Lögrétta - 09.04.1923, Blaðsíða 1

Stærsta
íslenska lands-
blaðið.
Árg. kostai
10 kr. innanlands
erl. kr. 12,50.
Skrifst.ogafgr.Austurstr.5. Bæjarblað Morgunblaðið.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
XVIII. árg. 14. tbl.
Reykjavik, mAnudaginn 9. april 1923.
ísafoldarprentsxniðja h.f.
undir stjórn Bolsjevíka.
Um Rússland og stjórn Bolsje-
vlka ganga margar sögur og sund-
urleitar og eríitt að greina sattfrá
lognu í öllum þeim fjölda rit-
gerða, sem hafa verið skrifaðar um
þetta efni. Ein af hinum veiga-
nestu, sem nýlega hafa komið
fram, er í frakkneska timaritinu
Revue des deux mondes 1. marts.
Tímarit þetta er eitt af merkustu
tímaritum Frakka og er álíka
gamalt og Skírnir. Ritstjórinn
kafði beðið Kokovtsoff greifa, sem
varð fjármálaráðherra í Rússlandi
eftir Witte (1894) og síðar for-
maður ráðherrasamkundunnar, að
skrifa uin ástand Rússlands og
fjárhag þess. Segir ritstjórinn, að
enginn geti efast um þekkingu
hans eða sannsögli. Kokovtsoff
dregur eliga dul á það, að hann
sje andstæðingur Bolsjevíka, en
segir, að það eitt vaki þó fyrir
s;er, að segja satt og hlutdrægn-
islaust frá öllu og ekki öðru en því,
sem sanna megi með gildum töl-
um. Fer hjer á eftir lítill útdrátt-
ur úr grein hans.
Til þess að geta dæm! im fjár
hag Rússlands nú er nauðsynlegt
að vita hversu hagur þess stóð
á undan stjórnarhyltingunni 1917,
og hversu hann hafði vaxið og
hlómgast á undanförnum áratug.
Þafi verður að bera saman ástandiS
þá og nú.
Á undan ófriðnum mikla voru
uppgangsár í Rússlandi. Landið
náði sjer fljótt eftir ófriðinn við
dapan, jarðrækt, iðnaður og vers'.-
un tóku hröðum framförum (Tpp-
skeran var mikil þessi ár og efna-
hagur bænda fór batnandi, kaup-
fjelögin efldust, jarðræktarvjcium
fjöigaði og samhlíða framfórum
sveitanna efldist iðnaður og
verslun og hagur bankanna stóð
í blóma. Noltkrar tölur sýna þetta
best:
Járnframleiðsla: 1892, 64 milj.
poud, 1900 177 mill. poud, 1912
256 mill. poud, 1913 282 mill.
poud. Kolaframleiösla 1894 534900
p., 1904 1190700 p., 1910 1521984
p., 1912 1903584 p., 1913 2196910
poud.
Afsteinolíu var framleitt 1991,
274 mill. pd., 1913, 56] mill.
Koparframleiðsla var iyo6, 630,-
000 p., 1913, 2048.000 p.
1 bómullariðnaó'i má sjá fram-
förina á spóluf jöldanum. 18<jo
var liann 3457116, 1900, 6090869,
1913 9112000.
Jarðrækt má marka af meðal
uppskeru af hektar. 1869—70 var
hún 29 poud, 1899—1900, 39 p.
og um 40 p. fyrir stríðið.
Kaupfjelög bænda voru um 2000
1905. Rjett fyrir ófriðinn var tala
þeirra um 20.000 og stóð hagur
flestra með miklum blóma.
Járnbrautir voru á lengd 1895
34980 „verst“, 1913, 63153 verst.
og báru sig ágætlega.
Hversu landsbúskapurinn, eða
fjárhagur rikisins bar sig sjest á
eítirfarandi yfirliti yfir tekjur
og gjöld ríkissjóðs (í miljónum
rúbla) :
Tekjur (hreinar) 1908, 2418.
1909 2526. 1910 2787. 1911 2952
3912 3104. Gjöld 1908 2388. 1909
2451. 1910 2473. 1911 2536. 1912
2669. —
í árslok 1913 átti ríkið 500
miljónir rúbla í handbæru fje.
Þegar stríðið skall á, trufluð-
ust atvinnuvegir að sjálfsögðu
margvíslega, en yfirleitt hjeldust
þeir þó í sama horfi og verið hafði
cg sumir efldust til mikilla muna
alt til þess er stjórnarbyltingin varð
1917.
