Lögrétta

Ataaseq assigiiaat ilaat

Lögrétta - 25.06.1923, Qupperneq 3

Lögrétta - 25.06.1923, Qupperneq 3
L O G K J K T A oeð næsta lagi alveg yfir um, og nœðan öllu þessu fer fram, hefir ,,Bob“ tíma til að hjálpa örvasa kerlingu á óhultan stað eða segja ókunnugum til vegar; stutt en skýr svör. Jeg held að vorir eigin „Bobs“ hefðu gott af því að sjá kollega sína á Piecadilly Cireus, eða annarsstaðar í London, þar sem mikið er um að vera, við dag- leg störf sín. Prc. ------o----- Fvá 3ugo-51auíu. Stórpólitíkin svo nefnda, eða mi'lliríkja pólitíkin hefir nú lengi dregið að sjer alla aðalathygli, manna í Norðurálfunni, svo Jðj minna hefir borið á ýmsum öfflr- tum stjórnmála hreifingum, se,m frarn eru að fara og í sjálfu sjer eru líka meúkilegar. Má þar t. d. nefna ýmislegt það, sem nú er að gerast í sumum nýmynduðu ríkja- eamböndunum í suðvestur Evrópu, evo sem Júgósl'avíu og þeim ríkj- um. Júgóslavía var mynduð með friðargerðinni, með samsteypu ýmsra serbneskra kynstofna, og er um 260 ferkm. að stærð, með undir miljón íbúum. í þessu sambandi «ru meðal annars ýmsir landshlut- ar, sem teknir voru frá Austux- xíki-Ungverjalandi, svo sem Bosn- ía, Herzegovina og Daima.tía og svo Króatía, Slavonía og Istría og fleiri. En heldur hefir þó verið róstusamt innan þessa sambands og ýmiskonar misMíðarefni komið upp milli hinna einstöíku þjóð- fiokka um rjettindi þeirra og af- stöðu hvors til annars. Stjóm- jaálamaðm> sá, sem einna mest hefir ráðið og sem mest hefir bor- ið á um mörg undanfarin ár, bæði í Júgóslavíu og í Serbíu áður, «r Nikulás Pjetur Pastich. Hann fæddist 1843, var vjelfræðingur að mentun, en varð þingmaður 1876, en þingið heitir Skupsktina. 1883 var hann foringi í bylting- unni gégn Milan konungi, og þá st ttur í fangelsi og dæmdur til dauða, en komst undan á flótta og varð forsætisráðherra í Serbíu 1888 og aftur 1903, þegar Pjet- ur konungur tók við ríkjum, og var það fram tifl 1918. Hann var aðalmaður Serba á friðarfundin- i'm í París 1919 og 1921 varð hann fursætisráðherra Júgóslavíu. Nýjar kosningar fóru þar fram í mars síðastliðnum ‘ og síðan hefir gengið þar i sífeldum brösum, því enginn flokkurinn náði fullum nieiri hluta og sagði Pashitch því af sjer í miðjum apríl, en tók við stjórninni aftur nokkru seinna, þar sem foringi „demokratanna“ svo nefndu Davidovitch gat ekki myndað nýja stjórn. En aðalflokk- arnir í ríkinu eru ,,radikali“- flokkurinn, sem Pashitch er fyrir, og er haan fjölmennastur (120) síðan króatiski bændaflolkkurinn (70), demakratarnir (50) og 68 þingsæti skiftast milli ýmsra smærri þingflokka. Flokkasam- 'b.öndin eru helst þauýað radikali ftpkkurinn og dema'krata flokk- urinn standa saman, og ber þó ÍáEp’gt á milli, en á móti standa ýóatiski bændaflokkurinn, með Stefán Raditch sem foringja, slov- enski kirkjuflokkurinn með dr. Koroshetz sem foringja og múha- meðs trúarflokkurinn í Bosniu með dr. Spako í broddi. Þessir tveir síðast' nefndu flokkar kref j- ast pólitísks og fjárhagslegs sjálf- stæðis fyrir Sloveniú og Bosniu- Herzegovinu og króatiski bænda- Uokkurinn krefst þess sama fyrir Kroatíu. Sumir þeirra eru einnig konungssinnar, aðrir lýveldissin.i- ar. — Aðalmaðurinn í stjórnarand- stöðunni er Raditch sá sem fyr er nefndur. Hann viðuúkennir ekki að rjettmætt eða lögleg hafi verið myndun þessa suður-slavneska samsteypuríkis, berst á móti yf- ír.