Lögrétta - 21.07.1920, Síða 1

Otgefandi og ritstjóri:
ÞORSTi GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum. 1
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 28.
Reykjavík 21. júlí 1920.
Sv. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
l;afa_ venjulega fyrirliggjandi miklar
birgðir af fallegu og endingargó'öu
veggfóöri, margs konar pappír og
pappa — á þil, loft og gólf — og
gipsuöum loftlistum og loftrósum.
Talsími 420. Símnefni: Sveinco.
Brjef frá Khöfn.
8. júli 1920.
Nú eru samningar milli Danmerkur
og bandamannaríkjanna um afhend-
ing Suöur-Jotlands undirskrifaöir (5.
þ. m.) og á morgun staöfestir kon-
ungur í rikisráöinu innlimunarlögin
og öll suöurjótsku lögin, sem frá var
sagt í síöasta brjefi. Aö því loknu
iiefjast hátíöahöldin, veröur skotíð
frá borgarvirkjunum og öllum kirkju-
ldukkum hringt unr alla Danniörku,
noröan frá Skag-a og suður aö hinum
nýju landamærum. Kl. 12 veröur
haldin guðsþjónusta í Frúarkirkju
og þar veröa við konungitr og
drotning. Kl. 4 á að verða stór hátíð
: sönghöllinni í Breiögötu og er það
aðalsameiningarhátíðin hjer í Khöfn.
Okkur ísl. sendimönnunum hefur
verið boðið bæði til guðsþjónustunn-
ar í Frúarkirkju og hátíðarinnar x
sönghöllinni, en viö getum hvorugu
()ví boði sint, því viö eigum að leggja
á stað til Suður-Jótlands ásanxt
dönsku stjórninm og fleirum kl. 1 á
morguri. Förunx þangað á skipi. Kon-
ungur og drotning fara þangað einn-
ig á skipi og leggja af stað kl. 3.
Á laugard. þ. 10 þ. m. hefjast há-
tíðahöldin í Suður-Jótlandi og standa
yfir í 3 daga. Kl. 8 um morguninn
skal komið til Kolding og kl. 9 ríð-
ur konungttr yfir landamærin. Við-
búnaður er mjög mikill til þess að
gera alla athöfnina sem hátíðlegasta.
Næsta dag verður hátiðahald í Sön-
derborg og þá fyrst kemur ríkisþing-
ið suður. Þriðja daginn verður hald-
ið vestur til Tönder og bæjarbúar
þar taka hátíðlega á móti konungi
og drotningu, en unt kvöldið aftur
haldið til Sönderborg. Við höfum
fengið nákvæma áæt'lun um ferðalag-
ið og er öllu fyrirfram niður raðað.
f blöðunum í dag niá sjá, að mik-
iö á að verða um söng og hljóðfæra-
slátt hjer í borg'inni á morgun. Stór-
ir hljómleikaflokkar eiga að leika til
og frá um borgina alt frá kl. 7 um
tnorguninri.
í síðastl. viku vorum við Jóh. Jó-
liannesson bæjarfógeti nokkra daga
1 skenxtiferð á Borgunarhólmi, en
komurn þaðan síöástl. sunnudag. Með
okkur fór' þangað dr. Valtýr Guð-
mundsson háskólakennari, bústýra
hans, frk. Dalsgaard, frk. Stefanía
Guðmundsson og frk. Hulda dóttir
Stefáns Stefánssonar skóiameistara á
Akureyri, Höföum við aðalbækistöð
okkar á hóteli í Sandsvig, en fórttm
þaðan skenttiferðir til og frá um
eyna, oftast á bilum, en lika á bát
tneðfram ströndinni. A Borgundar-
hólmi er víða mjög fallegt og Iands-
lag sjerkennilegt, einkum á norður-
oddanum, kring um Sandvig. Einn
daginn, sem við vorum þar, komum
v’S á stóra dýrasýningu, sem haldin
var í svonefndum Altnenningi, sem
er víðlendur skógur á tniðri eynni
Alla dagana fengunt við besta veður
og skemtum okkur vel. Mun jeg síð-
^r segja nánar frá þeirri ferð og
ýmsu sem fyrir augun bar á Borg-
undarhólmi, því íslendingar hafa
ekk ntjög vanið komur sínar þangað.
