Lögrétta - 20.10.1920, Blaðsíða 2

L O G R J E T T A
^ÓGKJETTA ketnur út á hverjum miB-
vtxuaeyt, og auk þess aukablöð við og við,
i erð 10 kr. árg. á Islandi, erlendis 12 kr.
«C au. Gjaiddagi 1. júli.
verkamenn hann, eða nokkur hluti
]>eirra. En fyrst 1918 var hinn al-
menni kosningasjettur lögleiddur í
Englandi, og þó meS þeirri ’takmörk-
un, sem áSur er nefnd. Lengi var það,
aí> verkamenn gerSu lftiö í þá átt, aö
koma fulitrúum fyrir sina stjett á
þingiS, heldur lcusu samkvæmt gömlu
íiokkaskiftingunni, og svo er reyndar
alt til þessa um landbúnaSarverka-
mennina. Verkamenn borganna, eSa
stóriSnaöarins, hafa aftur á móti um
* nokkurt skeiS átt fulltrúa í þinginu.
En þeir gátu lengi ekki notiö sín þar
og höföu lítil áhrif. ÞaS eru aS eins
örfáir menn, svo sem Keir Hardie,
sem gætt hefur þar aS nokkrh. ASrir,
svo sem Clynes og Thomas, hafa bor-
iö kápuna á báöum öxlum, enda þótt
þeir nú síöast, er ræSa var um ó-
friö viS Russland, hafi eindregiö tek-
iö aö sjer málstaS verkamannanna.
Barnes sagöi sig úr verkmanna-
tlokknum aö stríöinu loknu, þegar sá
flokkur sagöi samvinnunni slitiS, sem
átt haföi sjer staS á ófriöarárunum
n.illi all$a stjórnmálaflokkanna, og
hinir verkmannaforingjarnir, sem
tekiö höföu sæti í stjórninni, sögöu
aí sjer. Hann var svo sendur á friö-
arþingiö í París, sem „fulltrúi verka-
manna“. SíSan var hann enn um hríS
íaSherra, án ákveöins starfs.
Enska þingiS núverandi, sem kosiS
var eftir kosningarjettarrýmkunina
3918, varS til undir alveg sjerstökum
skilyröum. ÞjóSernisæsingarnar út af
ófriSarmálunum höföu rjett á undan
náö hámarkinu og óróaöldurnar þaö-
an voru enn magnaöar í kjósenda-
tylkingunum. Vegna þessa vann hinn
stóri samsteypuflokkur, sem þá mynd-
aöist, sinn mikla sigur. Þingmenn
hans eru flestir fulltrúar hinna efrí-
aSri stjetta. Verkmannaflokkurinn
náöi þó viö þessar kosningar miklu
fieiri þingsætum en nokkru sinnj áö-
ur. Þingsætin eru alls 707. Þar af
náöi Sinnfeinaflokkurinn irski um 70
þingsætum, verkmannaflokkurinn um
00, en frjálslyndi flokkurinn, eöa As-
quithsflokkurinn, sem áöur var í
meiri hluta, fjekk aö eins 30. Hinir
flestir mynduöu samsteypuflokkinn.
Nú fór svo, eins og kunnugt er, aö
Sinnfeinaþingmennirnir mættu aldrei
- í enska þinginu, heldur komu saman
á sjerstöku þingi í Dublin, svo aS
verkmannaflokkurinn varö næst-
stærsti flokkur enska þingsins.
Þegar þess er gætt, aS hjer um bil
¥3 hlutar allra kjósenda i landinu eru
nú, eftir rýmkun kosningarjettarins.
