Lögrétta - 05.01.1924, Blaðsíða 1

Skrífst.ogafgr.Austurstr.5. Bsejarblad Mopgunblaðið.
Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XIX. ðrg. 2. tbl.
Reykjavfk, laugardaginn 5. jan. 1924,
ísafoldarprentsmitSja h.f.
Aff utanför
til Svíþjóðar og lioregs
Eftir dr. Jón Helgason biskup.
IV.
Laugardag 22. sept. kl. 11 árdegis
3kom jeg til Kristjaníu. Þar hafSi
jeg verið tvisvar áður og var því
bænum að jeg hjelt ekki alveg ó-
kunnugur. En þó hefði mjer veitt
erfitt að rata um bæinn, ef jeg hefði
ekki notið liðsinnis góðra manna.
Hin skiftin tvö kom jeg þangað
e.lóveg, en í þetta skifti landveg.
Legg jeg það ekki að jöfnu, hve
Jniklu tilkomumeira mjer þykir að
koma þangað sjóleiðina, enda efast
jeg um, að nokkur borg í heimi eigi
aðra eins innsiglingu og hafi jafn-
inikla í'egurS að bjóða augum að-
komumannsins eins og Kristjanía,
jþegar komið er inn Kristjaníufjörð-
inn, eða Foldina, svo sem fjörðurinn
nefndist fyrrum. Þó má vera, að
r.okkru valdi þar um rigningin, sem
JTfir bænnm var þennan morgun,
sem jeg kom þangað með lestinni,
— rigningin, sem þar hjelst mest
alla vikuna, sem jeg dvaldi í borg-
inni. Því að þar bljes varla af steini
rema rjett síðasta daginn. Fjekk
jeg því eiginlega lítið að sjá af feg-
urð borgarinnar, svo mikil sem hún
þó er og ótvíræð í góðu og björtu
■veðri.
Á járnbrautarstöðinni tók prófes-
sor Fedrik Paasche á móti mjer,en
lijá honum stóðu 2 eða 3 ljósmynd-
.arar, útsendir af einhverjum Krist-
janíublöðunum, til þess að afmynda
mig, er jeg kæmi lit úr lestarvagn-
inum. Ekki tókst sú afmyndun neitt
ýkjavel. Sá jeg eina myndina í ein-
kverju blaðinu næsta dag og þekti
«hki sjálfan mig. Annað blaðið
sendi degi síðar ljósmyndara sinn
keini til mín og mæltist til að jeg
fiæti fyrir á ný. pó kastaði í þessu
tiHiti tólfunum, er til Björvinar
kom. par flutti hið kristil. bl. ,Dag
«n‘ mynd af einhv. hálfsköllóttum
■gróssera, en mitt nafn stóð undir
rnyndinui! i Svipað atvik vildi til
fyrir tveimur árum. „Tidens Tegn£í
— höfuðblað Norðmanna — flutti
mjög lilýlega grein um bók mína
-,,Islands Kirke" og mynd af manni
á hestbaki, sem sagt var að væri af
liöfundinum, en myndin var af sjera
Bjarna próf. frá Mýrum, og mjög
Ijeleg í ofanálag, tekin eftir mynd
5 bókinni, er sýnir okkur sjera
Bjarna o. fl. á hestbaki. Vitanlega
fikiftir það litlu máli, hvaða „figur-
llr“ koma af alókunnugum mönn-
um í blöðunum, en það ber hins veg-
ar ekki vott um mikla vandvirkni
eða samviskusemi hjá blaðamönn-
nm að láta slíkt koma fyrir. Þó er
hitt enn verra, þegar blaðamenn
'koma til þess að ná tali af hlutaðeíg-
andi ferðamanni, skýra síðan frá
viðtalinu í blaði sínu og leggja hon-
nm þar í munn orð, sem hann hefir
aldrei talað! Þetta hefir f! eirum
sinnum viljað til þar sem jeg hefi
átt í hlut, en í þetta skifti gekk alt
þolanlega, nema hvað eitt blaðið
gerði mig að einum af foringjum
bannmanna hjer á landi.