í stjórn Bolsjevíka verður að
greina sundur tvö tímabil: 1.
límabilið 1917 til miðs ársins
1921. Þá íylgdi stjórnin fullkom-
inni sameignarstefnu. 2. Tímann
eftir 1921, er stjórnin neyddist
til þess að hverfa að nokkur
ieyti frá sinni fyrri stefnu.
Eftir kenningum sameignar-
mamna átti ríkið að reka allan
iðnað og landbúnaðarafurðir
bænda einnig aö mestu leyti að
renna í ríkissjóð en öllum vörum
og nauðsynjum átti stjórnin síð-
an að dreifa út með ríkisjárn-
brautum til allra, sem á þurftu
að halda. Þær afurðir, sem yrðu
afgangs, skyldi ríkið síðan selja
tif útlanda með ríkisverslun. Á
fyrra tímabilinu reyndi stjórnin
að íTamkvæma þetta bókstaflega
með oddi og egg, og sló meðal
annars eign sinni á eigur efna-
manna og banka, iðnaðarfyrir-
tækja og ýmsra stofnana, sam-
göngutæki öll o. fl.
Þegar þannig er komið, að öll
framieiðsla gengur til ríkisins,
nema sú sem bændur þurfa sjálfir
til viðurværis og ríkið á jafn-
lramt að sjá mönnum fyrir þörf-
”un sínum, hverfur þörfin fyrir
banka og jafnvel smám saman
fyrir peniuga. Jafnframt hljóta
allir skattar og venjulegar álög-
u að hverfa, þegar ríkið tekur
j.It af öllum að heita má. Bankar
voru því lagðir niður, og allir
skattar afnumdir, nema ef það er
talinn skattur, að krafist var þeirra
afurða af bændum, sem þeir höfðu
afgangs lífsnauðsynjum sínum. —
Sem einskonar skatt má og telja
skylduvinnu, sem krafist var af
fólki. Tekjur af allskonaf iðnaði,
ilutningum o. þvíl. áttu að verða
helstu tekjustofnar ríkisins.
Þessar grunnhygnu hugmyndir
barði stjórnin fram með járnvilja
'9 ruddi öllum hindrunum úr
v;'S'i. Öiiu fyrra skipulagi á at-
vinnu- oo' l'jármálum landsins var
velt um koll til þess að reisa
loft.kastala sameignarmanna á
rústunuin, þó síðar hafi það verið
látið í veðri vaka, a« það hafi
aidrei verið tilætlunin að halda
þessu ástandi til framhúðar.
Árangurinn af þessari tilraun,
s ni varaði 3% ár, varð í fám
orðum óreiða og eyðilegging (dés
organisation et destruction),
Hrunið og eyðileggingin varð
'uvað mest í ýmsum iðnaðargrein-
um, eigi aðeins efnalega heldur
fcngu síður á lífi manna. Menn
voru drepnir, hraktir og hrjáðir
til þess að bæla allan mótþróa.
Skýrslurnar um tölu þeirra
manna, sem Bolsjevíkar drápu
á þrem árum telja þannig (sbr.
grein Van der Sinde í Times
1922):
28. biskupar. 1215 prestar. 6775
prófessorar og skólastjórar, 88500
læknar. 54650 fyrirliðar í hern-
nm. 260.000 herinenn. 10,500 lög-
reglumenn. 48.500 lögregluþjónar.
12.950 jarðeignamenn. 355.250
mentamenn. 193.350 verkamenn.
Við þetta bætist síðan, að á-
liti K., mestur hluti þess mann-
ijölda, sem dó í hallærinu mikla
1921—22, því hann telur stjórnar
íarið hafa miklu valdið um það,
hve háskalegt hallærið varð.
Sje nú manndrápunum slept
og litið á fjárhag og atvinnumál,
þá var gangurinn sá í iðnaðar-
greinunum, að stjórnendur þeirra
vorn reknir burtu eða drepnir, en
í stað þeirra komu ferlegar ríkis-
skrifstofur, sem alt varð að ganga
gegnum. Þyrfti t. d. að halda á
einhverjum hráefnum til þess að
vinna úr, varð að snúa sjer til
„Glavki og Gentri“ skrifstofunn-
ar, sem ákvað hve mikið skyldi
láta úti og hvenær. Á sama hátt
varð að snúa sjer til annarar skrif
stofu til þess að fá kol. Ráðningu
ailra verkamanna sáu enn aðrar
skrifstofur um, og kaup þeirra
ákvað ríkið, án þess að fara eftir
'hversu vinnan var af hendi leyst.
