Lögrétta - 24.03.1920, Síða 1

CJtgefandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastrseti 11.
Talsími 359.
Nr. 11.
Reykjavík 24. m»,rs 1920.
Þorsteinn Guðmundsson
yfirfiskimatsmaður.
Hann andaöist á heimili sínu hjer
i bænurn 21. þ. m. úr hjartaslagi, eft-
ir stutta legu, 72 ára gamall, fæddur
7. júni 1847 á BrunnastöiSum á Vatns-
leysuströnd. Foreldrar hans voru
GuÓmundur Guömundsson bóndi þar
(d. 1876) og RagnheiSur Þorsteins-
dóttir (d. 1866) stúdents í Laxárnesi
i Kjós. Voru þeir Bjarni rektor og
GuSmundur bræöra synir. En bræöui
Þorsteins fiskimatsmanns voru Björn
kaupmaöur GuSniundsson, sem dáinn
er hjer í bænum fyrir nokkrum ár-
um, og HafliSi GuSmundsson kaup-
tnaður á SiglufirSi, sem lika er fyr-
'r nokkru dáinn, og systir hans Jór-
unn GuSmundsdóttir saumakona er
einnig dáin hjer fyrir fáuni árum.
Guömundur faöir þeirra fluttist hing-
a8 til Reykjavíkur þegar Þorsteinn
var á fjóröa ári og hefur Þorsteinn
átt hjer heima alla tíS síöan. Var hann
frá unglingsaldri og' lengi siSan í
þjónustu Smithsverslunar og gegndi
þar utanbú'Sarstörfum, eri síSan
gegndi hann sama starfa viö verslun
JI. Th. Thomsens fram til 1904, en
bá var hann af landsstjórninni skip-
aSur yfirfiskimatsmaSur. Var sú
SíaSa þá nýstofnuíS og hann fyrsti
maSurinn, sem faliS var starfiö. Hann
tór þá, meiS styrk af almannafje, til
Spánar og ítalíu, til þess aS kynna
sjer saltfisksmarkaSinn þar, og var
3 mánuöi í þeim leiSangri. Birti harin
ítóSlega skýrslu um þá för í Isafold
í febr. 1905. En 1908 fór hann að til-
hlutun landsstjórnarinnar kring um
land, til þess að líta eftir fiskverkun
rr.arina, og ýmsar smærri feröir hef-
ur hann fariö til einstakra hafna í
sömu erindum. En þaS er allra kunn-
ugra mál, aS hann hafi staöiS mjög
vel í stööu sinni, og a8 honum sje
l>aíS mikiS aíS þakka, hve fiskverkuri
befur batnaö hjer á síSari árum og
íslenskur fiskur því fengið miklu
betra álit erlendis en áSur var. Jafn-
framt yfirfiskimatsstarfinu haf'Si
hann hjer á síöari árum umsjón meí5
iiskverkun fyrir fiskiveiöafjelagiö
„ísland“.
Þorsteinri kvæntist 30. nóv. .1877
Kristínu Gestsdóttur frá Hliöi á
Álftanesi, og lifir hún mann sinn á-
samt þremur börnum þeirra, en þau
cru: Guömundur hjeraöslæknir í
Borgarfirði eystra, Siguröur verslun-
? rmaður hjer í bænúm, og Ragnheiö-
ur, gift Þorkeli Blandon lögfræðingi.
Þriöji sonur þeirra, Ragnar, dó 1911.
Þorsteinn var merkur maður og
mikilhæfur. Stór maöur vexti og
svipmikill, dugnaöarmaöur mesti,
rtiltur og prúömannlegur í fram-
komu, og báru allir traust til hans,
sem kyntust honum. Harin var
sæmdur heiösmerki dannebrogs-
manna.
Göng undir Ermarsund. Þaö mál
ína nú heita afráöiö, aö grafin veröi
göng undir Ermarsund, og eftir því
komist á járnbrautarsamband milli
Englands og Frakklands. Botninn i
sundinu kvaö vera kalklag, sem gott
er að vinna, og verkiö ekki að mun
erfiöara en neöanjarðarjárnbrautar-
göngin í Lundúnum. Göngin eiga aö
vera 100 fet undir botni sundsins.
Eftir þeim liggja tveir stálhólkar, 18
feta víöir, og innan í þeim renna
járnbrautarlestirnar, urn annan til
Englands, um hinn frá Englandi.
