Lögrétta - 02.01.1924, Blaðsíða 1

Stærsta
íslenska lands-
blaðið.
LOGRJETTA
Árg. kostar
10 kr. innanlands
erl. kr. 12.50
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjanblað Morgunblaðið
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XIX. Arg. I. tbl.
Reykjavik, miðvikudaginn 2. jan. 1924.
ísafoldarprentaviija k.f.
Gleðilegt Nýár.

Yfinlýsing.
Af venjulegum velvildarhug til mín og umhyggju fyrir tíman-
legri velferð þjóðarinnar, hefir „Tíminn“ fleirum sinnum látið þess
getið fyrir munn sinna föllnu engla, að bændur „fyrir norðan“ sjeu
nánægðir og óvinveittir mjer útaf því, að þeir hafi selt mjer of
údýra hesta á síðastliðnu sumri.
Án þess að jeg hafi orðið þess var úr annari átt, heldur þvert
á móti ánægju yfir því, hve keppinautar mínir voru örir á fje á
þeim tímum og slóðum, er jeg keypti hesta, gefur þetta mjer tilefni
til að lýsa því yfir, að jeg mun leitast við að gera bændurnar
ánægðari og vinveittari mjer næsta sumar. Jeg mun ekki þreytast
að leita eftir betri og víðtækari markaði fyrir hross og aðrar af-
urðir bænda, og mun jeg eftirleiðis, eins og að undanförnu, stað-
greiða með peningum, það verð sem um semst. En skyldu einhverjir
fremur óska eftir greiðslu að öllu- eða. einhverju leyti í vörum, tíma-
ritum, vikublöðum og þvílíku, skal það útvegað af betra tagi, að
minsta kosti 10 til 20% undir venjulegu kaupfjelagaverði, eða hest-
arnir að sáma skapi betur borgaðir á „Tíma“-vísu.
Garðar Gíslason.
Jafnframt því, að biöja hjermeð öll dagblöð og vikublöð landsins að
Tbirta ofanritaða yfirlýsingu einu sinni, vænti jeg þess, að „Tíminn“ geri
svo vel að birta hana í þremur næstu tölublöðum, af sjerstökum áhuga
fyrir málefninu, og treysti jeg honum til að gera mjer nógu háan reikning
fyrir kostnaðinum, svo eigendurnir þurfi ekki að naga sig opinberlega
í handarbökin. G, G.
Oorska
bakmentasagan nýja.
'■Jr
„Norsk Litteraturhistorie af
< Eraueis Bull og Fredrik
Paasche. Kristiania. Asehe-
haug & Co.
Norðmeun eru hreyknir af bók-
Tuentum sínum, og hafa líka á-
stæðu til að vera það. Fáar þjóðir
hafa, að tiltölu við fólksfjölda,
lagt öllu tilkomumeiri skerf til
heimsbókinentanna en þeir, hina
tvo síðustu mannsaldrana. Meðal
stórmennanna í heimi skáldment-
®nna á því tímaskeiði hafa verið
Norðmenn, sem um langan aldur
mun minst verða í hinni almennu
hókmentasögu. Og þótt megnið af
norsku fornbókmentunum sje ekki
„norskt“ í nútíma-merkingu, held
ur íslepskt, er það þó runnið af
norrænni rót, og er minnisvarði,
sem norrænn andi hefir sett sjer,
þótt þessi norræni andi fengi sína
sjerstöku mótun ííti á íslandi.
En þetta rjettlætir í fylsta máta
það, að „norsk bókmentasaga“ er
einnig látin grípa yfir þetta fram-
leiðsli hins norræna anda, sje að-
eins gætt hinnar gömlu reglu:
,,Þeim heiðurinn, sem heiðurinn
ber“, og ekki dregin fjöður yfir
islenskan uppruna þess.
Fyrir tæpum mannsaldri samdi
Henrik Jæger sína „norsku bók-
mentasögu með myndum“, sem
þótti ágætt verk. En nú er hún
úrelt orðin, og fullnægir ekki
kröfum vorra tíma. Er það ekki
nema skiljanlegt. Sem geta má
nærri horfir margt í norskum bók-
mentum öðruvísi við nú en þá.
