Lögrétta - 06.06.1923, Blaðsíða 1

Stærsta
íslenska lands-
blaðið.
LOGRJETTA
Árg. kostai
10 kr. innanlands
erl. kr. 12,50.
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
BæjarbBað Nlorgunblaðið
Ritstjóri: Þorst. Gíslason..
XVIII. árg. 28. tbl.
Reykjavik, Miðvikudaginn 6. júni 1923.
ísafoldarprentsmiSja h.f.
Lögrjetta.
Þeir, sem enn skulda fjrrir
t'dri árganga Lögrjettu, eru vin-
samlega ámintir um aS gera skil.
Afgreiðsla blaSsins og reiknings
hald er nú í Austurstræti 5, og
gjaldkeri þess er Sigfús Jónsson.
Þangað greiðast nú allar skuld-
ir blaðsins, bæði eldri og yngri,
Gjalddagi yfirstandandi árs er
1 júlí.
Falskenningar.
Það er svo sem engin nýung að
sjá falskenningar og flónsku í
faðmlögum í Álþ.bl. En útyfir
tekur þó í grein, sem blaðið flutti
síðastl. mánudag. Þar stendur
þessi klausa:
„í einum flokknum ríkir sú trú,
að hið eina þjóðhjálplega sje, að
spara. Sá flokkur hefir innsigli
dauðans á enni sjer, því að sparn-
aður er háskalegur út af fyrir
sig og háskalegri en eyðsla, því
að eyðslu fylgir þörf fyrir meira
starf, en starf er líf“.
Hverjir eru þá nýtustu menn-
irnir, eftir þessnm kenningum
Alþ.bl. ? Auðvitað þeir, sem mestu
eyða. Erlendir stóreignamenn, sem
lifa í vellystingum í stórborgum
heimsins eða á Sífeldum ferðalög-
um, sjer til skemtunar, og eyða
þannig afrakstri eigna sinna, eru
eftir þessu hinir þörfustu memt.
Þeir, sem mikið erfa og lifa til
þess eins, að eyða því, eru einnig
í nýtustu manna röð, eftir þess-
um kenningum. Sama er að segja
um allskonar fjárglæframenn. —
Stvrjaldir verða eftir bessari Jcenn
ingu mjög æskiiegar og nauðsyn-
légar, og því gagnlegri, sem meiru
er þar eytt og spilt. Því fleiri
borgir sem lagðar eru í rústir og
því meiri skemdir, sem gerðar
eru á löndum og mannvirkjum,
þess meiri þörf skapast fyrir starf
til lagfæringar og uppbyggingar.
Landskjálftar og eldgos, með þeim
eyðileggingum, sem þeim fylgja,
verðá af sömu ástæðu að teljast
happaviðburðir. Sömuleiðis fár-
viðri, sem valda tjóni á skipum cg
híbýlum manna. —
Eru þeir margir, sem finst þetta
skynsamlegar eða hollar kenning-
ar ?
Svo segir Alþ.bl. til leiðbeining-
ar fyrir stjórnmálmennina:
„í öðrum flokki er því trúað að
alt sjQ komið undir jafnvægi á
ársreikningum ríkisins. En einnig
þetta er villa. Þjóðin getur þjáðst,
þótt tekjuafgangur sje á lands
reikningunum. Til þess þarf ekki
nema aurasál við stjóm“.
Kenningin er þetta: Allir eiga
að keppast við; að eyða sem mestu,
og það er heimska, að vera að
hugsa um, hvort fjárhirsla almenn
ings sje í skuldum eða ekki.
Greiuarhöfundurinn segir, að
stefna Alþýðuflokksins fari í öf-
uga átt við sparnaðarkenningarn-
ar. En hvaða rjett hefir hann til
þess að tala í nafni Alþýðuflokks-
ins? Hann er auðsjáanlega af-
glapi og fífl, og hefir án efa eng-
an rjett til að klína heimsku sinni
t Alþýðúflokkinn í heild. En
greinin er ritstjómargrein á
fremstu síðu í Alþ.bl.
