Lögrétta - 26.05.1920, Blaðsíða 1

Utgetandi og ritstjóri:
Þ'ORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiCslu- og innheiratum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 20.
Reykjavík 26. mal 1920,
XV. ár.
Sv. Jónssen & öo.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgöir af
íallegu veggfóSri, pappír og pappa á
þil, loft og gólf, loftlistum og loft-
rósum.
Grímur Thomsen
1820 — 15. niaí — 1920.
Þó Gríms Thomsen hafi ekki ver-
iö mikiö minst opinberlega á aldar-
afmæli hans, hefur samt nokkuö mátt
marka þau ítök, sem hann á i ljóS-
eiskum löndum sínum. Og það hefur
mátt sjá, aö vinsældir hans fara held-
ur vaxandi en þverrandi. Reyndar
liefur þetta ekki komiö fram í því,
a'S kvæöi hans sjeu yfirleitt meira les-
in, eöa fleirum kunn, en áöur var. En
þaö hefur eins og komist ný hreyf-
ing kringum nafn hans. Menn eru að
bara ýms yngri skáld saman viö hann.
Ilann er nærri því aö „verö^ móöins‘‘
meöal sumra yngri manna. En eins
og gengur og gerist um slíka tisku,
er hún sjálfsagt aö ýmsu leyti naeira
á yfirboröinu, en ekki reist á náinni
þekkingu á lífi eöa list Gr. Th. Því
cnn þá hafa honurn, eöa skáldskap
hans, ekki veriö gerö þau skil, eöa
skipaö á þann bekk, sem bæöi hann
sjálfur og íslensk bókmentasaga á
kröfu til. Ög þaö veröur ekki gert í
siuttri blaöagrein.
En ef þaö er rjett, aö vinsældir Gr.
Th. sjeu aö vaxa nú, hundraö árum
eítir fæöingu hans, mætti reyna ann-
aö, sem ekki hefur veriö gert, reyna
aö gera sjer þess grein, hvernig á
'því standi, reyna aö skýra og skilja
samband hans viö íslenskt andlegt
líf, eins og þaö er nú. Því ef ísl.
íiútíöarbókmentir heföu ekki fundiö
eitthvaö af sjálfum sjer i Gr. Th.,
citthvað, sem þær gátu notað, heföi
hundraö ára afmælis hans varla ver-
íö minst.
En sannleikurinn er sá, aö vaxandi
vinsældir Gr. Th. nú, eru aö þakka
þeirri ótvíræöu líkingu sem er milli
þess tímabils, sem nú stendur yfir
og hiris, þegar Gr. Th. lifði helstu
jrroskaár sín, bæöi 1 ytri aðstæðum
og innra lifi, aö ýrnsu leyti. Hvorir-
tveggja tímarnir, bæöi þá og nú, voru
breytinga- og byltingatímar i þjóö-
íjelagsmálum. Og Gr. Th. henti sjer
inn i deilur dagsins á stúdentárum
sinum. Og afstaöa hans í þeim mál-
um var merkileg. Hann komst þar í
beint berhögg viö aöra landa sína og
hlaut af óþokka þeirra; en var alveg
í samræmi við þá stefnu, sem nú sigl-
ir háum seglum í andlegu lífi allrá
Noröurlarida. Hann studdi sjerstakl.
skandinavisman, eöa samnorrænu
stefnuna. Og um eitt skeið var svo aö
siá, sem stjórnmálamaðurinn ætlaöi
aö veröa skáldinu í honum sterkari.
Hann hlaut þar völd og viröingar.
Og við stjórnmál fjekst hann alla æfi
Afskiftum hans af erlendum stjórn-
málum hefur yerið haldið meira á
lofti — sennilega nokkuö á kostnaö
íslenskrar stjórnmálastarfsemi hans.
