Lögrétta - 27.05.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
8
fyrir eigingimi og metorðagimi
nútímamanna. 1 þessa baráttu þarf
eitthvað annað en fólk gjamast á.
Eitthvað sem heldur öllu uppi, er
öll ráð vilja bresta. Eitthvað annað
en eigingirni og hugsun um hags-
muni. Trú Jóns og vissa um það,
að gott uppeldi veitir einstaklingn-
um farsæld, hefir knúð hann
áfram. Hann getur ekki sjeð, að
hinir lágu og smáu fari á mis við
þá farsæld, sem það býður. Hann
tekur upp merki þeirra. En fjöld-
inn fer fram hjá án þess að lyfta
undir þá, er klóra í bakkann. —
Hjer er um að ræða sæmdarmann,
sem berio neíir gæfu til að vinna
og gera að lífsstarii sínu eitt hið
mesta og áhrifaríkasta mál þjóð-
arinnar, sem hefir öllu öðru frem-
ur áhrif á framtíð hennar. Hann
hefir lagt þá steina í menningar-
byggingu þjóðaririnar, sem nú
mundu valda miklu hruni, væri
þeim kipt í burc.
pað er eflaust engin hending, að
Jón hefir gerst ritstjóri Dýravemd
arans og einn mesti málsvari mál-
leysingjanna. Hann tekur undir
með Matthíasi, er hann segir:
„Grætið svo aldrei þá aumustu
mús, angrið ei fuglinn, sem hvergi
á sjer hús“. það er einmitt þetta,
sem hefir knúð Jón áfram, að koma
í veg fyrir að græta, en leggja
áherslu á að hugga og aumka van-
hirta smælingja hjá lágum og
smáum, sem ekki gátu veitt betra
uppeldi og vantaði skilning eða
skilyrði til þess; og það er svo líkt
ástatt með málleysingjana og van-
hirtu smælingjana.
þegar jeg kyntist Jóni fyrst,
fanst mjer hann yngri en hann
var. Síðan hefir hann bætt við sig
nokkuð á þriðja tug ára. Mjer finst
hann þó jafn ungur enn. Og ekki
get jeg hugsað mjer hann kald-
lyndan eða leiðinlegan fyrir elli
eða annað í kenslustund. það er
einmitt þetta, sem gerði hann að
svo miklum kennara, skólastjóra og
skólamanni, að hann skildi æskuna
svo vel, að hann aumkaði þá van-
hirtu, að hann hafði ánægju af
þeim ungu og að hann taldi það
eitt hið mesta nauðsynjaverk í
mannfjelaginu að fræða þá. þess-
vegna var hrnn glaður og hreifur
æfinlega er liann kom í kenslu-
stund, og svo þolinmóður að út-
skýra og því föðurlegri, sem það
gekk ver. þeír sem eitthvað hafa
íengist við skóla sjálfir, síðan þeir
vcra hjá Jóni, þeir geta best skil-
vilja efcki nota það, en við hinni
spurninf unni mun ekki vera ákveð
ið sva: að finna í nýja testament-
inu. Hitt er annað mál, að menn
geta gert sjer ýmsar hugmyndir
um þetta efni, t. d. þessa: Allur
sannleil ur, sem fram hefir komið
í heiminum, allar sannlega góðar
og göfuj'iar hugsjónir og lífsregl-
ur allra þjóða á öllum öldum eru
komnar frá guði. En þjóðirnar
hafa ekki skilið nema brot af sann-
leikanum, misstórt eftir þroska-
stigi þeirra. þessvegna hafa trúar-
brögð þjóðanna verið ófullkomin.
Hina góðu menn og spekingana
hefir guð notað til þess að kynna
i'jóðunum vilja sinn og eðli. En
vjer erum í raun og veru litlu nær
þrátt fyrir ýmsar skýringartil-
raunir. Mörgum finst það sjálfsagt
cskiljanlegt, að guð láti miljónir
nianna deyja án þess að gefa þeim
s ima tækifæri til æðsta andlegs
þroska, sem hann hefir öðrum gef-
ið. Vjer vitum þó, að börn deyja
svo þúsundum skiftir nýfædd og
kornung. Og jeg gat um miljónir
sáðfrumanna, sem deyja út. „það
er mikill munur á þeim og mönn-
um“, mun einhver segja. I hverju
er grundvallarmunurinn fólginn?