áðum Serbanna, og segir að Serbar, Kroatar og Slovenar sjeu þrír mismunandi þjóðflokkar, hver með smurn sjereinkennum, sem ekki geti samrýmst. Kallar hann því alloft saman kroatiskt þing, Sabor, og ber það fram kröfur þeirr Kroatanna. Kröfur hans til sambandsstjórnarinnar í Beilgrad oru þær, að Sabor verði viður- kcnt lögmætt þing, að Kroatía verði fjárhagslega sjálfstæð og að l>almatia og Slóvanía teljist með Kroatíu. Annars hallast Raditch að Þjóðverjum og Rússum en er fremur fráhverfur Frökkum. enda hefir hann í einu helsta tímariti þtirra, Journal des Débats, verið Kallaður tryltur skrílforingi. — Hinsvegar hafa t. d. Englendingar talað miklu vingjamlegar um starf hans. Er svo sagt i Morning Post um einn helsta bæinn þar, Zagreb, að það sje hressandi bær, þar sem mönnunum líði vel og sjeu fúsir til vinnu, en ekkert hneigðir til hóglífis, framsækið og fjörmikið fólk. Raditch hefir sjálfur lýst skoð- unum sínum á þjóðfjelagsmálun- um þannig, að það, sem hann keppi að sje stofnun mannúð- legs og friðsamlegs lýðveldis, þar sem heilbrigð bændamenning sje ráðandi. En bændur eru uin 85% af íbúum lands hans og kvað hann hafa unnið milkið að aukinni inentun og þjóðfjelagslegum þroska meðal . þeirra. Hann er mjög á móti allri stjettaskift- ingu og stjettayfirráðum og flokkaríg. Hann segir að þjóðin sje ein stjett og eigi að vinna samkvæmt því, bændurnir sjeu í senn bæði vinnuveitendur og vinnuþiggjendur, bæði „auðvald“ og „verkamenn“ sem annarstaðar sje kallað og prédikar hann því frið og eindrægni milli manna, Allnákvæm frásögn frá þessu er 1 „Berl, Tid.“ nýlega bygð á um- mælum Raditch sjálfs og er eftir- tektarverð að ýmsu leyti, bæði vegna skoðana hans og svo er ástandið í Júgóslavíu að mörgu leyti meúkilegt, pólitískt sjeð og svnir hvað ennþá er mikið los cg ringulreið á ríkjaskipun og þjóðernismálum álfunnar, þrátt fyrir það, þó friðargerðin hafi átt að skera úr þessu á endanlegan bátt,. --------o------- Fjarstæður og öfgar af ýmsu tægi fer Alþýðublaðið með í sámbandi við kaupgjalds- málið, sem það hefir verið að1 stag- ast á mi að undanförnu. En slíkt cr engin nýjimg, heldur alvanalegt í hverju máli, sem þar er rætt. Það, sem því virðist mest umhug- að um. er að ala úlfiið og tor- tryggni milli vinnuþiggjenda og vinnuveitlenda. Allir óska þess að sjálfsögðu, að kaupgjald -geti verið sem hæst. En tónn sá, sem Alþbl. talar í um þetta mál á illa við á þeim vandræðatímum, sem nú standa vfir. Til þess að rjett.a átvinnuvegina við, úr þeirri ií'reppu, sem nú stendur yfir. og koma viðskiftalífinu í rjett horf, er fyrst og fremst þörf á sam- hug milli allra stjetta og almenn- um skilningi þeirra hverrar um sig á annara högum. Hvert orð, sem miðar að því, að auka sundr- úng og úlfúð og trufla rjettan skilning' á ölluin málavöxtum, er öllum til ógagns. ------o------ hMsn io neriir. í byrjun maímán. í vor var af- hjúpuð í Varsjá stytta Thor- valdsens, af pólsku frelsishetjunni Jóséf Póniatowski. Á stytta þessi sjer langa, sögu og merkilega, sem ráða má af því, að broncesteyp- unni af riddaralíkneskinu var lok- ið fyrir 90 árum, en það hefir aldrei verið sett niður opinberlega fvr en nú. Poniatowski var fæddur 1762, og var fyrst í þjðnustu Austur- rí'kiskeisara, en var kallaður það- an heim og skipaður yfirherforingi pólska hersins þegar stríðið hófst við Rússa. 