Lögrétta - 25.06.1923, Blaðsíða 3

L O G K J K T A
oeð næsta lagi alveg yfir um, og
nœðan öllu þessu fer fram, hefir
,,Bob“ tíma til að hjálpa örvasa
kerlingu á óhultan stað eða segja
ókunnugum til vegar; stutt en
skýr svör. Jeg held að vorir eigin
„Bobs“ hefðu gott af því að sjá
kollega sína á Piecadilly Cireus,
eða annarsstaðar í London, þar
sem mikið er um að vera, við dag-
leg störf sín.
Prc.
------o-----
Fvá 3ugo-51auíu.
Stórpólitíkin svo nefnda, eða
mi'lliríkja pólitíkin hefir nú lengi
dregið að sjer alla aðalathygli,
manna í Norðurálfunni, svo Jðj
minna hefir borið á ýmsum öfflr-
tum stjórnmála hreifingum, se,m
frarn eru að fara og í sjálfu sjer
eru líka meúkilegar. Má þar t. d.
nefna ýmislegt það, sem nú er að
gerast í sumum nýmynduðu ríkja-
eamböndunum í suðvestur Evrópu,
evo sem Júgósl'avíu og þeim ríkj-
um. Júgóslavía var mynduð með
friðargerðinni, með samsteypu
ýmsra serbneskra kynstofna, og er
um 260 ferkm. að stærð, með undir
miljón íbúum. í þessu sambandi
«ru meðal annars ýmsir landshlut-
ar, sem teknir voru frá Austux-
xíki-Ungverjalandi, svo sem Bosn-
ía, Herzegovina og Daima.tía og
svo Króatía, Slavonía og Istría og
fleiri. En heldur hefir þó verið
róstusamt innan þessa sambands
og ýmiskonar misMíðarefni komið
upp milli hinna einstöíku þjóð-
fiokka um rjettindi þeirra og af-
stöðu hvors til annars. Stjóm-
jaálamaðm> sá, sem einna mest
hefir ráðið og sem mest hefir bor-
ið á um mörg undanfarin ár, bæði
í Júgóslavíu og í Serbíu áður,
«r Nikulás Pjetur Pastich. Hann
fæddist 1843, var vjelfræðingur
að mentun, en varð þingmaður
1876, en þingið heitir Skupsktina.
1883 var hann foringi í bylting-
unni gégn Milan konungi, og þá
st ttur í fangelsi og dæmdur til
dauða, en komst undan á flótta
og varð forsætisráðherra í Serbíu
1888 og aftur 1903, þegar Pjet-
ur konungur tók við ríkjum, og
var það fram tifl 1918. Hann var
aðalmaður Serba á friðarfundin-
i'm í París 1919 og 1921 varð hann
fursætisráðherra Júgóslavíu.
Nýjar kosningar fóru þar fram
í mars síðastliðnum ‘ og síðan hefir
gengið þar i sífeldum brösum, því
enginn flokkurinn náði fullum
nieiri hluta og sagði Pashitch því
af sjer í miðjum apríl, en tók við
stjórninni aftur nokkru seinna,
þar sem foringi „demokratanna“
svo nefndu Davidovitch gat ekki
myndað nýja stjórn. En aðalflokk-
arnir í ríkinu eru ,,radikali“-
flokkurinn, sem Pashitch er fyrir,
og er haan fjölmennastur (120)
síðan króatiski bændaflolkkurinn
(70), demakratarnir (50) og 68
þingsæti skiftast milli ýmsra
smærri þingflokka. Flokkasam-
'b.öndin eru helst þauýað radikali
ftpkkurinn og dema'krata flokk-
urinn standa saman, og ber þó
ÍáEp’gt á milli, en á móti standa
ýóatiski bændaflokkurinn, með
Stefán Raditch sem foringja, slov-
enski kirkjuflokkurinn með dr.
