Lögrétta - 02.04.1924, Síða 3

LÖGRJETTA
^yggja skótann, þá væri hann settur
:í ’Flatey, því þar lægju 11 börn sín
í kirkjugarðinum og faðir þeirra, og
:3tyd<list ósk sín við það; en ef það
þætti ekki tittækilegt, þá að hann
»væri settur á Revkliólum, því það
ihefði verið eign þeirra lijóna, petta
höfðu þeir eftir frú Herdísi nokkrir
búendum þessa hrepps, og skal jeg
tilnefna þá: Kristján föður minn,
Hafliða í Svefneyjuni' tengdaföður
:minn, Jóhann Eyjólfsson bróður hans
•og Olaf Guðmundsson (frá Bár), er
fcalla mátti trúnaðarmann þeirra
hjóna; en aldrei heyrði jeg Staðarfell
.nefnt á nafn í sambaudi við kvenna-
ikólami.
En þessa ósk frú Herdísar vissu
fleiri en við hjer í hreppi; því eitt
sinn, er jeg var staddur í Rej'kjavík,
iþá gekk jeg með Halldóri yfirkenn-
ara Friðrikssyni upp til Magnúsar
Stephensen landshöfðingja, og varð
þar m. á. tilrætt um áðurnefnda gjöf
frú Herdísar og jafnframt um það,
að hún vildi helst að skólinn á sínum
'tínia yrði settur í Flatey; og Halldór,
•er stundum þótti berorður, tók það
fram, að Breiðfirðingar gætu ekki
þegið gjöfina, nema með því móti, að
■setja skólann þar, sem gefandinn ósk-
:aði. Svona var nú skoðun þessara
imanna.
pað var oft rætt um þetta mál hjer
3 hreppi á þeim árum, því engum datt
í hug að til mála kæmi, að skólinn
;yrði settur annarsstaðar en í Flatey,
samkvæmt hinni eðlilegu ósk frú Her-
•dísar; og töluðu búmennirnir okkar
mn, að sparsamast yrði skólahaldið
fþannig, að hafa skólabúið sem minst,
-aðeins 4—5 kýr, og til þess kaupa eða
leigja einn áttunda úr Flabey, og
'fcaupa þá, ef t.il vantaði 1 kýrfóður
:hjá einhverjum bænda á hinum eyj-
sunum.
Um annað álitu þeir að minni
:fyrirhyggju þyrfti fyrir að hafa, þar
•se'm að ferðastraumur liggur þangað
vnr öllum uppsveitum. Skamt að leita
'Æil fiskjar út frá eyjum, meðan fisk-
Mr ekki legst frá Breiðafirði, og
■ekipakomur eins tíðar og á öðrum
hauptúmim laudsins.
pá var nú ekki skoðunin sú, að
ikæra sig kollóttan, og hlaupa í lands-
«jóð og svalla fje hans, eins og sum-
mm þingmönnum er nú brugðið um
;.að þeir geri við ríkissjóðinn.
Jeg iðrast nú eftir, að hafa ekki
Söngu fyr skrifað um þetta málefni;
.jeg hjelt að stjórnarráðið vissi um
vilja gefaudans — sem ekki hefir
verið; — en jeg vissi, að kaup voru
;gerð á Staðarfelli; hugsaði jeg að
• ekki bæri að sakast um orðinn hlut;
<en ekki væri þetta þó eftir vilja frú
Herdísar.
En nú, þegar langar greinar koma
3 dggblöðum okkar um, að kasta
•ósk og vilja frú Herdísar Benedikts-
sen fyrir borð, og að stjórnarráð og
þing setji skólann á Vestfjörðum eða
Hornströndum, þá get jeg ekki orða
bundist lengur, um, að segja það, sem
,jeg veit sannast og rjettast í þessu
máli.
Jeg lret fylgja hjer með nokkur
vottorð, sem sýna óskir og vilja frú
Herdísar á síðustu æfiárum hennar,
1894—96, og skal jeg taka því fram,
•að þegar hún kom til Flateyjar 1894
•að kveðja vini sína, ljet. hún í Ijósi
áðurnefndan vilja sinn.