1807 varð hamn her- málaráðherra Pólverja.. Þá tók hann þátt í orustinni við Leipzig og sýndi þar mikinn fullhug og stoð lengi á móti Rússum, þegar Frakkar ljetu undan síga. Þá fyrst,. er óvinirnir höfðu umkringt Leipzig, dró Poniatowski sig til baka með her sinn, en druknaði í Elster-fljótinu, er hann var að leitast við að komast yfir það á hesti sínum. Varð hann hinn fræg- asti meðal landsmanna sinna og rnjög ástsæll, og taldi þjóðin hannl einn af sínum mestu og bestu mönnum. Því var það, að í janúar 1814 ákváðu Pólverjar að reisa Ponia- towski minnismertki. Gaf Alex- ander I. samþykki sitt til þess 1815. Var þá strax hafist handa og gekk innsöfnunarbylgja um hjeruð, borgir, greifadæmi, herinn og a’llar stjettir, svo nægilegt fje fengist. sem fyrst. Síðan sneri nefnd sú, er var falið að sjá um framkvæmd verksins, sjer til ýmsra frægra myndhöggvara, þar á meðal Thorvaldsen. Eftir svari hans á.kvað nefndin að velja hann til verksins. Og 11 árum síðar var gipssteypan send til Varsjá, til þess að steypast í bronse. Upprunalega hafði Thorvaldsen atlað sjer að hafa styttuna sem pólskasta — hafa t. d. Poniatow- ski í þjóðbúningi, og sem líkast- an því, sem hann hafði verið í lifanda lífi; r'íðandi á arabislkum hesti, því þeim hafði hann unnað ítvest allra liesta. og í þeirri still- i.'ign er minti á "dauðastökkið ivt • elfuna.Gerði listamaðurinn upp- kast að styttunni í þessari mynd. Alt var þetta í inuilegasta sam- ræmi við óskir Pólverja. Þeir yiidu hafa styttuna sem pólskasta — vildu, að í henni feldist sem mest af pólsku éðli og anda. Ljetu þeir ekki sitt eftir liggja a? safna saman og senda Thor- valdsen sem allra nánastar upp- ávsingar um þjóðhetjuna. Málarar sendu honum myndir af honum, hermenn einkennisbúninga hans, pólsk sverð, byssur, reiðföt- Og Thorvaldsen hreifst með af þess- um ákafa og fór m. a. í þeiin er- indnm til Varsjár 1820, að safna sjer enn fyllri upplýsingum. En svo breytir Thorvaldsen þess ari álkvörðun sinni eftir nokkur ár, og gerir nýtt uppkast. Hann lætur hestinn vera á rólegum, hæg um gangi, kippir pólska þjóðbún- ingnum af Poniatowski og setur á hann rómverskan klæðnað; and- litslíkindin lætur hann alvreg bverfa. Af upprunalegu styttunni verður ekkert annað eftir en pólski örninn á brjósthllíf herfor- ingjans. j Menn hafa mikið rætt um þessa breytingu, sem Thorvaldsen gerði á styttunni, og seilst langt til slkýr íngar á henni. Sumir segja, að hún stafi af óskum eftirlifandi ætt- inga Poniatowskis; þeir hafi ekki talið rjett að hafa styttunia svo líka honum, sem listamaðurinn. ætlaði í fyrstu, því á þessum tíma voru þjóðernis- og frelsisöldur rr.jög uppi hjá Pólverjum, og gat því styttan orðið einskonar í- kveikjuefni. Aðrir segja, að hin fyrS'ta mynd stytfunnar hafi verið gagnstæð skapferli og listastefnu 53 hún, er hefir liafið mannkyn upp frá villimensku. Hún heldur og áfram ,að hefja það hærra og hærra. Hún lyftir hverri þjóð, andlega talað, þar sem hún er ekki látin lculna. Hún verður til þessa að göfga tilfinningaMf og glæða vitsmuni, nenia þar sem hún verður svipur hjá sjón, blind og kúgunarkend óvitatrú. Flest trú- urbrögð. er sögur hafa farið af, hafa haft fleiri eða færri helgi- siði. Þeim er ætlað að glæða hinn! andlega þroska manna, með því að ltoma sjerstökum áhrifum inn í undirvitund þeirra. Áhrif helgi- siða eru í angum dulfróðra manna. sem heilög frækorn, er bera bless- unarríkan ávöxt, annaðhvort þessa heims eða annars. Siðaðir menn geta því aðeins tignað og tilbeðið ósýnlegan guð, að þeir hafa verið skurðgoðatign- endur, er þeir voru villimenn á undangengnum æfisbeiðum. Þeir lærðu framrni fyrir goðum sínum fyrstu námskafla guðstrúar. Villi- menu eru sem óvitar. Skurðgoðið 54 kennir þeim að' elska gnð, að sinu loyti eins og brúðá verður til að kenna barni óeigingjarna