Koroshetz sem foringja og múha-
meðs trúarflokkurinn í Bosniu
með dr. Spako í broddi. Þessir
tveir síðast' nefndu flokkar kref j-
ast pólitísks og fjárhagslegs sjálf-
stæðis fyrir Sloveniú og Bosniu-
Herzegovinu og króatiski bænda-
Uokkurinn krefst þess sama fyrir
Kroatíu. Sumir þeirra eru einnig
konungssinnar, aðrir lýveldissin.i-
ar. —
Aðalmaðurinn í stjórnarand-
stöðunni er Raditch sá sem fyr er
nefndur. Hann viðuúkennir ekki
að rjettmætt eða lögleg hafi verið
myndun þessa suður-slavneska
samsteypuríkis, berst á móti yf-
ír.áðum Serbanna, og segir að
Serbar, Kroatar og Slovenar sjeu
þrír mismunandi þjóðflokkar, hver
með smurn sjereinkennum, sem
ekki geti samrýmst. Kallar hann
því alloft saman kroatiskt þing,
Sabor, og ber það fram kröfur
þeirr Kroatanna. Kröfur hans til
sambandsstjórnarinnar í Beilgrad
oru þær, að Sabor verði viður-
kcnt lögmætt þing, að Kroatía
verði fjárhagslega sjálfstæð og að
l>almatia og Slóvanía teljist með
Kroatíu. Annars hallast Raditch
að Þjóðverjum og Rússum en er
fremur fráhverfur Frökkum. enda
hefir hann í einu helsta tímariti
þtirra, Journal des Débats, verið
Kallaður tryltur skrílforingi. —
Hinsvegar hafa t. d. Englendingar
talað miklu vingjamlegar um
starf hans. Er svo sagt i Morning
Post um einn helsta bæinn þar,
Zagreb, að það sje hressandi bær,
þar sem mönnunum líði vel og
sjeu fúsir til vinnu, en ekkert
hneigðir til hóglífis, framsækið
og fjörmikið fólk.
Raditch hefir sjálfur lýst skoð-
unum sínum á þjóðfjelagsmálun-
um þannig, að það, sem hann
keppi að sje stofnun mannúð-
legs og friðsamlegs lýðveldis, þar
sem heilbrigð bændamenning sje
ráðandi. En bændur eru uin 85%
af íbúum lands hans og kvað
hann hafa unnið milkið að aukinni
inentun og þjóðfjelagslegum
þroska meðal . þeirra. Hann er
mjög á móti allri stjettaskift-
ingu og stjettayfirráðum og
flokkaríg. Hann segir að þjóðin
sje ein stjett og eigi að vinna
samkvæmt því, bændurnir sjeu í
senn bæði vinnuveitendur og
vinnuþiggjendur, bæði „auðvald“
og „verkamenn“ sem annarstaðar
sje kallað og prédikar hann því
frið og eindrægni milli manna,
Allnákvæm frásögn frá þessu er
1 „Berl, Tid.“ nýlega bygð á um-
mælum Raditch sjálfs og er eftir-
tektarverð að ýmsu leyti, bæði
vegna skoðana hans og svo er
ástandið í Júgóslavíu að mörgu
leyti meúkilegt, pólitískt sjeð og
svnir hvað ennþá er mikið los
cg ringulreið á ríkjaskipun og
þjóðernismálum álfunnar, þrátt
fyrir það, þó friðargerðin hafi átt
að skera úr þessu á endanlegan
bátt,.
--------o-------
Fjarstæður og öfgar
af ýmsu tægi fer Alþýðublaðið
með í sámbandi við kaupgjalds-
málið, sem það hefir verið að1 stag-
ast á mi að undanförnu. En slíkt
cr engin nýjimg, heldur alvanalegt
í hverju máli, sem þar er rætt.
Það, sem því virðist mest umhug-
að um. er að ala úlfiið og tor-
tryggni milli vinnuþiggjenda og
vinnuveitlenda. Allir óska þess
að sjálfsögðu, að kaupgjald -geti
verið sem hæst. En tónn sá, sem
Alþbl. talar í um þetta mál á illa
við á þeim vandræðatímum, sem
nú standa vfir. Til þess að rjett.a
átvinnuvegina við, úr þeirri
ií'reppu, sem nú stendur yfir. og
koma viðskiftalífinu í rjett horf,
er fyrst og fremst þörf á sam-
hug milli allra stjetta og almenn-
um skilningi þeirra hverrar um
sig á annara högum. Hvert orð,
sem miðar að því, að auka sundr-
úng og úlfúð og trufla rjettan
skilning' á ölluin málavöxtum, er
öllum til ógagns.
------o------
hMsn io neriir.
í byrjun maímán. í vor var af-
hjúpuð í Varsjá stytta Thor-
valdsens, af pólsku frelsishetjunni
Jóséf Póniatowski. Á stytta þessi
sjer langa, sögu og merkilega, sem
ráða má af því, að broncesteyp-
unni af riddaralíkneskinu var lok-
ið fyrir 90 árum, en það hefir
aldrei verið sett niður opinberlega
fvr en nú.
Poniatowski var fæddur 1762,
og var fyrst í þjðnustu Austur-
rí'kiskeisara, en var kallaður það-
an heim og skipaður yfirherforingi
pólska hersins þegar stríðið hófst
við Rússa. 1807 varð hamn her-
málaráðherra Pólverja.. Þá tók
hann þátt í orustinni við Leipzig
og sýndi þar mikinn fullhug og
stoð lengi á móti Rússum, þegar
Frakkar ljetu undan síga. Þá
fyrst,. er óvinirnir höfðu umkringt
Leipzig, dró Poniatowski sig til
baka með her sinn, en druknaði
í Elster-fljótinu, er hann var að
leitast við að komast yfir það á
hesti sínum. Varð hann hinn fræg-
asti meðal landsmanna sinna og
rnjög ástsæll, og taldi þjóðin hannl
einn af sínum mestu og bestu
mönnum.