Þó er þar nú íslenskur læknir í höf-
uðborginui, Rönne, Þórður Guðjohn-
sen frá Tfúsavik;, og hefur hann ver-
ið þar lengi. En ekki gátum við hitt
hanri, og er hann þó gantall og góður
kunningi okkar Jóh. Jóh. beggja. Við
höföum að eins litla viðdvöl í Rönne,
þegar við komum, því þangað koma
skipin frá Khöfn, og aftur þegar við
fórum. Ibúar eru þar nú um 10 þús.,
en á öllum Borgixndarhólmi 45 þús.
í öðrum bæjum þar eru ibúar ekki
fleiri en 2—3 þúsund. Landið er að
mestu sljett á Borgundarhólmi, likt
yfir að lita og á Norður-Sjálandi, en
strendurnar sumstaðar klettóttar, svo
sem á norðuroddanum. Þar heitir
nyrsti skaginn Hammeren og eru það
lyngvaxnir granítklettar og sum-
staðar einkennilegar gjár og hellar
inn i bergið frá sjónum. Gamlar kast-
alarústir eru uppi á hamrinum og
hjet kastali sá áður Hammershus og
hefur verið ramlega vígijirtur. Er
mjög fögur útsýn þar upþi hjá rúst-
unum, en trjávöxtur mikill kringum
hamarinn á þessum staö og fögur
skógarbelti með skemtigörðum og
ruddum trjágöngum í allar áttir.
Skógardalur neðan viö Hammershus '
heitir Paradísardalur. Á grasbletti
viö hús eitt þar i grendinni sáum við
tvo gráa íslenska hesta, gengum til
jieirra og klöppuðum þeim. Litu þeir
vel út, en okkur fanst þeir kunna illa
viö að vera tjóðraðir. Var okkur sið-
ar sagt, aö hesta þessa ætti þýskur
sjóliðsforingi (aðmíráll), sem þarna
byggi. Yfir höfuö hafa Þjóðverjar
mikið haft bækistöðvar á Borgund-
arhólmi og eigá þar miklar eigmir,
bæði jaröir og hús. Og höfn hafa þeir
bygt þar á norðuroddanum og reka
þar grjótiðnað. Á sumarmánuöunum
cr mikill feröamannastrauntur til
Borgundarhólms, mest frá Þýska-
landi og Norðurlöndum, og hótel eru
þar mjög mörg, sem standa auð ííema
þá mánuðina sem ferðamannastraum-
urinn er til eyjarinnar. Flest eru þessi
hótel á noröurströndinni. Nú, þegar
við vorum -þarna, var ferðamanna-
straumurihn að eins í byrjun, og vorú
það mest Svíar og Danir, sem nú voru
þar. Eftir stríðið eru Þjóðverjar þar
eþki eins fjölmennir og áöur, og
sumstaðar rriátti sjá, að hús þeirra
voru auglýst til sölu, fallegir sumar-
bústaðir, sem nú Stóðu auðir, með
öllum húsgögnum, að því er sagt var.
— Síldarútvegur mikill er rekinn frá
fiorgundarhólmi og veitt með rek-
netum. Síldin er mest seld reykt og
veittum við eftii'tekt meðferðinni á
henni frá því er hún kemur í land og
þangað til hún er fullbúin sem út-
flutningsvara. Mætti skýrá nokkuð
frá því síðar.
Þ. G.
Frá sendiherra Dana.
Svíþjóð, Noregur og Finnland hafa
sent Danmörku samfagnaðarkveðjur
út af sameiningunni. Norska stjórnin
símar: Norska stjórnin sendir dönsku
stjórninni hjartanlegustu heillaóskir.