Til þess að fá nauðsynlegt rekst-
ursfje varð að lokum að snúa
sjer til fjármáladeildarinnar. —
Þannig kom hvarvetna í stað eins
Horstjóra fjöldi manna á fjölda
iskrifstofa, ógurlegt skrifstofa-
bákn og endalausar skriftir, sem
gleyptu stórfje. Afleiðingin ai
c llu þessu varð sú, að iðnaðurinn
fjell að mestu í kalda kol. Þetta
sjest best á yfiriiti „Fjármála-
l.'laðþins11, sem gefið er út í
Moskva (nr. 2 1922):
Kolaframleiðslan í sjálfu Rúss-
lancli var fyrir ófriðinn 1800 milj.
poud á ári. 1920 var hún aðeins
450 mill. og litlu meiri 1921. Af
þessum kolum var 48% eytt í
þarfir kolanámanna sjálfra, en 7
íi! 8% fyrir ófriðinn. Af því litla
sem eftir varð, var 60—100%
stolið úr járnbrautarlestunum, eft
ir því sem skýrslur stjórnarinnar
telja, því allir voru að déyja úr
kulda og kolaleysi.
Steinolíuframleiðslan var 1917
525 mill. poud, en 1921 einar 240
mill.
Járnframleiðslan var 1921 tæp
3% af því, sem verið hafði fyrir
stríðið. Þessi mikli atvinnuvegur
var því nálega að engu orðinn.
í spunaverksmiðjunum var
spólu- eða þráðafjöldinn 1921 12%
af því seiu hann var fyrir striðið,
en jafnframt var framleiðsla af
vefnaðarvörum aðeins 6% af því,
sem fyr var.
Árið 1921 var að meðaltali að-
eins framleitt 6% af iðnaðarvör-
um við það sem gerðist fyrir ó-
íriðinn.
Járnbrautir og flutningatæki
hrörnuðn að sama skapi. 1915
voru 15% eimreiða ekki brúkunar
færar, 1921 57%. Af þeim voru
1916 smíðaðar 916, en 1921 einar
73. Af járnbrautarvögnum vorn
4% óbrúkunarfærir árið 1916, en
21% 1921. Árið 1913 fóru að með-
í'ltali 33643 vagnhleðslur á dag
eftir járnbrautum, en 1921 9780.
Eftir nýustu skýrslum er ástand-
ið sem stendur enn aumlegra.
Sveitabúskap og jarðrækt hnign
aði líkt og öðrum atvinnuvegum.
Eftir kenningum bolsjevika átti
öll framleiðsla bænda að ganga
til ríkisins, þegar lífsnauðsynjar
hóndans voru dregnar frá, og her
menn stjórnarinnar tóku með
valdi það, sem þeir náðu í hjá
bændum. En það kom óðara í
ijós, aS bændurnir höfðu voða-
vopn í höndum gegn stjórninni,
og það var, að rækta ekki meira
en þeir þurftu nauðsynlega fyrir
sjálfa sig. Leiddi þetta til þess
að minna og minna var ræktað.
Á árunum 1909—13 var korni sáð
í 87 mill. hektara, 1920 í 57 mill.
og 1921 45 mill., eða hjer um bil
helming þess, sem áður var. Stór-
gripum hafði fækkað (1921) um
50%, svínum um 60%, kindum
um 70%. Hrossatalan var komin
úr 36 mill. niður í 6 mill.
Það var þessi stórkostlega aft-
urför í sveitabúskapnum, sem var
ein af aðalorsökunum til hallæris-
ins mikla 1921—22, og hvin staf-
aði aftur beinlínis af stjórnar-
stefnu Bolchevika.
Að sjálfsögðu kom þetta mikla
hrun í öllum atvinnuvegum óðar
fram í fjárhag ríkisins. Tekjur af
sköttum voru horfnar, iðnaöurinn
varð þungur ómagi, í stað þess
að hann átti að verða ein helsta
tekjugreinin, og þá var lítið eftir
annað en það, sem reitt var af
bændum. Á fjárlögunuin varð því
stórkostlegur halli og fór sívax-
andi, eins og eftirfarandi yfirlit
sýnir (í milj. rúbla) :
Árið 1918 vom tekjur 1804,
gjöld 46726, halli 44922.
