiple
personality, N. Y. T914).
Þaö er nú mál flestra líffræðinga
nú á dögum, 'að ekki sje neitt fast
samgróið taugasamband milli mænu-
stöðvanna í mænukerfinu, heldur svo-
uefnt viðskiftasamband (synapsi^),
þannig aö angarnir framan á
frumulegg einnar mænufrumunnar
leggist upp að og grípi inn í rótar-
trefjar þeirrar frumu, er hún leitar
sambands við, og því vildi G. F.
uefna þetta „griplur“. Jeg vildi nú
raunar heldur kalla þetta tauga-tök
eða tauga-tengsl, en það skiftir engu
máli. Nú datt mjer einu sinni í hug,
cr jeg var að hugsa um persónuskift-
in, að eins og angalíur þessar legð-
ust hver upp að annari, er samband
tækist, eins hlytu þær að skreppa
hver frá annari og fjarlægjast hver
aðra, þannig að þær næðu ekki sam-
an, er þær yrðu fyrir óhollum og ó-
cölilegum áhrifum, líkt og amöburn-
ár, sem þá draga að sjer skotlappir
sinar, og þessu fann jeg sönnun fyr-
ir, er jeg las Boris Sidis; en hann
' heklur fram nákvæmlega sömu skoð-
uu, sem sje þeirri, að taugatengslin
skreppi sundur undir óhollum og ó-
eðlilegum áhrifum (sbr. allan XXI.
kafla í Psych. of Suggestion, bls.
208—15). Og þetta er sannarlega
ekki gripið úr lausu lofti hjá hon-
um, því að á bls. 213 sýnir hann mynd
af lifandi mænufrumu, sem oröiö hef-
ur fyrir eiturverkunum. Hún dregst
saman eins og amaba og dregur um
leið aS sjer hina finu taugaþræði í
frumuleggnum, en „griplan“ er fram-
lenging af þessum taugaþráðum og
af því leiSir, að hún dregst einnig
aítur. Þegar þessi mænufruma var
búin að ná sjer eftir eiturverkunina,
komst hún í samt lag, taugaþræöirnir
lcngdust aftur og griplan komst í sitt
fyrra horf. Er þetta nú ekki sönnun,
Þórður? En sams konar taugatengsl
cru alstaðar og um allan heilann, bæði
1 hinum óæðri og æðri heilasambönd-
i-m, bæði á hinum svonefndu skyn og
hreyfistöðvum og á hinum æðri og
æðstu tengi- og starfsstöðvum heil-
ans, er stjórna meira og minna öll-
um hræringum hans. Það er bara sá
munur á, að taugatengslin á hinum
æðri og æðstu heilstöðvum eru ó-
stöðugri og veikari fyrir og því hætt-
ara við að bila en taugatengslum
hinna óæðri stöðva sem eru fastari ;
fyrir og betur gerð (organized). Því
getur persónan klofnað fyrir það,
að taugatengslinvið hinaræðstu starí-
stöðvar heilans bila, en þá skiljast
hin óæðri starfskerfi frá aðalstarfs-
kerfinu, klofna frá því. En hinar
sálarlega afleiöingar þessa er þær,
að ýmislegt hverfur úr minni manns
og vitund niður í óminnið eöa undir-
vitundina. Það er þetta sem jeg kalla
að leggjast í læðing. En þótt eitthvert
starfskerfi klofni frá- aðalstarfskerfi
neilans og hverfi úr yfirvitundinni,
þá getur það haldið áfram að starfa
í undirvitund mannsins upp á eigin
spýtur (eða eins og sagt er á erl.
inálum automatiskt) eða sem skifti-
\itund við aðalvitundina. — Til skiln-
ingsauka set jeg eftirfarandi tákn-
mynd þótt hún sje nokkuð ógreini-
leg og ófullkomin.
A táknar aðalvitundina, B, G, D,
E, ýmiskonar hugSir eða hvata-kerfi;
a, b, c, d, o. s. frv. einstök sálará-
stönd. Aðalvitundin innilykur nú,
ineðan hún er heilbrigð, allar þessar
hugðir og sálarástönd. En svo geta
hugðirnar eða starfskerfi þeirra
klofnað frá aðálvitundinni. Klofni B
trá A, verður B að skiftivitund, sem
hefur tök á öllum sálarástöndum A;
klofni aftur á móti E frá A, verSur
E að undirvitund, sem að eins hefur
tök á nokkrum þáttum aðalvitund-
arinnár, a, b, c, og d. Og líkt þessu
má hugsa sjer hugöirnar D. og C.
En það þýðir ekki að fara frekar út
í þetta í blaöagrein. Jeg held að bæði
Þórður og aðrir, sem vilja kynnast
þessu nánar, ættu að lesa bók Sidis,
sem til er á Landsbókasafninu, og at-
Luga þá einkum hina steinprentuðu
rtiynd af tengi- og starfstöövum heil-
ans, bls. 213, og svo táknmyndina á
bls. 205. En hinum, sem nenna ekki
að kynna sjer þetta nánara, ætla jeg
að eins þessi fáu niðurlagsorð hans:
„The whole process of dissociation
or disaggregation is one of contrac
tion, of shrinkage, from the influence
of hurtful stimuli." (bls. 214).
Hvað segir nú Þórður um þessi
boöorð? Heldur hann, að sjer muni
rægja strákslegir útúrsnúningar
gagnvart svona mönnum, þótt hann
leyfi sjer þá gagnvart mjer?