Hugurn allra Norðmanna er í dag
beint til Suöur-Jótlands í aðdáun á
því fólki,-sem með trúmensku þoldi
56 þrautaár og nú er aftur sameinað
því landi, sem alt af átti hjarta þess.
Við samgleðjumst hamingju dönsku
þjóðarinnar.
Branting, forsætisráðherra Svía,
sem var staddur í Loridon, símaði:
í gleði Danmerkur munu allir taka
l'átt, sem vonast eftir betri framtíð
íyrir sigur rjettlætisins.
Forseti Finnlands sendi konungin-
urn svohljóðandi skeyti: Nú, þegar
dariska þjóðin safnast saman, til að
fagna sameiningu Suður-Jótlands og
lríns gamla föðurlands, leyfi jeg nijer
að láta í Ijósi þá riku gleði, sem fixiska
þjóðin fagmar með þessum mikla og
ánægjulega atburði í sögu Danmerk-
ur. Finska þjóðiri, sem sjálf hefur
verið undir oki kúgunarinnar og finn-
ur til menningar- og hagsmunaskyld-
leika síns við Danmörku hefur með
' örmustu samúð fylgt baráttu Suður-
Jóta fyrir frelsinu og tekur nú hjart-
anlega þátt í gleði danskra karla og
kvenna við sameininguna. — Með
þessari samúðai'kveðju finsku þjóðar-
inriar til hinnar dönsku, fullvissa jeg
yðar hátign um einlæga vináttu mína.
Þjóðrækni.
íslendingar vestan hafs hafa fyrir
rokkru stofnað með sjer fjelag, sem
þeir kalla þjóðræknisfjelag. Tilgangi
þess fjelags er þannig lýst, að það
tiigi að stuðla að því, af fremsta
inegni, aö ísleridingar megi veröa sem
bestir borgarar í þjóðlífinu vestan
hafs, að styðja og styrkja íslenska
tungu og bókmentir í Vesturheimi
og að efla sanxúð og samvinnu rnilli
íslendinga austan hafs og vestan.
Hjer heima hefur svo aftur verið
stofnað annað fjelag, sem heitir ís-
iendingur, og á það eftir föngum að
vinna meö hinu fjelaginu að nánari
samúð og samvinnu íslendiriga austan
lxafs og vestan.
Þessi fjelagsskapur mun þó hjer
heima vera fremur lítið útbreiddur
rema í Reykjavík, og athygli manna
og áhugi á honum ekki mrkill alment.
'Sumir, sem teljast viíja leiðtogar og
lærifeður og manna mesta áriægju
hafa af því, að tala um frelsi og föð-
urlandsást, hafa jafnvel þurft að
senda þessum samtökum hnjóðsyrði
og hnútur. En þeir eru fáir. Hinir
eru miklu flestir, sem sýnt hafa þeim
kæruleysi og afskiftaleysi. Fjelags-
skapurinn er boririn hjer uppi af til-
tölulega fáum mönnum, enn sem kom-
ið er. Þó hefur hann ekki verið að-
gerðarlaus. Góður maður, sjera Kjart-
an Helgason, hefur verið sendur vest-
ur til fyrirlestrahalds. En vestra virð-
ist fjelagsskapui'inn fjölmennur og
áhugi manna almennur.
En það gerir gæfumuninn.
