Lögrétta - 02.01.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
á meðal safnaða, þar sem sambúð-
in eða fjelagslífið var komið í
óefiý, til þess að koma á friði og
rfegln, jafna, milda og sameina.
ljúfmenska Jóns Sveinssonar,
hógværð hans, látleysi og mann-
kærleikur, samfara mannþekking
lians og hyggni, kvað aldrei hafa
enst of skamt til þess að koma
hjer að tilætluðum notum. —
Það er hægt að gleyma mörgu
á skemri tíma en 54 árum, og þess
vegna þótti mjer það alls ekki
undravert, þótt Jón Sveinssonværi
búinn að týna niður móðurmáli
sínu. Það er því hægt að imynda
sjer furðu mína og gleði, daginn
sem við fórum að heimsækja
Kristmunkana í Versailles, að jeg
tók upp á að tala íslensku í lest-
inni, og heyrði hann ansa mjer
á íslensku. Að vísu komu orðin
hægt og hikandi fyrst í stað, en
þau komu í laukrjettum föllum og
tíðum, og það, sem hreif mig
mest: tungutakið ramm-íslenskt,
framhurðurinn hrein-þingeyskur
og orðavalið svipað og á — Þór-
ariúsbókinni, (— „taktu eftir blá-
manninum þarna!“ sagði hann
þegar uppdubbaður skrælingi
kom arkandi eftir járnbrautar-
stjettinni á einhverri stöðinni,) —
málfærið, í einu orði sagt, svipað
og jeg get ímyndað mjer að gáf-
aður norðlenskur piltur muni
hafa talað fyrir 54 árum. Hvílíkt
æfintýri að vera vottur þess að
heyra móðurmál Nonna fá upp-
risumátt á vörum hans eftir meir
■en hálfrar aldar þögn, tært og
skýrt, líkt og bergvatn sitraði
fram. Og hvort það kom ekki við
hjartað í mjer að heyra hann segja
orð eins og þessi: „Við í Norður-
landi“, hjá okkur á Möðruvöll-
um“, heima á Akureyri“, og Svo
framvegis!
Margur er ríkaíi en hann hygg-
ur. Hjer eigum við íslendingar
gullfiðrildi á flögri suður í lönd-
um. Og allir rífast um að mega
láta það flögra milli handa sjer.
Okkur einum hefir aldrei dottið
í hug að rjetta út hendina eftir
því og höfum við þó boðið ýmsu
heim og opnað dyr vorar fyrir
mörgu því, er síður skyldi, og
æskulýður vor einatt setið að fót-
um þeirra, sem varla hefðu verið
þess verðið að leysa skóþvengi Jóns
Sveinssonar.
Jeg þykist þess viss, að ekk-
ert mundi Jóni Sveinssyni kærara
e3; að fá að sjá föðurland sitt
einu sinni enn, það land sem hann
elskar framar öllu öðru á jörðu;
fá að tala við þá þjóð, sem hann
alla æfi hefir litið til með sonar-
stolti og metið öllum þjóðum meir,
sem hann hvarvetna hefir haldið
appi málstað fyrir, þar sem hún
var úthrópuð sem skrælingjahyski,
gert kunna, þar sem hún var álit-
in dönsk nýlenda, unnið heiður með
list sinni, svo að segja heimshorna
á milli; — tala við börnin þar,
hverra jafnaldri haiut nrfrn halda
áfram að vera til síns hinsta dags,
— segja þeim söguna af litla
norðlenska drengnum í Amiens*),
eða þá segja þeim frá börnunum
úti í stóra heiminum, börnunum
við Rín eða í kringum Signu, til
dæmis frá munaðarleysingjunum í
Rue de Vaugirard- Því ekkert er
*) í grein, sem jeg hefi skrifað
ur ritverk Jóns Sveinssonar, er sagt
að hann hafi stundað nám sitt í
Avignon, þetta er rangt. Hann lærði
í Amiens og síðar í Lundúnnm.