verkamenn, þá virSist svo sem 60
þingmenn í svo fjölmennu þingi sje
næsta lág fulltrúatala, 0g hún sýnir
skýrt, aö verkamennirnir ensku hafa
a'ment haft annaS efst í huga viö
þingkosningarnar en úrlausn á verk-
mannafjelagamálunum. En viS auka-
kosningar þær, sem síSan hafa fariS
íram, hefur þaö komiö meir og meir í
ljós, aS verkamennirnir safnast um
tulltrúa fyrir sína stjett. Þó hefur
þetta komiö enn skýrar fram viö
kosningar í bæja- og sveita-stjórnir
tn viö þingkosningarnar, þvi aö þar
viröist verkmannaflokkurinn vera á
ieiö til þess aS taka völdin af hinum
ilokkunum. Þess vegna eru nú ýmsir
farnir aS spá því, aS viS næstu reglu-
legar kosningar, sem fram eiga aö
íara 1923, ef þingiS verSur ekki rof-
iö áöur, muni veqþmannaflokkurinn
verSa í meirihluta og þar af leiöandi
veröa aö taka stjórn landsins í sínar
hendur.
ViS aukakosningar, sem fariö hafa
fram síöan núverandi þing settist á
laggirnar, hefur samsteypuflokkurinn
tapaS 10 þingsætum, og atkvæSa-
fjöldi hans í þeim fáu kjördæmum,
sem hann hefur haldiö viö aultakosn-
mgarnar, hefur veriS miklu lægri en
1918. Þetta virSist vera skýr bending j
um, aö stjórnin hafi ekki fult traust
þjóöarinnar. Frá hálfu frjálslynda
f’okksins hefur hvaö eftir annaö ver-
:S stungiö upp á samvinnu viö verk-
inannaflokkinn, og því haldiö fram,
í S þessir tveir frjálslyndu flokkar
n>egi ekki vera hvor öSrum andvígir.
En þeirri samvinnu hefur veriö neit-.
aö af verkmannaflokknum og því
'naldiS fram, aS Asquith, foringi
írjálslynda flokksins, sje í raun og
veru eins íhaldssamur og Lloyd
George.
Svo er innan verkmannahreyfing-
arinnar einn liöur, sem vert er um aö
tala og siSar meir getur haft ekki
lítil áhrif, en þaS er flokkur menta-
manna, sem dregur aö sjer styrk úr
hinum efri og upplýstari stjettum
mannfjelagsins, flokkur manna, sem
telur mjög róttæka breyting á þjóö-
skipulaginu nauösynlega. MeSal þess-
ara manna eru lávaröar, herforingjar,
vísindamenn, rithöfundar, ýmsir ménn
í háum stööum. Þeirra kenningar eru,
3.S andans og handanna verkamenn
eigi aö fylgjast aS, til þess aS koma
fram nauösynlegum umbótum á þjóS-
skipulaginu. Fisher lávarSur, sem ný-
lega er dáinn, en var einn af frægustu
tiotaforingjum Englendinaa, haföi,
áSur en hann dó, gengiS inn í verk-
mannaflokkinn. Og í fulltrúaþinginu
dga nú sæti tveir óberstar, Wedge-
wood og Malone, sem heima eiga í
veykmannaflokknum og fylla þar tölu
þeirra manna, sem geystast fara. Er
annar sósíalisti, en hinn kommúnisti.
Og flotafoHngi einn, sem sæti á í
þinginu, Kenworthy aS nafni, snjall
mælskumaSur, flytur þar líkar kenn-
ingar og þeir, þótt hann aö nafninu
teljist til frjálslynda flokksins.
Annars eru nú ýsmar sjerkreddur
uppi innan ensku verkmannahreyf-
ingarinnar. Þar er talaö um miSlunar-
menn og byltingamenn, sósíalista,
kommúnista og bolsjevíka. En allir
þessir undirflokkar eiga sammerkt i
því, aS þeir krefjast verulegra breyt-
inga á núverandi fyrirkomulagi þjóS-
fjelagsins, eSa hinum svonefndu auS-
valdsyfirráöum. Á hinum stóra fundi
verkmannaflokksins í Scarborough,
nú ekki alls fyrir löngu, var tillaga
um aS ganga inn í „3. alþjóSafjelag-
iS“ (þ. e. alþjóöafjelag bolsjevíka)
íeld meö miklum atkvæöamun. En
þetta merkir ekki, aS flokkurinn ætli
sjer aS berjast gegn bolsjevíkum.
