Lögrétta - 22.07.1924, Blaðsíða 1

Innheiinta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Oíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjndaginn 22. júlí 1924.
43. tbl.
Umvíðaveröld.
Lundúnafundurinn.
1 síðustu blöðum hefir verið
sagt frá undirbúningi Lundúna-
fundarins og ýmsum þeim erfið-
leikum, sem þar urðu á vegi, milli
Frakka og Breta. Nú er fundurinn
samt tekinn til staría. Af helstu
stjórnmálamönnunum, sem fund-
inn áttu að sækja, vantar aðeins
Mussolini. Hann sendi boð um það,
að hann ætti ekki heimangengt.
Bandaríkjamenn eru ekki heldur
fastir þátttakendur og einnig hafa
orðið deilur um þátttöku þjóð-
verja. En Herriot forsætisráðherra
Frakka hafði með sjer á fundinn
40 manna flokk, og meðal þeirra
Nollet hershöfðingja og Foch
marskálk. En um Ameríkumenn
segir svo í skeyti, að þeir hafi mik-
inn viðbúnað undir að gera þátt-
'töku sína í fundinum sem öflug-
asta. Segir ennfremur, að Ame-
ríkumenn óski þess að efla fjár-
hagslega samvinnu og innilegt
samband við Evrópuþjóðirnar, svo
framarlega sem skaðabótatillögur
Dawes-nefndarinnar komist í fram
kvæmd og verði samviskusamlega
ræktar af þjóðum þeim, sem hlut
eiga að máli. Ameríkumenn taka
því ekki fjarri að veita gjaldfrest
á skuldum Evrópuþjóðanna í Ame-
ríku, og gera það ef til vill að til-
lögu sinni, að skaðabótanefndinni
verði falið að taka þau skuldaskifti
til athugunar.
Óvíst var,hvort þjóðverjar tækju
þátt í Lundúnafundinum. Vajf
þetta þó í fyrstunni áform Ramsay
Macdonald, en Frakkar beita sjer
af alefli á móti því, að þjóðverjar
sjeu látnir sitja fundinn. Utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, Charles
Hughes, sem nú er staddur í Bret-
landi, hefir lýst því yfir opinber-
lega, að þótt Ameríkumenn taki
ekki beinan þátt í fundinum í Lond-
on, þá sje Bandaríkjunum eigi að
síður áhugamál, að styðja að því,
að árangurinn verði góður, því að
þessi fundur sje þýðingai-mest-
ur allra þeirra funda, sem haldn-
ir hafi verið um skaðabótamálið
bæði fyr og síðar. Segir hann enn-
fremur, að Bandaríkjamenn leggi
mikla áherslu á, að tillögur sjer-
fræðinganefndarinnar sjeu fram-
kvæmdar afdráttarlaust, því á’nn-
ars verði ekki úr lánveitingum
Bandaríkjanna til þjóðverja.
Annars segir svo um fundinn í
síðustu skeytunum:
Fundurinn í London hófst 16.
júlí. Taka tíu þjóðir þátt í honum.
Enda þótt skaðabótatillögur sjer-
fræðinganefndar þeirrar, sem kend
er við Dawes, sjeu aðalfundarefn-
ið, er dagskráin samt afar marg-
brotin; til dæmis á að ræða á fund-
inum, á hvaða hátt framkvæma
skuli tillögur sjerfræðinganefndar-
innar og hvort skaðabótanefnd
bandamanna í París eigi að fá
óskorað vald til að skera úr vafa-
atriðum þeim, sem upp kunna að
koma. Ennfremur á að ræða um,
á hvern hátt Bandaríkin eigi að
taka þátt í framkvæmd skaðabóta-
tillaganna og viðreisnarstarfsins.