ást og umhyggju. Brúðan er fvrsti vinur barnsins, sem það verður að leg'gja sig að meira eða minna ‘leyti í sölúrnar fyrir. Getuleysi brúðunnar glæðir kærleikseð'li ó- vitans. Lærist honum að elska liana, er hann og líklegur .til þess að clska menn og málefni, er þurfa á ást hans og umhyggju ao halda þegar hann er kominn ti' vits og ára. Þegar barnið er svift brúðu sinni, er þar með gerð tilraun til að svifta það tækifæri til þess að temja sjer kærleiksríka breytni. Blessnnarrík áhrif, st.reyma ef svo má að orði kveða, frá þessu lítilmótlega leik- fangi og inn í nndirvitund barnsins. Þegar barnslegar villimanna sálir eru sviftar skurðgoðum sín- i;in, eru 'þær og sviftar tækifæri ti' að læra að þjóna guði og elska hann. Getur auðveldlega farið svo, að þær verði gerðar 55 að trúlausúm hræsnurum. Og það verður til að tefja fyrir þroslca þeirra. Guð er í ölluu og alstað- ar, segir algyðistrúarmaður, hverr- ar trúar sem liann annars kann að vera. Kveðúr hann guð koma til móts við börn sín alstaðar og hjálpa þeim, eftir því, er þeim hentar best. Guð er og að finna 1 skurðgoði, eins og ha.nn er að finna í heilögum ritningum sið- aðra þjóða- Ást villimanna á skurðgoð'inu opnar guðrænum á- hrifum farveg inn í undirvitund þeirra. Og í fyllingn tímans hefja þau hann upp úr villimensku, gefa hommi háleitari hngmynd um guð og kenna honum þá að tigna hann með fegri hætti. Mörgum þykir blóðfórnir og blóðfórnarkenningar, er enn þá eimir eftir af, vera svartur skuggi á trúarlífsögu mannkynsins. Það er þó vafasamt. hvort svo er. Og illa situr það á kristnum mönn- nm að kasta steinum að villimönn- nm fyrir blóðfórnir þeirra. Enn þá drepitm vjer fjenað og fórnfær 56 um honum. Guðir þeir, er heimta þessar fórnfæringar. heita Munnur og Magi. Altari þeirra. er borð- stofuborðið. Yillimenn og lítt sið- aðir þjóðflokkar gefa guði sínum með sjer, er þeir fórna fjenaði. Þá lærist þeim að gefa, án þess að vera vissir um að fá gjöf sína endnrgoldna. Hann er að vísu ekki fyrirmyndarmaður, villimað- urinn, er hann stendur fvrir fram- eh hlautstallann, þar sem hann í'ætui' dreyra fórnardýrsins drjúpa. En er hann ekki hreinni, pótt hann hafi blóðistokknar bendur, frammi fyrir guði, er sjer alt og skilur alt, en fjáður nirfill, er tímir ekki að kaupa ofn í kirkju sína, svo að honum og öðr- um verði lífvænt að koma þang- ;>S til að þjóna guði., — og verð- ur því að láta þjónustuna far- ast fyrir 1 Hlutverk kirkna. Þeii' eru margir, er líta svo á sem kirkjur sjeu fvrst og frenist samkomuhús, þar sem húsfyllir 57 wtti að vera á hverjum helgum aegi. En að því er dulspekingar .fullyrða, eru þær og annað og meira. Þær éru andlegar aflstöðv- ar. er engin þjóð má missa. Mörgum kann að þykja þett.a helst til hjátrúarkend staðhæfing. En það er tvent, er styrkir þessa skoðnn. þótt ekki sje tekið tillit til dulrænna fræða. Annað er ómenguð eðlishvöt al- þýðu. Hvenær mun kirkja hafa verið svo rifin, að fleiri eðá færri hafi ekki talið það spillvirki? Þeir riunu eklti vera fáir, er fundið hafa góð og-göfgandi áhrif stafa frá kirkju sinni, þótt þeir háfi ekki getað gert vísindalega grein fvrir verkunum þeirra. Hitt er það, að sjerhver kirltja er minnismerki, er reist hefir ver- ið Kristi. Allar kirkjur minna á hann og verk hans. Er það að sínu leyti eins og mönnúm, er borið hafa af öðrum, en oft reist minnismerki. Þau verða ekki tR þess að kitla hjegómatilfinningu látinna manna, eða eru að minsta

x

Lögrétta

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.