Frá járnbrautarstöðinni ók jeg
beina leið heim til próf. Paasche í
Bygdö Alle nr. 11 og bjó jeg þar
meðan jeg dvaldi í Kristjaníu. —
Hafði komið til tals, að jeg yrði
'til húsa hjá Oslóarbiskupi Lunde,
en þegar til kom, varð biskup að
fara í vísitasíuför daginn, sem von
var á mjer, eitthvað upp í sveit, og
samdist þá svo um með þeim bisk-
api og Paasché, að jeg yrði til húsa
hjá hinum síðarnefnda. Vár það
mjög heppilegt fyrir mig, því að
biskupssetrið liggur í útjaðri borg-
arinnar, þeim bæjarhlutanum, sem
við Osló er kendur, við austasta
voginn, sem Akurelfur (Frysja)
rennur í. Síst þarf að taka það
fram, að próf. Paasche ljet fara vel
um mig þessa daga, sem jeg var á
gisting hjá honum, því bæði eru
húsakynnin mikil og herramannleg
og húsráðandinn með afbrigðum
gestrisinn. Að öðru leyti þarf jeg
ekki að lýsa próf. Paasche hjer.
Hann er mörgum kunnur hjer heima
síðan er hann dvaldi hjer á landi í
fyrra sumar. Að eins vil jeg láta
þess getið, að einlægari vin getnr
lsland og íslensk þjóð ekki eignast
en hann, eða með jafnlifandi á-
huga á að efla hróður lands og
þjóðar meðal samlanda sinna, bæði
í ræðu og riti, enda er hann þaul-
kunnugur sögu vorri og bókment-
um til foma, eins og sjá naá af
ritum hans, t. a, m. bókinni nm
Snorra og doktorsritgerð hans
„Kristendom og Kvad“. Eins og
kunnug’t er, hafa ýmsir fræði-
menn Norðmanna viljað leggja
undir sig íslensku fornbókment-
irnar sem norskar bókmentir. —
Próf. Paasehe er ekki einn af
þeim. Það sýnir vonandi bókmenta-
sagan norska, sem þeir eru nú farn-
ir að gefa út í sameiningu, Paasche
og próf. Francis Bull.
Þegar fyrsta daginn sem jeg
dvaldi í Kristjaníu kyntist jeg
manni einum, sem mig langar til
að minnast lítið eitt á, áður en
lengra er farið. Sá maður heitir
Oluf Kolsrud, og er prófessor í
kirkjusögu Norðurlanda við há-
skólann. Jeg þykist ekki taka of
djúpt í árinni þótt jeg segi, að
hann sje fróðasti maðnr í sinni
grein, sem jeg befi kynst, enda
var sagt um hann, í spaugi, að
hann væri svo úttroðinn af lær-
dómi, að hann fengi of litlu af-
kastað með penna sínum. Lærdóm-
ur hans er mest sögulegs eðlis.
Kirkjusaga (og almenn saga)
Norðurlanda er sjerfræði hans, og
hann virðist ekki síður þaulkunn-
ugur sögu og kirkjusögu íslands
en annara Norðurlanda, enda
sagði hann að „íslenskt fornbrjefa
safn" væri meðal sinna kærustu
bóka, Hann er útsmoginn í öll-
um helstu pjóðskjalasöfnum hjer
í álfu — hefir t. d. vandlega rann-
sakað skjalasöfnin í bókhlöðu
Vatikansins í Rómaborg. Og aldr-
ei hefi jeg sjeð annað eins bóka-
safn í einstaks manns eign. Þar
var hvert herbergi, sem jeg kom
inn í, alsett bókaskápum frá gólfi
til lofts, svo að varla grilti nokk-
ursstaðar í veggina, og ef mig
ekki rangminnir, voru bókaskáp-
arnir í einu þeirra ekki aðeins með
veggjum fram, heldur líka yfir
þvert gólfið, eins og í opinberum
bókhlöðum.
Sem fyr segir, er Kolsrud þaul-
kunnugur íslenskum bókmentum,
að minsta kosti hinum fornu, og
les íslensku, að jeg frekast veit,
sem móðurmál sitt. Hann er rit-
stjóri hins ágæta ársrits norsku
kírkjunnar „Norvegia sacra“, en
mest af því, sem hann hefir ritað
og prentað er, mnnu vera tímarits-
greinar. Hann er málstreitumaður
af lífi og sál, þótt megnið af rit-
gerðum hans sje ritað á „ríkis-
máli“. Kolsrud er hvorttveggja í
senn „Jón Þorkelsson og Hannes
Þorsteinsson Norðmanna‘ *. Hann
er maður hár vexti og þrekinn,
ógn hæglátur, —en jafnframt hinn
elskulegasti í viðmóti. Þykir mjer
miög vænt um að hafa kynst þess-
um manni og tel það óhapp mik-
ið, að hann skuli eiga dvöl í jafn-
mikilli fjarlægð hjeðan, svo nota-
legt sem það hefði verið, að geta
leitað til hans með eitt og annað,
sem lionum mundi vera ljett verk
að greiða úr. Kona hans er bónda-
dóttir, ef jeg man rjett, úr Guð-
brandsdölum, mjög elskuleg fríð-
leikskona, og sjálfur er hann
bóndason. Bróður á hann, sem er
norrænnfræðingur og prófessor við
háskólann.