í’ar hafa flestir haft á honum sömu
í koöun og Jón Sigurösson lýsti 1874:
„að bæta má Grímur úr því, sem
hann hefur sýnt hingaö til, ef jeg á
aö treysta honum til að ganga á hólm
við Dani til aö ávinna sjálfsforræði
og fjárhagsskil." — En í þingsögfu
Gr. Th. kemur þó skýrast fram einn
eiginleiki hans, sem líka einkennir
kvæöi hans víða, jafnvel kveöandina,
og kanske mætti kalla ánægjuna af
því að munnhöggvast. Því þó hon-
um fyndist stundum, aö af þessu staf-
aði kuldi meiri en úr Niflheimi, eins
rig hann segir á einum staö, þá hefttr
honum ávalt þótt gaman þar sem
horn skella á nösum ............
og hnútur fljúga um borð.
En stjórnmálin uröu ekki aðalstarf
Hr. Th. Hann fór aö stunda bók-
mentir og skrifaði á dönsku ýms rit
um þau efni 0g þóttu merk á sínum
tima og bentu þá aö sumu íeyti á nýj-
ar brautir. Og .hann lagöi orö, sem
athygli vöktu, í eina mestu bókmenta- !
c’eilu, sem oröiö hefur í Danmörku.
Og hann fór að yrkja sjálfur.
Þá koma líka rneira og'meira frarn
einkenni á skáldskap hans, sem svip-
ar til þess anda, sem menn vilja
segja, aÖ nú sje farinn að svífa yfir
vötnunum aftur — og kallaöur er
nvr. Þaö kemur nokkuö fram bæöi í
formi og vali yrkisefna. Gr. Th. geröi
allmikiö aö því, aö steypa upp úr
gömlu brotasilfri, eins og hann sagöi
sjálfur, hann orkti upp og i anda
þjóökvæða og vikivaka. Þetta segja
líka ýms skáld og ritdómarar síð-
ustu daga, að þeir sjeu aö koma meö
og hafi fundið upp, til aö endurfæða
bókmentirnar. Og sami andinn kem-
ur fram í meðferð formsins. Gamlar
rimreglur eru aö raskast, eins og þær
geröu þegar þjóövisurnar svonefndu
fluttust til landsins. Þarna er líka
liking með Gr. Th., því þessum sömu
reglum er oft raskað hjá honum, og
íyrir það sætti hann mestum ákúrum
áöur fyr. En nú afsakar það hver
maöur, og er þaö talinn vottur þess,
að hann hafi ekki viljað láta þröngan
rímstakk skeröa hugsun sina. En
siálfsagt hafa menn lesiö þarna út úr
meira en ástæða var til. Því eiginlega
tr hvergi sjáanlegt, að Gr. Th. hafi
ætlað aö raska reglunum, þó hann
geri þaö stundum.
Annars hefur sjálfsagt stundum
r eriö gert of mikið úr stiröleika Gr.
Th. í ljóöi — aö minsta kosti því,
senr frumkveöiö er. Og þegar hann
vill það viö hafa, leikur hann sjer að
rími og máli, svo að eyrnayndi er að.
Djúpt í hafi’
í höll af rafi
Huldur býr,
bjart er trafið,
blæjan skýr.
Oft í logni
á ljósu sogni
langspilið hún knýr,
Sindrar silfurvír.
Sjálfur hefur Gr. Th. líka ef-
l.-iust fundið, að hann gat þetta
— kannske meira en rjett var — og
ekki álitið, að sig skorti eins hag-
mælsku og menn hafa eignað hon-
um. Þvi í Bragaræðu segir hann
þvert á móti:
Jeg fæ þjer lítið, en þó lipurt ess,
sem lætur undan taumi vel og rómi.
Enri er eitt hjá Gr. Th., sem þó
hefur verið minni gaumur gefinn, en
líka dregur hann nær nútimanum. Og
þaö er trúarþel hans. Auðvitaö yrði
munur á ytri trúarjátningu Gr. Th.