Hann heimtar, þvert á móti, og hefur
þar atvinnufjelögin öll aS baki sjer,
aö enska stjórnin láti innanríkismál
Rússlands afskiftalaus. SegSi enska
'stjórnin Rússlandi stríS á hendur,
yrSi uppreisn í Englandi, segir höf.
greinarinnar. Og meö sinni einbeittu
framkomu í þessu máli hafa verk-
trannafjelögin ensku hindraS nýtt
EvrópustríS.
ÞaS má segja, aS alt til þessa hafi
litiS kveöiS aSstjórnmálaflokkienskra
verkmanna, en því meira aS atvinnu-
ijelagsskap þeirra. ÞaS er hann, sem
er leiöandi kraftur verkmannahreyf-
ingarinnar í Englandi. Þessi fjelags-
skapur er tæplega 100 ára gamall.
Þegar hann ljet fyrst á sjer bæra,
samþykti þingiö, aö hann skyldi bann -
aSur. Samt var honum haldiö áfram,
og hann tók aö vinna sjer viöurkenn-
ingu smátt og smátt. Nú er hann orS-
mn aö sterkri stofnun, ríki í ríkinu,
og verkföll, undir hans utnsjón, eru
nú talin lögleg vapn í hagsmunabar-
áttu stjettanna. I ensku verkmanna-
atvinnufjelögunum eru samt ekki
nema um 5 miljónir fjelagsmanna, og
þar í taldir póstmenn, járnbrauta-
starfsmenn og ýmsir aSrir slíkir
flokkar starfsmanna, sem ekki eru
beint bundnir viö líkamlega vinnu.
Af þessu má sjá, aö því fer fjarri, aS
alt verkafólk Englands sje í þessum
fjelagsskap. Og svo eru ekki nærri
allir meSlimir atvinnufjelaganna í
stjórnmálafjelagsskap verkamanna, þ.
e. verkmannaflokknum.
Aldrei hefur verkmannafjelags-
skapurinn í Englandi komist í eins
fastar skosöur ogfvestur i Bandaríkj-
unum. Þar hafa æfSir verkamenn i
einstökum vinnugreinum náS svo góS-
um kjörum, aS slíkt þekkist vart ann-
arstaöar. 1 Englandi hafa launin fram
á síSustu txma veriS lág^ Jafnvel nú
eftif stríöiS eru margir verkamenn,
þótt í atvinnufjelögum sjeu, ver laun-
aSir þar en verkamenn í Bandaríkjun-
um voru viö sömu vinnu fyrir 20 ár-
um. Eftir stríSiö hafa verkmanna-
atvinnufjelögin ensku mjög beitt'sjei
fyrir því, aö bæta kjör fjelagsmanna.
Vinnudagurinn hefur veriS styttur og
launin hækkuS, svo aö þaú eru nú aö
meöaltali þrisvar sinnum hærri en
fyrir stríSiö. En verS á nauSsynjum
ollum hefur líka stigiS geysilega. AS
meSaltali er nú kaup ensks verk
smiSjuvinnumanns 3—4 pnd. sterl. á
viku, en einstakir verkámenn hafa þó
miklu hærra kaup. Verkamenn í sveit-
um hafa lægri laun, ekki nema kring
um 2 pnd. sterl. á viku, en krafa
þeirra er nú, aS fá hækkun, upp í 50
sh. á viku. En í Englandi er, eins og
annarsstaöar, miklu ódýrara aö fram-
fleyta sjer í sveit en í borg. ÞaS er
nú sem stendur töluveröur kur í ensk-
um verkamönnum til sveita, og þeir
ganga nú inn í verkmannafjelögin
miklu meira en áSur.