Því var það, að í janúar 1814
ákváðu Pólverjar að reisa Ponia-
towski minnismertki. Gaf Alex-
ander I. samþykki sitt til þess
1815. Var þá strax hafist handa
og gekk innsöfnunarbylgja um
hjeruð, borgir, greifadæmi, herinn
og a’llar stjettir, svo nægilegt fje
fengist. sem fyrst. Síðan sneri
nefnd sú, er var falið að sjá um
framkvæmd verksins, sjer til
ýmsra frægra myndhöggvara, þar
á meðal Thorvaldsen. Eftir svari
hans á.kvað nefndin að velja hann
til verksins. Og 11 árum síðar var
gipssteypan send til Varsjá, til
þess að steypast í bronse.
Upprunalega hafði Thorvaldsen
atlað sjer að hafa styttuna sem
pólskasta — hafa t. d. Poniatow-
ski í þjóðbúningi, og sem líkast-
an því, sem hann hafði verið í
lifanda lífi; r'íðandi á arabislkum
hesti, því þeim hafði hann unnað
ítvest allra liesta. og í þeirri still-
i.'ign er minti á "dauðastökkið ivt
• elfuna.Gerði listamaðurinn upp-
kast að styttunni í þessari mynd.
Alt var þetta í inuilegasta sam-
ræmi við óskir Pólverja. Þeir
yiidu hafa styttuna sem pólskasta
— vildu, að í henni feldist sem
mest af pólsku éðli og anda.
Ljetu þeir ekki sitt eftir liggja
a? safna saman og senda Thor-
valdsen sem allra nánastar upp-
ávsingar um þjóðhetjuna. Málarar
sendu honum myndir af honum,
hermenn einkennisbúninga hans,
pólsk sverð, byssur, reiðföt- Og
Thorvaldsen hreifst með af þess-
um ákafa og fór m. a. í þeiin er-
indnm til Varsjár 1820, að safna
sjer enn fyllri upplýsingum.
En svo breytir Thorvaldsen þess
ari álkvörðun sinni eftir nokkur
ár, og gerir nýtt uppkast. Hann
lætur hestinn vera á rólegum, hæg
um gangi, kippir pólska þjóðbún-
ingnum af Poniatowski og setur
á hann rómverskan klæðnað; and-
litslíkindin lætur hann alvreg
bverfa. Af upprunalegu styttunni
verður ekkert annað eftir en
pólski örninn á brjósthllíf herfor-
ingjans. j
Menn hafa mikið rætt um þessa
breytingu, sem Thorvaldsen gerði
á styttunni, og seilst langt til slkýr
íngar á henni. Sumir segja, að hún
stafi af óskum eftirlifandi ætt-
inga Poniatowskis; þeir hafi ekki
talið rjett að hafa styttunia svo
líka honum, sem listamaðurinn.
ætlaði í fyrstu, því á þessum tíma
voru þjóðernis- og frelsisöldur
rr.jög uppi hjá Pólverjum, og gat
því styttan orðið einskonar í-
kveikjuefni. Aðrir segja, að hin
fyrS'ta mynd stytfunnar hafi verið
gagnstæð skapferli og listastefnu
53
hún, er hefir liafið mannkyn upp
frá villimensku. Hún heldur og
áfram ,að hefja það hærra og
hærra. Hún lyftir hverri þjóð,
andlega talað, þar sem hún er
ekki látin lculna. Hún verður til
þessa að göfga tilfinningaMf og
glæða vitsmuni, nenia þar sem hún
verður svipur hjá sjón, blind og
kúgunarkend óvitatrú. Flest trú-
urbrögð. er sögur hafa farið af,
hafa haft fleiri eða færri helgi-
siði. Þeim er ætlað að glæða hinn!
andlega þroska manna, með því
að ltoma sjerstökum áhrifum inn
í undirvitund þeirra. Áhrif helgi-
siða eru í angum dulfróðra manna.
sem heilög frækorn, er bera bless-
unarríkan ávöxt, annaðhvort þessa
heims eða annars.