En samtalið við frú porbjörgu
Olafsdóttur, merka konu, og föður
minn, um áðurnefndan vilja sinn —
það átti sjer stað í Revkjavík sumarið
1896, árið áður en frú Herdís andað-
ist, og sagði' faðir miun nijer sjálfur
„Skrá um handritasöfn Lands-
liókasafnsins" eftir dr. Pál Eggert
Óiason byrjaði að koma ijt 1918
•cg eru nú komin 3 hefti (496
dils.). Margsinnis hefir mig langað
frá því samtali; enda munu rnargir
álíta, að verði áðurnefndur skóli sett-
ur annarsstaðar en í Flatey, þá sje
gert þvert á móti síðasta vilja gef-
andans, og mundi það mæta mísjöfn-
nm dómum. Og bylta mundi jeg mjer
í gröf iniíini, ef jeg vissi að farið
væri svo með vilja minn undir sömu
kringumstroðum.
31. janúar 1924.
Snæbjörn Kristjánsson
Hergilsey.
Hjer með votta jeg undirritaður,
ao fyrir aldamót, milli 1890 og 1900,
var það alment álit hjer, að kvenna-
skóli sá, er reistur yrði af gjafafje
frú Herdísar Benediktsen, yrði settur
á Flatey; mun það álit hafa stafað
af ummælum frú Benedictsen sjálfr-
ar.
Flatey, 1. febrúar 1924.
Jakob porsteinsson.
Vottar:
Kristín Jónsdóttir.
Guðm. Jóhannesson.
Eftir ósk Snæbjarnar hreppsstjóra
Kristjánssonar, gef jeg vottorð um
að jeg heyrði bestu vini frú Hierdísar
Benedictsen liafa það eftir henm, að
það' væri vilji sinn, að kvennaskóli
sá, er bygður yrði af Gjafasjóði sín-
um, yrði bygður í Flatey á Breiðafirði.
Flatey, 30. jan. 1924.
Guðrún porgeirsdóttir.
Vituudarvottar:
Bjarni J. Flateyingur.
Ólafía G. Bogadóttir.
t
Jeg undirrituð gef með ánægju
vottorð um það, að Valgerður Frið-
riksdóttir, sem var hjá frú Herdísi
Benediktsen langa tíð og þar til hún
andaðist 1897, sagði mjer, að hún
hefði aldrei heyrt á húsmóður sinni
amiað en að kvennaskóli fyrir Breið-
firskar námsmeyjar yrði settur á
Flatey, og það hefði verið einlægur
vilji hennar.
Líka sagði áðurnefnd Valgecður
mjer, að Ingileif sál. hefði í veikind-
um sínum óskað þess, að kvennaskóli
sá, er fje þeirra væri varið til, yrði
settur í Flatey en hvergi annarstaðar.
Einnig átti jeg sjálf tal við frú
Herdísi Benedietsen árið 1896 og
barst þá í tal um hinn fyrirhugaða
skóla, og í samtali okkar fann jeg
eindregið að hún ætlaðist til að skól-
inn yrði settur í Flatey.
Flatey í janúar 1924.
porbjörg Ólafsdótíir.
Vitundarvottar:
Bjarni J. Flateyingur.
Ólafía G. Bogadóttir. ,
Við undirritaðar vottum hjermeð að
við heyrðum Kristján Jónsson í
Hergilsey, fyrverandi húsbónda okkar,
segja Ingihjörgu konu sinni frá því,
ei' hann kom úr Reykjavík (og hafði
leitað sjer þar ráða við sjóndepru),
að hann hefði heimsótt frú Herdísi
þar og hefði hún verið sömu skoðanar
go áður, með það að hún vildi að
skólinn fyrir Breiðfirskar námsmey-
jar yrði bygður í Flayey þegar tími
þætti tilkominn.
par sem önnur okkar er blind orðin,
handsölum við náfn okkar, og leggjum
við drengskaparorð okkar, að rjett sje
frá skýrt, eins og framanitað er
lesið upp fyrir okkur við vott.
