Lögrétta - 12.05.1923, Blaðsíða 3

I
um. Bókin er hvorttveggja í senn, j
bókmentaleg og málfræðileg orða-
bók, sem leiðir mann að nýjum
og auðugum brunnum í norrænni
menningarrannsókn með hverju
crði, og hún flytur geisilegan
fjölda af orðum úr mæltu máli
cg tilvitnunum í bökmentir, sem
hvorttveggja hlýtur að vekja
sanna virðingu okkar fyrir hinu
mikla fórnandi og samviskusam-
lega starfi, sem höfundurinn hef-
ir þarna .lagt fram. Þar að auki
má benda á það, að efninu er
hentuglega niðurskipað, og full-
nægir sterkustu kröfum hvað þýð-
inguna á dönsku snertir.....“
í sambandi við ummæli sín um
orðabókína, segir próf. 'Olsen, að
Nörðmenn sjeu einir af Norður-
landaþjóðunum, sem ekki eigi
neina orðabók yfir nútíðarmálið.
Islendingar sjeu að eignaist sína
cg skriður sje kominn á undirbún-
ing eða útgáfu slíkrar bókar í
Danmörku, og ennfremur sjeu
komin út allmörg bindi af
„Svenska Akademiens Ordbok“.—
Norðmenn einir hafi dregist aftur
úr á þessu sviði. En væntanlega
komi þeir síðar þegar tímarnir
batpi. En það sje hughreystandi
að sjá þetfa mikla verk Blöndals
koma fram „kostað af danska og
íslenska ríkinu í sameiningu“.
í „Politiken“ hefir Johs. Brönd-
um-Nielsen skrifað um bókina. —
Hefir áður birtst útdráttur úr
þeim ummælum hjer í blaðinu.
En við það má bæta þessum tim-
mælum málfræðingsins:
„Efnið í bókinni er tekið úr
þcim orðaforða, sem nú er í nú-
tóðarmáli íslendinga, og ennfrem-
ur eru tilvitnanir í bókmentir og
alment mál manna svo yfirgrips-
miklar, að manni dettur í hug
að þessir brunnar sjeu ótæmandi.
Og danska þýðingin á hinum ís-
lensku orðum ber þess vitni, að
höf. hefir frábærlega góða þekk-
ingu á málnotkun bæði í íslenskri
tungu og danskri“.
í „Literarisches Zentralblatt1 ‘
skrifar próf.. Paul Hermann um
hina nýju útgáfu af ísl. orðabók
Oeir Zoega rektors og um orða-
bók Sigfúsar. Skýrir hann reglur
þær, er höfundarnir hafa fylgt við
snmning bókarinnar og fer mjög
lofsamlegum orðum um alt fyrir-
komulag hennar. Segir hann,
að eftir að hafa athugað fyrri
part bókarinnar, sjo óhætt að
segja hvar sem er, að „orðabókin
er stórvirki, sæmandi bókhneigð-
ustu þjóðinni í heimi, og allir vin-
ir íslands munu gjalda höfundi
og aðstoðarmönnum hans, þ. á m.
frú hans, ásamt stjórn Dana og
Islendinga, sem kostað 'hafa út-
gáfu.bókarinnar, hinar innilegustu
þakkir“. Greinarhöf. getur sjer-
staklega prentunar bókarinnar og
■þykir hún ágætlega vel og smekk-
lega af hendi leyst.
Svipuð þessu eru ummæli
flestra um bókina og sumstaðar
sterkara að orði kveðið. Er af
þessu auðsjeð, að öllum málfræð-
ingum og þeim, sem láta sig mál-
rannsókn nokkru skifta, þykir
bókin hinn mesti fengur. Og
raunu menn alment bíða með ó-
þreyju eftir framhaldi þessarar
merku bðkar.
-------o------
Þingtiðindi'
Bankaeftirlit.
í Nd. var 7. maí rætt frv. til
laga um eftirlitsmann með bönk-
um og sparisjóðum.
