Lögrétta - 27.05.1924, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
r
Nefnd sú, er kosin var á innstæðueigendafundi 24. nóvember f. á.,
hefir óskað eftir að enn á ný yrði boðaður fundur til að taka endan-
lega ákvörðun um sparisjóðinn.
Boðast því hérmeð innstæðueigendur á fund, sem haldinn verður
í húsinu Pjölni á Eyrarbakka miðvikudaginn 2. júlí þ. á. og hefst kl.
10 f. h. Vegna rúmsins er þess óskað, að sem flestir sameini sig um
fulltrúa, en jafnframt er mjög áríðandi að hlutaðeigendur mæti eða
láti mæta fyrir sig og fái aðgöngumiða að fundinum fyrir fundardag.
Eyrarbakka 19. maí 1924.
Sparisjá ðss ijóvnin.
uppruna hennar, einkennum og
áhrifum, einkum þó eftir að hún
berst til Danmerkur og Norður-
landa yfirleitt. þá var gerð grein
fyrir áhrifum þessara stefna
beggja hjer heima (Magn. Steph.,
B. Einarsson, Bj. Thorarensen og
Fjölnismenn, sbr. um Endurreisn
V. þ. G. hjer á undan). þá var sögð
saga Realismans (raunsæisstefn-
unnar). Sagt allítarlega frá Georg
Brandes og öndvegishöldum þess-
arar stefnu í Danmörku og öðrum
norrænum löndum. Sýnt fram á
áhrif stefnunnar hjer heima
(Verðandi-menn og önnur raunsæ-
isskáld). Að lokum var gerð að
nokkru grein fyrir Idealismanum
(hugsæisstefnunni), sem og er
kölluð ný-rómantík eða symbol-
isme, nokkuð eftir því, hvernig
einkenni stefnunnar koma fram.
Frá þeirri stefnu var og dregin
lína hingað heim. Eitt vort elsta
og besta skáld virðist eiga heima
innan þessarar stefnu, og áhrif
Idealismans eða hugsæisstefnunn-
ar í heimi bókmentanna virðist orð
ii: hjer allföst.
Aukanámsgreinaraar: þær voru
enska ' t þýska, og tóku þeir einir
þátt í þeim, er áður höfðu verið í
skóla eða notið rækilegrar ment-
unar á annan hátt.
Enska: Lesið var: G. Zoega:
Enskunámsbók, öll bókin og K.
Brekke frá bls. 1—127. Endursagn
ir á víð og dreif í Brekke.
þýska: Lesið var: Jón Óf.:
Kenslubók í þýsku, öll bókin. End-
urlesin frá upphafi, nema síðustu
30 blaðsíðurnar. Endursagðar all-
ar sögumar nema L’Arrabíata.
Frh.
----o----
JEttarnafnafrumvarp
Bjarna Jónssonar frá Vogi.
Jeg les í blöðunum að beiman, að
Bjarni frá Vogi hafi flutt á Al-
þingi lagafrumvarp, er banni ís-
lendingum að taka sjer ættarnöfn
eg þeim, er þegar bera þau, að gefa
þau niðjum sínum. Vonandi hefir
Alþingi ekki látið þingmann Dala-
numna hafa sig til þess hermdar-
verks, að samþykkja þessi ósmékk ■
legu, ruddalegu og í alla staði
hneykslanlegu lög, sem ómögulegt
er að minnast á stóryrðalaust.
Margt er vel um þann heiðurs-
mann, Bjarna frá Vogi, en með
þessu frumvarpi hefir hann reist
minnisvarða sínum mest þreytandi
ókostum, ráðríki sínu, þröngsýni
og ófrjálslyndi í þjóðernismálum,
einblíni sínu á fornmenningu vora,
ekki einasta kjama hennar, heldur
líka hismið, takmörkun skilnings
síns og smekks, að því er kemur
til nútíðar- og framtíðarmenningar
Islands, og þeirra siða og hefða,
sem henni munu fylgja.
Hvort mun það gera menn óþjóð-
ltgri, að þeir bera ættarnöfn?
Magnús Stephensen, Bjami Thor-
arensen, Jón Thoroddsen, Benedikt
Gröndal, Grímur Thomsen, Stein-
grímur Thorsteinsson, Bj öm Ólsen,
Hannes Hafstein, Einar Kvaran,
Helgi Pjeturss, Jón Aðils, Guð-
mundur Kamban, Sigurður Nor-
dal, — em þetta nöfn á óþjóðleg-
um íslendingum ? Hvílíkur sigur
fyrir þjóðerni vort, ef niðjum
þessara manna væri bannað að
bera nöfn þeirra, — hversu miklu
betri íslendingar myndu þeir þá
ekki verða!