I þroskanum og stærðinni? Hve
margar þurfa frumurnar að vera,
til þess að fóstrið megi maður
kallast ? Er stærðarmunurinn mik-
ils virði í ríki guðs, þar sem fjar-
lægðirnar eru annars vegar ómæli-
lega miklar, en hinsvegar ómæli-
lega litlar? Er ekki hin örlitla
ið, hvaða hæfileika hann hafði til
að vera skólastjóri og kennari. Fyr-
i>' nokkrum árum var sagt um einn
mjög merkan skólastjóra og kenn-
ara eitthvað á þá leið, að enginn
mundi hafa tekið honum fram, og
er þá mikið sagt, en jeg þori óhik-
að að segja, að hið sama mundu
flestir lærisveinar Jóns segja, væru
þeir spurðir um það.
Sje að síðustu litið á afstöðu
skoðana Jóns til alþýðufræðslunn-
ar, sýnist hann ætla að hafa sigur-
inn úr býtum. Hann hefir frá því
fyrsta viljað leggja áherslu fyrst
og fremst á barnafræðsluna, vegna
þess að hún sje undirstaða. þessu
hefir verið fylgt síðan 1907, er
fræðslulögin gengu í gildi og menta
málanefndin 1921 hefir fallist á
þetta vegna reynslu þeirrar, sem
fengin er í þessu efni.
Sje litið á skoðanir Jóns sem upp
eldisfræðings, má í stuttu máli
segja þetta: Hann hefir verið
mjög hagsýnn á því sviði. Hann
kendi líkamsæfingar í Flensborg.
Hann kendi þar smíðar og teikn-
ingu. Hann sá að bókvitið eitt dug-
ar ekki til að ala upp fjölhæfa og
atorkusama kynslóð. Hann lagði
um eitt skeið mikla áherslu á að
smíði væri tekin upp í skólum,
meir að segja í kvennaskólanum.
þetta sýnir best, að hann hefir eigi
litið einhliða á bókvitið, eins og
svo margir hafa gert, og skoðanir
hans eru meira í samræmi við nú-
tímann en hið eldra. Jafnframt
þessu hefir hann alt af verið mót-
fallinn því,að troða í börnin. þá má
benda á, að hann hefir viljað halda
skólunum út af fyrir sig; þeir, sem
voru kunnugir afstöðu hans til
þess áður en fræðslulögin gengu í
gildi, var það vitanlegt, að hann
lagði mikla áherslu á að barnaskól-
arnir væru ekki í neinu undir kirkj-
una gefnir, sem þó var raunin á í
nágrannalöndunum, sem leitt hefir
af sjer erfiðleika fyrir skólana. þá
munu kennarar bera honum, að
hann hafi sýnt þeim mjög mikið
frjálslyndi og látið þá hafa sem
óbundnastar hendur í skólunum,
svo hver gæti notið sín sem best.
Stundum hefir mönnum fundist
hann taka of vægt á ýmsu gagn-
vart þingi og stjórn og látið bera
of lítið á sjer. Um alt þetta má
deila. En hvemig sem menn kunna
að líta á afstöðu Jóns til ýmsra at-
riða viðvíkjandi alþýðufræðslunni,
þá er víst, að allir geta orðið sam-
mála um það, að hún hafi verið
fruma, sem felur í sjer óendanlega
margbrotna eiginleika mannsins,
eins dásamleg að sínu leyti eins og
mannslíkaminn ?
Um friðþægingarkenningu kirkj
unnar hefir mikið verið deilt. Sú
kenning er þó auðskilin, að Kristur
kom í heiminn, sendur af guði, til
þess að stofna kristindóminn og
frelsa mannkynið með því frá
synd, þ. e. þeirri stefnu, sem leiðir
til glötunar. Hann varð að láta líf-
ið, til þess að gróðursetja trúna og
kenninguna. Hvað er þá á móti því,
einnig frá almennu sjónarmiði, að
segja, að hann hafi friðþægt fyrir
syndir vorar, dáið friðþægingar-
dauða? Um þetta og fleiri leynd-
ardómsatriði eru líkingarfull orð í
nýja testamentinu og þá jafnframt
í kirkjunni, en það er ekki rjett
gert af þeim, sem kalla sig kristna,
að nota það til þess að snúa kenn-
ingu hennar í villu í augum al-
mennings.
þrenningarkenningin er ýmsuru
lærðum mönnum efasemdaefni.
Menn þykjast ekki geta skilið, að
guð sje einn og þrennur. Engmn
mótmælir því, að sól vor sje ein.