Segir þar svo: Einn skal vera
ieftirlitsmaður með bönkum og
sparisjóðum á landinu. Hann
hefir að árslaunum 10000 krónur
cg auk þess dýrtíðaruppbót af
allri launaupphæðinni, og enn-
fremur ferðakostnað, eftir reikn-
ingi, er ráðherra úrskurðar. Ráð-
herra sá, er bankamál hera undir,
veitir emhætti þetta. Laun, upp-
bót og ferðakostnaður eftirlits-
manns greiðist úr ríkissjóði, en
fjárhæðir þessar endurgreiða
nefndar peningastofnanir í rík-
isSjóð í hlutfalli við það fjár-
magn, er þær hafa í veltu um
hver árarnót. Stjórnarráðið ákveð-
ur með reglugerð starfssvið eft-
irlitsmanns og annað, er þurfa
þykir. Eftirlitsmaður má ekki
hafa önnur embættisverk á heudi
rtje reka aðra atvinnu, og ekki
n:á hann vera í stjórn atvinnu-
eða verslunartækja. Lög þessi
öðlast þegar gildi.
Talaði forstætisráðherra (S. E )
með frv. og lýsti því, að nauð-
synlegt væri til tryggingar og
öryggis banka og sparisjóða að
hafa hjer, eins og víðast væri
erlendis, sjerstakan, og sjerfróð-
an bankamann, sem gæti haft
stöðugt eftirlit með öllum spari-
sjóðum og bönkum landsins. —
Lrríkur Einarsson flutti brtt.,
eða nýtt frv. og var það svo:
Ríkisstjórnin getur hvenær sem
vi'll rannsakað eða látið rannsaka
allan hag banka og sparisjóða
í landinu. Allan kostnað við slík-
ar rannsóknir greiði sú peninga-
stofnun, sem rannsökuð er í hvert
siun. Stjórnir banka og spari-
sjóða eru ávalt skyldugar að gefa
r'kisstjórninni allar þær upplýs-
ingar um stofnanirnar, er henni
kann að þykja ástæða til að
i
heimta.
Eftir állmiklar umræður var
ivrra frv. samþ. óbreytt.
Mentamál.
Eins og áður er frá sagt, flutti
Bjarni frá Vogi frumvarp nm
bieytingu á Mentaskólanum. —
Þannig að skilja ætti sundnr
gagnfræða- og lærdómsdeildirnar,
sem nú eru, en gera úr skól-
anum samfeldan 6 ára lærðan
skóla, með latínu og íslensku (og
stærðfræði), sean höfuðgreinum
og inntökuskilyrði; kenslnmála-
málanefnd klofnaði um málið.
Meiri hl. (Sigurður í Vigur, M.
Pjetursson, Einar Þorgilsson)
vildi láta samþykkja frv- með
nokkrum hreytingum; en minni
hl. (Þorst. Jónsson og Gunnar
Sig.) vildi láta vísa því frá með
svo hljóðandi rökstuddri aagskrá:
Þar sem landsstjórnin hefir við
umræður um frv. til laga um
mentaskóla á Akuneyri heitið að
leggja fyrir næsta þing tillögur
um skólamál landsins, telur deild-
in ekki tímabært að taka nú þeg-
ar fu'llnaðarákvörðun um hinn al-
menna mentaskóla einan, og tekur
því fyrir næsta mál á dagskrá.
Segir meiri hl. m. a. svo í áliti
sínu: Með frv. þessu er horfið
frá þvi fyrirkomulagi á menta-
skólanum, sem nú ier; fer það
frám á að taka lærða skólann
upp aftur, með líku fyrirkomulagi
sem var á honum fyrir 1905. Þá
var þaðí eingöngu markmið skól-
ans að búa neméndur undir vís-
inda- og emhættisnám í æðri skól-
um og vísindastofnunum. Hann
var þá óskiftur 6 ára skóli fyrir
LOGRJETTA
s
þa, sem ætluðu að ganga út á
embættis- eða vísindabrautina í
lifinu. Þessu var breytt með skift-
ing mentaskólans í tvær deildir,
gagnfræða- og lærdómsdeild.