Öll þjóðernismál eru viðkvæm
vandamál. Þau eru viðkvæm af því,
að það er skiljanleg mannleg tilfinn-
ing, að vilja vernda og vera sárt um
það þjóðerni og þá tungu, sem mað-
urinn sjálfur hefur erft og alist upp
við, sem tíefur mótað hann og mótast
af honurn — sem hanri hefur lifað og
Iirærst í. Þau eru vandamál af þvi
að þjóðernin eru nxýmörg og marg-
vísleg, en geta þó ekki einangrast
■ hvert frá öðru — heldur verða að
liafa meiri og minni samskifti. En
vandirin er að koma þeim samskift-
um þannig fyrir, að allir aðiljar hafi
fullan hag af, án þess að gengið sje
á það, sem hver urn sig rnundi kalla
þjóðernislegan rjett sinn. Allir þeir,
sem eitthvað kunria í almennri sögu
vita það, hvaða áhrif þjóðernisdeil-
urnar hafa haft á sambúð þjóðanna
oft og einatt. Fáum málum hefur ef
til vill verið eins misbeitt, eins og
þjóðernismálunum, fáar tilfinnirigar
verið þyntar eins út í vatnsgraut inn-
antómra orða og svonefnd ættjarðar-
ást og frelsisþrá.
íslendingar hafa auðvitað ekki far-
ið varhluta af þessu, — hvorugvt
megin hafsins. Það er þess vegria
einkemTilegt, að taka eftir þeim anda,
sem ræður í rithætti hins nýja tíma-
rits þessa Þjóðræknisfjelags og þeim
skoðunum, sem þar koma fram á
þessum málum. Og af því er ekki
ástæða til að ætla annað, eri að ef
íjelögunum tekst að vinna á borði
í sama anda og þar kenxur fram í orði,
þá megi Islendingar beggja megin
hafsins vel við una og þjóðernismál-
i'rium sjeður sæmilcgnr farborði.
Sjera Guttormur Guttormsson hef-
ur þar orð fyrir fjelaginu um framtíð
íslensks þjóðernis í Ameríku í grein
sem hann kallar. þjóðararf og þjóð-
íækni. Aðalvandinn, sem Vestur-ís-
lendirig-ar eiga við að stríða í þessu
efni, er sá, hvernig þeir geti komið
því viö, að vera í senn góðir íslend-
mgnr og góðir borgarar þess lands,
sem þeir hafa flutst til, meðan þeir
eru þar á annað borð. Því það er
.Vestur-ílslendingum auðvitað nærrí
jxví ókleift — og væri varla æski-
legt — að ,,girða í kring um íslenska
hópinn hjer — gera sjálfa oss og
niðja vora að eilífum útlendingum
í þessú landi“, eins og G. G. kemst
að orði. Hann beridir líka á, að þessi
einangrunartilhneiging geti gert út
af við sjálft íslenska viðhaldið, og
er það sjálfsagt rjett. En hann bendir
einnig á annað, sem hinum flokkn-
um hættir við, sem sleppa vill alveg
hendinni af þjóðernissamtökunum, og
vill reyna að renna undir eins saman
við enskt þjóðlíf, og það er, „að svo
hvimleitt sem það er, að ala upp þjóð-
(•rnisgorgeir í sjálfum sjer, þá er þó
hálfu verra, að beygja sig undir þann
löst, þegar hann lýsir sjer í fari inn-
lendra."
Ef til vill fer svo, að einhvern tíma
i rás aldanna verði tslendirigar og
aðrar innflutningsþjóðir, að láta
jxjóðerni sitt í vesturheimi. En það
er hvorki tími nje ástæða til þess
n ú, að gera sjer leik að því, að glata
þjóðerninu. Og þess vegna eiga Is-
lendingar vestra að halda því, á
grundvelli Þjóðræknisfjelagsins, og
íslendingar eystra að styrkja þá til
þess.
Það hefur verið rætt og ritað mik-
ið um ameríkuferðirnar og útflutning
íslendinga. Einu sinni orkti t. d. Ben.
Gröndal um það:
Þó örvænti margir og uppgefnir sje
og Ameríka þylji um gnóttir og fje
hver vill því skeyta og skapa sjer tár
og skera úr sjer hjartað, sem sló í
þúsund ár.