Frakkar og F.nglendingar eru báöir
um verkiö. Því á aö vera lokið á 5
árum, og 2400 menn eiga aö vinna
aö því. Framkvæmdarstjórinn heitir
Emile d’Erlanger barón, en sá, sem
mest hefur barist fyrir framgangi
málsins, er Sir Arthur Fell, formaður
nefndar þeirrar, sem enska þingið
skipaði í málið.
Vitamálin í Andvara.
í ný-útkomnum Andvara (44. ár)
hefur verið prentað brjef um „Vita-
kerfi íslands", sem skipstjórafjelagið
„Aldan“ sendi mjer 8. apríl 1918, á-
samt nokkrum athugasemdum um
fyrirhugaöar vitabyggingar o. fl.
Brjef þetta hefur verið tekið upp
án minnar vitundar og samþykkis,
hvaö þá heldur aö mjer hafi verið
gefinn kostur á að gera nokkrar at-
nugasemdir um máliö, sem þó er mjer
löluvert skylt; verð jeg því algerlega
að mótmæla þessari aðferö ritstjórn-
arinnar sem með öllu óviðeigandi, og
aðferð fjelagsins „Öldunnar" sem
rniður drengilegri, þar sem stjórn
hennar var vel kunnugt um afstöðu
mína til innihalds brjefsins og mun
því þessi aðferð hennar trauðla styðja
að samvinnu milli vitamálastjórnar-
innar og skipstjóranna, sem þó væri
aískileg, enda hef jeg notað hvert
tækifæri til aö fræðast af skipstjórum
um það, hvar vita- og sjómerkja er
mest þörf.
Þar sem nú þetta hefur verið gert
í tímariti, sem talið hefur verið meö
betri tímaritum hjer, tel jeg mjer
skylt opinberlega að mótmæla þessu.
Ef mjer hefði verið gefinn kostur á
að svara brjefi „Öldunnar" í „And-
vara“, mundi það hafa orðið á þessa
Jeið :
Hiö fyrirliggjandi nefndarálit er
samið af mönnum, sem alls ekki
skildu hið fyrirliggjandi frumvarp
mitt, enda komu þeir aldrei á vita-
málaskrifstofuna til þess að fá upp-
lýsingar eða skýringar um málið —.
af mönnum, sem eru ókunnugir um
íyrirkomulag vitagæslurinar hjer og
erlendis — af mönnum, sem eru ó-
fróðir um vitagerð, svo og um það,
hver stefna hefur verið tekin í vita-
málum erlendis. — Þar af leiðir ó-
hjákvæmilega, að hin umrædda
skýrsla, — að undanskildum fáeinum
athugasemdum um ný vitastæði, sem
]>egar hafa verið teknar til greina, —-
er sprottin af ókunnugleika.og bygð
á misskilningi. Hún er vissulega
hvorki höfundunum nje „Andvara“
til sóma.
Eins og málið liggur fyrir í „And-
vara“, sje jeg enga ástæöu til að fara
um það fleiri orðum.
Reykjavík, í mars 1920.
Th. Krabbe.
Bækur.
„Trú og sannanir“ og „Sögur
Rannveigar“.
Merkur bókmentamaður skrifar
um þessar yngstu bækur Einars H.
Kvaran:
„Jeg hef nú verið að lesa nýju
bækurnar „Sögur Rannveigar“ og
,/Irú og sannanir“. Jeg held að „Trú
og sannanir“ sje besta bókin, sem jeg
hef lesið frá því að jeg man fyrst
til mín og fór að lesa bækur. Þá bók
ætti hver maður að lesa, ekki einu
sinni, heldur hvað eftir annað. Það
er skaði, hvað hún er dýr. Jeg er
hræddur um að hún útbreiðist minna
fyrir það. Fólk horfir í peningana
og kaupir heldur eitthvað af þýddu
rómanarusli, ef það fæst fyrir minni
peninga. Jeg vildi, að þessi bók hefði
verið gefin út í stóru upplagi,’ kost-
uð af ríkisfje og seld afar ódýrt. „Ef
jeg væri konungur,“ segja krakkarn-
ir, „þá skyldi jeg ....“. Eins segi
jeg: Ef jeg væri ríkisstjóri, skyldl
jeg styrkja útgáfu slikra bóka. Svona
lita jeg á þetta mál, en býst ekki við
að stjórn ríkisins líti á það sömu
augum, eða þykist hafa heimild til
slíkra fjárveitinga. —■ „Sögjur Rann-
veigar“ þykir mjer ágæt bók, en tæp-
lega finst mjer að hún hrifi mig eins
rnikið og „Sálin vaknar“ og „Sam-
býlið“. En jeg bið með mestu ó-
þreyju eftir framhaldinu. Kemur
það ekki næsta sumar ?“
Sigurjón Jónsson: öræfagróður.