Fyrsta daginn, sem jeg dvald-
ist í Kristjaníu, heimsótti jeg
prestinn Jakob Sletten. Stóð svo
á þeirri heimsókn, að einn dag-
inn, sem jeg var í Lnndi, hafði
Gleditsch biskup í Niðarósi komið
til mín með tilmæli um, að jeg
prjedikaði í Hallarkirkjunni í
Kristjaníu næstkomandi sunnu-
dag. Mælti jeg þá í spaugi við
hann, hvort jeg ætti að prjedika
þar á íslensku. En hann svaraði
jafnskjótt: „Hvað annað? Ekki
dettur okkur í hug að mælast til
þess, að biskup íslands prjediki
hjá okkur á öðru máli en okkar
sameiginlegu feðratungu“. Skýrði
hann mjer frá því, að í þessari
ldrkju væri einusinni í mánuði
fluttar guðsþjónustur á landsmáli,
og þar sem einmitt næsti sunnu-
dagur væri sá sunnudagur mánað-
arins, hefði þeim þótt vel fara á
að fá alíslenska guðsþjónustu í
stáðinn. Jeg spurði hann þá hvort
hann hjeldi, aö nokkur mundi
koma í kirkju til mín, og sagðist
hann óhræddur geta lofað mjer
fullri kirkju. Ljet jeg þá tilleið-
ast, enda gat jeg illa staðið mig
við annað, og vonaði, að mjer
mundi engin vandræði veröa úr
að efna loforðið, þótt ekki væri
tími eða tóm til að setjast niður
og semja prjedikun. Síðan símaði
biskupinn til áðurnefnds prests,
Sletten, og fól honum að undir-
búa alt. Þess vegna þurfti jeg að
ri: tali hans.
Þegar jeg næsta morgun kl. 10
kom í Hallarkirkjuna, var hún
svo troðfull af fólki, að hvergi
gaf að líta autt ferálnarsvæði.
Guðsþjónustan fór öll fram á ís-
lensku, nema hvað sungnir voru
„Iandsmálssálmar“ Blix prófess-
ors, sem notaðir eru nú um allan
Noreg við guðsþjónustur á lands-
máli. Vafalítið hefir meginþorri
áheyrendanna verið úr flokki mál-
streitumanna. — Nokkrir íslend-
ingar voru þar og; meðal annara
sá jeg Vilhj. Finsen ritstjóra. Var
mjer sagt, að nálega 20 íslending-
ar mundu vera nú í Kristjaníu.
Oneitanlega er dálítið einkennileg
tilfinning manns, er stendur
frammi fyrir fjölmennum söfnuði,
þar sem hann varla þekkir eitt
einasta andlit, og talar tungu,
sem gera má ráð fyrir, að fæstir
skilji, síst til fullnustu. En ekki
get jeg kvartað yfir því, að ekki
væri hlustað meðan jeg var að
tala, og það með hinni mestu at-
hygli. Annað mál er það, hve mik-
ið menn 'hafa skilið af því sem
talað var, þótt jeg gerði mitt
ýtrasta til, að tala eins skýrt og
jeg gat. Að menn eins og prófess-
orarnir Magnús Olsen, M. Hæg-
stad, Paasehe og Kolsrud hafi
skilið ræðu mína, veit jeg, en
þeir eru allir kunnugir íslenskri
tungú (Olsen talar íslenskn að
sögn með afbrigðum vel). Um
aðra heyrði jeg, að þeir hefðu far-
ið að fylgjast með, þá er hálfnuð
var ræðan. Um allan þorrann mundi
þé eiga heima það, er stóð í Tid-
ens Tegn daginn eftir: „Alle var
f ollt med da Fadervor vart bede“,
cg munu því hafa getað sagt er
heim kom, eitthvað svipað og
Bjarni amtm. Thorsteinsson eitt
sinn skrifaði sjera Árna, í Görð-
um: „I gær var jeg í kirkju.
Faðir vor var hið besta, sem jeg
hcvrði þar“, þótt svo mundi nú
annars vera við hverja guðsþjón-
ustu. Eftir embætti átti jeg tal
við ýmsa, þá er í kirkjunui höfðu
verið, þar á meðal nokkra landa
mína.