Reynslan hefir þegar sýnt, að
þessi tvískifting í þriggja ára
gagnfræðadeild og þriggja ára
lærdómsdeild í 6 ára skóla, er
töluverðum vandkvæðum bundin.
Síðan tvískiftingin komst á hefir
aðsóknin að skólanum aukist stór-
kostlega ár frá ári. 1 byrjun
skólaársins 1920-21 voru nemend-
ur 162; 1921-22 195 og í byrjun
yfirstandandi skólaárs voru þeir
226. Reykjavík veldur mestu um
þessa sívaxandi aðsókn. Meira en
helmingur nemendanna mun nú
vera Reykvíkingar eða til heimil-
is í Reykjavík.
Yæri skólinn gerður að einum
óskiftum lærðum skóla, myndi við
það eitt sparast offjár fyrir ríkið.
Auk þess má vel gera ráð fyrir,
að þá mætti aftur taka upp heima
vistir í skólahúsinu fyrir mikinn
bluta hinna fátækari nemenda ut-
an af landsbygðinni, og drægi það
ekki lítið úr skólayistarkostnaði
þeirra. Að því er kemur til hins
andlega þroska og þekkingar stú-
denta frá mentaskólanum, síðan
tvískifingin var npp tekin, mun
síður en svo vera um miklar fram-
farir að ræða frá gamla fyrir-
komulaginu. Því til stuðnings má
benda á svör háskólakennaranna
•við þar að lútandi spurningum frá
þeim Guðmundi Finnbogasyni og
S. P. Sívertsen í nefndaráliti
þeirra um mentaskólann. — Eh
minni hl. segir hins vegar: Fyrst
cg fremst er minni hl. ósammála
um það atriði, að rjett sje að
breyta því sliólakerfi, sem nú er,
í verulegum atriðum. Hann telur
rjettara að hver skólinn rísi upp
af öðrum, alt frá barnaskólum og
upp úr, þótt breyta mætti um
aukaatriði, t. d. að gagnfræðapróf
nægði að eins sem inntökuskilyrði
í 3. bekk mentaskólans. Það er
fyrirsjáanlegt, að ef frv. þetta
næði fram að ganga, þá mundi
sterk alda rísa á móti því, þar
sem það ér öllum vitanlegt, að
allir yngri stúdentar eru eindreg-
ið mótfallnir breytingunni. Mætti
því búast við, að þessn yrði breytt
þegar á næstn þingum. En öllum
hlýtur að vera það ljóst, að mjög
óheppilegt er, að tíðar breyting-
ar sjeu á skólalöggjöf. Minna má
á í þessu sambandi, að svipuð
skólaskipun og nú er á landi hjer
viðgengst alstaðar á Norðurlönd-
um. f samhandi við þann stór-
felda sparnað, sem meiri hl. nefnd
arinnar telur að yrði við þá
breyttu skólaskipun, mætti spyrja
um það, hvort ódýrara mundi fyr-
ir landið að reisa nýjan gagn-
fræðaskóla fyrir Reykvíkinga, og
kosta hann síðan.
Fyr á tímum, þegar lærðii’ skól-
ar voru í raun rjettri ekki ann-
að en undirbúningsskólar fyrir
presta, og næstum ekkert var
kent þar annað en iatína og guð-
fræði, þá var eðlilegt, að latína
væri inntöknskilyrði. Nú, þegar
öðrum fræðum, svo sem t. d. nátt-
úruvísindum, hefir fleygt jafn-
mikið fram og verið tekin Upp
í kenslu, þá er eðlilegt, að dautt
mál, eins og latína, þolci að minsta
kosti sem undirbúningslærdóms-
grein.