Jóni Sveinssyni betur hent! Jeg
hefi sjálfur heyrt hann í París
segja mörgumhundruðum franskra
barna íslenskar sögur, og hefi jeg
aldrei sjeð sælli andlit en þann
dag og mjer hefir sjaldan liðið
fcetur en þá.
En hversvegna kemur þá ekki
Jón Sveinsson til Islands?
Svarið er, að hann er meðlimur
mjög strangrar reglu, Kristmunka-
reglunnar, en af því leiðir að í
fyrsta lagi má hann ekki eiga
neitt veraldlegra auðæfa fram yfir
klæðin sem hann stendur í, það-
an af síður svo mikið fje sem til
þess nægði að taka svo dýra ferð
á hendur, og í öðru lagi, þótt
hann hefði nóg af peningum milli
handa, þá má hann ekkert hafast
að, annað en það sem stjórn regl-
rmnar skipar eða ákveður, og
handa sjálfum sjer má hann
einskis biðja.
Ef vjer Islendingar aftur á móti
sæjum sóma vorn í að bjóða pater
Jóni Sveinssyni heim, t. d. á næsta
sumri, þá virðist mjer leiðin væri
sú, að snúa sjer til höfuðsmanns
Kristmunkareglunnar í Róm. —
Þessu yrði hæglegast að koma í
kring fyrir milligöngu hins post-
ullega yfirhirðis hinnar Heilögu
Kirkju á íslandi, monsignore Meu-
lenberg; sú aðf erð væri einnig
formlegust og sennilega ekki vafi
á því að msgr. Meulenberg mundi
hjer fús til að gera sitt ítrasta.
Jeg hefi fáa menn þekt, sem
hafa meiri tröllatrú á íslensku
konungablóði og íslenskri kon-
ungslund en Jón Sveinsson. Og
það væri nógu gaman ef við nú
einusinni sýndum honum hvað við
erum konunglegir, og biðum hon-
nm heim. Mjer finst við gerðum
sjálfum okkur rangt til með því
að láta undir höfuð leggjast að
votta honum þakklæti vort. pað
væri kotungsháttur.
Lourdes (Pyreneafjöllum),
25. okt. 1923.
Halldór Kiljan Laxness.
—-----o-------
Hrossaverslun.
Hr. Theodór Arnbjörnsson bænda
vinur, sem hann telur sig vera,
heilsar upp á mig í Tímanum 22.
þ. m. út af svargrein minni til
hans, er jeg fjekk birta í Morgun-
blaðinu 14. þ. m.
Þessi grein hans sver sig ótví-
rætt í ætt við höfundin , ef hún er
borin saman við fyrri grein hans,
því í þessari síðari er nákvæmlega
jafnmikið af staðleysum og ósann-
indum og í fvrri greininni. En
þau koma hr. T. A. í kóll, en ekki
öðrum, og skal jeg nú stuðla til
þess.
.Jeg skal þá fyrst taka það fram,
sem jeg hefi raunar áður gert, að
Öll meðferð hjá m.jer á hestunum
í síðustu ferð minni, var hin besta,
hvað svo sem hr. T. A. segir um
það. Gæti jeg fengið það staðfest
með símskeytum frá þeim bænd-
um, er jeg gisti hjá. — Væntan-
lega ber hr. T. A. ekki brigður á
sögusögn þeirra, svo mikinn
bændavin sem hann telur sig vera.
en jeg sleppi því að þessu sinni, i
því mjer finst nóg ráðunautarins
vegna að birta símskeyti það, er
síðar verður minst á í þessari
grein.