Siðaðir menn geta því aðeins
tignað og tilbeðið ósýnlegan guð,
að þeir hafa verið skurðgoðatign-
endur, er þeir voru villimenn á
undangengnum æfisbeiðum. Þeir
lærðu framrni fyrir goðum sínum
fyrstu námskafla guðstrúar. Villi-
menu eru sem óvitar. Skurðgoðið
54
kennir þeim að' elska gnð, að sinu
loyti eins og brúðá verður til að
kenna barni óeigingjarna ást og
umhyggju. Brúðan er fvrsti vinur
barnsins, sem það verður að
leg'gja sig að meira eða minna
‘leyti í sölúrnar fyrir. Getuleysi
brúðunnar glæðir kærleikseð'li ó-
vitans. Lærist honum að elska
liana, er hann og líklegur .til þess
að clska menn og málefni, er
þurfa á ást hans og umhyggju
ao halda þegar hann er kominn
ti' vits og ára. Þegar barnið er
svift brúðu sinni, er þar með
gerð tilraun til að svifta það
tækifæri til þess að temja sjer
kærleiksríka breytni. Blessnnarrík
áhrif, st.reyma ef svo má að orði
kveða, frá þessu lítilmótlega leik-
fangi og inn í nndirvitund
barnsins.
Þegar barnslegar villimanna
sálir eru sviftar skurðgoðum sín-
i;in, eru 'þær og sviftar tækifæri
ti' að læra að þjóna guði og
elska hann. Getur auðveldlega
farið svo, að þær verði gerðar
55
að trúlausúm hræsnurum. Og það
verður til að tefja fyrir þroslca
þeirra. Guð er í ölluu og alstað-
ar, segir algyðistrúarmaður, hverr-
ar trúar sem liann annars kann
að vera. Kveðúr hann guð koma
til móts við börn sín alstaðar
og hjálpa þeim, eftir því, er þeim
hentar best. Guð er og að finna
1 skurðgoði, eins og ha.nn er að
finna í heilögum ritningum sið-
aðra þjóða- Ást villimanna á
skurðgoð'inu opnar guðrænum á-
hrifum farveg inn í undirvitund
þeirra. Og í fyllingn tímans hefja
þau hann upp úr villimensku,
gefa hommi háleitari hngmynd um
guð og kenna honum þá að tigna
hann með fegri hætti.
Mörgum þykir blóðfórnir og
blóðfórnarkenningar, er enn þá
eimir eftir af, vera svartur skuggi
á trúarlífsögu mannkynsins. Það
er þó vafasamt. hvort svo er. Og
illa situr það á kristnum mönn-
nm að kasta steinum að villimönn-
nm fyrir blóðfórnir þeirra. Enn
þá drepitm vjer fjenað og fórnfær
56
um honum. Guðir þeir, er heimta
þessar fórnfæringar. heita Munnur
og Magi. Altari þeirra. er borð-
stofuborðið. Yillimenn og lítt sið-
aðir þjóðflokkar gefa guði sínum
með sjer, er þeir fórna fjenaði.
Þá lærist þeim að gefa, án þess
að vera vissir um að fá gjöf sína
endnrgoldna. Hann er að vísu
ekki fyrirmyndarmaður, villimað-
urinn, er hann stendur fvrir fram-
eh hlautstallann, þar sem hann
í'ætui' dreyra fórnardýrsins
drjúpa. En er hann ekki hreinni,
pótt hann hafi blóðistokknar
bendur, frammi fyrir guði, er sjer
alt og skilur alt, en fjáður nirfill,
er tímir ekki að kaupa ofn í
kirkju sína, svo að honum og öðr-
um verði lífvænt að koma þang-
;>S til að þjóna guði., — og verð-
ur því að láta þjónustuna far-
ast fyrir 1
Hlutverk kirkna.
Þeii' eru margir, er líta svo á
sem kirkjur sjeu fvrst og frenist
samkomuhús, þar sem húsfyllir
57
wtti að vera á hverjum helgum
aegi. En að því er dulspekingar
.fullyrða, eru þær og annað og
meira. Þær éru andlegar aflstöðv-
ar. er engin þjóð má missa.
Mörgum kann að þykja þett.a
helst til hjátrúarkend staðhæfing.
En það er tvent, er styrkir þessa
skoðnn. þótt ekki sje tekið tillit
til dulrænna fræða.
Annað er ómenguð eðlishvöt al-
þýðu. Hvenær mun kirkja hafa
verið svo rifin, að fleiri eðá færri
hafi ekki talið það spillvirki? Þeir
riunu eklti vera fáir, er fundið
hafa góð og-göfgandi áhrif stafa
frá kirkju sinni, þótt þeir háfi
ekki getað gert vísindalega grein
fvrir verkunum þeirra.
Hitt er það, að sjerhver kirltja
er minnismerki, er reist hefir ver-
ið Kristi. Allar kirkjur minna
á hann og verk hans. Er það að
sínu leyti eins og mönnúm, er
borið hafa af öðrum, en oft reist
minnismerki. Þau verða ekki tR
þess að kitla hjegómatilfinningu
látinna manna, eða eru að minsta