Er Bjarna frá Vogi það óskiljan-
legt, að ættarnöfn eru ekki dauður
bókstafur, að afnám þeirra er
hrakleg ónærgætni, að komið er við
viðkvæma strengi í brjóstum
margra manna, þegar þeim er
banr.að að gefa börnum sínum þau
nöfn, sem þeir sjálfir og ætt þeirra
hafa borið og ef til vill gert að
prýði sögu vorrar? Skilur hann
ekki, að frumvarp hans fer fram
á, að löggj afarvaldið traðki með
harðvítugum hrottaskap á rjett og
tilfinningar manna, og það án þess
að nokkur ástæða sje til? því það
hafa aldrei verið færð nein rök
gegn ættarnöfnum, sem sjeu
tveggja aura virði. Alt þvaðrið um,
að hin gamla nafnvenja íslendinga,
að kalla sig son föður síns, sje einn
af helgidómum þjóðemis vors,
sýnir það eitt, hve þeir, sem þann-
ig- mæla, eru litlir smekkmenn og
hve.ruglaðar eru og hjegómlegar
hugmyndir þeirra um, hvað þjóð-
erni er.
—Nafnvenja vor hin gamla er
óhæf, vegna þess að hún gerir ís-
lensk mannaheiti fábreytt og blæ-
laus. Svo heita Islendingar: Jón
Jónsson, Jón Guðmundsson, Guð-
mundur Sigurðsson. Sigurður
þórðarson, þórður Einarsson. Ein-
ai Eiríksson, — Eiríkur Einarsson,
Einar þórðarson, þórður Sigurðs-
son, Sigurður Guðmundsson, Guð-
mundur Jónsson, Jón Jónsson.
Hversu miklu svipríkari, fjölbreytt
ari og þjóðlegri, í sannri merkingu
þessa orðs, yrðu ekki íslensk heiti,
ef allir bæru smekkleg ættarnöfn,
íslensk að uppruna, bragði og blæ:
Arngrímur Valagils, Sigvaldi
Kaldalóns, Jakob Smári, Magnús
Kjaran, Óskar Borg, þorkell
Blandon, Gunnar Viðar, Ottó Arn-
ar, Jóhannes Kjarval, Helgi Hjör-
var og Hilmar Foss!
það felst engin þjóðernislýsing,
sem neitt gildi hafi, í því út af fyr-
ii sig, hvort íslendingar kenni sig
við föður sinn eða við ætt sína. En
ef ættarheiti verða smám saman
tekin upp, mun reitur íslenskra
mannanafna verða svo litbreyttur
og fjölskrúðugur, sem vor frjóa
tunga á gróðurmagn til, ný ramm-
íslensk heiti munu verða mynduð
forn eða fátíð heiti lífgast að
nýju, — íslendingar munu loksins
hljóta þau nöfn, sem sú þjóð á að
bera, sem byggir Island og á sögu
þess að baki sjer, — og að þessu
ei þjóðerni voru styrkur.
Jeg tel hinsvegar rjett að varð-
veita einstöku ættarnöfn, brotin
af bergi sinnar gömlu nafnvenju,
henni til minningar og til enn frek-
ari blæbrigða í hinu nýja kerfi. Jeg,
sem skrifa þessar línur, hefi til
dæmis fengið staðfest ættarnafnið
Albertson (og um leið gripið fær-
ið til þess að leiðrjetta stafsetning
þess, með því að fella niður eignar-
falls-s föðurnafns míns, sem ekki
heyrist í framburði, þegar son
fylgir eftir, og því er ástæðulaust
að rita). Hlægileg er sú mótbára
gegn ættarnöfnum þessarar teg-
undar, að óhæft sje að konur heiti
t d. Helgason, Gíslason. þegar orð
er notað sem mannsheiti eða ætt-
arheiti, þá táknar það þar með ekk-
ert annað en þann einstakling eða
þá ætt, sem ber það, — af frum-
merking þess verður ekki annað
eftir en minningin um það hugtak,
sem í henni felst. það er þess vegna
ekkert óviðkunnanlegra að kona
heiti Helgason en að karlmaður
heiti Steinn eða Oddur, Ketill. Álf-
ur eða Björn. Ef kona heitir
Hrefna, táknar það ekkiað hún sje
kvenhrafn, og ef hún heitir Hrefna
Helgason, þá táknar það ekki að
hún sje sonur manns, sem heitir
Helgi, heldur hitt, að ætt hennar
heiti Helgason, og það minnir aft-
ur á föður þess, er fyrst tók þetta
ættarnafn. Alt er þetta einfalt mál
og auðskilið hverjum Islendingi,
nema rökþrota og þrætugjörnum
ættarnafnafjendum.