"g þeirra, sem bera uppi þá trúar-
cJdu, sem nú gengur yfir ísl. þjóð-
bf og bókmentir. En inst inni er þar
skyldleiki. Gr. Th. yrkir um mátt
tiúarinnar og tign:
Tendraði trúin ljós er
tignina staönum gaf.
Hann yrkir huggun „andstreymis
í ölduróti“ og segir að „ekkert dugi
nema drottíns náö“. Á jólunum yrk-
ir hann um Krist:
Kristur er borinn, kærleikans voriö
komið i heim.
Hann yrkir um eilífðarvonina:
Hinsvegar við feigðarfjörðinn
fegra þykist land jeg sjá.
Og sama kernur fram í kirkjugarðs-
vísunum. Annars hefur trú Gr. Th.
t„iálfsagt veriö meira í ætt við Hallgr.
I’jetursson, en þeirra sem á eftir
bomu, og dálæti hans á H. P. er sjálf-
'sagt ekki tilviljun. Þar er andlegur
skýldleiki. Gr. Th. var ekki eintómur
fornaldardýrkari og trúmaöur. Hann
vai líka veitsluglaöur veraldarinaöur, j
eins og bergmálar i sumurn kvæöum
bans:
Góðri glaðir á stund
gjalla látum róm;
skæran yfir skammdeginu
skáladóm.
H. P. var heldur ekki eintómur
trúmaður. Menn gleyma því of oft,
að hann hefur ekki að eins ort Passíu-
sálmana, heldur líka Ölerindi og Ald-
arhátt.
Að lokum er eitt, sem getur veriö
merkilegt fyrir samband Gr. Th. við
nýíslenskar bókmentir, og er kunn-
ugt, en aö eins skal drepið á. En það
er þetta, aö þó fáir eöa engir af ísl.
: ithöfundum hafi lifað meira og
starfað í útlöndum og við útlend á-
hrif en Gr. Th., eru fáir, eöa engir,
eins íslenskir og hann. Islenskir að
- issu leyti. Því þaö, sem helst hefur
verið kallaö íslenskt í ljóöfari Gr
1 h., er aö sumu leyti ekki nema form,
ekki nema gríma. En bak viö þá
grímu er lifandi andlit, sem getur
jafnt veriö íslenskt sem erlent. Þessi
gríma hefur sjálfsagt vilt mörgum
manni sýn á Gr. Th. Ekki einasta, að
hún hefur gert hann torskilinn út-
lendingum, eins og nýlega kom fram
hjá einum helsta ritdómara Dana,
heldur líka löndum hans. Þessi gríma
liefur m. a. orSiö til þess, aö menn
hafa oft gleymt því, aö fornöldin er
honum í kvæðunum meöal, en ekki
mark. Hún hefur oröið til þess, að
menn hafa, sjálfsagt um skör fram,
tönglast á tilfinningarleysi hans og
harðneskju.
Þvi þann lærdóm gæti Grímur
ThOmseri á aldarafmæli sinu m. a.
gefið nýjustu islensku bókmentun-
im -— og þær ekki haft vanþörf á,
— að menn þurfa ekki að vera hjarta-
lausir, þó þeir hengi ekki tilfinn-
ingar sínar út í búðarglugga á al-
tnannaleiö.
Enskar konur
um endurbætur á húsakynnum.
The Working Woman’s House, eft-
ir A. D. Sanderson Furniss og
Marion Phillips. Swarthmore
Press, London. Verö 1 sh. 6 d.
Þrátt fyrir allan okkar barnalega
þjóðarhroka og mikilmenskuremb-
ing munu þó fæstir neita jtvi, að í
flestum verklegum efnunt erum viö
tslendingar eftirbátar'allra okkar ná-
grannaþjóða. í húsagerö allri og hí-
býlaprýði erum við óraleiðir á eftir
þeim, enda haföi ótrúlega lítiö veriö
gert til aö menta þjóðina í þeirri
grein, þangaö til Guömundur þró-
fessor Hannesson tók aö rita um mál-
iö. Hann hefur síöan unnið aö því
bæði vel og trúlega, enda er eriginn
efi, aö þótt enn sje sjáanlegur árang-
ur eðlilega lítill, hefur hann þó hrund-
ið málinu á þanri rekspöl, að nokkuö
almennur áhugi á því er nú vakn-
aður og á sjálfsagt fyrir hendi aö
glæöast frekara eftir þvi sem tímar
höa.