" Hergilsey, 20. janúar 1924.
Rannveig Einarsdóttir.
Andrea Sigurðardóttir,
(handsalar).
Vottar:
Matthildur Jónsdóttir.
Hafliði p. Snæbjörnsson.
til þess að skora á Alþingi að
veita meira fje til ptentunar þessa
m.uðsynlega verks, því að ekki
muu standa á handriti frá höf-
uundi skrárinnar. En jeg hefi beft
óþolinmseði mína, meðan jeg vissi
að nokkuð miðaði. Nú hefir liður-
inr: til prentuuar þessa verks ver-
ið feldur niður í fjárlagafrum-
varp: stjórnarinnar, enda hefir
fjárveitinganefnd N.d. láðst að
bæta lir þessari gloppu. Nxi fæ
jeg ekki lengur orða bundist um
þetta mál. Jeg veit, að jeg tala í
nafni allra þeirra manna, innan
lands og utan, sem íslensk fræði
stunda, þegar jeg mótmæli því,
að prentun Handritaskrárinnar
verði stöðvuð, þótt eigi verði
nema um fárra ára bil. Skal jeg
nú finna þeim mótmælum mínum
stað-
pað er ókunnnara en skyldi,
hverjir fjársjóðir ókannaðs efnis
eru fólgnir í handritasöfnum
Landshókasafnisins. ping vort hef-
ir sýnt örlæti og framsýni í því
að kaupa livert safnið eftir anuað,
og koma þeim svo í einn stað og
öruggan. Er nóg að minna á önnur
eins söfn og Jóns Sigurðssonar,
Bókmentafjelagsins og Jóns por-
kelssonar. Sú var tíðin, að ekki
urðu annarstaðar gerðar víðtækar
rannsóknir í íslenskum fræðum
en í Kaupmannahöfn. Nú er hún
úti. Að vísu er Árna Magnússonar
safnið aðalbrunnur íslenskra fræða
til 1700. En um tvær síðustu aldir
er hvergi aðrar eins heimildir að
finna og í Lbs. Á. M. safnið er
vel á vegi að verða fullkannað,
enda hefir fyrir löngu verið gefin
út ágæt skrá um það, Nú er kom-
iun tími til, að opnaðir verði f jár-
sjóðir Lbs. og athygli fræðimanna
beint að þeim.
Hin skrifaða handritaskrá Lbs.
er mjög ófullkomin, enda vantar
þar heildarskrár allar um nöfn og
efni til leiðbeiningar og yfirlits.
Auk þess ná fræðimenn utan
Reykjavíkur og fslands (sem vilja
vita, hvern fróðleik sje að finna
í Lbs, um eitthvert vist efni) alls
ekki til hennar. Og fyrir fræði-
menn Reykjavíkur eru handrita-
scfnin næsta torsótt, nema þeir
hafi ótakmarkaðan tíma. Safnið er
afarstórt, margt lítils virði, oft
margvíslegt efni í einu númeri,
afarseinlegt að leita þar að
vissum atriðnm án góðrar skrár.
Skráin verður ekki að verulegum
notum fyr en hún er fullprentuð
með öllum nafnaskrám og efnis-
skrám. pað er eins og túngarður
verður • ekki að notum fyr en
hringnum er lokað. Árið, sem síð-
asta hefti þessarar skrár kemur
út, byrjar nýtt tímabil í rannsókn-
um íslenskra menta og sögu á
síðari öldum. Allir, sem íslenskuui
fræðum unna, munu óska, að það
ár komi sem fyrst.
pað er vel farið, að því nefir
enn verið hreift í þinginu að
heimta þau skjöl vor af Dönum,
sem ranglega hafa orðið þar inn-
ligsa. En slík krafa situr því að
eins vel á oss, að vjer tímum að
smíða lykil að þeim nægtabúrum,
sem vjer ráðum yfir. Eigi að
kyrkja alla íslenska visindastarf-
semi, fer það að verða alvarlegt,
íhugunarefni, hvort eigi sje rjett-
ara að bjóða öðrum þjóðum hand-
ric vor til þess að gefa út og
rannsaka.