þegar jeg skrifa þessar línur, er
mjer ókunnugt um afdrif þau, er
ættarnafnafrumvarp Bjarna frá
Vogi hefir fengið í þinginu. Ef það
hefir borið gæfu til þess að drepa
frumvarpið, þá hefi jeg hjer leit-
ast við að rita eftirmæli þe3S. En
ef það hefir illu heilli samþykt það,
þá ber þó að hugga sig við, að varla
geta liðið mörg ár áður en þingið
nemur lögin aftur úr gildi. Stór-
lyndir menn og ættræknir munu
virða þau vettugi — þau munu
mæta sömu sköpum og öll önnur
ranglát og heimskuleg lög. Og Al-
þingi mun ekki til langframa geta
horft á það með velþóknun, að
mönnum sje varpað í dýflissu sem
glæpamönnum fyrir það eitt, að
þeir láta ættarnöfn sín ganga í arf
til barna sinna.
Stefna afturhalds og þröngsýni
mun ekki fremur sigra í þessu
máli en öllum öðrum efnum, er
snerta sköpun íslenskrar nýmenn-
ingar, — hún sigrar ekki þrátt fyr-
ir þverúð og þrákelkni formælenda
sinna. þversum-stefnan í ættar-
nafnamálinu mun ekki fá bjargað
frá dauða hinni gömlu nafnvenju,
sem sök á á þessu hvimleiða óg
kollhúfulega tilbreytingarleysi ís-
lenskra mannanafna, — feígum
verður ekki forðað! Henni er til lít-
ils að flýja til Alþingis og biðjast
hjálpar gegn ættarnöfnunum,
sjálft Alþingi er ekki nógu sterkt
til þess að brjóta af stofninum
þessa grein samvinnunnar milli
nýrra siða og fornrar tungu um að
gera íslenska menningu í smáu og
stóru að innra gildi og ytri blæ,
samræma og fagra. það eru til
kraftar í þjóðlífi voru, sem eru
sterkari en löggjafarvaldið, og
sem það verður að sætta sig við að
láta undan fyr eða síðar.
Hvort sem Bjarna frá Vogi hef-
ir tekist að leiða þingið áglapstigu
í ættarnafnamálinu eða, ekki — ís-
lenskan mun samt í framtíðinni
eins og að undanförnu skygnast yf-
ir landið og aftur í söguna, — og
velja ættum Islands heiti, sem
minna á fræga staði, fagra nátt-
úru og tignan uppruna, sem eiga
sinn þátt í að gera þjóðina að því,
sem hún á að verða.
París 12. apríl 1924.
Kristján Albertson.
Tjekkoslóvakía.
Fyrirlestur flutti hr. E. Walter
síðastl. sunnudag um Tjekkósló-
vakíu og sýndi þaðan f jölda mynda.
Tjekkar hafa fyr á öldum komið
mikið við sögu Norðurálfunnar.
það er talið, að þeir hafi búið í Bæ-
heimi frá því um 400 e. Kr., en áð-
ur var þar keltneskur þjóðflokkur,
Bojarar, og er nafn landsins, Bo-
hemia (Bojehemum) frá þeim
tímum. Lengi var Bæheimur kon-
ungsríki og stóð það einkum með
miklum blóma á dögum Karls IV.,
sem m. a. stofnaði háskólann í
Prag, á síðari hluta 14. aldar. Á
næstu öldum áttu Tjekkar mikinn
þátt í trúarbragðastyrjöldunum,
sem þá voru háðar í Mið-Eyrópu,
og í þeim mistu þeir sjálfstæði sitt,
1620, en fengu það aftur að heims-
styrjöldinni lokinni, rjettum 300
árum síðar, 1920, er austurríska
keisaradæmið fjell í rústir og
Habsborgaramir mistu þar völdin.
Hið nýja Tjekkóslóvaka-ríki er
150 þús. ferkílóm. á stærð, með 14
mitj. íbúa. Höfuðlandið er Bæ-
heimur og Prag er höfuðborg rík-
isins, en það nær, norðan Ung-
verjalands, alla leið austur að Rú-
meníu. Ríkið er lýðveldi og forset-
inn heitir Masaryk, áður prófess-
or, frægur vísindamaður og stjórn-
málaforingi, sem verið hefir Tjekk-
um eitthvað líkt og Jón Sigurðs-
son Islendingum. Utanríkisráð-
herra Tjekkóslóvaka, dr. Bencs, er
og þektur maður, og er það hann,
sem mest hefir gengist fyrir stofn-
un Litla þjóðabandalagsins.