Eitt af eftirköstum styrjaldarinnar
er þaö, að nú er um alla Norðurálfu
hin stórkostlegasta húsriæöisekla.
l ólk hrúgast því saman í þau húsa-
kynni sem til eru, en við þaö veröa
ágallar gömlu híbýlanna enn þá meir
aberandi. Þetta hefur meö ööru fleira
oröið til þess, að vaknað hefur alls-
herjar hreyfing til endurbóta og betra
skipulags á húsakynnum.
Hvergi hefur þó þetta mál verið
ineira rætt og rannsakað, nje meira
fvrir umbótum barist en á Englandi.
Og þar sem karlmennirnir hafa ann-
arstaðar, aö því er jeg best veit, mest-
megnis um þaö fjallaö, hefur kven-
þjóðin tekið alveg sjerstakan þátt í
því á Englandi. Enskar konur hafa
talsyert um það ritað í blöö og tíma-
rit, og kvenfjelögin urn þvert og endi-
langt Bretland hafa leitað fyrir sjer
um skoöanir og tillögur húsmæöra
og haldiö opinbera fundi til aö ræöa
málið. Aöalkjarnanum úr þeim á-
rangri, sem af þessu hefur orðið, er
safnaö saman i bók þá, er að ofan
getur. Ýms ensk blöö fluttu í vetur
greinar um hana, og luku svo ein-
róma lofsorði á hana aö mjer varð
forvitni á aö lesa hana sjálfur. Jeg
hef ekki sjeö eftir lestrinum og vil
ekki heldur láta hjá líða, að benda
öðrttm á hana, sjerstaklega íslensk-
um konurn, sem erisku geta lesið. Það
er að mínu áliti hiö rnesta nauösynja-
mál, aö konur láti til sín heyra unr
það, hvernig þær telji húsaskipun
haganlegasta, því þaö skiftir þær ó-
neitanlega meiru eri okkur karlmenn,
auk þess sem konur eru alrnent
smekkvísari en karlar. Og enginn,
sem þekkir hagsýni og smekkvísi
cnskra kvenria, mun efast um, aö þær
liafi sitt hvaö til málsins aö leggja,
sem vert sje aö veita athygli. Hjer
cr heldur ekki nægst meö að ræða
urn húsakynnin og húsgögnin ein-
sömul; störf og verksvið húsmóöur-
innar, tillögur um samlagsbúskap o.
fl. o. fl. er lika tekiö til athugunar.
Hvergi hef jeg sjeð prýðilegri um-
gengni utan húss og innan, en á Eng-
landi, einkum í sveitunum. Jeg vildi
óska aö íslendingar tækju Englend-
inga sjer til fyrirmyndar í þeim efn-
um — eins og reyndar fleiru. Ef til
vill getur þaö oröiö, því enginn efi
er á því, aö margvísleg viðskifti okk-
ar viö Breta muni aukast stórlega í
ítamtíöinni.
Bókin sem hjer ræðir um er 84 bls.
að stærö, auk þess sem í henni eru
tólf myndir og uppdrættir á sjerstök-
um blöðum. Hún fæst þegar í bóka-
verslunum hjer í bænum.
Sn. J.
Bókarfregn.
Einar Arnórsson: Meðferð opin-
berra mála. VIII + 190 bls.
Fylgirit meö Árbók Háskóla Is-
lands, háskólaáriö 1918—1919.
