Lögrétta - 22.07.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
par eð mjer virðist heyverkun
og vinnulag við heyskap vera mjög
misjafnt víða, en umbætur á jörð-
um seinar eða svo víðtækar, að
vjelavinnu verði ekki við komið al-
ment, þá vænti jeg þess, að eitt-
hvað af athugunum mínum um
þetta efni, er hjer fara á eftir,
þættu þess verðar, að eftir þeim
væri breytt, og gætu þá orðið ein-
hverjum frumbýlingnum eða
óreyndum bóndanum að notum í
búskapnum, og þá er tilgangi mín-
um náð. — Margt þarf bóndinn að
láta vinna að heyvinnu og fleira en
að slá, sem hagsýni er ómissandi
við. Svo sem öllum er kunnugt, er
vinnan orðin dýr, vinnufólkið víð-
ast fátt, heyvinnutíminn takmark-
aður og reynslan oft dýrkeypt.
Töðu ætti ekki að raka, nema
vel sje þurt af, og er því gott, að
ljá þomi áður en hún er rökuð. Ef
nóg er um fólk, er gott að láta snúa
ljá og dreifa úr, ef loðið hefir ver-
ið og þurk gerir, en helst þarf þá
að sjá um, að nægir kraftar sjeu til
til þess að ná henni saman, ef illa
lítur út, og setja í sæti eða galta,
en helst ekki svo stórt, að hitni í.
Úthey ætti að láta raka á öllum
blautum engjum, þegar hægt er,
nema því meiri mannskapur sje
fyrir hendi. Blautt úthey má vel
setja í smá gisin föng; þá blása
þau betur og troðast síður niður,
ef skepnur koma í heyið. Gamalt
mál er, að föng skuli setja svo gis-
in, að hrífuhausinn gangi alstaðar
þvert inn á milli þeirra. Komast
ætti hjá því að snúa heyi oft, en
það fer þó eftir fínleika þess. Grófu
heyi þarf ekki að snúa oftar en
þrisvar á dag, ef góður þurkur er,
en fíngerðri töðu minst þrisvar, og
dreifa úr einu sinni, ef loðin er.
Á þurru og góðu landi skal ýta
heyinu saman með hesta- eða
mannkrafti, sem mestu á þann
stað, sem setja skal göltum, skal
svo sá sem setur, þjappa heyinu
saman í haug, brjóta rendur hans
upp á alt í kring og setja þær of-
an á í kringlótta, þ. e. sívala galta
1—li/2 metra að þvermáli, eftir því
hvað þurt er, uppdregna frá jörð
eins og sykurtopp, ætíð hærri en
þeir eru í þvermál, og gæta þess, að
kollurinn sje góður, gerður af
mörgum smá hneppum. þurru og
hálfþurru heyi skal þrýsta vel.
Föng í kringlótta galta skal taka
þannig, að fastar er þrýst saman
Lesbók Lögrjettii V.
Erlendu málin á íslandí.
Eftir Snæbjöm Jónsson.
II. Andmælum svarað.
No language, whatever official-
dom may do, can impose itself
in competition with another that
can offer the advantage of a
great literature or encyclopædic
information. H. G. Wells.
Grein sú, sem getið er um í kafl-
anum hjer á undan að birtst hefði
í Tímanum og síðan var sjerprent-
uð (fæst hjá Ársæli), gaf orsök til
tveggja andmælagreina og hafði
jeg satt að segja búist við miklu
fleiri mótmælum, þar eð jeg hafði
ráðist mjög eindregið á ævagamla
venju.
Fyrri greinin kom í Tímanum 21.
júlí f. á. 0g er höfundur hennar
Hallgrímur Jónasson kennari í
Vestmannaeyjum. Skal jeg nú, þótt
lengi hafi dregist, svara hjer at-
hugasemdum hans að svo miklu
leyti sem mjer þykir ástæða til.
Dylst mjer það ekki, að hann muni
hafa lesið grein mína fremur laus-
lega og skrifað svar sitt í alt of
miklu flaustri: áður en hann gaf
sjer tíma til að hugsa málið ræki-
lega. Tel jeg ekki ósennilegt, að
okkur beri minna á milli þegarhann
er búinn að hugleiða það nánara.