Vísindalegar rannsóknir hafa leitt
margt í ljós, það er áður var hul-
ið. Nær það bæði til uppruna
ýmsra rita, og til skilningsins á
efni þeirra og á höfundum þeirra.
En þar við bætist svo, að þar gæt-
ir fleiri grasa í garði nú en á
dögum Jægers. Því að Norðmenn
hafa verið býsna miklir afkasta-
menn á sviði bókmentanna síðasta
raannsaldurinn, hvort heldur litið
er til vísindalegra rita eða til
skáldrita. Hvorttveggja þet ta
rjettlætir í mesta máta framkomu
nýrrar bókmentasögu, eins og
þeirrar, sem hjer ræðir um og
nefnd er yfir línum þessum. Norð-
mönnum hefir mjög aukist sjálfs-
vitund síðan er þeir hlutu algert
sjálfstæði sem þjóðríki 1905. —
Framkoma bókmentasögu þessar-
ar er þá líka liður í viðleitni
þeirra á að efla og styrkja þá
sjálfsvitund, enda er fátt betur
fallið til að efla. sjálfsvitund þjóða
en að sýna þjóðinni eins og í
skuggsjá hver andans orka býr
með lienni.
Höfundar hinna nýju bókmenta
sögu, sem hjer er að fæðast, þeir
Franeis Bull og Fredrik Paasehe,
eru ungir, lærðir og athafnamiklir
prófessorar við Kristjaníu-háskóla.
Gefa nöfn þeirra beggja hina
bestu tryggingu fyrir því, að þetta
nýja ritverk þeirra verði bók-
mentum Norðmanna til ekki minni
sóma eu rit Jægers var á sínum
tíma. Báðir eru þeir lcunnir orðnir
af ritum sínum heima fyrir, og
| annar þeirra að minsta kosti,
! Fredrik Paasche, orðinn mörgum J
kunnur hjer á landi, og að góðu
einu, fyrir ritstörf sín, er alveg
sjerstaklega snerta oss og forn-
bókmentir vorar. Hann hefir tek-
iS sjer fyrir hendur að vinna úr
jþeirri námu gull og dýra málma.
j Hann elskar þær, er óhætt að
I segja; en einmitt af því er hon-
^ um það svo mikið áhugamál, að
ve'kja athygli samlanda sinna á
þessum bókmentalegu dýrgripum,
I og þá um leið á þjóðinni, sem
i í allri sinni einangrun úti á hala
Iveraldar, bar gæfu til að láta ljós
I sitt skína, meðan mentaljóssins
J gætti sama sem ekki meðal frænd-
íþjóðanna af sama norræna ætt-
stofninum.
1 Titill fyrsta bindisins, sem ein-
mitt Fredrik Paasche er höfundur
að •—■ en af því eru tvö fyrstu
, heftin þegar út komin — hljóðar
á þessa leið: pNorges og Islands
i Litteratur indtil Udgangen af
Middelalderen1. Orðin ,og íslands'
láta lesendurna þegar renna grun
í, að Paasche ætli að minnast
reglunnar gömlu, sem jeg áður
minti á, „þeim heiðurinn, sem
jheiðurinn ber“, — og sje síst þess
sinnis að vilja taka frá íslending-
um nokkuð af því, sem er vort
í eiginlegasta skilningi, eins og j
, stundum hefir viljað brenna við j
hjá norskum vísindamönnum, á
því sviði. Hann tekur þá líka af
skarið um þetta í örstuttum for-
raála þessa fyrsta bindis. Formál-
inn er á þessa leið:
„Til forna voru bókmentir Nor-,
egs og norrænu nýlendanna í sam-
lógum um tungu, og svo mjög J
' gætti hins sameiginlega í sögu,
^ þeirra, að eðlilegt verður að gera j
í einu lagi grein fyrir andlegu lífií
þeirra, móðurlandsins og nýlend- j
anna, að því er til bókmentanna
kemur. En þar sem íslensku bók-
mentirnar eru auðugastar, og hafa
að sumu leyti áreiðanleg sjerein-
kenni til brunns að bera, þá verð-
ur það jafneðlilegt hinu, að norsk
bókmentasaga, sem ætlað er að ná
yfir þjóðbálkinn í heild sinni,
leggi sjerstaka áherslu á nafn ís-
lands. Þess vegna hefir það líka
hjer verið sett á sjálft titilblaðið“.