1919: tekjur 48954, gjöld 216697
og halli 167743.
1920: tekjur 150000, gjöld:
1150000, halli: 1000000.
Árið 1920 voru tekjur ríkisins
því nær að engu orðnar. í stað
þeirra komu svo verðlausir seðl-
ar.
Þegar hjer var komið sá Bolshe
vikastjórnin sitt óvænna, bæði
vegna fjárhagsins og vaxandi ó-
vildar bænda, sem víða hörðust
með vopnum, gegn því §ð stjóm-
in tæki afurðir þeirra með valdi.
Lenin kannaðist hispurslaust vic
það, að hrein jafna.ðarstefna hent-
aði ekki sveitabúskapnum. L iddi
þetta til þess, að horfið var frá
hreinni sameignarstefnu (1921).
Nýja stefnuskráin var þannr:
1) Vegna mótþróa bænda feilur
stjórnin frá því, að bændur verði
að láta af hendi við stjoraina alt
sem þeir hafa fram ytV lífsnauð-
s.vnjar sjálfra þeirra. í stað þess
kemur skattur, sem goldinn er í
landaurum, en bændum aniars
heimilt að selja vörur sínar tftir
geðþótta.
2) Úr því sala afurðanna er gef
in frjáls og skattar lagðir á, við-
urltennir stjórnin nauðsyn frjálsr-
ar verslunar.
3) Stjórnin reynir að auka
tekjurnar af iðnaðarfyrirtækjum
rikisins með því að sameina þau
í stórar heildir (trusts) og láta
þær starfa á venjul. verslunar-
grundvelli (sur des bases com-
merciales), lofa þeim að kaupa
frjálst hráefni og kol, selja vörur
sínar hvar sem þeim sýnist o. s.
frv.
4) Til þess að ljetta gjölduni
f.f ríkissjóðnum, sem stafa frá rík
isiðnaðinum, vill stjórnin leigja
einstaklingnum öll iðnaðarfyrir-
íæki, sem eltki bera sig. Eigi að
síður skulu stærstu iðnaðargrein-
arnar, sem mesta þýðingu hafa,
halda áfram að vera ríkiseign.
3) Þessi stefnubreyting hefir
ýmsar aðrar breytingar í för með
sjer. Þannig má vænta þess að
aliur borgalýður geti sjeð fyrir
sjer sjálfur úr þessu, og hættir
þá stjórnin að sjá honum fyrir
nauðsynjum. Á verslun leggjast
á ný ýmsir skattar (tóbaks, salt,
víntollur). í þarfir verslunarinn-
ai verður stofnaður ríkisbanki,
sparisjóðum verður komið upp um
land alt; alla peningaverslun verð
ui reynt að færa í hið fyrra horf.
Þessi nýja stefna hefir nú ráðið
j 18 mánuði, og hver hefir árang-
urinn orðið? Hefir framleiðslan
áukist og hagurinn batnað? — í
b’aðin Pravda (1. des. 1922) lýsir
bolchevikinn Lavine ástandinu
þannig:
Á síðustu 9 mánuðum hafa
brúttótekjur ríkisverksmiðjanna
verið 720 mill. rúbla, en á sama
tíma hafa gjöldin til þeirra verið
890 mill. rúbla. Á 9 mánuðum
hafa tapast 24%. Hallinn hefir
veriS borgaður með því að selja
30% af handbærum'eignum verk-
smiðjanna.
Hin illa afkoma stafar mest-
megnis af því, að ekki hefir tekist
að gera verulega breytingu á því
skipulagi, sem sameignarstefnan
hofir sett á fót. Rússnesku stór-
iðnarfyrirtækin starfa á alt öðr-
um grundvelli en venjulegir
„trusts“ í öðrum löndum. Rekst-
ursfje þeirra er ónógt, vjelarnar
þurfa miklar endurbætur, hráefni
ai skornum skamti og vörubyrgðir
; ðaliega vörur, sem ekki hafa
selst. Og þó „trusts“ ríkisins hafi
að nafninu til frjálsar hendur til
iið kaupa hráefni, selja vörar sín-
iu o. þvíl., þá reynist. hráefnaversl
nnin í mestu óreiðu, allir vöru-