En hvaS segja, nú sveitabænd-
urnir um slíkar greinar í hlaði,
sem sumir forgangsmenn þeirra
vilja hafa fyrir samherja í stjóm-
málabaráttunni ?
------o-----
Búnaðarhorfur*
I. Tímamir breytast.
Gamall talsháttur segir, að tlm-
arnir breytist og mennimir með.
Það er í sjálfu sjer eðlilegt. En
stundum era breytingar tímans
svo hraðfara, að menn átta sig
tæpast á þeim og fylgjast ekki
með. Tíminn hreytist fljótar en
mennirnir, ef svo mætti að orði
kveða, og þá fer stundum ver
er skyldi.
Síðustu árin hefir „rás viðburð-
a:ma“„ verið óvanalega ör og
áhrifamikil. Aðalaflið eða aðal-
öflin, sem því hafa valdið, eru
heimsófriðurinn og afleiðingar
hans. Þessi öra og nm leið breyti-
lega „rás viðburðanna“ hefir svo
að segja haft áhrif á alt milli
himins og jarðar. Einkunl hafa
þessir viðbnrðir haft róttæk á-
erif á alla verslun og öll viðL
skifti í heiminum, hverju nafni
sem nefnast.
Ófriðarárin og næstu árin þar
á eftir, hljóp ofvöxtur í alla
vérslun. Yörur allar komust í
geysiverð. Hefir slík verðhækkun
naumast átt sje stað síðan 1807
—1814. Þetta voru mikil viðhrigði
fyrir menn og ekki síst hændur,
sem yfirleitt voru þá óvanir öll-
um gönuhlaupum. Mörgum þótti
að vísu vænt um verðhækkunina
á innlendu afurðunum, en alt jafn-
aði sig, er öl'lu yar á botninn
hvolft.
Áriði 1914 var sæmilegt versl-
unar ár, eftir því sem þá gerðist,
er þó lakara en árið á undan. Um
vorið 1914 var verð á kúm 150—
200 kr. og hestum 100—‘150 kr.
Ær voru þá .seldar á 15—25 kr.,
eftir því hvar var á landinu. Yerð
á kjöti um haustið í smásölu mun
hafa verið nálægt kr. 1,30—1,60
kg. Kaupamönnum voru þá goldn-
ar 18—24 krónur um vikuna og
kaupakonum 10—12 kr.
En svo kemur ófriðurinn mikli
til sögunnar, og þá 'fer alt að
tíækka, í veröi. Yerð á innlendum
búsafurðum varð hæst árið 1919.
•Þá voru kýr seldar og keyptar
á 700—1000 kr., algengir brúk-
unarhestar á 500—600 kr., kyn-
bótahestar 1500—2000 kr. og reið-
Lestar, 2000—3000 kr. Verð á.ám
að vorinu, var 60—80 kr. og dæmi
til að þær voru seldar fyrir 99
—100 kr. Kjötverðið í Reykjavík
var þá um haustið kr. 2,50—3,10
eftir gæðum. Og þá var kjöttunn-
an seld í útlandinu — fyrst um
haustið — á 345—355 kr.
Verð á jörðum fyrir stríðið var
orðið 150—200 kr. jarðarhundrað-
ið. En þetta ár — vitlausa árið
1919, — voru jarðir seldar á 1000
—1500 kr. hundr. á landsvísu, og
oft enn hærra, jafnvel 2500—
3000 kr. hundr.
Öll vitma var og eftir þessu
í háu verði. Kaup kaupamanna um
sláttinn, var þá 60—80 kr. um
vikuna og dæmi til, að þeim voru
goldnar 100—120 kr. um vikuna.
Konur fengu 30—40 krónur og
hæst 50 kr.
Árskaup vixmumanna komst þá
upp í 800—1000 krónur og hæst
um 1200—1500 kr.
Árið 1920 fer verðið á innlend-
um búsafurðum að smálækka
nerna smjörinu. Það mun hafa náð
hámarksverðinu þetta ár, sem sje
6—7 kr. kgr. Verð á jörðum lækk-
aði heldur ekki. Og öll vinnu-
laun vora jafn há og árið áður
eða jafnvel hærri.