-----0----
Fiskifregnir.
Á vertíðinni síðustu gengu frá
Reykjavík 33 botnvörpungar. Afli
þeirra var, miðað við lifrarfötin,
samtals 11,609 föt. Eftir því sem
skrifstofa Fiskifjelagsins reiknar,
eru frá þessu dregin 18% eða 2089
föt (vegna fitu) og eru þá eftir
9520X4=38,080 skippund af fiski.
Frá því er svo áætlað að draga
megi 7500 skpd., sem er ufsi, og
eftir verður um 30,600 skpd. af
þorski og öðrum fiski. I þessum
flota er hæst talan hjá Skalla-
g-rími 760 föt, þá hjá Maí 645, Ot-
ur 574, Menju 551 o. s. frv. — Úr
Reykjavík hafa einnig gengið 7
handfæraskip og aflað alls 1580
skpd., hæst 370 skpd., Björgvin frá
H. P. Duus.
I Hafnarfirði voru 25. apríl kom
in á land 1325 skpd. úr vjelbátum
og skútum, og úr innlendum botn-
vörpuskipum ,um 4944 skpd., og
um 1507 lifrarföt. þar að auki
ganga úr Hf. 6 erlendir botnvörp-
ungar, og fengu rúml. 1000 föt lifr-
ar, eða um 3300 skpd. fiskjar.
Úr Vestmannaeyjum gengu 70
bátar og er talið að þar hafi aflast
fram að sama tíma og áður grein-
ir, um 22 þús. skpd. — Á Aust-
fjörðum er áætlað að um miðjan
apríl hafi aflinn verið orðinn um
3400 skpd. Á Eyrarbakka og
Stokkseyri um 1800 skpd. af
þorski og 60 skpd. af ýsu. Á Akra-
nesi rúml. 400 skpd. (miðað við 1.
apríl), í Grindavík ca. 1350 skpd.
(15. apríl), í Gerðahreppi 400 skpd.
(24. apríl). Á Vestfjörðum var afl-
ir,n áætlaður (1. apríl) 443 skpd.
stórfiskur, á82 skpd. smáf., 197
skpd. ýsa. En af Vestfjarðabátum
hafa um 17—18 stundað veiðar
hjer syðra og aflað alls um 3800
skpd., og er það talið hjer með Suð-
urlandsaíla. Samtals var aflinn
áætlaður 80,465 skpd. af stórfiski,
smáfiski og ýsu og auk þess 8 þús.
skpd. af ufsa (25. apríi).
Um fiskverðið er það að segja,
að hjer heima hefir að undanförnu
verið gefnar 190—200 kr. fyrir
skippundið af þurkuðum stórfiski
I. fl., en fyrir blautan stórfisk til
útflutnings 70 au. kg. og til heima-
verkunar 65 au. kg. Fyrir labra
voru gefnar 150—160 kr. fyrir
skippundið, fyrir smáfisk 170—175
kr. skpd. og fyrir ýsu 150—160
kr. skpd.
Um verðlag á öðrum sjávaraf-
urðum geta Versl.tíð. þess, að fy^-
ir iðnaðarlýsi hafi verið gefið
fram undir miðjan apríl kr. 1,05
fyrir kg., en fari lækkandi, og fyr-
ir gufubrætt meðalalýsi hafi lítill
sem enginn markaður verið og
verðið farið mjög lækkandi utan-
lands. Fyiár gotu hafa verið gefn-
ar um 30 kr. tunnuna.
-----o-----
Ráðherrarnir, Jón Magnússon
forsætisráðherra og Jón þorláks-
son fjármálaráðherra eru nú báðir
á leið til Khafnar, J. M. til að
leggja fyrir konung frv. síðasta
þings, en J. þ. er að sækja fjöl-
skyldu sína, sem verið hefir erlend-
is síðan í haust sem leið.
Barn hverfur. Síðastl. laugardag
vildi það slys til í Hafnarfirði, að
sjö ára drengur, þórður að nafni,
sonur Guðjóns Magnússonar skó-
smiðs, hvarf, og hefir hann ekki
fundist enn, þótt leitað hafi verið
af fjölda manns, bæði úr Hafnar-
firði og hjeðan úr bænum. Dreng-
urinn var á leið frá Hraunrjett nið-
ur til Hafnarfjarðar og þeirri leið
kunnugur.