Ennfremur liggur það fyrir, að
ákveða, hvenær þjóðverjar fáí aft-
ur yfirráðin yfir Ruhrhjeraði og
hvernig skuli fyrirkomið útboði og
útvegun láns þess, að upphæð 40
milljónir sterlingspunda, sem í ráði
er að þjóðverjar fái. Fieiri mál
liggja einnig fyrir fundinum.
Menn gera sjer vonir um mik-
inn og góðan árangur af fundin-
um, með því að allir aðiljar hafa
samþykt tillögur sjerfræðinga-
nefndarinnar í aðalatriðum. þó eru
sum aukaatriðin svo mikilvæg, að
búast má við alvarlegum erfiðleik-
um.
Frummælandi var Ramsay Mac
Donald forsætisráðherra. Lagði
hann í ræðu sinni mikla áherslu á
það, að framkvæmdar verði ekki
aðeins í orði heldur og á borði til-
lögur sjerfræðinganefndar Dawes.
Kvað hann alla þá, sem veita ætl-
uðu þjóðverjum skaðabótalánið
mikla, 40 milljónir sterlingspunda,
verða að fá fullnægjandi trygging
fyrir láninu. Ennfremur mæltist
hann til þess, að svo yrði búið um
hnútana, að Frakkland þyrfti ekki
neitt að óttast af þjóðverja hálfu.
Innbyrðis skuldir bandamanna
verða ekki ræddar á fundinum,
heldur aðeins sjerfræðingatillög-
urnar, því að á því, að samkomulag
náist um þær og þær komist í
framkvæmd, byggist, að skaðabóta
greiðslur geti farið fram. Ennfrem
ur geti þá orðið mögulegt að byrja
hið íjárhagslega viðreisnarstarf í
þýskalandi og gera það að einni
heild aftur, hvað sem snerti fjár-
hags- og atvinnumál.
Yfirleitt kvað Macdonald það
fyrir öllu, að skaðabótamálið yrði
rætt frá fjárhagslegu en ekki
stjórnmálalegu sjónarmiði. Væri
þetta heilbrigður grundvöllur, sem
gefa mundi góðan árangur.
Skeyti 19. þ. m. segir, að sam-
þykt hafi verið á fundinum, að
fulltrúi frá Bandaríkjastjórninni
taki þátt í umræðum og ákvörðun-
um skaðabótanefndarinnar, hve-
nær sem nefndin ræðir um, hvort
þjóðverjar hafi í einhverju atriði
rækt skuldbindingar sínar eða ekki.
Á alþjóðadómstóllinn í Haag að út-
nefna þennan mann. Hingað til hef
ir hinn franski formaður nefndar-
innar jafnan kveðið upp úrskurð
um atriði, sem ágreiningur hefir
verið um innan nefndarinnar.
Frökkum er breyting þessi mjög
ógeðfeld, en verða þó að sætta sig
við hana, vegna þess að Bandaríkja
menn munu að öðrum kosti neita
að taka þátt í lánveitingu þeirri til
þjóðverja, sem sjerfræðingatillög-
urnar gera ráð fyrir.
Bandaríkjamaður Young var
svo skipaður til þess að hafa
með höndum yfirstjórn skaðabóta-
greiðslumálsins.
Fundarmenn skiftust brátt í
nefndir. 1 fyrstu nefnd, sem á að
ræða vanrækslur á skuldbindingum
þjóðverja og finna ráð gegn því,
að þær komi fyrir, er Philip Snow-
den ráðherra formaður. Önnur
nefnd á að fjalla um Ruhr-málið,
og er Thomas nýlenduráðherra
formaður hennar. þriðja nefndin,
undir forsæti Kindersley, á að gera
tillögur um skiftingu skaðabót-
anna milli bandamanna. Og 21. þ.
m. segja skeytin, að álit sjeu þeg-
ar farin að koma frá nefndum
þeim, sem skipaðar hafa verið á
fundinum til að athuga einstök at-
riði skaðabótamálsins. Meðal ann-
ars hefir nefnd sú, sem íhuga átti
vanrækslur á uppfyllingu skilmála
þeirra, er Dawes-nefndin áskilur í
tillögum sínum, skilað áliti sínu.