Út af ummælum ráðunautarins
vil jeg geta þess, að þegar ieg
var á ferð um Miðfjörðinn, var
ágætt veður, en ekki „ótíð og
snjógangur“, — fje var aðeins
hýst, en ekki komið á gjöf, þar
sem jeg gisti, svo húsrúm var nóg
fyrir hestana. Um heyið hefi jeg
áður talað. Mjer þykir hr. T. A.
gera furðulítið úr húsplássi því,
er bændur hafa til umráða með-
fram póstveginum að norðan; jeg
varð ekki var við að nokkursstað-
ar væri þurð á því. Einnig hjelt
jeg, en sje að það er ekki, að hr.
T. A. vissi, að til eru á bæjum
bæði góð hey og lök. Og svo hepp-
inn var jeg á ferðinni, að geta
altaf gist á þeim bæjum, þar sem
það besta var látið í tje, bæði
handa mönnum og skepnum. En
trúlegt þykir mjer, að jeg hefði
fengið annað að reyna, hefði hr.
T. A. haft húsa- og heyráð með-
fram póstveginum.
Hr. T. A. spyr hvernig hestun-
um hafi liðið frá því þeir fóru frá
Fossá og þar til þeir komu á
skip. Jeg get fullvissað hann um
það, að þeim leið ágætlega; í
Álfsnesi höfðu þeir ágætt hú.s-
pláss, hey og góða haga, og hjer
í Reykjavík höfðu þeir nóg hey
og gott húspláss, enda sýndu hest-
arnir sig sjálfir, eins og jeg hefi
áður tekið fram. pað eru ósann-
indi, að hestarnir hafi verið svang
ir, eins og hann segir, — jafn-
tilhæfulaus ósannindi, eins og
margt annað í grein hans. Ein
ósannindin eru það, er hann segir
ftð jeg sje að reyna að blekkja
fólk með því, að halda fram, að
flestar ár sjeu brúaðar að norðan.
Umhyggja hans fyrir sannleikan-
um er ekki meiri en svo, að hann
getur þess ekki, að jeg tók það
fram í grein minni, að þær ár,
sem ekki voru brúaðar, hefðu ver-
ið á ís, og því jafngóðar yfirferð-
ar og hinar brúuðu.
Hr. ,T. A. leggur aftur út í þá
sálma að tala um skipið, sem flutti
hestana. En það er til lítils að
ræða við hann um stærð og bygg-
ingu skipa, því að það er augljóst,
aí því sem hann hefir áður skrifað
um það efni, að hann hefir ekkert
vit á því. Það er gott dæmi um
sannana- og sannleiksgildi orða
hans í þessu máli, að hann segir
skipið lítið stærra en meðal botu-
vörpung. En nú er því svo varið,
að meðalstærð íslensku botnvörp-
unganna er 307.6 smálestir. En
Uno er, eins og jeg hefi áður tek-
ið fram, um 700 smálestir. Fáir
ýkja meira en um helming; hr.
T. A. er einn af þessum fáu. Ált
það, sem hr. T. A. skrifar um
samanburðinn á botnvörpungum
og Uno,. er svo fávíslegt, að óþarfi
er að eyða mörgum orðum nm
það. Botnvörpungar eru ágæt skip
eftir stærð. En að halda því fram,
að þeir jafngildi meira en helm-
ingi stærri skijmm í sjó að leggja,
eða að vel fari um eins marga
hesta á þeim milli landa og 700
smál. skipi, er svo grunnhyggnis-
legt, að furðu gegnir.
Rjett er að geta þess, úr því
minst er á skipið, út af þeim um-
mælum, sem hr. T. A. hefir eftir
stýrim. á Uno, „að skipið hafi
aldrei flutt hesta“, þá fullyrti
skipstjórinn aftur á móti, að skip-
ið hafi áður verið notað til ,Krea-
tur! -flutninga. Ennfremur skal
jég taka það fram, vegna þess að
jeg vil ekki gera sannleikanum
jafn lágt undir höfði og hr. T. A.,
að eftir að jeg reit fyrri grein
mína, komu nánari frjettir af
Uno, og segir í þeim, að tveir
hestar hafi farist á leiðinni út,
þótt ekki sje þar um að kenna út-
búnaði skipsins.