ÞaS er krafa atvinnufjelaganna, aö
meSlimir þeirra nái því, sem þeir kalla
,.hin hærri lífskjör", eSa „The higher
standard of living“. En þaö virSist þó
engan veginn vera fjöldanum ljóst, í
hverju þessi svo nefndu hærri lífs-
lrjör sjeu fólgin. En þeir ætla aS þau
uáist meS auknum tekjum. Mentun
og uppeldi barnanna liggur þeim ekki
svo mjög á hjarta. Sú skoSun er þvert
a móti ekki óalmenn meöal þeirra, aS
skólamentun sje lítt eftiarsóknarverS,
og þeir kæra sig ekkert um, aö börn
þeirra fái aSra eöa meiri mentun, en
þeir hafa sjálfir fengiS, enda er þaS
rlgengasta skoSunin þar, aS sonurinn
eigi aS taka viS starfi föSur síns. Mót-
stööumenn verkmannahreyfingarinn-
ar i Englandi hafa haldiö því fram,
a8 enskir verkamenn ættu viS betri
kjör aö búa en verkamenn annara
landa, og aS af hækkun vinnulauna
hlyti aö leiöa, aö England yrSi undir
í verslunarsamkepni viS önnur lönd,
þar sem verkalaunin væru lægri. En
varla mun þaS samt geta staSist, aS
kjör verkamanna í Englandi sjeu betri
en annarstaSar yfirleitt.
Ýmsum vopnum hafa verkmanna->
fjelögin ensku beitt í baráttu sinni
óSrum en verkföllunum. Eitt af þeim
er þaö, sem kallaS er „Ca’ canny“,
sem er skotska og þýöir: „Gáttu
hægt.“ Þegar „Ca’ canny“ hefur veriö
samþykt, draga verkamennirnir af
sjer viS vinnuna, vinna minna en ella
hver um sig. Og á ein af ástæSunum,
sem rjettlæta á, aS gripiö sje til þessa,
cS vera sú, aö þá geti fleiri verkamenn
komist aS vinnu, og á þetta aö bæta
úr atvinnuleysi. Annaö er þaö, sem
kallaS er „work to rule“, og beitt var
nú síSast í já?nbrautadeilunni. En
þetta er í því innilfaliö, aö verka-
mennirnir tefja virlnuna meö því aS
halda sjer of fast viS fyrirskipaöar
reglur. T. d. eru á öllum járnbrauta-
stöövum spjöld, sem banna aö gengiö
sje yfir brautarteinana nema á vissum
stöSum, en ekki til þess ætlast, aS
þaS bann nái til sjálfra brautarþjón-
anna. Þeir tóku nú upp á því, aö taka
þetta bann til sin og hlýSa því, gengu
langa króka aS óþörfu og töfSu meö
því fyrir útbúnaSi brautarlestanna.
Einnig er svo fyrirskipaö, aS brautar-
mennirnir skuli ætíS líta yfir starfs-
reglur sínar áSur en þeir sendi lest
i á staö. En reglur þessar eru allþykt
j bókarhefti, og nú sátu þeir tímunum
saman og lásu þaS, sem þeir kunnti
1 utan a8,-»tit þess aW teíja lyrir.
ÞaS er nýtt, aS verkföll sjeu notuö
sem vopn á stjórnmálasviSinu, eins og
nú á sjer staö í Englandi, og utan
verkmannafjelaganna er þaS ekki viS-
urkent, aS rjett sje aö beita verkfalls-
vopninu þannig. Verkmannafjelögin
höfSu sett á stefnuskrá sína, aö þjóS-
fjelagiS tæki aS sjer rekstur allra
hinna stærri atvinnugreina, og þaS
var hugsunin, aS hægt væri aS knýja
þetta fram meö verkföllum. Fyrst og
fremst er þaS rekstur kolanámanna,
sem fjelögin vilja koma yfir á ríkiS.
Samband námamannafjelaganna er
stærst og voldugast allra verkmahna-
atvinnufjelaga Englands, og formaS-
ur þess, Smillie, mun vera einna a-
hrifaríkastur maSur um alt þaö, sem
nú gerist meöal enskra verkmanna.