Æfintýri og ljóð.
,,.... Þó svo sje, að nafnið á bók-
inni veki hjá manni í svipinn tilfinn-
ingu fyrir berangri og hrjóstugleik
oræfanna, þá vita þó flestir Islending-
ar, sem eitthvaö hafa komist upp úr
bygðum þessa lands, að einmitt þar
getur að líta margt af fegurstu gróðr-
arafkvæmum landsins. En þau sjást
sjaldnast við lauslegt yfirlit. Þau lifa
í skjóli hraundranganna, í dældum
n.illi melhólanu-a og klettaskorunum.
liitthvað líkt finst mjer bókinni vera
farið.T henni eru fegurstu hugsjónir,
sem þó kunna að dyljast fyrir þeim,
sem fljótlega og hugsunarlítið líta
yíir hana. — Sum æfintýrin hrifu
mig mjög mikið, og jeg veit, að svo
n.unu þau geia með fleiri, og slikar
bækur, sem það gera, geta aldrei
verið þýðingarlausar á bókamarkað-
inn, hvað sem strangir ritdómarar
kunna annars um þær að segja. Ef
þæi geta vakið hjá lesendum sinum
göfgustu tilfinningar og beint hug
þeirra inn á andleg svið og gefið þeim
bjartar og fagrar hugsjónir, sem þeir
siðan reyna að lifa eftir og starfa
fyrir, þá hefur bókin ekki að eins til-
verurjett, heldur stórvægilega þýð-
ing-u fyrir andlegan þroska fólksins,
og ætti aö lesast af öllum, sem eitt-
bvað annað kemst að en dægurþrasið
og peningagræögin..Höfundur bókar-
innar er Þingeyingur og fluttist úr
Eyjafirði til Reykjavikur fyrir hálfu
öðru ári. Jeg kann honum rnínar bestu
]>akkir fyrir bókina, og vona, að hann
gefi okkur mikið af björtum og fögr-
um hugsjónum af sama tagi og í bók
þessari eru, því enn er hann í byrjun
vegferðar sinnat sem rithöfundur. Að
endingu vil jeg skora á fólk að kaupa
bókina og lesa hana með athygli, og
er jeg viss um, að engan mun iðra
þess. . Þ.
(,,Dagur“).
Svar til Nli E. ðlasonar.
------ (Niðurl.)
í sambandi við þetta niá geta þess,
að í Skirnis-sjerprentuninni frægtt,
sem hr. Kl. Jónsson dreifði út meðal
ntanna dagana eftir að „Lögrjettu“-
grein mín birtist, er sagt, að svo sje
alment talið, að Jón Arason hafi ver-
iö 24 vetra, er hann varð prestur að
Helgastöðum. Þetta fellur óneitanleg-a
illa saman við það, sem ýrnsar aðrar
heimildir segja, og væri því gaman
aö vita, hvaðan hr. Kl. Jónsson hefur
þennan fróðleik.
Svo er að sjá, s.em Dr. P. E. Ó. hafi
t rðið fyrir einhvers konar innblæstri
irá hr. Kl. Jónssyni, því að í varnar-
grein sinni er hann að stritast við
að draga 24 frá 1507, en þó.
til að fá sjer hagkvæma útkomu
á pappírnum, dregur hann fyrst
1 frá 24 í huganum og setur síðan
afganginn upp sem frádragara, og
fær út hið „leiða ártal 1484“, sem
hann segir með sönnu að ntjer sje
„bölvanlega" við. Gefst niönnum hjer
í litlu dænti að líta sýnishorn af rök-
semdaleiðslu doktorsins.
Þess skal þó getið, til frekari skýr-
ingar, að Ðr. P. E. Ó. hefur í doktors-
ritgerð sinni gleypt við því athugun-
ar- og dómgreinarlaust, að Jón Ara-
son hafi verið 24 vetra, er hann kom
til Hóla, sje fæddur 1484, og hafi þó
verið orðinn prestur á Helgastöðum
*507-
Um það atriði, hvort Jón biskup
Arason sje fæddur árið 1484 eða eigi,
er óþarft að deila. Hinn fyrnefndi
klerkadómur frá 8. júní 1502, þar sem
Jón biskup er talinn einn dómenda,
tekur af allan efa. Dr. P. E. Ó. freistar
þess þó af veikum mætti, að ve-
fengja heimild þessa. Leggur hann
fyrst fyrir menn þá spurningu, hvort
það sje víst, að Jón Arason, sem
nefndur er i dóminum, sje sá sami
Jón Arason, sem síðar varð biskup.