Ráðunauturinn minnist á hrvss-
una, sem jeg gat um, að hefði orð-
ig klumsa hjá honum á sýningu.
En ólíkt hefði það verið skynsam-
legra fyrir hann, að tala sem
minst um hana. Hryssan var5
klumsa; og tjáir hr. T. A. ekki að
bera á þann brest. Sú eina mis-
sögn hjá mjer í fyrri greininni er
sú, að slysið varð ekki í Engi-
hlíðarhreppi heldur á Kagaðarhóli
í Torfulækjarhreppi. Eftirfarandi
simskeyti, er .jeg hefi meðtekið
frá Blönduósi 21. þ. m. tekur af
cll tvímæli um þetta:
„Jörp hryssa, eign mín, er fjekk
verðlaun á hrossasýningu á Kag-
aðarhóli síðastliðið vor klumsaðist
þá og var skotin, um kent að
hafa staðið of lengi á sýningar-
staðnum. Sig F. Sigurðsson“.
Berar og ótvíræðar er ekki hægt
a,ð reka ósannindi ofan í mann en
þetta skeyti gerir. Og er það þá
nokkuð djarft að álíta, að öll
skrif hr. T. A. um hrossaverslun-
ina sjeu á sömu bókina lærð og
u.mmæli hans um þessa hryssu?
Um hestinn hans, sem hann ijet
sundleggja í Hvítá er það að
segja, að jeg hefi aldrei haldið
öðru fram, en að hesturinn hafi
verið sundlagður eftir skipun eða
ákvörðun hr. T. A. Jeg vissi fyrir
löngu, að hr. Bjarni Pjetursson
gerði það ekki á eigin ábyrgð.
Svo mikið þekki jeg hr. B. P. að
jeg veit, að það hefði hann aldrei
gert, ef eigandinn sjálfur, hr. T.
A„ hefði ekki lagt svo fyrir. Jeg
þekki ást Bjarna á hestum eins
vel og hr. T. A. og veit, að sinn
eigin hest, sem hann átti fyrir
sunnan Hvítá, vildi hann ekki
sundleggja. Því hefi jeg aldrei
verið í nokkrum vafa um það, að
T. A hefir ákvarðað það, að liest-
ur hans væri sundlagður.
Jeg verð um leið að athuga ör-
lítið grein aðstoðarmanns hr. T.
Á. í sama blaði Tímans. Hann
kallar sig N„ þorir ekki að skríða
undan dulnefninu. En hver sem
hann er, er hann líkur hr. T. A. í
öllum háttum sínum.
Um það er jeg ekki í neinum
vafa, að jeg er kunnugri sögu.
hestakaupanna hjer á landi í sum-
ar en þessi N„ og get því veitt
honum þá þekkingu, að bændur
voru ánægðir með skiftin við hr.
Garðar Gíslason. Enda fengu þeir
strax peningagreiðslu fyrir hest-
ana, eins og um var samið.
Um verð á hestum má altaf
deila. En það lítur út fyrir að N.
viti það ekki, að það liggur oft
mikið á milli hesta, bæði útlit,
vöxtur o. fl„ og fullvissað get jeg
N. um það, að Garðar Gíslason
hefir víða greitt 100 kr. hærra
fyrir hesta en kaupfjelögin. Ann-
ars er þarflaust að eyða mörgum
orðum að þessum nafnleysingja,
Bændur munu vafalaust sjá, af
hvaða toga greinar hans og hr. T.
A. eru spunnar og meta þær eftir
því. Og almenningur mun sjá að
jeg hefi hrakið þau ummæli hr.
T. A. að illa hafi farið um hest-
ana að norðan, að þeir hafi verið
svangir hjer meðan þeir biðu út-
flutnings, að skipið sem flutti þá
sje jafn óhæft og hann segir
það vera og að þeir, sem skiftu
við Garðar Gíslason hafi verið éá-
nægðir með þá verslun. Verður hr.