En hvernig verðum vjet hennar
varir? Vjer finnum hitann, oáum
birtuna og verðum varir áhrifa
ultiafjólubláu geislanna (t. d. við
sólbruna). Framleiðsluafl þessara
þriggja hluta býr í sólunni og það
rr:á til sanns vegar færa, að sói:n
sje þetta þrent auk annars. En
ekki nóg með það. þetta þrent, hiti,
ljós og ultra-fjólubláir geislar eru
honum innilegt áhugamál, sem
hann hafi unnið ómetanlegt gagn,
og þeir sem eru kunnugir honum
vita, að hann tekur ekkert sárara
en ef eitthvert barnanna í skólun-
um eða á heimilunum verður fyrir
órjetti. Hann hefir því um dagana
talað máil barnanna og unnið fyrir
þau, sem mæður og feður megna
aðeins að þakka, en ekki að endur-
gjalda eins og vert er.
Einn af lærisveinum Jóns.
Nýr skóli.
Eftir sjera Eirík Albertsson.
Skýrsla.
þrjú undanfarin ár veitti jeg al-
þýðuskólanum á Hvítárbakka for-
stöðu.
En þegar jeg varð að láta af því
starfi fann jeg óðara, að jeg myndi
ekki kunna við mig án þess að hafa
skóla, þótt lítinn væri, við hlið
mjer. Unglingafræðslan var mjer
orðin svo hugljúf og ástfólgin,
bæði vegna starfsins á Hvítár-
bakka og kynningar minnar á þeim
aðferðum, sem beitt er við ungl-
ingafræðslu sumstaðar erlendis, og
þeim hugsjónum, sem ýmsir upp-
eldisfrömuðir hafa helgað krafta
sína þar, ,en kynningu þá öðlaðist
jeg í utanför minni sumarið 1922,
er háskólaráðið veitti mjer allríf-
legan styrk úr Sáttmálasjóði til að
kynna mjer skólamál og kirkjumál
í báðum þessum löndum. 1 þeirri
ferð kynti jeg mjer einkum sam-
vinnu kirkju og skóla. Vaknaði þá
hjá mjer sú hugmynd að stuðla að
því eftir megni, að þjóð mín mætti
eignast alþýðuháskóla, er fyrst og
fremst veitti nemendum þeim, er
hann sæktu, innsýn í þjóðlífsminn-
ingar vorar og kirkjulífs: þroska
hennar á guðsríkisbraut. Fyrir
þeirri hugmynd minni gerði jeg
grein í riti mínu: „Kirkjan og skól-
amir“. Eins og við mátti búast, rís
slík stofnun ekki upp í einu vet-
fangi.Djörfustu vonir mínar gengu
ekki lengra en að slíkt mætti verða
1930 á þúsund ára afmæli alþing-
isstaðarins foma. því að í námunda
við hinn háheilaga stað þjóðarinn-
ar, þingvöll, á alþýðuháskólinn að
standa, ef góðir menn vilja honum
líf og lán.
En áhugamál mitt: að starfa að
mentun ungra manna, krafðist
þess, að jeg ljeti ekki bestu starfs-
eitt og hið sama, öldur í ætemun:
eða ljósvakanum svonefnda. þess-
ar öldur eru mislangar og því birt-
ast þær skynfærum vorum á
þrennan hátt. Og sagan er ekki
fullsögð. Ljósið er bæði eitt og sjö-
falt, rautt, gult o. s. frv., eins og
sjá má í regnboganum. Ef það
stæði í einhverri trúarbók, að sól-
in væri bæði ein og margföld, að
áðurnefnd bylgjuhreyfing ljósvak-
ans væri ein og þrenn, eða þríein,
þá myndi það verða fært til sanns
vegar, einkum sjálfsagt, ef trúar-
stefnan væri nýmóðins. En þegar
svo er tekið til orða í margra alda
trúarskýringu, að guð sje einn og
þrennur, þá verður sumum vís-
indamönnum bumbult og hálf-
ómentaður skólalýður grettir sig,
eins og hann hefði rent niður
beiskri ólyfjan.
Eðli Krists er einn af leyndar-
dómum trúar vorrar. Guðfræði
fyrri tíma hefir orðað þetta á þá
leið, að hann hafi verið bæði guð
og maður, en annars sje ekki unt
að skýra það atriði. Ekki verður
sjeð, að mentaðir nútíðarmenn
þurfi að hafa mikið á móti þessari
skilgreiningu, þótt ef til vill megi
koma heppilegri orðum að henni
en áður hefir verið gert. Á meðan
þekking vor getur ekki skýrt eðli-
mannsins, þá er oss engin minkunn
að því, að gefast upp við að skýra
eðli Krists. Nýguðfræðin reynir að
samrýma Kriststrú vora og skyn-
semi með því að segja, að hann
hafi verið maður, aðeins óendan-
ár æfi minnar líða, án þess að haf-
ast að. Fyrir því afrjeð jeg í fyrra-
sumar að auglýsa „Nýjan skóla“ á
heimili mínu. „Nýjan“ kallaði jeg
skólann af því, að hann átti að vera
með öðru sniði en alþýðuskólar
aðrir hjer á landi og hafa dálítið
annað markmið en þeir virðast
hafa. þeir virðast sumir vera dá-
lítið fjarri lífinu. þessi skóli minn
skyldi vera lifandi og fyrir lífið.