Minni hl. neitar því ekki, að
latínunámið þroski nemendur, en
það eru fleiri námsgreinar, sem
segja má sama nm, og virðist
jstanda nær oss að nema; má þar
til nefna móðurmálið, sem er litln
auðvéldara, að því er málfræði
snertir, en latína, en eins og kunn
ngt er, ágætlega fallið til að skýra
og þroska hugsun. Þá má og til
nefna stærðfræði.
Meiri hl. telur, að andlegnr
þroski og þekking stúdenta sje
minni eftir að tvískiftingin var
upp tekin. Minni hl. efast um
það; en væri svo, stafaði það aðal-
lega af því, að nú koma nemend-
ur yfirleitt miklu yngri og ó-
þroskaðri í skóla en meðan gamla.
skólaskipunin var.
Umr. um þetta urðu allsnarp-
ar, ekki síst milli Þ. J. og Bj, J.
Sagði Þ. J. m. a. að kjörorð B.
J. hefði oftast verið: ísland fyrir
Reykjavík og Reykjavík fyrir
mig. En B. J. sagði, að fáviskan
og hnndavaðshátturinn værn
helstu einkenni Þ. J. Fóru þá aðr-
ir menn að skerast í leikinn, og
vildu láta slíta umr., en þær f jellu
þá niður af sjálfu sjer, eftir að
p.ð B. J. hafði flutt ræ&u þá, sem
hjer fer á eftir:
Fákænn maður fór á stað,
fáviskunnar stefndi’ í hlað,
hitti fyrir sjer hnndavað,
hringaði skottið og tók sjer bað.
Var síðan dagskrá minni hl.
samþ. með 15 :11 atkv.
V er slunarsamningar.
Jón Baldvinsson flutti í samein-
uðn þingi þingsályktunartill. svo
hljóðandi: Alþingi skorar á ríkis-
stjórnina að gera ráðstafanir til
þess að koma á verslunarsamn-
ingi milli íslands og Rússlands.
Talaði hann með till. og sagði, að
horfur væru á því, að íslendingar
gætu flutt til Rússlands saltfisk,
og einfeum síld, eu feugið aftur
rúg og timbur, þar sem Rússar
mundu varla geta borgað í pen-
ingum. Hann sagði eiunig, að það
væri óbuudið í till., hvort gerður
væri sjerstakur samningur, eða
gengið inn í þann samning, sem
Danir væru að gera og til boða
stæði. Forsætisráðherra (S. E.)
svaraði, að stjórnin mundi hafa
borið þetta mál undir þingið sjálf,
vegna tilboðsins um þátttöku Is-
lands í dausk-rússneska samuingn
um; en þar sem stjórnin hefði
ekki fengið hann ennþá í heild
sinni, gæti hann >ekki sagt um
það, hvaða leið væri heppilegust.
Jón A. Jónson sagði, að þótt eng-
inn skaði mundi sennilega vera að
slíkum samningi, væri litlar horf-
ur á því, að hann gæti orðið Is-
landi að nokkrn verulegu gagni,
hæði yegna fjarlægðar og þar af
leiðandi mikils flutnings kostnað-
ar, og svo af því, að Rússar hefðu
hingað ti'l ekki viljað kaupa svo
dýra og vandaða vöru, sem ísl.'af-
urðirnar væru. — Eftir þetta var
tiM frá J. A. sþ. með' 15:1 atkv.
Margir þingmenn voru fjarver-
aiidi og yfirleitt eru þinghekkirn-
ii* oft fáskipaðir þessa síðustu
daga, og er svo að sjá, sem þing-
menn sjeu búnir „að fá nóg af
sjálfum sjer“, eftir nærri 3 mán-
aða þingsetu. Og hvað mun þá
uim kjósendurna?