Fulltrúar Frakka í þessari nefnd
hafa sætt sig við, að Bandaríkja-
maður sje skipaður umsjónarmað-
ur skaðabótagreiðslnanna og að
fulltrúi frá lánveitendum þeim í
Bandaríkjunum, sem leggja fram
fje í þýska lánið, sje að spurður,
áður en bandamenn úrskurða,
hvort vítaverðar vanrækslur hafi
orðið af þjóðverja hálfu, að því er
snertir uppfylling skaðabótamáls-
ins í framtíðinni. þriðja nefnd, sú
sem gera skyldi tillögur um skift-
ing skaðabótafjárins milli banda-
manna, hefir einnig skilað áliti
sínu. En í annari nefnd, þeirri sem
átti að fjalla um yfirráðin yfir
Ruhr-hjaraðinu, hefir ekkert sam-
komulag orðið ennþá.
1 dag er haldinn sameiginlegur
fundur allra fulltrúanna. Endanleg
ákvörðun um málið bíður úrskurð-
ar þessa og annara sameiginlegra
funda ráðstefnunnar. Er byrjunin
talin góð og gefa vonir um sæmileg
an árangur.
Síðustu símfregnir.
Uppreisn er sögð í Brasilíu. — í
Kína hefir nýlega orðið stórfelt
manntjón af vatnsflóði. T. d. er
sagt, að skolast hafi burtu borg
með 75 þús. íbúum. — Rússneska
stjórnin er að láta auka og bæta
Eystrasaltsflotann. — Frá Aþenu
er símað, að þingið þar hafi felt
traustsyfirlýsingu til stjórnarinn-
ar, og stjórnin því sagt af sjer. Nýi
forsætisráðherrann heitir Kap-
handaris.
Fæddur 14. febr. 1867. — Dáinn
11. júlí 1924.
Við útför hans frá húsi Oddfjelaga
21. júlí 1924.
Eitt land með grænum grundum
og glaðri birkihlíð
og sólargljá á sundum
hann sá á bernsku tíð;
með litaskraut og ljóma
og ljós um fell og tind
og hvísli blæs og blóma
um blámans helgidóma. '
Ilann mændi á þá mynd.
Hann lands þess fór að leita.
Af löngun hjartað bi*ann.
Og sólskinsfegurð sveita
í sumardýrð hann fann,
með yndi í því smáa,
sem augað greinir næst,
og útsýn að því háa,
því eilífdjúpa, bláa,
sem laðar lengst og fjærst.
Hann sjer nú landið Ijósa
ei lengur hilling í;
um reiti draumsins rósa
nú reikar andinn frí.
Og æ að skynja’ og skoða
er sköpun drottins ný,
hvert sólar ris í roða,
hvert rensli hafsins boða
og skin á hvolfsins ský.
Sem bros frá birkihlíðum
í blæ, er sólin skín;
sem á með ómi þýðum
er endurminning þín.
Með þökk í hugum hlýjum
við hjeðan fylgjum þjer,
og dauðans dimmu skýjum
er dreift af bjarma nýjum
frá von, sem eilíf er. p. G.
---o---
Heimsstyrjöldin
og eftirköst hennar.
Tvö síðustu hefti þeirrar bókar,
eftir þorst. Gíslason, eru nýkomin
út. Áður voru komin út 3 hefti,
hvert 12 arkir, en nú koma út 2
hefti saman, sem eru 28 arkir, svo
að bókin er alls 64 arkir, eða 4 örk-
um stærri en upphaflega var áætl-
að. Fyrri heftin hafa kostað áskrif-
endur kr. 5,50, hvert um sig, en
þetta tvöfalda hefti kostar þá 12
kr. því fylgja 200 myndir af mönn-
um og viðburðum úr stríðinu.