Margir hafa legið jxeim á hálsi, sem
„svikið hafi lartdiö", hjer væri „nóg
um björg og brauð“, ef þeir hefðii
nent að vinna hjer, það sama og þeir
hafa orðið að vinna jxar. Maxgt er
siálfsagt rjett í þessu og líka all-
niikið af ósanngirni. Sjerstakar á-
stæður voru hjer, þegar vesturflutn-
ingarnir voru rnestir, og síðan alla
tíð verið gert lítið til að laða menn
hjer að landinu og atvinnuvegum
þess. En hvað sem um það er, þá
er það sjálfsagt rjett, sem sjera Rögn-
valdur Pjeturssori segir í annari grein
i tímaritinu um jxjóðræknissamtök
íslendinga í Vesturheimi, að útflytj-
cndurnar hafi ekki haít þjóðernisleg
klæðaskifti um leið og leystar voru
landfestar rije gengið úr ætt, eins og
sauður gengur úr reifi. Og greinilegt
tákn þess, að þeir vilji það ekki held-
ur hjer eftir*er einmitt stofnun Þjóð-
ræknisfjelagsins.
-------:—1
En á þá stofnun Þjóðrækisfjelags-
in's nokkurt erindi til íslendinga hjer
heima — snertir það nokkuð þá sjer-
staklega. Ef rnarka mætti þetta eftir
þeim undirtektum, sem fjelagsskap-
urinn hefur fengfið hjer heima —>
mætti ætla að það væri harla lítið,
sem Austur-íslendinga varðaði um
þetta, — harla lítið sem þá varðaði
um það, hvað yrði um hjer um bil
fimtung allrar þjóðarinnar. Ná-
grannaþjóðir okkar, bæði einstak-
lingar og ríkin, verja stórfje árlega
til áð halda við sambandinu við út-
ilytjenda-nýlendur siriar í öðrum
löndum og álfum.
En hjer er ekki aðhafst.
Það, sem hjer vantar í þessu máli,
er almennur skilningur manria um alt
land — og víðar en rjett í Reykjavík
—á því, að samvinnan milliíslendinga
beggja megiri hafsins sje nauðsynleg
og rjettmæt. Því það er hún. Þegar
sá skilningur er fenginn, getur fyrst
vaknað sá áhugi, sem einn getur
komið einhverju hagnýtu og varan-
legu í framkvæmd í þessu máli. Og
verksviðið er rióg. Þjóðernisfjelagið
gæti látið mörg mál til sín taka vestra
cg margt bætt, t. d. í bókmentum og
blaðamensku, og sent ýmsa strauma
hingað heim, frá þeirri menningu,
sem því er þar næst. Og Islendingar
heima geta veitt þeim ýmsan styrk
— og haft s’jálfir gagn af því um leið.
Hreyfirigin má bara ekki kafna í
fögrum loforðum og fagui'gala. Hún
cr ekki sköpuð til að skrifa og skrafa
—1 heldur til að lifa og starfa.
Hún er islenskt menningarmál.
XV. ár.
Úti um heim.
Verðfall.
Eins og áður hefur verið sagt frá
i frjettaskeytum, hefur nú á síðkastið
orðið allmikið verðfall á ýmsurn
varningi í ýrnsum löndum Evrópu,
einkum Þýskalandi og Frakklandi, og
þó sjerstaklega í Bandaríkjunum í
Ameríku. En verðfallið þar, og öll
hreyfingin í sambandi við hana, er
að ýmsu leyti eftirtektavert, þó það
liafi kamrske ekki eiirs viötæk áhrif
á dýrtíðiira yfirleitt út í frá, og sunrir
hafa gert sjer i hugarlund. Danska
seirdiherrasveitin í Washington hefur
seirt heinr skýrslu urn nrálið, sein hjer
er farið eftir, ásamt unrræðunr nokk-
vrra Bandaríkja-blaðanna.