Þaö mun lengstum hafa verið svo,
aö þaö sem uiígum lögfræöingum, er
tóku viö sýslumannaembættum hjer,
var minst sýnt um í embættisrekstri
þeirra í byrjun. var meðferö saka-
mála, aö búa rjettilega sakamál undir
dóm. Þessa grein rjettarfarsins lögöu
liienn gjarna á námsárunum litla rækt
\iö, og þegar svo lögfræðiskandidat-
ar að afloknu prófi gerðust rannsókn-
ardómarar, án frekari æfingu. eöa
undirbúnings, vildi þekkinguna
Lresta um rjetta málsmeðferð. Hinn
ungi rannsóknardómari hlaut því,
jafnhliöa því aö hann þurfti aö hefja
rannsókri sakamáls, aö taka þegar af
kappi að „lesa á sig“. En það var
ekki svo auðvelt, og ákjósanlegast aö
hafa næöi, aö tína upp hina fjölmörgu
lagastaði, slitur úr tilskipunum, kon-
ungsbrjef, kansellibrjef o.. s. frv
Skjalasafn sýslurinar oftast næsta ó-
aögengijegt til aö leita sjer fræöslu
um eldri praxis eða þá mjög fáskrúö-
ugt og það, sem það haföi að geyma,
tíöum ekki eftirbreytnisvert. Viö lest-
urinn skautst nú ætíö eitthvaö undan
eftirtektinni, sumt gleymdist og ann-
aö meltist ekki nógu vel eða fljótt.
Uröu því gallar á málsmeðferðinni,
cr leiddu til þess, aö yfirdómur vísaöi
málinu heim aftur til endurupptöku
að öllu leyti — þetta er þó mjög fátítt
á síöari árum—eöa aö krafist varitar-
legri rannsóknar um ein og önnur at-
riði málsins. Ber dómasafn landsyfir-
rjettarins fyr og síðar hjer um nægt
vitni. En þaö er vissa, að undirdóm-
arar heföu komist hjá mörgum af
þeim göllum, sem leitt hafa til heim-
vísunar, endurrannsóknar og víta, ef
þeir heföu átt kost á sliku riti, sem aö
ofan er nefnt: Meðferð opínberra
mála. Höf. hefur því unniö mjög þarft
verk meö samning þessa rits, ekki
að eins fyrir lögfræðisnemendur viö
liáskólann. heldur og fyrir starfandi
lögfræöinga landsins, og þá einkum
undirdómara. Löggæslumenn, jafnt 1
lærðir sem ólærðir, geta og í mörg'
um greinum haft mikiö gagn af bók-
inni, og má þar sjerstaklega benda á
5. gr. II. kafla.
Þaö er einkar-mikill kostur á bók-
irini, hversu auöug hún er af tilvitn-
unum í dáma landsyfirdómsins siöan
1874 og hæstarjettardóma í íslensk-
um málum og enn dóma landsyfir-
dómsins frá byrjun fyrri aldar, út-
gáfu Sögufjelagsins af þeim. Hins
vegar mun margur lesandi óska, aö
æði margar lagatilvitnanir inni i text-
anum, einkum í fyrri hluta bókarinn-
ar, hefðu veriö settar rieöanmáls. En
slíkt skiftir ekki miklu.
Linur þessar eru ritaöar til þess aö
þeir, er telja þaö nokkru skifta, viti,
aö bók þessi er til. Aö því er jeg
ætla, hefur hún ekki veriö auglýst
til sölu, og kemur þaö eflaust til af
því, aö hún er fylgirit með árbók há-
skólans.
Enginn hjeraösdómari ætti aö láta
undir höfuö leggjast, aö afla sjer rits
jiessa.
19. maí '20.
B. Þ.
Útdráttur
úr gerðabók þing- og hjeraðsmála-
fúndar Vestur-ísafjarðarsýslu.