Menn svara: Kreppan leyfir óss
ekki að styrkja mentir og vísindi.
Mjer er nær að halda, að kreppan
sje hvergi verri en í hugsun þeirra
manna, er svo mæla. Viðreisn
þurfum vjer. En sú viðreisn verð-
U', að koma innan að og ofan að
— lögboðinn sparnaður, aukin
efnishyggja, alt slíkt er fánýtt,
nema hugsunarháttur þjóðarinnar
fcreytist. Munum orð eins mesta
viðreisnarmanns Islands:
Látum oss ei sem gyltur grúfa,
gæta þær aldrei neitt á svig,
akorn við rætur eikar stiifa,
umhyggjulausar fylla sig;
en upp á trjeð þær ekki sjá,
akarnið hvaðan kemur frá.
Fjárhagsleg viðreisn ríkisins
byggist á þjóðlegri og siðferðis-
legri viðreisn íslendinga. Saga
vor og bókmentir hlýtur jafnan
að verða einn meginþáttur í slíkri
viðreisn. Ef vjer getum beint bók-
mentum vorum inn á brattari og
heilbrigðari leiðir, fylt hug æsku-
lýðsins drengilegum íslenskum
liugsunum í stað erlendra reyfara,
þá er mikið af glingri, óþarfa og
munaði fordæmt af sjálfu sjer.
Vísindin geta valdið meiru en
menn grunar, um slík straum-
hvörf, þótt eigi þeyti þau lúðra
á gatuamótum.
Sigurður Nordal.
-------o-------
„l»EIR HÖFÐU FUGL AF
ÍRLANDI“
(Hugleiðingar á ferðalagi).
Jeg var að blaða í ýmsum bók-
um hjá honum Hirti pórðarsyni
í Chicagó, en hann á fallegastar
og flestar bækur, sem jeg hefi sjeð
í eigu prívatmanns. Jeg fletti upp
Eiríks-sögu rauða. pá rakst jeg
þar á þessa setningu: „peir höfðu
fugl af írlandi.“ Síðan hefir þessi
fugl verið að flögra við og við
fyrir mínum sálar-gluggum.
peir höfðu ekki kompás í gamla
daga en urðu að nota alt, sem
þá þektist til að átta sig; sól,
tungl, stjörnur, vindátt, landsýn
o. s.f frv., en ekki síst mátti taka
mark af fugli — þegar hitt þvarr.
Fngl heldur sig í nánd við land,
vanalega. Og fuglinn skynjar land
löugu áður enn til þess sjest af
mennskum mönnum. petta hefir
þekst frá alda öðli — eins og
s,]est á sögunni af Nóa og Hrafna-
flóka.
Eitt spakmæli ritningarinnar
kemur mjer oft í hug á ferðalagi.
pað er þetta: „Milli mín og dauð-
ans ej; aðeins eitt fótmál.“ Eink-
um þegar jeg er langt frá konu
og börnum, í járnbrautarlest, í
bílaumferð stórborga og í illviðri
á sjó — og þarf ekki til; því
úiinig heima í rúmi kann maður
að vakna. snögglega með kveisu-
st;ng, og þessari hugsun slær nið-
ur líkt og leiptri. „1 felmtri nætur
er feigðin nærri, — þá Ijómar
dagur, er dauðinn fjærri,“ segir
Stefán frá Hvítadal.
petta er áreiðanlega mannlegur
hreiskleiki og jeg er víst ekki hng-
deigari en hver annar.
Hjerna um daginn hreptum við
hreint manndráps-veður yfir ís-
landshaf á Gullfossi. Við lágum
tvo daga veðurteptir í ósjó og ill-
viðri. vestur af Færeyjum — og
„laushentur Ægir ljet. á brigg —
loðrUuga þjetta dynja.“ Honum
tókst að brjóta bæði einn glugga
og fleira, svo að blágrænn sjórinn
fjell inn í káetuna.