þegar til rökfærslunnar kemur,
eftir dálítinn inngang, byrjar Hall-
grímur á því að vega og finna ljett-
þeirri rönd fanganna, sem fjær
manni er, þegar þau eru tekin og
sett í galtann. Verður þá miðjan
fastari og hringurinn kemur af
sjálfu sjer; þau verða að smækka
eftir því sem hringurinn minkar
og upp dregur. Galtar þessir
standa betur í veðrum en þeir af-
löngu, af hvaða átt sem er, og
hrynur síður úr þeim, því hvergi er
fangendi út, og þola betur vætu, ef
þeir eru ekki hafðir of stórir, sem
aðeins er aukin vinna. Ætíð skal
sett úr ýtum, án þess að saxa, og
má lánast úr fúlgum, ef fátt er um
rakstrarkonur.
Á þýfðu og þurru landi ætti að
raka sem mestu í eina hrúgu, þeg-
ar rakað er upp, og kasta með hríf-
unni og fætinum upp á hana alt í
kring, þar til heyhrúgan tekur
manni eins og í mitt læri. Skal svo,
þegar byrjað er að setja upp, brot-
ið upp á rendur heyhrúgunnar,
þannig, að sú rönd, sem ytst er þeg
ar byrjað er, sje sem næst inn í
miðju galtans þegar lokið er, og svo
alt í kring. Setja svo galtann þar
ofan á og þrýsta vel, nota minni
hneppi eftir því sem upp dregur, og
gæta þess, að hann sje ekki hafður
of stór, því þá er hætt við, að hann
verði ekki eins laglegur ofan. Verj-
ur yfir galta þessa mega vera
ómerkilegar, ef notaðar eru, því
kollur þeirra er svo lítill. Bestar
hafa mjer reynst þær úr þunnum
poka og botnvörpustykki eða net
utan yfir. Ef þannig lagaðir galtar
eru vel settir, þarf varla að líta að
þeim vikum saman undir þessum
verjum, þó að vætutíð sje. það ei*
mjög leitt að sjá illa upp sett hey
í vondri tíð, og oft stórskaðlegt
bóndanum, sem hefir máske verið
búinn að hafa mikið fyrir að þurka
það áður. Óþarfi að eyða of mikl-
um tíma í að setja verjur yfir hey,
nema útlit sje fyrir regn.
þegar hey er tekið saman á röku
landi, ætti að raka sem mest utan
að flokknum, 0g saxa það alt áður
en farið er að setja. Allir gæti þess
vel að ganga ekki ofan í heyið. Setj-
ið þar sem þurrast er undir. þann-
ig má vel takast að taka saman og
fullþurka hey, þó á nokkuð röku
landi sje, ef þeir sem vinna að því
hugsa um að sýna ávalt trú-
mensku. Ef heyið er heldur blautt,
ætti hver að setja sitt fang jafn-
óðum og það er saxað; það mun
ganga fljótara. Ekki ætti að hafa
fleiri saman í flekk við upprakstur
en 2—4, og við að snúa eigi fleiri
að jafnaði en 2 saman, og láta hey-
væg þau meðmæli mín með ensk-
unni fram yfir dönskuna, að hún
er daglegt mál 160 miljóna, en
danskan 3ja miljóna. Kveður hann
sjer „virðast það litlu skifta skóla-
mál vor, þótt svo og svo margar
miljónir austur um Asíu og Ást-
ralíu tali ensku“. Mjer þykir það
furðulegt, að jafn skynsamur mað-
ur skuli álykta þannig, því fyrir
sjálfum mjer er það einmitt eitt af
meginatriðunum, að enskan er töl-
uð um allan heim, en danskan að-
eins á örlitlum skika lands. Og ef
Asía og Ástralía voru nefndar í
skopi með tilliti til Danmerkur, þá
má með sanni segja, að skotið hafi
verið fram hjá markinu. Mjer þyk-
ir ekki sennilegt, að nokkrum, sem
til þekkir, mundi koma til hugar
að vega það, sem Danmörk hefir
lagt til heimsbókmentanna nokkra
síðustu áratugina á móti því, sem
þessar álfur hafa lagt til þeirra á
ensku á sama tíma; og engin veit
jeg þess dæmi, að menn hafi fælst
frá að lesa Sir Rabindranath Ta-
gore fyrir það, að hann er ind-
verskur. Eigi mun heldur neinum
þykja Adam Lindsay Gordon eða
Henry Kendall — svo jeg nefni
einhver nöfn — ómerkari skáld
fyrir það, að þeir voru ástralskir,
og svo segir Encyclopædia Britann-
ica (12. útg.), að í Ástralíu sjeu
nú uppi a. m. k. hundrað góð skáld
og frumleg, 0g eigi öllu færri merk-
ir höfundar, er riti í óbundnu máli
(sagnaskáld). Engin þörf var held-
ur að skopast að fjarlægðinni, því
ið helst falla aftanvert við fætur
sjer þegar snúið er.