Verðfallshreyfiirgin lrófst í byrjun
maimánaðar, þegar hið mikla Wana-
nrakerfjelag í New-York og Phila-
delfíu lækkaði verðið á hjer um bil
öllum vörum sínunr unr 20 af hund—
raði. Það var þó ekki fyr en skömnru
eftir nriðjan maí, að skriður komst á
petta. Þá lækkuðu þrjár stórverslanir
í Omaha vöruverð um 20 af hundraði
og gátu auglýst það í morgunblöð-
ununr sunnud. 16. nraí, án þess að
keppinautar þeirra vissu. Enundireins
seinni hluta sanra dags, ákvað stærsta
verslun borgarinnar, Brandei’s De-
partment Store, að lækka verðið hjá
sjer um 30 af hundraði. Á mánudags-
morgunimr var straumurinn líka svo
nrikill í búðirnai', að lögreglan vai'ð
stundunr að skerast í leikinn, en í
þær verslanir, sem ekki lækkuðu
verðið, komu hverfandi fáir. Þetta
verðfall náði þó ekki til matvara, en
var mest á alls konar skartvörum og
fatnaði ýmsurn. Tilbúin föt, sem áður
kostuðu 60 dollara, voru írú seld á
42, bifreiðar lækkuðu í verði um 250
—400 doll., silki unr dollar jarð-
ið og gimsteinar um nærri 200 doll-
ara pr. karat. Og þessi verðfallsalda
gekk svo langt, að líkkistusnriðir og
útfararstjórar lækkuðu verð sitt um
25 af hndr., borgun fyrir lyfseðla
lækkaði um 30 af hndr. og tannlækn-
ar lækkuðu taxta sinn um fjórðmrg.
Nú fór aldan óðum að breiðast út.
I 30 bæjum, austan frá Maryland og
vestur til Waslrington var auglýst
verðfall meira og nrinna. Ýmsir bæir,
og þar á meðal New York fóru sjerþó
lrægt í þessu, og þar lækkaði verð
litið, írema á örfáum tegundum.
Það er þó nrerkilegt við alla þessa
hreyfing-u, að hún náði, eiirs og áður
segir, ekki yfir matvörurnar, þvi þær
hækkuðu i Bandaríkjunum um 5 af
hndr. unr þetta leyti, og er það hæsta
hækkun, sem orðið hefur á einum
nráiruði. Annars er einnig eftirtektar-
ve.rt, að verðfallið náði — að nrinsta
kosti fyrst franrair af að eins til snrár
söluverðs, en heildsöluverðið var ó-
breytt þar senr það var hins vegar
öíugt, að því er til nratvörunnar konr,
þar hækkaði snrásöluverðið, en heild-
söluverðið lækkaði. Hreyfixrg er þó
cinnig í þá átt, að fá heildsöluverðið
lækkað. Jafnvel samband franrleið-
endanna sjálfra, sem er fjelagsskap-
ur, sem telur um 80 prosent af öllum
verksmiðjuframleiðendum landsiris,
eða um 54°° stórsnriður, samþykti á
fundi 19. nraí að fallast á verðlækk-
unina og hvetja til hennar. Ákveðin
lækkun var þó ekki samþykt, en látið
i ljósi, að lækkunin nrundi verða frá
ío—25 af hundraði, og hefjast í sept-
ember.
Nokkuð fór þá einnig í maí-lok að
bera á verðfalli matvöru, t. d. í kaup-
höllinni í Chicago, eir alnreirt var það
ekki, og skiftar skoðanir á horfun-
unr í því efni. T. d. hefur Barnes,
franrkvænrdarstjóri United States
Grain Corporation sagt, að verð korns
muni lækka í Bandarikjununr, vegira
þess, að uppskeruhorfur sjeu svo góð-
ar þar og í Evrópu, og franrleiðslan
muni því vel fullnægja eftirspurninni.
Hins vegar hafa aðrir, þar á nreðal
March, ritstjóri The Econonric World
látið r ljósi þá skoðun, að t. d. hveiti-
verðið muiri vel geta hækkað alt upp
í 5 dollara á busheh Talar hann í því