Þetta samband hefur tekiS höndum
saman viö fjelög járnbrautamanna
og sæflutningamanna, og eru þau
samtök nefnd „Triple-alliance", eöa
þríveldasambandiS, og samtökin hafa
þaö markmiö, aS fá ríkiö til þess aö
taka aö sjer kolanámareksturinn, og
beita til þess allsherjarverkfalli, ef
]xörf gerist. ÞaS er þetta, sem nú er
aö gerast. Þó eru kröfurnar ekki sett-
ar þannig fram, heldur er deilan um
Jaunahækkun, og svo þaö, aö fjelögin
, mótmæla hækkun þeirri á kolaverö-
j inu, sem námáeigendur hafa samþykt.
S Námareksturinn er undir umsjón rík-
isins, og því er stríöiS háS milli land-
stjórnarinnar og námamannafjelag-
anna.
Yfirstjórn allra verkmannaatvinnu-
fjelaganna er i höndum hins svo-
nefnda „atvinnufjelagaþíngs", en á
því eiga sæti fulltrúar, sem valdir eru
af fjelögunum, og fer tala fulltrúanna
frá hverju fjelagi um sig eftir fjöl-
menni þess. Þetta þing kemur sam-
an tvisvar á ári, og er þaS aS sumu
leyti ekki ósvipaS rússnesku ráösam-
komunum, eSa „sovjet“-unum. Þetta
þing ákveöur aöallínur stefnuskrár
verkmannafjelaganna. Og nú aö síö-
ustu hefur þaö látiö utanríkismálin
til sín taka. ÞaS hefur samþykt hvöss
mótmæli gegn framferði stjórnarinn-
3r í írlandi, Egiftalandi og Indlandi,
og þar hefur jafnvel komiö til orSa,
aS beita verkfalli til þess aS knýja
stjórnina til þess aS kalla heim herliS
sitt frá írlandi, en því máli hefur
veriS frestaS. En þaS hefur haft í
hótunum viS stjórnina út af rúss-
nesku málunum, eins og áöur hefur
veriS sagt, og er einráÖiS í því, aS
beita allsherjarverkfalli til aö mót-
mæla gegn því, aö England lendi í
ófriöi viö Rússland.
Síðustu frjettir.
Verkfall bretskra kolanámamanna
er nú hafiö og búist viö, aS 2 miljónir
manna taki þátt í því og ef til vill
hefji fleiri stjettir verkfall til samúS-
ar þeim. I Wales hafa verkamenn
liótaS aS hætta aö dæla vatni úr nám-
unum og láta þær eyöileggjast, ef
samkomulag veröi ekki komiö á fyr-
ix mánaöamót. Stjórnin hefur fyrst
lýst því yfir, aö hún mundi ekkert
frekara gera í þessu máli, en nú hef-
ur hún t. d. skipaö „þjóöhjálpar“-
nefnd og kolaflutningar eru nú bann-
aöir frá Englandi og siglingar hafa
stöövast mikiö. Ókleift er enn aö sjá
íyrir afleiSarlingar þessa — en ýms-
ir spá ófögru — jafnvel byltingu.
Bandaríkin ætla engan fulltrúa aS
senda á fund þjóöabandalagsins í
Genf. — Bolsjevíkar hafa gert bráSa-
birgSafriö viö Pólverja og boðið
Wrangel friö og samið fullnaöarfriö
viö Litháa. — Svissneskir jafnaöar-
menn hafa tjáö sig1 andvíga bolsje-
víkastefnunni og 3. alþjóðafjelaginu,
en þýskir vinstri jafnaSarmenn hafa
rýlega samþykt á þingi í Halle, aö
ganga í þaS. En þýska stjórnin hefur
vísaS úr landi þeim fulltrúum bolsje-
vika, sem sátu þaö þing. — I Berlín
hefur veriö prentaraverkfall og aS
eins jafnaSarmannablöSin komiS út.
Því er nú lokiö. — I Birmingham í
Englandi var núna um daginn mörg-
um verksmiöjum lokaS, vegna aftur-
köllunar á pöntunum og urSu viS þaS
t20 þús. manns atvinnulausir. —.
Kínverjar eru nú farnir aS flytja út
ógrynni af kolum og eru þau ódýr.
T. d. eru nú kínversk kol ódýrari í
Newcastle á Englandi en ensk kol.