Þetta ár voru flestar útlendar
vörur í háu verði. Verðið á þeim
hafði verið að hækka fram að
þessu, og varð einna hæst á þessu
herrans ári 1920. Þá höfðu t. d.
allskonar komvörur hækkað frá
þvt í okt- 1914, um 370%, sykur
um 585%, köl og olía um 655%
o s. frv.
Ef verðið á ýmsum nauð-
synjavörum, seldum í smásölu í
ReykjaVík, er sett í júlí 1914, 100
kr. þá hefir hækkunin numið,
samkvæmt Hagtíðindum, í okt.
1919, 371 kr. og ári síðar — í
okt. 1920 — 454 kr.
Breytingin eða verðiækkúnin á
búsafurðum bænda hyrjar í ráun
og veru 1920, og hefir haldið*. á-
fram síðan fram að þessu. En
útlendur varningur hefir ekki
lækkað hlutfallslega, og því helst
dýrtíðin.
Þetta, samfara 'misæri og ýms-
um ■, mistökum í húskapnum og
\ iðskiftalífinu, veldur nú kreppu
og erfiðleikum hjá bændum. Þeir
vöruðu sig heldur ekki almenni-
lega á þessum snöggu hreyting-
um í verslun og vöraverði. Og
þeir eru jafnvel til, sem geta ekki
trúað því, eða vilja ekki trúa því,
að „gullöldin“ — mesta vitleysan
-- sje um garð gengin.
f
II. Ástæður bænda.
Það var töluvert um það rætt
í blöðunutn og manna á milli í
kaupstöðunum hjer, að bændur
græddu fje stríðsárin. — Margur
hyggur auð í annars garði.
Það er satt, að bændum leið
yfirleitt vel árin 1916—1919, og
sumir — hetri hændumir að
minsta kosti — græddu á búskapn
um, einkum árin 1918—1919. En
flestir gérðu þó lítið hetur en
halda við, eða vel það. í þessu
sambandi má og geta þess, aði
framkvæmdir í jarðahótum voru
þessi ár — og öll stríðsárin —
mun minni alment en áður hafði
verið, nema hjá stöku manni. —
Þeir, sem bygðu þessi árin,
hleyptu sjer margir í skuldir, er
þeir búa að etm.
Frostaveturinn 1917—18 og af-
leiðingar hans, sköðuðu hændur
nokkuð, en þó minna en áhorfð-
ist. Þaði er svo alvanalegt hjer,
að búendur í hinum ýmsu sveit-
um landsins bíði meiri og minni
hnekki af vanhöldum á sauðfje,
sem talið er að stafi af ljelegu
fóðri, eða þá eiuni og annari f jár-
sýki. Þetta á sjer nálega stað
annað og þriðja hvert ár. Og
stundum eru vanhöldin þannig
vaxin, að það er ekki haft hátt
um þau.
Mestan hnökki gerði grasleys-
ið bændum sumarið 1918. Þó
rættist furðu vel fram úr því,
sem meðal annars var því að
þa'kka, að næsti vetur, 1918—19,
reyndist meðalvetur og ekki
meira.
Árið 1919 voru flestar búsaf-
urðir í háu verði, eins og áður
var getið. Margir hændur munu
og hafa grætt eitthvað'' þetta ár,
einkum fjárbændurnir. — En svo
snýst alt við og efnahagnum hnign
ar ótrúlega fljótt. Og óhætt mun
að fullyrða, að það sem hændur
kunna að hafa grætt árin á und-
an, hefir gengið af þeim aftur
næstu ár, 1920—1922, og meira
til. —
En eins og öllum er kunnugt,
þá var þetta ekki neitt eins dæmi
um þá. Sömu söguna hafa og aðr-
ir atvinnuvegir landsins að segja,
einkum sjávarútvegurinn — þar
með talinn síldarútvegurinn — og
það miklu stórkostlegri.
Það, sem með'al annars olli þess-
ari hnignun og efnahags-afturför
hjá bændum, var:
1. Harði snjóaveturinn 1920 og
þar af leiðandi stórfeld fóður-
bætiskaup.