Innan skams fæst bókin, heft í
eina heild, hjá útgefendunum,
Steindóri Gunnarssyni prent-
smiðjustjóra og höfundinum, og
kostar 30 kr., en það er mjög lágt
verð nú eftir stærð bókarinnar,
sjerstaklega þegar tekið er tillit til
þess, hve mikið fylgir henni af
myndum.
----o---
„Rán eða ræktun"
eftir Guðm. Davíðsson.
Ritgjörð með þessari fyrirsögn
birtist fyrst í tímaritinu „Rjett-
ur“, en fæst nú sjerprentuð í bóka-
búðum.
Menn og konur lesi þessa litlu
bók — og láti börn sín kynnast
eðli máls þess, sem ritgjörðin fjall-
ar um. því þarna birtist öllum
hálfkunnur heimur, — sem opnar
lönd sín með stærri veruleik —
með meiri boð um lífið, — en
flestir ungir og gamlir hafa öðl-
ast tök á að grandskoða.
Ritgjörð þessi er ein sú allra
þarfasta sem gjörð hefir verið í
landi okkar — og skulu hjer birt
nokkur dæmi og umsagnir _ höf-
undar til skýringar:
„Fornmenn fluttu með sjer korn
frá Noregi. þeir ræktuðu tún,
veittu vatni á engjar, hlóðu vörslu
garða og gjörðu ýmislegt fleira til
að rækta landið, þó þeir lifðu aðal-
lega á ránsfeng sínum úr forða-
búri náttúrunnar, eins og menn
gjöra yfirleitt enn í dag. Korn-
ræktin var stunduð þangað til
jarðvegurinn var orðinn svo ófrjór,
vegna langvarandi frjóefnaníðslu,
og hættur að vera arðberandi“.
„Á einum stað á vesturströnd
Ameríku voru taldir 27000 kópar
steindauðir árið 1895; þeir höfðu
orðið hungurmorða vegna þess, að
mæðurnar voru drepnar úti á hafi,
meðan þær voru að sækja fæðu
handa börnum sínum“.
„Maðurinn sækir allar líkamleg-
ar þarfir sínar í skaut náttúrunn-
ar, nær sjer eða fjær, en einkum
þó til gróðurmoldarinnar, sem svo-
er kölluð. það má fullyrða, að hún
sje móðir allra jarðneskra gæða.
Hún framleiðir daglegt brauð,
sem enginn maður getur án lifað.
hvaða störfum sem hann gegnir í
mannfjelaginu. Hún er uppspretta
menningar og framfara mannkyns-
ins. Ef gróðurmoldin hyrfi á einni
svipstundu af yfirborði jarðarinn-
ar, mundi mannkynið hverfa um
leið eins og dögg fyrir sólu, enda
þótt hafið væri fult af fiskum og
fjöllin úr skíru gulli“.
„Flestar menningarþjóðir kunna
nú orðið að meta kosti gróður-
moldarinnar, og kunna tök á að
yrkja hana og verja — gera jörð-
ina sjer undirgefna. þær reyna að
fjötra hvern moldarhnefa, sem
hægt er að ná tangarhaldi á, með
ávaxtabærum jurtagróðri.og vama
þess, að moldin skolist út í hafið
eða hverfi út í veður og vind“.
„Útlendingar sumir, sem þekkja
hjer til, eru í vafa um það, hvort
telja skuli Islendinga með menn-
ingarþjóðunum eða ómentuðum
skrælingjum, ef dæma á eftir því,
hvernig þeir rækta landið og búa
við náttúruna“.
„þó að alment sje tekið svo til
orða, að íslendingar hafi lifað á
landbúnaði frá því í fornöld, er
langt frá því að það sje rjett. At-
vinna manna hefir jafnan verið sú,
að ræna gæðum landsins, fletta það
klæðum og spilla náttúruauðnum
á allar lundir. 1 staðinn fyrir að
búa landið, hafa menn rúið það.
