Lögrétta - 19.02.1924, Page 2

2
LÖGRJETTA
asta árið, 1922. pað ár tel jeg í
sjóði 31. des. samkvæmt L. R. kr.
1207176,74, en með samanburði á
skýrslum og fylgiskjöium, sem
fylgja L. R., má sjá, að þessi tala
kemur þannig fram:
Peningar í sjóði samkv. bók ríkisfjehirðis
31. des. 1922 .... 2 208 481 74
Útistandandi á 4 viðskiftaliðum .. 32 781 79
Skuldir til Landsbanka (3 lán) .... 831 755 63
Skuld við Handelsbank ................................. 136 814 93
Skuld við Mikla norræna ritsímafjelagið . 46 026 23
prír aðrir skuldaliðið .................................. 10 800 31
prír aðrir skuldaliðir .................................. 10 800 31
Jafnaðarupphæð, talin í sjóði ........... 1 207 176 74
Samtals 2 241 263 53 2 241 263 53
— Af skuldaupphæðunum eru
rúmar 555 þús. kr. til Landsbanka,
ekuldin við Handelsbank og Stóra
norræna og dálítið meira í dönsk-
um krónum, um 58 þiisund hjá
Landsbanka í sterlingspundum,
sem eru reiknuð á 26 kr. Senni-
lega hafa þetta alt verið bráða-
birgðalán, fallin í gjalddaga
lok reikningsársins, og það ástæð-
an til að þetta er talið sem inn
stæðufje í sjóðnum, en ekki talið
með öðrum skuldum.
— Eftir þessum endursömdu
reikningum er nú auðvelt að
draga saman eftirfarandi:
Yfirlit yfir rekstur landssjóðs 1917—1922.
kr a. kr a.
Tekjuhalli 1917 1 953 542 22
1918 2 525 340 48
Tekjuafgangur 1919 1 508 763 52
Tekjuhalli 1920 2 208 012 55
1921 2 627 304 66
1922 2 617 482 28
Samtals .... 1 508 763 52 11 931 682 19
Til jafnaðar, nettó-tekjuhalli 10 422 918 67
11 931 682 19 11 931 682 19
Rekstrarhalli tímabilsins .......................... 10 422 918 67
Tap Landsverslunar á kolum og salti, eftirgefið 1920 1 614 104 85
Halli tímabilsins alls ___ 12 037 023 52
Ennfremur óuppgert tap á skipakaupunum og gengis-
munur á þeim erlendu lánum, sem hallinn hefir
verið borgaður með.
'Afborganir skulda, taldar með rekstrargjöldum tíma-
bilsins nema alls .............................. 2 865 616 27
LR 1922 telur skuldir landssjóðs í árslokin ....... 15 765 012 18
í skuldaskýrslunni eru tvær villur,
upphæðin of lágt talin um .................... 448 800 00
Skuldirnar ættu að vera skv. LR 16 213 812 18
Jeg hefi gert upp skuldareikn-
inginn með því að taka upphæð-
ina í árslok 1916 og tilfæra síðan
allar lántökur og afborganir, og
fæ þá upphæð, sem er 4000 kr.
1922. Hefi ekki gefið mjer tíma
ennþá til að leita að orsök þessa
litla mismunar.
Nú má gera sjer grein fyrir
hvernig þessi skuldarupphæð cr
iægri en hin rjetta upphæð LR tilkomin í öllum aðalatriðum.
Eftirstöðvar lána frá 1916 og eldri ............... 1 714 444 61
Tekjuhalli 1917—1922 .............................. 12 037 023 52
Varíð til skipakaupa .............................. 3 012 913 28
Lagt í Landsverslun á tímabilinu .................. 966 079 46
Veitt dýrtíðarlán ................................. 199 512 50
Lán til Flóaáveitufjelags ......................... 188 861 64
Sjóður aukinn sem nemur ........................... 156 988 82
Samtals 18 275 823 83
-fidi'.
Hjjejf frá dregst: Afborganir lána
fr6íl917 og yngri ................... 2 026 397 58
Eystt ftfninnstæðu viðlagasjóðs...... 35 614 05 2 062 011 63
1 .mmi irx — --------------------------
fnifnifsuiu ■ Mismunur 16 213 812 20
l?Iel ,gf8
aenKef'Upphæð skuldanna í árslok færsla annars vegar, hins vegar
voru
1922 1 aahnk^spmt LR leiðrjettum.