Ef Dr. P. E. Ó. hefði nent að líta i
nafnaskrá þess bindis Fornbrjefa-
rafnsins, sem dómur þessi er birtur
í. þá gat hann gengið úr skugga um
það, að sú er, að minsta kosti ætlun
Dr. Jóns Þorkelssonar, sem er Dr.
P. E. Ó. óefað meiri fræðimaður. Jeg
hef athugað atriði þetta svo sem rnjer
var kostur á, og ekkert fundið, sem
að mæli móti því, að hjer sje um
einn og sama mann að ræða. Um
aldamótin 1500 var að vísu uppi sam-
nefndur maður, sem kemur við gern-
inga, en hann var leikmaður, svo eigi
getur komið til greina, að hann hafi
setið i klerkadómi.
Dr. P. E. Ó. hefur gert mjer þann
greiða, að leiða athygli manna að
þvi, að í brjefi og gerningum fyrri
alda hafi mönnum verið raðað eftir
niannvirðingum, og tekur það jafm
framt rjettilega fram, að Jón Arason
i klerkadóminmn frá 8. júní 1502 sje
talinn fyrstur presta. Þar sem nú dok-
torinn efar, að hjer sje um sama mann
að ræða og Jón biskup Arason, þá
þætti rnjer gaman að vita, hvort
hann í alvöru vill halda því fratn,
að minning þessa virðingarprests,
sem fremstur er talinn klerkanna, sje
svo týnd og tröllum gefin, að hans
sje hvergi getið í heimildarritum vor-
um utan á þessum eina stað. Dr. P.
E. Ó. heldur nú áfram röksemda-
leiðslu sinni, með því að slá fram
annari spurningu, og heldur sig þar
klókann: „Er það líklegt, að maður,
sem hefur svo mikinn veg árið 1502
setji svo niður, að hann 5 árum síðar
finnist prestur á einu hinna ljeleg-
ustu prestakalla norðanlands, Helga-
stöðum," segir hann. Það er eftirtekt-
arvert, að Dr. P. E. ó. fullyrðir, að
Ilelgastaðir hafi þá verið eitt hið lje-
legasta prestakall á Norðurlandi, 'og
ennfremur, að það sje víst, að Jón
Arason hafi verið prestur þar. Ein-
kennilegt er það samt, að sumir fræði-
menn vorir, sem hafa ritað um Jón
biskup Arason, hafa eigi vitað til
þess, að hann hafi þjónað þvi presta-
kalli, og þess er heldur eigi getið í
fornum brjefum og gerningum það
jeg veit til, er þvi varasamt að full-
yrða nokkuð um það. En ef vjer
setjum svo, að Jón Arason hafi verið
prestur á Helgastöðum 1507, eins og
doktorinn vill vera láta, og jeg hef
ekkert á móti, þá vil jeg spyrja hann,
hvort honum þyki eigi einkennilegt,
að samkvæmt hans eigin frásögnum
í doktorsritgerðinni, þá er Jón Arason
orðinn prófastur og „almennilegur“
clómari milli Varðgjár og Glerár 10.
febr. 1509, með 1—2 ára embættis-
feril að baki, og vart hálfþrítugur að
aldri.
Menn mega nú sjá, hve viturleg og
veigamikil röksemdaleiðsla doktors-
ins er, og sjálfur metur hann hana að
maklegleikum, því að hann bætir þvi
við, aö hann vilji gera mjer þann
greiða, „að setja svo í bili, að Jón
prestur Arason í dóminum 8. júní
1502 og biskupinn sem síðar varð,
sje einn og sami maður.“
Þótt Dr. P. E. Ó. sje þannig af baki
dottinn með efasemdir sínar, þá er
hann eftir sem áður við það heygarðS'
hornið, að andmæla því, að umræddur
klerkadómur fari i bág við hið al-
ment talda fæðingarár Jóns biskups
Arasonar, og klykkir út með að
segja:: „Maður, sem er prestur 1502
getur verið fæddur( 1484.“ Slikan
sleggjudóm sem þenna lætur doktor-
inn sjer sæma að kveða upp, eftir að
hann er búinn að segja, að mönnum
hafi jafnan verið raðað eftir mann-
virðingu í fornum brjefum og gern-
XV. ár.
ingum; eftir þeirri röksemdaleiðslu
Dr. P. E. Ó. ætti þá Jón Arason að
hafa verið í fremstu presta röð 18
vetra gamall.