' Þetta fyrsta bindi bókmentasög-
unnar verður þá líka að miklu
ieyti saga hinna íslensku miðalda-
bókmenta fram að siðbót, með því
að mestur hluti hinna norrænu
Eddukvæðunum; lengra er þar
ekki komið. En svo skemtilega er
þar með efni farið, að maður
hlakkar t-il að fá framhaldið.
í öðru bindinu gerir Francis
Bull grein fyrir bókmentum Norð-
manna frá siðbót fram að 1814. Af
því bindi eru komin 2 hefti, og er
þar mjög skemtilega á stað farið.
Þriðja bindið verður um bók-
mentirnar á fyrri hluta 19. aldar,
og ritar Paasche það.
Og í fjórða og fimta bindinu
ritar Francis Bull um norsku bók-
mentirnar frá miðbiki aldarinnar
fram á vora, daga.
Bókmentasaga þessi kemur út
í 60 heftum, (hvert hefti 32 blað-
síður) í stóru broti, er seljast á
1 krónu heftið. Má það teljast
mjög ódýrt, svo mikill sem fram-
leiðslukostnaðurinn er enn. Á 2—3
árum á alt ritið að vera fullprent-
að. í ritinu verður mesti sægur af
myndum (sumar litprentaðar),
bæði af mönnum og merkum stöð-
um, af eftirmyndum gamalla skinn
handritsblaða, titilblaða af göml-
um, prentuðum bókum, sýnishom
af rithönd ýmsra merkra höfunda
o. s. frv. o. s. frv.
Það er sannfæring mín, að þessi
nýja bókmentasaga Norðmanna
verði ekki aðeins hin fróðlegasta
td yfirlits yfir bókmentalegt fram-
leiðsli norræns anda, eins og það
hefir þróast í Noregi frá því er
eiginlegar norskar bókmentir hefj-
ast, heldur og hin skemtilegasta,
ekki síst fyrir oss frændur þeirra
úti á íslandi, er höfum öðrum
fremur ýms meðfædd skilyrði til
þess að skilja andann í þessuni
bókmentum. Hún ætti þá líka,
jafn ódýr og hún er, í saman-
burði við það, som gerist um aðr-
ar bækur á nálægum tíma, að geta
fengið marga kaupendur hjer hjá
oss.
Dr. J. H.
bókmenta á þessu tímabili ér
færður í letur á fslandi. Norð-
menn frumsömdu svo að segja
ekkert á norrænu; mest af því,
sem þeir rituðu, voru þýðingar út-
lendra skáldrita, helgisagna ög
prjedikana. Sögur voru þar engar
ritaðar nema lítilsháttar á latínu,
cg þær fremur ómerkilegar. Eitt-
hvað af fornkvæðum vorum kynni
þc upphaflega að hafa verið ort
í Noregi, en borist hingað út með'
landnámsmönnum og verið fært
hjer í letur. í þessum tveimur
fyrstu lieftum bindisins er aðeins
sagt frá rúnakveðskapnum og
»*
Nonni".
Jeg hafði skifst á brjefum við
pater Jón Sveinsson í hálft ár,
en það var ekki fyr en í sumar, er
jeg kom til Parísar, að við kynt-
umst persónulega. — Hann þjón-
aði þá sem prestur við feikna-
stórt munaðarleysingjahæli í Rue
de Vaugirard, kominn þangað frá
Þýskalandi fyrir eitthvað hálfu
missiri. Við hittumst síðan á hverj
um degi, og jeg hefi notið þess
óverðskuldaða heiðurs að hljóta
vináttu þessa fágæta manns.