Yfirgnæf ahdá •: Muti skuldanna er
tap-ajSpfjíik ÖBcf
paiinág: reart fþ6 fiin sorglega nið-
ursédðanþessaí'tímabils. Og því
miðuiT'/Öíir femginn éfi á að áfram
hefir r-Pveírið'! 'haldiðl niður á við,
ennþán dýpra,: ér|ði 1923.
Hetfi® b Hnlöimum! i \ alment Verið
ljóst ltv*4Khig 'jástatt er? Ekki til
fulknheloLjeg. Hvécnig hefirþetta
getað dulist? Óljós reiknings-
annars vegar,
það atriði, að skuldirnar
búnar að ná fullri upphæð og
meira en það á árinu 1918. pá
stóð fjeð í Landsversluninni,
hafði verið fengið að láni til
hennar. paðan hefir það svo ver-
ið dregið inn smátt og smátt,
greiðslurnar frá henni gengið upp
í tekjuhalla, í stað þess að ganga
til greiðslu á lánunum, án þess
að þetta vekti sjerlega mikla eft-
irtekt.
III.
Nú hefi jeg eftir megui gefið
heildar-yfirlit yfir fjárhagsaf-
komu landssjóðs árin 1917—1922,
og fært í letur hinar helstu tölur
því viðvíkjandi. pá sný jeg m.jer
T.jörnesnáman ..............
Dýrtíðarhjálp (kolin) . ...
Dýrtíðaruppbót .............
Dýrtíðaruppbót fyrir 1916
Engar ráðstafanir höfðu verið
gerðar fyrirfram til aukningar
tekna á móti þessum og öðrum
gjaldaaukum, og hlaut því tekju-
hallinn að koma. Tekjur ársins
1917 voru sem næst nákvæmiega
jafnháar og 1916.
Á sumarþinginu 1917 voru ekki
gerðar neinar ráðstafanir til
tekjuauka, sem nokkur veigur
væri í. Vitagjaldið var hækkað
dálítið, sömuleiðis lítilsháttar toll-
hækkanir og tekjuskattsauki, en
öll tekjuaukafrv. áttu erfitt upp-
dráttar í þinginu.
Næsta ár, 1918, kom þing sam-
an 10. apríl. Stjómin lagði fram
tekjuaukafrumvörp, og gekk nú
betur en áður. pó náðu áhrifin
ekki til ársins 1918 að neinu veru-
legu, en á þinginu 1919 voru enn
sett ýms tekjuaukalög, og naut
þeirra að nokkra þegar á því ári,
alí með þeim árangri, að árið
1919 varð mjög álitlegur tekju-
afgangur. Tekjurnar fara úr tæp-
um 4 milj. 1918 upp í rúmar 9
milj. 1919. Að nokkru stafar þetta
vitanlega af því, að 1919 var enn-
þá afkomubetra fyrir atvinnu
landsins en 1918, en tekjuaukalög-
in áttu þó mestan þátt í því.
Ef hjer hefði nú orðið staðar
numið fyrir fult og alt, hefði mátt
segja, að fjárhagur landssjóðs
sivppi án stórmeiðsla út úr styrj-
aldartímabilinu. Nettó tekjuhalli á
rekstri landssjóðs 1917—19 var
orðinn um 3 milj. kr., og með á-
framhaldandi tekjuafgangi, svip-
uðum og 1919, hefði bæði þessi
rekstrarhalli og annað tap stríðs-
áranna unnist upp á þolanlega
stuttum tíma. En þetta fór því
miður öðruvísi. Samfara því, að
þingin 1918 og 1919 gerðu nauð
synlegar ráðstafanir tií tekjuauka
senda þau frá sjer stanslausan
straum af lögum, sem hafa í för
með sjer hækkun á árlegum út-
gjöldum ríkissjóðs. pingið 1919
mun hafa sett met í þessu efni, og
er víst hið ljettúðarfylsta þing í
fjármálum, sem háð hefir verið.