Árið 1920, dagana 25. og 26. mars,
var 21. þing- og hjeraðsmálafundur
Vestur-ísafjaröarsýslu haldinn aö
Suöureyri í Súgandafirði. Mættir
voru 15 fulltrúar af 20. Fundarstjóri
var Jóhannes Ólafsson, hreppstjóri, á
Þingeyri. Fundarritari Eriörik Hjart-
atson, skólastjóri, á Suöureyri. Þessi
mál voru tekin til umræðu:
I. Landsmál.
1. Vatnsorka. Afgreitt með svo-
hlj. rökstuddri dagskrá: „Með því
:;ö þing og stjórn eru enn leitandi
aö fastri ákvörðun . í fossamálinu,
írestar fundurinn að taka ákveöna
stefnu í því máli, og þar sem honum
gefst færi á aö fjalla um máliö fyrir
næsta fjárlagaþing, tekur fundurinn
íyrir næsta mál á dagskrá.“ — 2.
Samvinnumál. Svohlj. fundarályktun
samþykt meö 13. atkv. móti 2, aö viö-
höfðu nafnakalli: „Fundurinn telur
samvinnuhreyfirigtina stefna í rjetta
átt, og líklega til efnalegs og andlegs
þroska, skorar hann því á landsmenn
aö hrinda henni sem mest fram, og
álítur rjett aö þirigiö haldi áfram aö
veita henni stuðning.“ — 3. Síma-
mál. Svohlj. fundarályktun: „Fundur-
inn skorar á alþingi og landssíma-
ttjórn, aö losa hreppana á Vestur-
linunni, frá ísafirði til Patreksfjarö-
ar, viö starfrækslukostnaö stöövanna,
er nú hvílir á þeim.‘‘ — 4. Heilbrigð-
ismál. Samþykt svohlj. ályktun: a.
„Fundurinn beinir þeirri áskorun til
heilbrig^öisstjórnar ríkisins, aö hún
hafi fult eftirlit með, að öll sjúkra-
skýli landsins sjeu í sem bestu lagi,
og aö þeim veröi f jölgaö eftir því sem
nauðsyn krefur. b. Fundurinn telur
einnig æskilegt, að sóttvarnarskýli
sieu til í hverjum hreppi, einkum í
kauptúnunum, og hjúkrunarkona, er
r.uridi sjúklinga bæöi þar og á heim-
iiunum.“ —■ 5. Alþingistíðindi. Sam-
þvkt svohlj. ályktun: „Þing- og hjer-
aðsmálafundur V.-ísafjarðarsýslu vill
láta þá skoðun í ljós, aö hann telur
ekki rjett að hætt sje aö prenta ræö-
ur alþingismanna á Alþingi, nema aö
ttm þingtímann sje gefið út dagblaö
með glöggum útdrætti úrræöumþing-
manna.“ —- 6. Lifsábyrgöarmál. Svo-
hljóöandi áskorun samþykt: „Fund-
arinn skorar á þing ,og stjórn, að
undirbúa sem fyrst lög um almenna
innlenda lífsábyrgö, þar sem öllum
verkhæfum konum og körlum sje gert
aö skyldu aö tryggja líf sitt þegar
þeir hafa náö 16 ára aldri.“ — 7.
Breyting Mentaskólans. Samþykt
svohlj. ályktun: „Þar sem nýlega er
oröin breyting á kenslufyrirkomulagi
Almenna mentaskólans, finriur fund-
urinn ekki ástæðu til aö koma fram
með ákveðnar tillögur í málinu að
ööru en því, að skóra á stjórnin að
alhuga, hvort skólirin muncji ekki
betur settur utan Reykjavikur.“ —
8. Verndun Þingvallar. Svohlj. tillaga
samþykt: „Fundurinn skorar á þing
og stjórn. aö hlynna sem best að
íramkvæmdum hugmyndaririnar um
bjóðgarð á Þingvöllum.‘‘
II. Hjeraðsmál.
1. Mentamál. Samþykt svohlj.
íundarályktun: a. „Fundurinn beinir
þieirri ósk til sýslunefndar Vestur-