En af þessu leiddi og það, að við
hann urðu að kennast námsgrein-
ar, sem ekki hafa verið kendar við
alþýðu- eða unglingaskóla hjer á
landi áður, nema að nokkru leyti
við Hvítárbakkaskólann meðan jeg
veitti honum forstöðu. En þær
námsgreinar hafa verið að mestu
gerðar útlægar þaðan um leið og
jeg fór.
þessum nýja skóla mínum var
þannig tekið, að alt að því helm-
ir.gi fleiri sóttu en við var hægt að
taka. 1 skólanum voru í vetur 12
nemendur. En þeir voru:
1. Aðalheiður Ólafsdóttir, f. 8.
sept. 1907 í Akureyjum á Breiða-
firði. 2. Arinbjörn Magnússon f.
16. sept. 1897 á Hofsstöðum á
Mýrum. 3. Árni Gíslason f. 15.
febr. 1904 í Miðhúsum í Blöndu-
hlíð. 4. Árni Sigurðsson f. 8. júní
1902 á Isafirði. 5. Bjarni Jónsson
f. 28. apríl 1896 í Grófargerði í
Fljótsdalshjeraði. 6. Einar Sig-
mundsson f. 13. janúar 1906 í
Krossnesi á Mýrum. 7. Eiríkur
Magnússon f. 3. apríl 1904 á Hurð-
arbaki á Ásum. 8. Halldór Vigfús-
son f. 6. jan. 1910 á Kvígsstöðum
í Borgarfj.sýslu. 9. Karl Ingólfs-
son f. 14. nóv. 1903 á Breiðumýri
í Reykjadal. 10. Ragnheiður Karls-
dóttir f. 31. marts 1906 á Felli í
Kollafirði í Strandasýslu. 11. Stef-
anía Lambertsen f. 25. nóv. 1903 á
Arngerðareyri við Isafj arðar/ijúp.
12. Valgerður Sæmundsdóttir f. 18.
des. 1904 að Eystri-Garðsauka í
Rangárvallasýslu.
það sem kent var:
íslenska 6 stundir á viku
íslandssaga 3 —
Danska 4 —
Mannkynssaga 3 —
Stærðfræði 1 — _ —
Landafræði 1 — - —
Fyrirlestrar:
Siðfræði og uppeldisfr. 1 st. á viku
Sálarfræði 1 st. á viku
Bókmentasaga 1 st. á viku
Aukanámsgreinar:
Enska 5 st. á viku
þýska 4 st. á viku
lega miklu fullkomnari en vjer, og
það megi til sanns vegar færa, að
hann væri guðs sonur, því það sje-
um vjer allir. Hið sanna manneðli
sje guðseðli. 1 mínum augum bætir
þessi kenning ekki úr hinni fyrri.
það er engin ný kenning, að hið
fullkomna í manneðlinu sje brot
af guðseðlinu, því oss er sagt það
undir eins í sköpunarsögu biblíunn-
ar, að guð skapaði manninn í sinni
mynd (sbr. það, sem sagt er í byrj-
un 4. kafla hjer á undan). Enginn
efast heldur um hinn óendanlega
mikla mun á eðli guðs og manna.
Fyrir utan stigmuninn er einnig
sá munur, að vjer erum háðir
syndinni svo nefndri, þ. e. vjer er-
um undir áhrifum illra afla, sem
miða ekki einungis að því að tefja
fullkomnun vora, heldur líka að
afturför og eyðileggingu sálar
vorrar og líkama. Og svo er eitt
enn. þótt mannsandinn næði sinni
æðstu fullkomnun, þá hafa trúaðir
menn ekki sönnun fyrir því, að
hann yrði eins og guð. Andi vor
getur skapað sjer mynd af full-
komnum mannsanda, en vjer höf-
um engar sannanir fyrir því, að
andi vor geti skilið eða rúmað
mynd hins alfullkomna guðs, og
því síður að hann verði honum
jafn. Vjer höfum þess engin dæmi,
að verk sje jafnt meistaranum.