Jafnframt því, að auka í sífellu
við lögboðin árleg gjöld, er stjórn
inni með lögum veitt heimild til
stórkostlegra framkvæmda fyrir
lánsfje, svo sem til brúargerða og
húsábygginga, þvert ofan í 40
ára viðurkenda og vel reynda
stefnu í íslenskum f jármálum, sem
alls ekki leyfir þetta. Hjer við
bætist svo, að dýrtíðin magnast
frá 1919 til 1920, og verður þetta
alt. til þess, að útgjöldin fara úr
7.6 milj. 1919 upp í 12.4 milj.
1920, en tekjurnar lækka eimmgis
um eina miljón, og úr verður 2.2
milj. kr. tekjuhalli 1920, í stað
1.5 milj. kr. tekjuafgangs 1919.
A þinginu 1920 voru sett lög um
stimpilgjald af verði innfluttrar
vöru, og áttu þau sinn þátt i að
auka tekjurnar 1920 um þessa 1
milj. kr.
pegar þingið 1921 kom saman
var þá verandi stjórn ljóst, að
að því að gera stuttlega grein
fvrir rás þessara viðburða ár frá
ári, og orsökunum til þeirra.
Tekjuhallinn 1917 stafar að
mjög miklu leyti af svo nefndum
dýrtíðarráðstöfunum, þar í:
138 231 79
495 464 91
329 574 82
422 320 24
Samtals 1 385 591 94
dómstóli framtíðarinnar, og mjer
er nær að halda að þjóðin hafi
,rceð nýafstöðnum kosningum fyrst
og fremst lýst stuðningi og fylgi
* ið þessa viðleitni.
Ef nefna ætti aðrar ástæður
fyrir því, hve illa þetta hefir
gengið, sýnist mjer breytingin á
stjórnartilhöguninni fyrst og
fremst verða að koma til greina.
Alla okkar 40 'ára blómaöld voru
umráðin yfir landsfje í höndum
eins manns, fyrst landshöfðingja
og síðan ráðherra, og þessi sami
maður hafði einn ákvörðunarvald-
ið um það, hvað landsstjórnin
enn þufti að fá tekjuauka til rjett
ingar fjárhagnum, og lagði fram
heilt kerfi af nýjum skatta- og'skyldi gera eða ógert láta. petta
tollalögum. pótt öll viðleitni til mun hafa breytst allmikið,
rjettingar fjárhagnum ætti erfitt; þegar ráðherrarnir urðu þrír. Til-
uppdráttar á þessu þingi, voru þó, högunin mun vera sú, að hver
tillögur stjórnarinnar samþyktar ^ ráðherra hefir að mestu leyti einn
í öllum aðalatriðum.Flestar breyt- j ákvörðunarvald um stjórnarstörf-
ingarnar komu ekki til framkv. j i« innan síns verkahrings, og það
fyr en árinu 1922, og var því; jafnvel þótt þeir kunni að eiga
ekki unt að sjá neitt fyrir um sameiginlegar viðræður um hin
árangur þeirra meðan þingið var ' stærri mál. pannig má t. d. búast
háð fyrri hluta árs 1922. En þeg-1 við að athafnasamur atvinnuráð-
ar þingið ,kom saman í ársbyrjun' herra, sem eitthvað vill láta sjást
1923, átti árangurinn að vera kom- ’ eftir sig, færist ýmislegt í fang,
inn í ljós, og skýrði þáverandi sem ærinn kostnað hefir í för með
fjármálaráðherra svo frá, að árið sjer, ekki síst þegar þingin eru
1922 mundi sýni álitlegan tekju- jafn óspör á heimildum í ýmsum
aígang þegar reikningar þess árs rcyndum, og verið hefir að und-
yrðu fullgerðir. pessu var vitan- anförnu — fjármálaráðherrann á
lega trúað, og varð til þess að svo að borga,- Dóms- og kirkju-
ekki þótti þörf að gera frekari málaráðherrann hefir einkanlega
ráðstafanir til rjettingar fjár- yfir að sjá embættismannastjett
hagnum á því þingi. ; og stofnunum landsins, og honum
En því miður sýnir nú LR fyrir getur hæglega sýnst að víða mætti
1922, að rjetting fjárhagsins hefir betur fara með auknum starfs-
alveg misteliist fyrir okkur á kröftum og betri útbúnaði. Hanu
þinginu 1921. Tekjurnar hafa orð- gerir ráðstafanir, eða tillögur til
ið 400 þúsund krónum lægri 1922 þingsins, beitir sjer fyrir umbót-
en árið áður, og gjöldin ámótaþum á sínu sviði, um borgunina
miklu lægri, tekjuhallinn sá sami,1 þarf hann ekki að hugsa, það
yfir hálfa þriðju miljón krónur. „heyrir undir“ fjármálaráðherra.