T. A. að una við þau málalok, eins
og hann er maður til-
Reykjavík, 28. des. 1923.
Ólafur Blöndal.
-------x------—
Island og nýja-Sjáland.
I blaði, sem borist hefir hinga#
frá NýJa-jSjálandi í Eyjaálfunni,
er sagt frá fyrirlestri, sem prófes-
sor Arnold Wall hafi haldið þar í
j fjelagi einu í haust. Segir að fyrir-
lesturinn hafi verið mjög óvenju-
jlegs efnis og athyglisverður. En
fvrirlestrarefnið var „íslenskt dag-
blað“ og sagði fyrirlesarinn þar
frá einu Morgunblaði, sem hann
liafði í höndum, rakti efni þess o.
s. frv. og sagði um leið frá ýmsu
um íslenska tungu og menningu.
Segir í blaðinu að fvri rlesturinn
hafi þótt mjög skemtilegur og
íróðlegur og er sagt þar allmikið
frá efni hans. Einna merkast þótti
mönnum aö heyra um málið og það
< ð lijer væri ennþá töluö sama tung-
an og flutst hefði til Englands á 9.
öld og heföi lítið breytst eða bland-
ast og til væru miklar og merkar
bókmentir á þessu máli bæði að'
fornu og nýju, og gætu íslendingar
eins auðveldlega lesið hinar elstu
bókmentir sínar og þeir læsu blöðin
frá í dag, þó sumt í þeim bókment-
um væri kanske þúsund ára gamalt.
t sambandi við kvæðisstúf, sem stóð
í þessu blaði, talaði prófessorinn
einnig um hið sjerkennilega form á
íslenskum ljóðum, ljóðstafasetning-
una, sem hvergi væri nú annarsstað-
ar tíðkanlegt. Einnig talaði hann
nm nokkur atriði í atvinnu- og
mentalífi þjóðarinnar, í sambandi
við ýmsar greinar í blaðinu um þau
efni. T. d. mintist hann á stúdenta-
gírðinn. Atvinnulíf hjer sagði hann
að mundi að ýmsu leyti vera svipað
cg á Nýja-Sjálandi. Þá talaSi hann.
einnig um auglýsingarnar í blaðinu,
þar sem af þeim mætti oft marka
ýmislegt um þjóðina, hvað húm
}. efði á boðstólum og hvað hún girnt
ist. Það, sem annars dró ekki síst að
sjer athyglina þarna var það, að
ein aðalgreinin 1 blaðinu var einmitt
um einn hinn helsta rithöfund í
Nýja-Sjálandi, prófessor Macmillan
Brown, eftir dr. Helga Pjeturs, en
þeir hafa átt í brjefaskiftum, aðal-
lega um draumakenningar dr. H. P„
sem víða er nú veitt allmikil eftir-
tekt erlendis.
Prófessor Wall kvaö vera vel að
sjer í íslensku og mentamaður í á-
liti hjá þjóð sinni. í fundarlck var
h.onum þakkað mikið fyrir erindið
og þess óskað, að hann vildi segja
eitthvað meira frá íslandi. „Og eftir
þessu yfirlit.i um íslenska blaðið að
dæma“, sagði einn ræðumaðurinn
að síðustu, og þótti skemtilega sagt,
„er bersýnilegra betra að lesa önn-
ur blöð en okkar eigin“ .
-— ----O-------
Til Fornólfs.
Sýndur mjer var á Sónar-gandi
silfurhærður og þjóðum mærður
Fornólfur, er fræðikjarna
fljettar í ljóð við Urðar glóðir.
Þeysti hann loft og þoku svifti:
þar sem hann fór um birti stórum.
Hendingarnar hrundu á landið,
hljómurinn svall á hverju fjallí.
Herjólfur..