Skýring nýguðfræðinga virðist
vera tilraun til að breiða yfir van-
trú á guðseðli Krists. En kristin
trú og kirkja getur ekki gengið á
snið við spuminguna. Var eðli
J>að sem lesið var:
Islenska: Njála var lesin öll og
skýrð bókmentafræðilega. Samtöl
voru um söguhetjurnar sumar og
innri rök sögunnar. Greindar og
skýrðar málfræðilega og með sam-
anburði á nútímamáli 70 blaðsíð-
ur. Lesið ennfr. bókmentasögu-
ágrip Sig. Guðmundssonar. Fram
um jól voru stílæfingar vikulega.
En þá tóku við stærri ritgerðir og
verður gerð grein fyrir þeim í sam-
bandi við sjálfsmentunarstarfsemi
skólans.
Islandssaga: Lesin saga Jóns
Aðils öll. Endurlesin alt aftur að
árinu 1262, eða Sturlungaöldin út.
Sjerstök áhersla lögð á að skýra og
skilja sögu vora frá 1752 og til
vorra tíma. Hefir skólinn yfir að
ráða ágætu bókasafni og aðgang
með sjerstökum kjörum að sýslu-
bókasafni Borgarfjarðarsýslu. Var
því mjög lesið um þetta tímabil í
ritgerðum og öðrum heimildum, og
svo kom sem ljúfasti gestur og
hjálparhönd hin nýja bók meist-
ara Vilhjálms þ. Gíslason, „Is-
lensk endurreisn. Tímamótin í
menningu 18. og 19. aldar“. Sem
dæmi um áhuga nemenda vil jeg
geta þess, að þeir nálega allir
keyptu bókina og lásu.
Danska: Lesin var kenslubók í
dönsku I.—III. eftir Jón ófeigsson
og Jóh. Sigf. Farið yfir helstu
greinar málfræðinnar. Endursagð-
ur mestur hluti 3. heftis.
Mannkynssaga: Fomaldarsaga
þorl. H. Bjarnasonar lesin og
mannkynssöguágrip eftir sama
þaðan frá er Fornaldarsagan
þraut.
Stærðfræði: Notuð var Reikn-
ingsbók Ól. Dan. Farið var yfir
mestan hluta hennar aftur 1 rentu-
reikning.
Landafræði: Lesin vai' Landa-
fræði Bj. Sæmundssonar, frá bls.
1—49, bls. 83—87, bls. 149—222.
Siðfræði og uppeldisfræði: Svip-
að fyrirlestrakerfi og jeg flutti
við Hvítárbakkaskólann meðan jeg
Var þar.
Sálarfræði: Fyrirlestrar um
helstu atriði almennrar sálar-
fræði.
Bókmentasaga (Norðurlanda á
19. öld): Hjer var um að ræða
nýtt fyrirlestrakerfi, því að fyrir-
lestra hafði jeg flutt í sálfræði á
Hvítárbakka. Gerð fyrst grein fyr-
ir Rationalismanum. pá sýnd af-
staða Rómantíkurinnar til Ration-
alismans, gerð ítarleg grein fyrir
Krists guðlegt eða var hann aðeins
maður? Hæfileikar hans eru ekki
nóg skýring. Setjum svo, að á með-
al lægstu villimanna kæmi fram
maður, sem stæði jafnfætis full-
komnum nútíðarmanni vorrar
álfu, færi að prjedika siðfræði fyrir
þeim og tækist að láta þá skilja
sig. þeir myndu trú.a á hann. það
væri eðlilegt í vorum augum, því
hann stæði á svo að segja ómæli-
lega hærra stigi en þeir. e,n vjer
myndum ekki vilja ábyrgjast, að
það yrði þeim nóg til sáluhjálpar,
enda þótt hann benti þeim á ein-
hvern guðdóm. Nýguðfræðingum
þætti það sjálfsagt dularfult fyr-
irbrigði, ef slíkur maður fæddisc
meðal villimanna, en er ekki fæðing
Krists meðal Gyðinganna álíka
dularfull? það mun ekki verða svo
þægilegt að krækja fyrir leyndar-
dóma guðs. Frh.
----o---
Ferðamannaskip er væntanlegt
hingað frá Bandaríkjunum 4. júlí
í sumar, og verður hjer í tvo daga.
Fjelagið Raymond & Whitoomte
gengst fyrir leiðangrinum, eins og
þeim, sem hingað var fannn í
fyrra, en nú verður nýtt og stærra
skip en áður valið til faiarinnar.
það heitir Franconia, eign Cunard-
fjelagsins, olíuskip, 30 þús. tonn.
Getur tekið um 2000 farþega En í
þessari ferð verða þeir ekki fleiri
en 425, að sögn.