— ÓeirSir halda stööugt áfram í Eng-
landi. — Borgarstjórinn í Cork er
enn sagSur á lífi, og þykir þaS mjög
merkilegt, því aö fullyrt er aS hann
lxafi engan mat smakkað — I ítalíu
er sögö bylting. HöfSu nokkrir jafn-
aöarmenn náS ráöhúsinu i Róm á sitt
vald og voru blóðugir bardagar á
gotunum bæði í Róm, Bolögría og
Triest. — Pólveiq'ar höfSu tekiS
Vilnu herskildi, í trássi viö geröa
samninga, og vilja nú þrátt fyrir ó-
anægju bandamanna og Rússa, ekkí
yfirgefa hana aftur. — Asquith
hefur stungiS upp á því, líkt og Grey
lávarSur, aS írar fái fulla sjálfstjórn,
eins og t. d. Canada. Lloyd George
mun vera þvi andvígur. — Alexander
Grikkjakonungur var nýlega bitinn af
tömdum apa, sem hann átti sjer til
skemtunar. Var hann talinn af um
tíma, og geröi þá stjórnin ráðstafanir
til þess aö gera landiö aö lýðveldi.
En nú er konungur sagður á bata-
vegi og stjórnin í- vandræöum og hef-
ur dregiö saman her og sýnast vera
óeirSir og upphlaup í Aþenu. — Á
síöustu fjárhagsáætlun Dana er ráö-
geröur 7 miljóna kr. tekjuhalli. —
Franska blaðið Matin ræöst mjög á
pólitík Lloyd George.
Frjettir.
Dr. Valtýr Guðmundsson prófes-
sor. Þess hefur nýlega veriö getiS
hjer i blöSunum, aö dr. Valtýr GuS-
riundsson væri skipaður prófessor
ordinarius vi'S háskólann í Khöfn. En
frásögnin um þetta hefur ekki veriö
rjett þar, og ekki heldur í dönskum
blööum, er þau skýröu fyrst frá
stofnun þessa embættis. ÞaS hjet þar
svo, og eins í ísl. blööunum, aö dr. V.
G. væri skipaður prófessor í sögu ís-
lands og bókmentum, þ. e. í sömu
iræöigreinum, feem docentsembætti
hans var áöur viS bundiö. En þetta er
ckki rjett. Það er nýtt embætti, sem
stofnaö hefur verið viö háskólann og
dr. V. G. hefur fengiö. Hann er skip-
aður „professor ordinarius i islandsk
Sprog og Litteratur," þ. e. í íslenskri
li.ngu og bókmentum. Munurinn er
mikill fyrir ísland og framtíöina, því
meö þessu er stofnaður fastur kenn-
arastóll í íslenskri tungu og bókment-
u.m fram til þessa dags, í stað þess
að kenslan í þessum greinum var áöur
aö eins miSuS viö fornu bókiríentirn-
ai, fram aS 1400. Og þetta embætti
veröur veitt öSrum, er dr. V. G. fer
frá því. En þar sem háskólinn í K,-
höfn hefur nú sett upp kennarastól í
íslensku, þá xnætti þaö vel verSa til
þess, aö aðrir háskólar á NorSurlönd-
um, og jafnvel víðar, geröu hiö sama.
Hjer er um aS ræöa mál, sem er alt
annað en lítils vert fyrir okkur ís-
lendinga.
Sögukennaraembætti háskólans, er
dr. Jón J. Aðils gegndi, bauS heim-
spekisdeildin Hannesi Þorsteinssyni
skjalaverSi, en hann afþakkaði. ÞaS
verður nú auglýst til umsóknar, og ef
til vill kept um þaö, ef margir sækja.
Hverjir þaö verða, er auövitað óvíst
enn ]xá, en tilgreindir hafa veriö
manna á milli: Bogi Th. Melsteö,
SigurSur Guðmundss., Tryggvi Þór-
halsson, Árni Pálsson, Hallgrímur
Hallgrímsson og dr. Páll E. ólason.