Flestir voru sjóveikir og jeg
líka. Geðug dönsk stúlka, sem var
með okkur og fór sína fyrstu ferð
nörður í höf túlkaði tilfinningar
okkar með þessum orðum: „Hvor
længe mon Skuden hölder?“ þ. e.:
„Hvað lengi ætli skútan haldif'
Við vorum saman í klefa jeg og
Halldór Laxness og lágum þar
bvor á sinni hillu eins og lundar í
b,iargi. Og við vorum í góðu skapi
þrátt fyrir dálitla klýju og töluð-
uin um katólsku og heimspeki og
„tugl af írlandi“.
Brotsjórinn, sem skall á glugg-
anum í reykskálanum, kom með
slíkum fítonskrafti, að þykka rúð-
ao splundraðist álíka hreinlega og
undan fallbyssnkúlu. Maður stóð
við næsta glugga og horfði út.
Hefði hann verið að horfa út nm
þennan glugga, hefði hann á
næsta augnabliki staðið höfuðlaus.
pað er sjaldan að jeg verði
verulega hræddur þó talavert
gangi á, og heldur ekki var jeg
það í þetta skifti, enda er jeg
vanur a.ð hugsa, sem svo „það er
ekki verra að deyja á sjó en úr
inflúensu eða lungnahólgu eða
öðrum skollanum (en botnlanga-
bólgu get jeg ekki fengið). Og.
jeg hugsaði mjer ef til þess kæmi,
að vera karlmenni og standa mig
vei, láta kvenfólkið komast í bát-
ana og verða með þeim síðustu á
þilfarinu, syngjandi eitthvert gotl
lag. —
pað var góðmn og gætnum skip-
stjóra að þakka, að .,Gullfosa“
brotnaði ekki meira, því hann vissi
hvað skipið þoldi, ög kunni að
ætla því af í sókninni móti öld-
unum. Hann og enginn betur.
Jeg mintist sögunnar í Laxdælu
þegar skipverjar treystu ekki Örn
stýrimanni í hafvillunum og viid,i
margir ráða, en Ólafur pá taldi
öruggara að sá rjeði, sem vitr-
astur var. „pví verr hygg ek al
gefast muni heimskra manna ráð,
sem þau koma fleiri saman.“
pað hefði áreiðanlega verið
varásamt ef við skipverjamir á
„Gullfossi“ hefðum af fljótræði
og glapíæði hrópað af kaptein-
inn, hann Sigurð, og sett í stað-
inn fyrir hann annað hvort kokk-
inn eða annan próflausan háseta.
pá er annað eins ekki óheyrt nú á
dogum undir svipuðum skilyrðum.
Friðþjófur Nansen hefir nýiega
lýst ástandinu í Evrópu á þá leið,
að öll álfan væri eins og skip í
þcku og illviðrum, stýrislaus og
stýrimannslaus. Og sama má segja
um hinar mörgu sundurleitu og
sundurþykkú stjórnarskútur álf-
uunar.
pað eru ískyggilegir tímav í
Evrópu og stjórnmála-skipherr-
arnir mega heita góðir ef svo
rætist úr, að þeir hafi þó ekki
sje nema „fugl af lrlandi.“
Stgr. Matthíasson.
--------o-------
TIL BEGGJA HANDA.
Eftir Guðmund Friðjónsson.
I.
Stundum, þegar blöðin koma
m.jer í hendur, oftast í stórhrúgum
þeim, sem mánaðarsamdráttur
strjálgengra póstferða veldnr,
kemur mjer í hug að grípa penna,
ýmist til lofs eða. lasts. Oftast þegi
jeg þó að viðra fram afmjer mál-
efuin. Veldnr þar um mestmegnis
fjarlægð mín frá prentsmiðjum og
ritstjórum. Hennar vegna hlýtur
sá, sem fjarri býr, 'að verða of
seinn til að taka þátt. í umræð-
um; því að ný málefni eru komin
til umræðu þegar t. d. Norðlend-
ingar geta komið athugasemd á
prent suður í Rvík. Ern þá hin
fvrri viðfangsefni fokin út í veð-