II. Sálfræðilega skýringin.
Þá kem jeg að öðru aðalatriðinu,
hinni sálfræðilegu skýringu á per-
sónuskiftunum og öðrum skyldum
íyrirbrigðum, er lýsa sjer í ósjálfráð-
um (automatiskum) athöfnum, svo
sem ósjálfráðri skrift o. þvl., ofskynj-
unum eöa vanskynjunum og ö. þvl.
Leitt ér, að Þórður skuli ekki skilja
írönsku. Gæti hann lesið hana sjer
til gagns, mundi jeg geta lánað hon-
um' bók eftir próf. Pierre Janet:
T.’Automatisme psychologique, er
tckur af allan efa um það, að hjer sje
um sálarlegan klofning (désagréga-
tion) aS ræða, hvort heldur sem hann
nú kemur fyrir í ýmiskonar svefn-
ieiki (dáleiSslu, mókleiðslu) eða hjer
sje um ýmiskonar móSursýkisfyrir-
i Ölfusi
fæst til kaups og ábúðar í næsta
fardögum.
Dpplýsingar gefnr hr. kaupm.
Hallur Þorleiísson, Bvík,
eða ábúandi jarðarinnsr Jóhann
Bergsteinsson.
brigði eða spiritistisk fyrirbrigði að
ræða. Alt hvílir á þvi sama, að stærri
eða minni glompur verða i skynjun
manns og minni og að tilfinningar
og tilhneigingar, sem áður voru uppl
i huga manns, hverfa niður fyrir skör
/ceðvitundarinnar með starfskerfum
þeim, sem þær eru bundnar við i
taugakerfinu og klofnað hafa frá að-
alstarfskerfinu. Þessi starfskerfi, sem
klofnáð hafa frá, fara þá að starfa
upp á eigin spýtur, og þá er tvent
til, aS þáu starfi manninum meira
eða minna ósjálfrátt og óafvitandi í
undirvitund hans, eða að þau rými
aðalvitundinni búrt altaf annað veif-
ið og komi í ljós sem skiftivitundir.
Nú ef menn athuga sjálf persónu-
skiftin, sjá menn að þau eru tvens-
konar, ýmist tilbúin af sjálfum manni
og öðrum með ýmiskonar sefjan eða
innblæstri (suggestion) og þá eru
orsakir þeirra einhvers konar svæf-
ing (induceraður svefn) og persónu-
skiftin haldast. ekki lengur en svefn-
inn varir. ESa persónuskiftin stafa
af ýmiskonar áfalli, líkamlegu eða
andlegu, eða af langvarandi hugsýki,
þar sem andstæðar hvatir um skemri
eða lengri tíma hafa verið aS berjast
í brjósti mannsins og manninum hef-
ur loks tekist að bæla niður hjá sjer
aðra hvötina. Afleiðingar þessara or-
'saka eru meiri eða minni varanleg
lersónuskifti.
Nú gerir Þórður, spekingurinn,
niikið gabb að sumum þessum or-
sökuin, sjerstaklega svefninum. Hann
heldur sem sje, að jeg hafi átt við
eðlilegan svefn, sem er hin besta
heilsulind og hressingar, er jeg taldi
svefninn eina orsök persónubrigða.
En hann mætti vita það, því að hann
hefur ekki fúskaö svo lítiö við ýmis
konar svæfingar, að hjer var um „in-
duceraöan“, óeðlilegan svefn aS ræða,
þar sem öll starfskerfi heilans eru
svæfö nema það eitt, sem vakir og
tekur við boðum eða óskum dávalds
eða stjórnenda tilraunanna um það,
hvaða eða hvers konar persónur eigi
helst- að leika. Öll sálarorka manns-
ins fer þá í starf þessa eina starfs-
kerfis, sem vakir. Hversu persónu-
brigðin geta verið tíð og margvísleg
í þessum svefnleiðslum, þarf jeg lík-
Kiga ekki að fræða Þórð um. En ann-
að er það, sem honum líklegast síður
hefur skilist, og það er, hversu þess-
ir yfirburöa (supernormal) hæfileik-
ar, er iðulega koma í ljós í leíöslunni,
svo sem ofnæmi á tilfinningu, sjón
og heyrn, aflið til þess að lyfta fjar-
lægum hlutum og jafnvel hæfileiki
miðla og.dáleiddra manna til þess að
kafa hugardjúp annara manna, get-
ur skýrst á annan veg en andatrúar-
visu. Það er einmitt einbeiting sál-
arorkunnar að einu ákveðnu starfi í
leiðslunni, sem gerir hæfileikann að
yíirburða-hæfileika, svo að hann af-
ickar miklu meiru ei\.í vöku, þar sem
bæði athygli manns og sálarorka er
meira og minna dreifö og reikandi.
Menn ganga t.d. óhikað gftir húsmæni
í svefni, þar sem þeir í vöku mundu
detta niöur og drepa sig, af því að
hugmyndin um hættuna og alt, sem
af fallinu kann að leiöa, vakir í huga
mannsins jafnhliða athöfninni og
gerir hanri bæði óáræðinn og reik-
andi ráðs.
Um orsakir hinna varanlegu per-
sónuskifta, sem einkum koma í ljós
í móðursýki og annari starfrænni
tfunktionel) sturlun, er það-að segja,
sð öllum helstu- sálsýkisfræðingum
r.útímans kemur saman um, að þau
í dýpstu rót sinni stafi af andstæSum
hvötum, þar sem önnur hvötin hef-
ur orðið að lúta í lægra haldi fyrir
lúnni og annaöhvort sjúklingurinn
sjálfur eða umhverfi hans hefur bæ!t