Annars var jeg allan þennan
snnnudag með þeim vinunum
Paasche og Kolsrud, og gat mjer
ekki annað en liðið vel í þeim fje-
lagsskap. Allan fyrri hluta dags-
ins var úrhellisrigning, en um kl.
4 stytti upp. Gekk jeg þá út með
Kolsrud, til þess að láta hann sýna
mjer ýmsa sögulega staði í borg-
inni, sem hann er manna kunnug-
astur, meðan bjart var. En er
skyggja tók fórum við inn í „Vor
Frelsers Kirke“, sem er höfuð-
kirkja bæjarins, og hlýddum þar
messugjörð. Þar var Gleditsch
sóknarprestur og stiftsprófastur,
uns hann gerðist biskup með
Þrændum, en á undan honnm var
sá ágæti maður Gústaf Jenseu
stiftsprófastur prestur þar. Nú em-
bættaði þar „annar prestur" við
kirkjuna, (sem nú er settur stifts-
prófastur) Maroni, góðklerkur og
mikils metinn þar í borginni. Öll
altarisguðsþjónusta hjá Norð-
mönnum er nú orðin í ýmsum
greinum frábrugðin því, sem hjá
okkur er, þótt enn meira kveði
að því. þegar til Svía h«mur. Dan-
ir hafa og breytt sínu jaðsþjón-
ustuformi, en þar er breytingm
minni. Við íslendingar erum hjer
orðnir dálítið á eftir tímanum, og
væri ekki illa tilfallið, að við tækj-
um okkar guðsþjónustuform til
nýrrar athugunar, því að meira er
undir altarisþjónustunni komíð
en menn gera sjer alment í hugar-
lund. Eftir embætti heilsaði jeg,
upp á prestinn, og skoðaði jeg
síðan hina gömlu kirkju, (hún er
reist árið 1697), svipmikið og svip-
hreint guðshús, og dvaldi jeg síðan
það sem eftir var dags heima hjá
Kolsrud.
Hinn næsta dag allan hjelt a-
fram að rigna, svo lítt var út irr
húsi farandi, enda hjelt jeg mig
heima allan þann dag. Jeg var að
tína saman efni í tvo háskóla-
íyrirlestra, sem jeg hafði gefið
ádrátt um að flytja á háskólan-
um, „ef menn vildu gera sjer það
að góðu, að jeg talaði undirbún-
ingslaust“, því að meiru gat jeg
ekki lofað, eins og á stóð. Við
slíkum tilmælum var .jeg ekki bú-
inn, er að heiman fór, nema hvað
jeg lítilsháttar hafði búið mig
undir að flytja erindi í „Norsk
Kristelig Studenterforbúnd*£ um
„kirkju íslands undir norskri
stjórn“, svo dapurlegt sem það
eí’ni þó er. En úr þessu gat ekki
orðið, vegna þess, að ekki fjeksi
húsnæði það kvöldið, sem jeg
hafði ráð á, og því varð jeg við
nefndum tilmælum; en játa skal
jeg það, að meðfram gekk xnjer
nokkur metnaðargirnd til þessa.
Jeg hafði áður flutt erindi á þreœ-
ur aðalháskólum Norðurlanda (í
Khöfn, Uppsölum og Lundi) og
langaði mig því til þess líka að
fiytja erindi á hinum fjórða, sem
sje Kristjaníuháskóla, því að jeg
veit ekki til, lað fallið hafi í hlnt
nokkurs fslendings á undan mjei
að flytja erindi á öllum þessum
fjórum háskólum. Má vera, að
einhverjum þyki sá metnaður
broslegur, en segja skal hverja
sögu eins og hún gengur. f þess-
um tveimur fyrirlestrum gaf jcg
stutt vfirlit vfir „þróunarferil ís-
lenskrar kristni um 900 ár“ og
má geta nærri, að þar hafi verið
fljótt yfir sögu farið. En gaman
hafði jeg af þessu sjálfur, hvernig
sem öðrum hefir að því getist, því
um það get jeg ekkert sagt. Fyi-
irlestrarnir voru báðir prýðilega
vel sóttir af stúdentum og há-
skólakennurnm. Forseti guðfræði-
deildarinnar. dr. Brandrud pró-
fessor í kirkjusögu kynti mig
áheyrendunum á nndan fvrri fyr-
iriestrinum og bauð mig þangað
velkominn í nafni háskólans og
guðfræðideildarinnar. Og eins
þakkaði hann mjer eftir síðari
fyrirlesturinn með afarhlýjum orð-
um í nafni deildarinnar og áheyr-
endanna.
Prófessor Finnur Jónsson var þá