-------o--------
Fyrir nokkrnm árum samþykti
Alþingi íslendinga lög um ættar-
nöfn; hvatti menn óbeinlínis til
að taka þau, og skipaði 3 alkunna
íslensknmenn til að gera tillögur
um íslensk, þjóðleg ættarnöfn. Nú
kemur Bjarni Jónsson frá Vogi
með frumvarp um að afnema all-
an slíkan ósóma, og kveðst skoða
það sem fyrirspurn nm, hvort mað
ur eigi að taka Alþingi íslendinga
alvarlega eSa. ekki. Nleðri deild
hefir neitað því, með því að sam-
þykkja þett.a Kleppskinnufrum-
varp. Með því hefir hún enda-
skifti á fárra ára gömlum gerð-
um sínum og samþyktum og
kjaftshöggvar mig og aðra, sem
v-oru svo einfaldir áð taka Al-
þingi alvarlega þá. Nú á að sekta
mig um 200-2000 kr. fyrir að nota
handa drengnum mínum það nafn,
dem Alþingi seldi mjer um ár-
ið fyrir tíkarl. Því sektarfje á svo
að verja til skólahalds, svo dreng-
urinn geti seinna lært eitthvað
um virðingu Alþingis fyrir ein-
staklingsfrelsi, stefnnfestn þess í
slíkum málum sem þessu og, þaó
hve vél fer á þvi þegar þjóðrækn-
in lýsir sjer í tilgerð og einstreng
ingslegri fastheldni við óhentng-
ar venjur.
Samkvæmt hinu nýja Klepp-
skinnufrumvarpi verð’ur hver maör
ur að rita sig fullu skímar- og
föðurnafui. Svo má hafa viður-
nefni eða kenna sig við fæðingar-
stað siup, sbr. á þýsku: von, á
frönsku: de, og á íslensku: frá
Vogi.
Aumingja Guðmundur Guð-
muudsson frá Fremri-Þórkötlu-
staða-hjáleigu! Jeg öfunda hann
ekki af því að verða ráðherra
og eiga. svo að skrifa sitt fulla
sk'írnar-, föður- og fæðingarstað-
arnafn nndir allar stjórnarráðs-
r eglugerðirnar. Eða þá Hró-
mundur Ingimundarson frá Rauð-
arárstíg nr. 13, sem á heima á
Túngötu en er prókúrnhafi í
firmanu Ásketill HaUbjaruarson.
og Hross-Ketill Þiðrandason í
Aðalstræti. Hann verður að skrifa
nafn sitt og Rauðarárstígsupp-
runa viðurnefni, undir alla reikn-
inga verslunarinnar. í
Jeg roðnaði þegar jeg las
Kleppskinnufrumvarpið hans
Ejama míns. Jeg sá að jeg hafði
verið að glata dýrmætri menningu
og skafa af mjer þjóðerni mitt
með því að kalla mig ættarnafni,
leins og þing og stjórn vildu vera
láta hjer um árið. Jeg var þjóð-
inni til skammar eins og Níels
Finsen, Alhert Thorvaldsen, nafni
minn Páll Vídalín, sálugi Jón
bjskup Vídálín, Steingrímur heit-
inn Thorsteinsson, Jón gamli
Espólín, Bjarni karlinn Thoraren-
sen, Magnús Stephensen, Hannes
Hafstein og Grímur Thomsen. Jeg
varaði mig ekki á því, að það
sem var orðin 200 ára gömul
venja. í landinu, og sem alþingi
hafði fyrir skémstu lagt bless-
un sína yfir, það varð nú að banna
hverjum frjálsbornum íslendingi.
En jeg bæti ráð mitt. Jeg tek
ættarnafnið Kolka af drengnum
mínum, gef honum í þess stað
viðumefnið Kolka — shr. Þor-
björn Kolka landnámsmaður —
og í nafnfesti eithvað, sem hann
getnr stungið upp í sig. Ef hattn
kvænist og eignast hörn, þá gefur
hann konu sinni og krökkum
viðurnefnið Kolka með viðeig-
andi nafnfesti (þ. e. íslenskt vað-
málspils handa konunni, — því
þá verður búið að banna kon-
um að ganga í fötum með er-
lendu sniði, eða, úr erlendu efni,
— osr kjálka xír Húnvetnskri úti-