Fyrsta morguninn minn í París
var hann kominn til að heim-
sækja mig, þar sem jeg bjó, í
Benediktína-príóratinu í Rue de
la Source. pegar jeg kom inn
stóð hann þar í viðtalsherberginu,
virðnlegur og öldunnannlegur,
tiöllvaxinn og norrænn, klæddur
skósíðum ,,talar“, með geysimikla
svarta slá yfir herðunum, og heils-
aði mjer, með hinu fádæma þokka-
rilca brosi sínu, á einhverri hinni
hreinustu og fallegustu dönsku,
sem jeg hefi nokkurn tíma heyrt.
Danskan er eitt hinna fimm eða
sex mála, sem honum eru jafn-töm
á tungu. Það var fagnafundur.
Jeg hafði ekki sjeð íslending í
heilt ár, en hann ekki árum sam-
an. —
Þarna stóð jeg þá augliti til
auglitis við Nonna, sem við þekkj-
um svo vel úr bókunum hans, —
Nonna litla frá Möðruvöllum, sem
fyrir 54 árum síðan fór burt að
heiman, með litla seglskipinu til
Kaupmannahafnar, og þaðan langt
—• langt suður í lönd, þangað sem
vínviðurinn grær, til þess síðan
að dvelja sem útlendingur meðaT
útlendinga alla æfi, — en í þjón-
ustu Guðs ríkis.
En enda þótt -jeg stæði hjer
frammi fyrir manni, sem í þrjá
fjórðunga úr mannsaldri hefir
dvalið meðal framandi þjóða, þá
hefi jeg ef til vill aldrei hitt
öllu sannari íslending en einmitt
hann: íslenskur kraftur í hand-
takinu, íslenskur súgur í rómn-
um, íslensk hlýja í augnaráðinu,
íslenskur þokki í brosinu, göfgin
á yfirbragðinu, af því tagi, sem
maður á síst að venjast, jafnvel
meðal hinna best mentuðu útlend-
inga; látleysið, alúðin og innileik-
inn yfir persónunni þannig, að
þessir eiginleikar hvergi geta
bírst meðal neinna manna á allri
jörðinni, nema hinna bestu ís-
lendinga.
Og hjer stóð jeg um leið frammi
fyrir þeim íslendingi, sem án
nokkurs efa er þektastur meðal
framandi þjóða, sem ef til vill -á
víðar ítök og fleiri aðdáendur en
nokkur annar núlifandi rithöf-
undur, einmitt í þeim lesheimf,
sem mest er um vert, þeim, sem
telur flestar hreinar og ósnortnar
sálir. Svo að enginn haldi að jeg
sje að fara með öfgar, skal jeg
geta þeirrar staðreyndar, að t. d.
bók hans „Nonni et Manni“ (upp-
rnnalega skrifuð á frönsku) er
þýdd á meira en 20 tungumál (þar
á meðal kínversku) og flestar aðr-
ar bækur hans, ýmist í brotum eða
heild, til í útleggingum á öllum
stærri Evrópumálum og mörgum
utanálfumála.
En það er ekki einungis að bæk-
ur Jóns Sveinssonar hafi náð slik-
um vinsældum að þess eru fá
dænii, heldur er maðurinn sjálfur
svo elsk^ur og eftirsóttur, að
það er ekki ófyrirsynju að einn
franskur vinur minn hefir sagt,
að dálæti manna á honum nálgist
hjáguðadýrkun: hvar sem til hans
þekkist, hvort það er heldur í
Þýskalandi eða í Austurríki, í
Englandi, í Hollandi, í Danmörku,
þá keppist hver söfnuðurinn, hver
stofnunin, hvert samfjelagið (com-
munauté), við annað um að hreppa
hann. Með öðrum orðum: Það er
rifist um hann eins og gullfiðrildi.
Persóna hans er fræg fyrir það
að geta vakið upp hjá fólki alt
það besta, sem í því býr. Hefir
hann enda löngum verið sendur út