Túnin, þessir örmjóu og illa rækt-
uðu kragar kringum bændabýlin,
eina sýnilega slóðin eftir 1000 ára
landbúnað á íslandi, þau eru víð-
ast hvar ekki stærri en þáu voru
fyrir 1000 árum, og mörg sennilega
miklu minni. Landbúskapurinn
hefir unnið meira í þá áttina, að
slíta hringrás lífrænu efnanna í
náttúrunni en tengja hana saman.
Landið ber þess víða áþreifanleg-
ar menjar“.
Ennfremur segir Guðm. Davíðs-
son:
„Síðan land bygðist hefir eng-
inn, svo kunnugt sje, gert tilraun
til að sá svo miklu sem einu ein-
asta fræi — fiskhrogni —- í hinn
mikla vitaðsgjafa, hafið kringum
ísland, sem ávextirnir eru þó hirt-
ir úr í sífellu, í þeim tilgangi að
rækta það“.
„En það sannast, að gæði hafsins
þrjóta, og hverfa með öllu, verði
ekki frjóanginn varðveittur og
ræktaður, sem uppskeran bygg-
ist á“.
Vjer ályktum, að þorra manna
þyki þetta síðasta ótrúlegt — en
fari nú svo, að stórútgerðarmönn-
unum fyndist þetta ekki ólíklegt,
— þá er einmitt þeim fyrstum
manna trúandi til þess að koma upp
klakstöðvum á tilvöldum stöðum.
öll framtakssemi stórútgerðar-
manna hefir stefnt í þá átt til
þessa, — að klakstöðvar fyrir
fiskitegundir gætu beinlínis verið
næsti liður á stefnuskrá þeirra.
J. S. K.
----o----
Vestmannaeyjum 16. júlí. FB.
Sigurður Sigurðsson bæjarfógeti
hjer tók í gær í landhelgi enskan
togara „Earl Kitchener“ frá Hull.
Var hann fullur af fiski og hafði
ætlað sjer að sigla með veiðina til
Englands að tveim klukkustundum
liðnum. Skipstjóri á togaranum
heitir Worthington og er alþektur
meðal íslenskra sjómanna undir
nafninu Snói.
Siglufirði 20. júli. FB. Allmörg
skip hafa komið inn með síld í gær-
kvöldi og í nótt. Afli hjá þeim hef-
ir verið lítill, að undanteknu einu,
sem hafði 600 mál. 1 dag er blíð-
viðri og hiti. Fregnir frá Siglunesi
segja, að stórar síldartorfur hafi
sjest þar í morgun og hafi þar ver-
ið f jöldi skipa að háfa upp síld. Bú-
ist er við að mikil síld komi á land
í kvöld. Frjetst hefir um tvö norsk
skip af þeim, sem veiða utan land-
helgi, og hafa þau bæði fengið góð-
an afla. Síldarverksmiðja Sam. ísl.
verslananna er búin að fá 2000 mál
í bræðslu. Hlutafjelagið Valur hef-
ir opnað hjer nýlega stórt og
myndarlegt kvikmyndahús. Norska
söngkonan Wisa Axelsen syngur
þar í kvöld.
Seyðisfirði 20. júlí. FB. Leiðang-
ursskipið „Grönland" frá Kaup-
mannahöfn kom hingað í gær-
kvöldi og er það á leið til Scores-
bysund til að koma þar á fót Eski-
móanýlendu þeirri, er blaðið „Na-
tionaltidende“ hefir beitt sjer fyr-
ir að stofnuð yrði. Hefir skipið
meðferðis húsavið og annað bygg-
ingarefni. Hjer á Seyðisfirði tekur
skipið nokkra hesta og fer á morg-
un áfram til Grænlands, fyrir norð-
an land. Foringi fararinnar er
er Grænlandskönnuðurinn Einer
Mikkelsen.
Katrín Thoroddsen læknir er eini
umsækjandi um Flateyjarhjerað.
*