Oft getur verið gott að garða
hey, og sjerstaklega ætti að hafa
fyrir venju að láta gera það þeg-
ar hey er látið liggja yfir nætur,
einkum þegar á líður sumar og næt
ur lengjast, einnig ef hey næst
ekki í tíma upp undan rigningu.
Áhrifin af náttfalli og raka verða
minni á garðinn en á útdreifðan
flekk. það er og fljótlegra að grípa
til að taka saman garðinn en flekk-
inn, ef veður spillist.
Ætíð ætti að dreifa úr görðum
með hrífu eða kvísl, og sá sem ger-
ir það ganga aftur á bak um leið og
hann dreifir úr, þá liggur heyið
óbælt og sljett; annars treðst það
meira og minna niður, sem er ætíð
vont fyrir hey sem á að þorna.
þegar óþurkar hafa staðið, verð-
ur oft, þar sem fólksfátt er og gott
land á að ganga, mjög mikið um
hey, svo að bóndinn veit varla við
hverju hreyfa skal þegar þurkur-
inn kemur. Ætti þá að leitast við
að koma óskemdu, blautu heyjun-
um undan skemdum. Er þá og
ágætt, ef ekki er hægt að breiða
alt, einkum ef blautt er undir, að
snúa föngunum um eða reisa þau
upp á rönd, þegar þau hafa blásið
utan eins og einn dag, og láta
bleytuna snúa út. Heyið er fljótara
að taka saman þannig og ekki þarf
að hirða um það annað, en gera
þarf þetta notalega. Jeg hefi t. d.
oft þurkað talsvert af grófu stór-
heyi á þennan hátt.
Hey ætti ekki að flytja af engj-
um nema nokkuð þurt og fullþurka
það ef nokkur kostur er; við það
sparast oft nokkur vinna, því þegar
fátt er um fólk, er vinnudrýgst að
sinna sem mestu heyi í einum stað.
þurt hey ætti ekki að hirða inn
smátt 0g smátt, heldur mikið í
einu, því það verkast þá betur í
stæðunni, en þá verður að setja það
upp í vel setta galta, sem jeg hefi
áður minst á. — 1 heygarða eða
heystæði ætti helst að hirða hið
fyrsta, eftir að tún eru slegin, því
betra er að eiga hlöður til að hirða
í, þegar haustar og tíð venjul.
versnar, en vonandi er að dagar
heygarðanna sjeu nú víðast þegar
taldir og bændur hafi hlöður yfir
hey sín.
Allir bændur og heyframleiðend-
ur ættu svo sem þeim er unt að
kappkosta að verka vel hey sín, því
það er eitt helsta og fyrsta skil-
yrði fyrir því, að skepnur tímgist
vel og gefi góðan arð. Jeg set hjer
gildi andlegra afreka mun ekki
vera staðbundið, auk þess • sem
mörgu er nú spáð sem ólíklegra er
en að Hallgrímur kunni að eiga það
eftir að hlusta hjer úti á Islandi
á ræður, sem fluttar eru í Mel-
bourne. Ef við eigum að lesa það
eitt, sem næst okkur er ritað, er
víst mál til komið að við leggjum
frá okkur biblíuna 0g sömuleiðis
ljóðin, sem Stephan G. Stephans-
son hefir ort vestur í Klettafjöll-
um. En þess get jeg, að Hallgrím-
ur vilji af hvorugu sjá. Enskan er
tungumál næstu nágranna okkar,
og Hallgrími mundi varla þykja
það ókostur, að hún er líka mál
þeirra, sem byggja andfætis okkur
á hnettinum.
Alla leið aftur í fornöld fara sög-
ur af mönnum, sem látið hafa sig
dreyma um allsherjar bræðralag
mannkynsins — the Parliament of
man, the Federation of the world,
eins og Tennyson kemst að orði —
og jafnan hefir hugsjónamönnum
verið það ljóst, að sameiginlegt
iungumál hlaut að verða einn ?f
meginþáttunum í samheldnisband
inu. Nú er svo komið, að enslan
er orCin mál allra mentaðra þj :»ða,
þótt margar hafi þær annað móð-
urmál. Hún er orðin allsherjar
samgönguleið allra þjóða á andlega
sviðinu, og hún er eina málið, sem
nokkuð slíkt er hægt um að segja.