Dr. P. E. Ó. hefur ennfremur tekið
það skýrt fram, að biskupinn hafi í
umboði páfa verið heimilt við prest-
vigslu, að veita 1 árs undanþágu frá
aldursskilyrði því, sem kristinrjettur
kaþólskra manna fyrirskipaði, en
þrátt fyrir það lætur hann sjer til
hugar koma, að Gottskálk biskup
hafi veitt Jóni Arasyni yfir 6 ára
undanþágu frá því vígfslu-skilyrði.
Eí doktorinn gæti bent á hliðstætt
dæmi úr sögu vorri, væri mark tak-
andi á þeim orðum hans, en annars
ekki.
Jeg gat þess í grein minni, að sam-
kvæmt klerkadóminum oftnefnda,
gæti Jón Arason naumast verið fædd-
ur eftir 1480. I tilefni af þessum um-
mælum mínum, segir Dr. P. E. Ó., að
sú spurning verði fyrir, hvort óhjá-
kvæmilegt sje að prestur þessi (Jón
Arason) hljóti að vera fæddur fyrir
1481, eins og hr. B. G. heldur fram.
Ef hr. B. G. hefði nokkuð vitað hvað
hann var að fara, mundu allir skyn-
bærir menn hafa búist við þeirri nið-
nrstöðu, að prestur þessi gæti ekki
verið fæddur síðar en 1477 eða 1478.“
Ef jeg ætti að velja stuttan leskafla
úr skrifum Dr. P. E. ó. sem sýnis-
horn rithöíundar-hæfileika hans, þá
lield jeg að jeg tæki þessa tilgreindu
málsgrein. Fyrst og fremst gerir dok-
torinn sighjersekaníósannsögliþeirri
að herma það, að jeg hafi sagt, að
þar sem Jón Arason væri nefndur í
cióminum, þá hlyti hann að vera fædd-
ur fyrir 1481, og því næst furðar
hann sig á því, hvernig jeg fari að
slumpa upp á þetta óhappa-ártal;
kennir hann jafnvel óheillaöndum um
]>að að hafa gint mig, og lætur jafn-
framt þau orð fljóta með, að jeg viti
ekkert hvað jeg sje að fara; sem sje
þykist hann ekki skilja, hjer sem oft-
ar, orð mín, eða skilur þau í raun og
sannleika ekki.
Jeg vil nú rökstyðja þá fullyrð-
ingu mína, að Jón Arason geti eigi
verið fæddur síðar en 1480. Þá ber
þess fyrst að geta, að samkvæmt
vígsluskilyrðunum getur biskupinn
ekki verið borinn eftir 1478, en þar
sem nú hin mesta prestafæð var i
Hólabiskupsdæmi eftir drepsótt þá
sem geysaði um landið laust fyrir
aldamótin 1500 (sjá Skarðsárannál
bls. 68, Esp. Árb. II. deild bls. 127),*
þá er eigi ósennilegt, að 1—2 ára
undanþága hafi verið veitt prestaefn-
um frá aldursskilyrðinu til prests-
vigslu, ef sjerstaklega stóð á. Það
má og ráða af orðum hins ágæta
ságnfræðings prófessors Keyser, að
hann hafi þekt þess dæmi, því hann
getur þess, að Jón Arason hafi tekið
prestsvígslu um tvítugt. (Sjá Den
norske Kirkes Historie, II. bindi, bl.
645). Hins vegar býst jeg ekki við,
að próf. Keyser hafi haft nokkur þau
gögn við hendi, sem greini frá að
jón Arason hafi tekið prestsvígslu
svo ungur, heldur giski á, að svo
hafi verið, sökum þess að hann er
þegar orðinn prófastur 1508, og því
íundist ósennilegt, að hann hafi verið
úinefndur til þeirrar virðingarstöðu
eftir 1 árs embættisrekstur, og að
eins 24 ára að aldri.
Jeg verð nú að láta hjer staðar
numið i cjeilunni um fæðingarár Jóns
biskups Arasonar, þótt margt sje
reyndar ótalið sém skýra kynni mál
þetta, því' mjer er markað rúmið t
blaðinu, og á þó enn eftir að drepa
á nokkur atriði — í varnarritsmíð
doktorsins — viðvíkjandi athuga-
semdum mínum við „Menn og ment-
* Hr. Klemens Jónsson segir i
Skírnis-ritgerð sinni um fæðingarár
Jóns Arasonar, að um aldamótin 1500
sje ekki getið sjerstaklega utn neina
klerkaneyð, þó síðari pestin væri þá
teyndar nýlega afstaðin. Þetta er
tanglega sagt, eins og tilvitnun þessi
ber með sjer, og skulu frekari rök
'færð fram, .ef á móti verður mælt.
B. G.