Skat Hoffmeyer dr. theol., sem
eins og áöur er sagt, er^kominn hing-
aS, sem fulltrúi dönsku kirkjunnar til
aö kynnast íslensku kirkjulífi, hefur
tvívegis prjedikað hjer í dómkirkj-
unni og flutt sögulega siSfræöisfyrir-
iestra i háskólanum um vinnuskyldu
0g auk ]>ess haft æfingar meö guS-
íræðisstúdentum til að kynnast einn-
ig þeim. Hann þykir áhugamaSur og
vel máli farinn og lærður.
Faust-þýðingu Bjarna Jónssonar
frá Vogi (fyrri partinn) á nú aS fara
aS prenta og fylgja henni skýringar
Ódýrari útgáfan á aö kosta 20 kr. í
bandi.
Samræðissjúkdómar og varnir gegn
þeim heitir merkileg, nýútkomin bók
efti-r GuSm. Hannesson prófessor.
Kostar kr. 2,65.
Hæstirjettur er nýtekinn til starfa
aftur eftir sUmarleyfiS.
Sjera ólafur ólafsson fríkirkju-
prestur varS 65 ára 24. f. m. og voru
líonum þá færðar þrjú þúsund krón-
ur í heiðursskyni frá söfnuöi hans.
Ólöf á Hlöðum hefur brugöiS búi
eftir ]ýt manns síns, sem er nýdáinn,
og setst aö á Akureyri.
Hinar ísL efnasmiðjur heitir ný-
stofnað fyrirtæki í Rvík, og býr til
skósvertu, gólfáburS, ilmvötn, hár-
meooi og annao sliUt.
Leikhúsið.
G. Kamban: Vjer morðingjar.
Svo lítinn formála fyrst. ÞaS er oft
talað um JxaS manna á milli og stund-
r.m í blööum, hvað aflaga fari í ís-
lenskri leiklist. Og þaö er ekki til-
tökumál, þó tína megi þar sitthvað
til. Listin er ung og efnin rýr og skiln ■
ingurinn af skornum skamti oft og
einatt. Til alls þessa má rekja ýms
íök, og ekki síst leikhúsleysiS, og hef-
ur veriS minst á margt af því hjer
áSur. En einni orsökinni er oftast
gleymt, þó hún sje eflaust ekki áhrifa-
.ninst. En ]iaö er skorturinn á sæmi-
legum milliliö, ef svo mætti segja,
milli leikenda og áhorfenda, mHliliS
sem gæti haft einhver áhrif, bæði á
efnisval og meöferS leikhússins ann-
ars vegar og á smekk áhorfenda hins
vegar, milliliS, sem gæti verið lifandi
tákn þeirrar samvinnu og þeirra
gagnkvæmu áhriía milli þeirra sem
eiga að gefa og þiggja í þessu efni,
Jeirrar samvinnu, sem ein getur skap-
aö þá leiklist, sem nokkuö gildi hafx
cSa vald í menningarlífi þjóöarinnar.
En hafi leiklistin þaö ekki, er hún ó-
þörf og einskis nýt. En hún getur
ekki haft það nema meS þeirri sam-
vinnu, sem áSur er nefnd, því ekkert
stoöar aö eiga gott leikhús, eöa leik-
ara, ef starf þeirra getur hvergi fund-
iö jarSveg til aö gróa í, og hins vegar
íer þroski leikhúsanna altaf beinlníis
og óbeinlinis eftir þroska þeirra á-
horfenda, sem þau eiga kost á.
En sjálfsagðasti inilliliöurinn milli
leikenda og áhorfenda, er í þessu efni
— eins og víöa — „sjöunda stórveld-
iö“ sem svo er nefnt, eöa blööin, eöa
m. ö. o. dómar blaÖanna um leiklist.
Þau ættu aÖ eiga best færi á því, aö
skapa á hlutlausan hátt sæmilegan
smekk í þessu efni, og gefa leiðbein-
ingar, aö svo miklu leyti sem þaS er
hægt, eða m. ö. o. aS skapa frjósam-
an jaröveg fyrir íslenska leiklist og
ríSan aö móta hana sjálfa.
1