Samskifti okkar við hvaða þjóð
sem er, þar á meðal Dani, eiga því
að geta farið fram á ensku, eins og
jeg hefi áður tekið fram. Hún hlýt-
þvi merki þ'au, sem iTxjer hafa
reynst ábyggifegust uir, það, hve-
nær hey eru fulljbur: Tak heytuggu
ef í flekk er, breg;ð henni undir
tennur, og ef ekki f j.nst neitt marra
í heyinu, er það þmrt. Rek hendina
inn í heyið, ef í s«:ti er, og finnist
enginn kali á haníi, fremur en í loft
inu, er og heyið þurt, en finnist
aftur á móti ofbctð lítill kuldi í því,
vantar það þurk. Setjið heldur hey-
in upp í vel lajvaða galta, en að
ryðja þeim inn hálfrýrnuðum, því
hey vanverkast stundum af þyí, að
þau eru hirt inn. of ung og of lítið
í einu.
Sæti ætti helst að leysa þannig,
að sátan sje látin liggja á hagld-
irnar meðan hún er leyst, annars
verður að velta henní við, sem kost-
ar meiri vinnu.
Á tún ætti ekki að nota styttri
ljá en 10—11 gata, og á öllum
greiðfærum og óbitvöndum engjum
12 gata, með engu eða 3/4” gras-
hlaupi.
Orf, sem notuð eru á greiðfærum
engjum, ættu að vera h. u. b. 1—
2” lengri undir neðri orfhæl en
venjul. eru höfð á harðlendi.
Hrífur ætti að hafa með járn-
tindum á öllu óhreinu og slæmu
landi, þær eru ljettari að vinna
með, óhreinka síður heyið, ef í leir-
bleytu er, minna festist í þeim og
losnar fljótar úr, og þurfa jafnvel
minni umhirðu en hinar. Tindana
má vel hafa úr 2i/2” saum, klippa
af hausinn, flatslá þann enda nagl-
ans 0g reka hann svo þvert í hrífu-
hausinn; þá losnar hann síður og
klýfur ekki. Ágætt myndi að hafa
tinda úr sinkvörðum stálvír, en
mjer hefir ekki tekist að ná í hann.
Hann mætti vera grennri og spilti
síður hausunum en naglarnir.
Svo sem öllum er kunnugt, eru
störf bóndans mjög oft bundin við
tíðarfarið. það er því mjög nauð-
synlegt, að hann, sjerstaklega um
heyjatímann, veiti nákvæma eftir-
tekt mörgu því, sem breytingu veð-
urs og tíðarfars má af marka.
þetta má oft takast með nákvæmri
eftirtekt samfara reynslu, því á
mörgu má veður marka, svo sem
skýjafari á lofti, sól, tungli, kvaki
flestra fugla o. fl., og læt jeg í því
efni nægja að benda á „Alþýðulega
veðurfræði" eftir S. þórólfsson og
„Atla“ eftir sjera Bjöm Halldórs-
son frá Sauðlauksdal.
Að endingu vildi jeg ráða öllum
þeim til, sem yfir fólki eiga að
segja, að halda það frjálslega við
vinnu, helst ef vel hefir verið unn-
ur sem sje að verða helsta útlenda
málið í skólum Dana eins og ann-
ara, og mun meira að segja orðin
það þessi síðustu árin.
þá segir greinarhöf., að fyrir
okkur hafi bókmentir Dana stór-
mikið sjerstakt gildi. Sem ástæðu
fyrir þessu nefnir hann uppruna
sameiginlegan íslenskum bókment-
um, skyldleikabönd með öllum
Norðurlandaþjóðum, 0g sameigin-
legan frumstofn mála þeirra.
Tvær fyrstu ástæðurnar verð jeg
að telja nauða lítils virði, ef ekki
einskis virði. Fornbókmentir eigum
við sjálfir lang merkastar og mest-
ar allra Norðurlandaþjóða og höf-
um lítið til hinna að sækja til þess
að bæta þær upp. I þeim efnum eru
fornbókmentir Breta og þjóðverja
okkur meira að segja gagnlegri.
Nýju bókmentirnar koma í þessu
tilliti auðvitað ekki til greina. Hitt
um skyldleikann er vitanlega ekki
annað en fimbulfamb, sem löngum
hefir heyrst fyr og hver tekur at-
hugalaust eftir öðrum. Bæði er nú
það, að við finnum lítt til skyld-
leikans þótt nánari sje en 50 eða
100 ættliða, og svo hitt, að þótt ein-
hver sje skyldur mjer, get jeg
ómögulega tekið það sem sönnun
fyrir því, að mjer sje þess vegna
hollara samneyti við hann en
hinn, sem óskyldur er kallaður.
þriðja atriðið er hið eina, sem of-
urlítill veigur er í. Skyldleikí
tungnanna gerir okkur auðveldara
að læra málið á bók, enda hefi jeg
frá upphafi viðurkent það. En þau
ið, að láta það ætíð setja sig niður
fáar mínútur, þegar skift er um
verk, t. d. hætt við að snúa, raka
upp, binda, hirða 0. s. frv. Hús-
bóndinn mun reyna, að hver trúr
og dyggur þjónn margborgar þá
hvíldarstund.