Og því miður kemur vitneskjan Pað mun naumast únt að neita
um þetta ekki fram fyr en nú,1 því, að þessir ókostir stjórnartil-
ári seinna en hún átti að sjást, ■ högunarinnar hafi gert vart við
og á meðan hefir hagurinn haldið sig á undanförnum árum.
áfram að versna.
Eins og jeg gat um áðan höfðu
pað hlýtur að verða aðalverk-
undangengin þing sent frá sjer.efni þingsins, sem nú kemur sam-
stanslausan straum af lögum, er a«, að finna úrræði til viðreisnar
juku árleg útgjöld landssjóðs. —, f járhag landssjóðs. Jeg ætla ekki
pennan straum tókst loks að að bera fram neinar uppástungur
i.
sröðva nokkurnveginn á þinginu; í þessa átt hjer í kvöld. En menn
1922. Á því þingi hófust fyrstjverða að gera sjer ljóst, að nú má
samtök um sparnað á landsf je, þetta ekki mistakast, því áð við
meðal þingmanna, sem áður höfðu eru komnir að glötunarbarmin-
verið utan flokka eða í ýmsum
öðrum flokkum. Af reynslunni
frá undangengnum þingum var
auðsjeð, að embættafjölgunar-
straumurinn yrði ekki stöðvaður
með varnarmótstöðu einni saman.
pað varð að gera gagnáhlaup.
petta var gert 1922 á þann hátt,
að sumpart þingmenn úr sparnað-
arbandalaginu, sumpart „spara-
aðarnefnd“ til þess kosin sjer-
staklega, báru fram margar til-
lögur um niðurlagning embætta.
og um aðrar spamaðarráðstafanir.
Allar þessar tillögur fjellu með
litlum atkvæðamun í þinginu, og
var ekki laust við að andstæðing-
arnir gerðu gis að tillögunum og
flutningsmönnum þeirra í sigur-
gleði sinni. En það ávanst, að með-
an verið var að ræða niðurskurð-
artillögurnar, oft svo að ekki
mátti milli sjá hvorir sigrast
rcundu, þá höfðu þó engir kjark
til að koma með nýmæli
v andstæða átt. Pessum mikils-
verða árangri af starfi sparnaðar-
nefndarinnar og Bandalagsins á
þinginu 1922, hefir ekki verið
nægilegur gaumur gefinn, en jeg
er viss um að hann fær sína við-
urkenningu fyrir óhlutdrægum
um, og hröpum ef ekki er nú
þegar numið staðar. Lánin, sem
fengin voru til landsverslunarinn-
ar. eru upp eydd. Engin lánsstofn-
un vill veita lán tíl að borga
framhaldandi rekstarhalla lands-
sjóðs. pað er öllum vitanlegt, að
núverandi stjórn hefir upp á síð-
kastið átt mjög erfitt með að út-
vega fje til daglegra og mánaðar-
lcgra vitgjalda landssjóðs. Ef vjer
höldum lengur áfram að eyða
meiru en tekjunum, er því ekki
sjáanlegt að annað liggi fyrir en
að landssjóður lendi í vanskiium.
Og það hefir komið fyrir stærri
og auðugri ríki en okkar, að rík-
issjóðir þeirra lentu í vanskilum,
og afleiðingarnar hafa alstaðar
orðið á einn veg: Fjárráðin hafa
verið tekin af þeim, og skuld-
heimtumennirnir hafa tekið stjórn
þeirra í sínar hendur.
petta má ekki verða endirinn
á okkar sjálfstæðissögu. pað kann
að þykja óviðkunnanlegt að einn
þingmaðurinn sje að óska þingxnu
góðrar gæfu í komandi starfi, en
jeg veit að jeg er í samræmi við
fundarmenn þegar jeg enda mál
mitt með því, að láta í ljósi heita
og innilega ósk um það, að þing-