2. Verðfall á nálega öllum bús-
afurðum, einkum kjöti, er byrj
aði seint á árinu 1919, og hjelt
svo áfrarn og helst enn.
3. Dýrtíð áframhaldandi á öllum
áðkeyptum nauðsynjavörum, er
náði sínu hámarki 1920.
4. Yinnulaun öll hækkandi og
miklu hærri en bændur stóðu
sig við að gjalda.
5. Auknir skattar og aðrar álög-
ur til ríkissjóðs, sýslusjóða og
sveitaf jelaga.
Alt þetta og fleira þrengdi svo
að kosti hænda., áð þeir fengu
ekki rönd við reist. Skuldirnar
hjá mörgum hafa verið að auk-
ast fram að þessú, eða búin færst
saman. Aðeins fáir staði® í stað
árið sem leið, efnalega.
Ástæðurnar em þá í stuttu máli
þessar, að undanfarin 3 ár — 1920
til 1922 — hafa skuldir bænda al-
raent aukist mjög, og eru vaxnar
sumum yfir höfuð. Og þó segja
megi með nokkrum sanni, að þeir
eigi sjálfir sinn þátt í því, hvem-
ig komið er, þá er það samt sem
áður „rás viðburðanna“, er mestu
veldur um ástandið.
Með þessu sem hjer var sagt,
er þó ekki verið sjerstaklega að
snei,ða bændur fyrir óvarfærni
eða gapaSkap. Hitt er kunnugra
ai frá þurfi að segja, að mörgum
hefir alla tíð hætt til þess, að setja
ógætilega á að haustinu. Og á því
hrendu margir bændur sig vetur-
inn 1920.
Að öðra leyti er óþarft og þýð-
ingarlaust úr þessu að vera að
minnast á „annara manna synd-
ir“ frá þessum áram, enda lifir
enginn á þeim til frambúðar.
En illur ásetningur er jafnan
vítaverður.
En hvað sem annars er um þetta
að segja, þá er það víst, að stríðs-
gróði hænda, svo sem annara, er
Jiorfinn, út í veður og vind, hvort
sem hann hefir nú verið mikill
eða lítill.
Gamla sagan endurtekur sig.
Mögru kýrnar hans Faraós hafa
þegar jetið upp þær feitu.
Frh. S. S.
--------o--------
Eftir mikla örðugleika og
margra ára tilraunir hafa Vest-
mannaeyingar loks fengið höfn,
sem öll von er til að standist gegn
öllum árásum sjávargangsins. I
síðastliðin 10 ár hefir verið ttnn-
ið öðruhvoru að byggingu hafnar-
garðianna, en framan af höfðu
sjávaröflin betur og eyðilögðu að
kalla mátti jafnóðum það, sem
gert var: braut skörð í garðana
og garðhaus brotnaði og fluttist
úr stað.
Tvö síðastliðin sumur hefir ver-
ið unnið að endurbyggingu hafn-
argarðanna tveggja, og var henni
lokið í fyrrahaust. Sarna fjelagið,
sem bygði höfnina hjer, N. C.
Mionherg í Kaupmannahöfn, hafði
þetta verk með höndum og stjórn-
aði N. Monberg verkfræðingur því.
Er það almenn trú manna, að
garðarnir sjeu nú orðnir svo
rammbyggilegir, aði ekki sje hætta
á að þeir falli.
Hafnargarðarnir eru tveir: —
Kringskersgarður svonefndur að
austanverðu, nokkru fyrir austan
kaupstaðinn og Hörgeyrargarður
að vestan og liggur hann nokkru
innar en hinn. / Endurbygging
hafnarinnar var í því falin að
austurgarðurinn var gerður miklu .
sterkari en áður og nýr garðhaus
gerður, í stað þess sem hrunið
hafði. Utanvert á allan garðinn
var sett röð af steinsteypukössum
neðst meðfram garðinum, en síðan
steypt lag frá þeim upp á garð-
brúnina. Getur því enginn sjór
kömist inn í garðlnn og sprengt
hann. í garðhausr um nýja era