Mannalát. 19. þ. m. andaðist elsti
læknir landsins, Júlíus Halldórs-
son; fæddur 17. ág. 1850. Hann var
síðustu missirin í Borgarnesi, hjá
tengdasyni sínum, Guðmundi
Björnssyni sýslumanni. Verður
nánar getið síðar. — Sama dag dó
frú Ágústa Svendsen, alkunn
sómakona hjer í bænum, 89 ára
gömul. — Bæði voru jarðsungin
hjer í gær.
Prestskosning hefir nýlega farið
fram í Laufási í þingeyjarsýslu og
var sjer Hermann Hjartarson á
Skútustöðum kosinn með 90 atkv.
Sjera Gunnar í Saurbæ fjekk 67
atkv. og sjera Sveinn Víkingur 8.
Slys. Sigurður Magnússon bóndi
á Stórafjalli í Borgarfirði er ný-
lega látinn. Datt með hann hestur
og ljetst hann af meiðslum eftir
byltuna.
Ullarverð. Fyrir blandaða ull (1.
og 2. fl.) segja Versl.tíð. nú boðn-
ar 4 kr. og 50 au. hvert kg., og fyr-
ir íslenskan dún 55 kr. kg.
Harðindi. Eftir góðviðriskafla í
síðastl. viku, köm aftur norðan-
garður um síðastl. helgi, og eru
harðindi mikil á Norðurlandi og
koma sjer illa, með því að nú stend-
ui yfir sauðburður, en hey eru
víða á þrotum. Verst mun ástandið
vera í þingeyj arsýslum og Norður-
Múlasýslu. En nú er einnig talað
um heyþrot í Eyjafirði.
Afli á Eyjafirði. þar hefir verið
hlaðafli nú að undanförnu, fiskur
gengið inn í fjörðinn meira en
menn muna til nú lengi.
Lofttruflanir þær, sem undan-
farið hafa truflað svo mjög skeyta-
sendingar frá loftskeytastöðinni
hjer til útlanda, hurfu með öllu í
gærkvöldi og hefir stöðin haft
agætt sendisamband við Bergen í
nótt og getað afgreitt mikið af
skeytum hjeðan. Hefir norska
stjórnin góðfúslega lofað að láta
loftskeytastöðina í Bergen taka á
móti símskeytum hjeðan eftir
þörfum og afgreiða þau áfram, og
tekur því stöðin fyrst um sinn
móti skeytum til afgreiðslu til út-
k.nda. (FB).
Úr Áraes- og Rangái*vallasýslum
er nýkominn hingað þórður frá
Svartárkoti Flóventsson. Skoðaði
hann klakstöðvarnar þar eystra og
sagði að þær gengju ágætlega
bæði í Laugardal og Alviðru og
einnig á Úlfljótsvatni, og mjög
sæmilega annarsstaðar eftir kring-
umstæðum. — Úr Rangárvallas.
sagði hann yfirleitt gott að frjetta,
góða líðan, sæmilega góða tíð,
góða afkomu og nóg hey víðast
hvar. I Árnessýslu væri aftur á
móti allmikil heyþröng víða og af-
koma með skepnur ekki góð al-
staðar.
Málaferli eru hafin hjer í bænum
út af gengismálunum, eða nokkr-
um ummælum Alþýðublaðsins um
þau í sambandi við „Kvöldúlfs-
'hringinn", sem það hefir kallað.
Segir svo í sáttakærunni, sem Al-
þýðublaðið í dag birtir í heild
sinni, að af hinum „tilvitnuðu stöð-
um úr greinum Alþbl. má greini-
lega sjá, að oss er núið því um nas-
ir, að vjer af ásettu ráði höfum
orðið til þess að fella íslensku krón-
una í verði og fengið bankana í lið
með oss til þess í eigingjömu skyni
að leiða óhamingju yfir alþýðu
manna. Vjer teljum aðdróttanir
þessar, sem eru meira eða minna
skýrar og ákveðnar í vorn garð,
svo þungar ásakanir, að vjer vilj-
um ekki bótalaust undir þeim
liggja“. Hefir h.f. Kveldúlfur því
stefnt ritstjóra Alþbl., hr. Hall-
birni Halldórssyni, og eru þau
málaferli nú rjett að byrja.
Afgreiðsla og innheimta Ixig-
rjettu er nú í þingholtsstræti 17.
Prentsmiðjan Acta.