Árni Magnússon.
----o—•—
Eítírmæli.
----- Niðurl.
2. Guðmundur Natanaelsson var
fæddur í Meðaldal í Dýrafirði 10. des.
1843. Hann mun hafa alist upp fyrstu
uppvaxtarár sín og fram yfir fermingu
hjá foreldrum sínum. En innan við
tvitugsaldur, eða nokkru eftir ferm-
ingu, fluttist hann til atorku- og dugn-
aðarbónda Guðmundar Guðbrandsson-
ar í Hólum í Dýrafirði, og mun þá
ekki hafa verið sjerlega bráðþroska.
Er hann fór fyrsta sinn í róður með
honum, hafði hann orðið mjög sjó-
veikur, og er að landi kom hafði Guð-
mundur bóndi varpað honum upp í
fjöruna með ummælum eitthvað á þá
leið, að hann yrði aldrei að manni. En
ekki reyndist hann glöggskygn eða
sannspár um það, því að Guðmundur
varð hinn mesti eljumaður og einn
hinn mesti ráðdeildar og atorkubóndi
í sveitinni, sem lengi mun verða í
minnum haft. Dvaldist hann áfram í
Hólum og kvæntist Margrjeti dóttur
húsbónda síns, er var hin gjörvuleg-
asta kona og reyndist manni sínum
jafnsnjöll um búsýsluna innan húss
sem hann til aðdráttanna. Lifir hún
mann sinn eftir fimmtíu og eins og
hálfs árs sambúð. pau giftust 24. sept
1872 og hjeldu gullbrúðkaup sitt árið
1922 og var þeim við það tækifæri
sómi sýndur af sveitungum og vinum
með nokkrum minjagjöfum. Fyrstu
hjúskaparár sín dvöldu þau enn í Hól-
um, en árið 1877 reistu þau bú á
Kirkjubóli í sömu sveit og bjuggu þar
leiguliðar allan búskap sinn fram að
40 árum, þangað til tengdasonur
þeirra, Bjami Guðmundsson og Guð-
munda dóttir þeirra tóku þar við búi
árið 1906, og hafa þau dvalið hjá þeim
síðan. Var heimili þeirra jafnan fyrir-
mynd í ráðdeild og atorku, reglusemi
og siðprýði. Jörðin er fremur kostarýr
afdalajörð, en svo vel nýttist hún þeim
með afbragðshirðingu, að afkoma
þeirra var jafnan góð, þrátt fyrir mjög
mikla ómegð, sem þau höfðu fyrir að
sjá, og þegar fram í sótti, var heimili
þeirra með hinum efnabestu í sveit-
inhi. pykir mjer vert að geta þess, að
meðmæli með dönskunni, að það
kostar okkur dálitlu minni fyrir-
höfn að læra að skilja hana á bók
heldur en enskuna, virðast mjer
varla frambærileg gegn öllu því, er
á móti má leggja.
Næstu meðmælin eru kenslu-
gjaldslaus skólavist í dönskum
ríkisskólum. Jeg geri ráð fyrir, að
um það verði skiftar skoðanir,
hvort þetta sje okkur í hag eða
óhag. Um stórar fjárhæðir er að
vísu ekki að ræða, en þótt kenslu-
gjald í skólum sje venjulega ekki
nema örlítið brot af námskostnað-
inum, munar bláfátækt námsfólk
samt um það, og við eigum að fá-
um enskum skólum aðgang án
kenslugjalds. þó eru þeir skólar til,
sem taka svo lágt gjald, að engu
máli skiftir um það. þannig er t. d.
um hina svo nefndu London Coun-
ty Council Schools, sem taka inn-
an við eitt sterlingspund um árið.
Ef við því leggjum danska menn-
ingu og enska að jöfnu okkur til
handa, þá er þetta gjaldfrelsi í
Danmörku bersýnilega okkur í
hag. Sje aftur á móti dönsk ment-
un síðri fyrir okkur en ensk,*) þá
*) Hjer þekkja mcnn alment lítið til
enskra skóla og þess anda, sem í þeim
ríkir, en víst ætla jeg, að þeir sem til
þekkja, taki þá fram yfir danska skóla
og íslenska. Um einn af merkismönn-
um íslenskrar skólasögu, Jón A.
Iljaltalín, segir Sigurður skólameist-
ari Guðmundsson að „hann hafi kynst
uppeldi og uppeldisskoðunum Breta,