Lögrétta - 22.07.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
B
Guðmundur hafði frá öndverðu sett
sjer þá reglu, að setja aldrei svo á að
hausti, að hann yrði heylaus, enda
mun það aldrei hafa komið fyrir, og í
öllum efnum var búskaparlag hans
með sjerstökum hyggindum og for-
sjálni. Við aðra var hann ráðhollur og
hjálpfús eftir megni og minnist sá, er
þetta ritar, með þakklátum huga
hollra ráða hans og margvíslegrar að-
stoðar í fram að 20 ára nábýli. Sjó-
sóknari var Guðmundur með hinum
ötulustu og mun hafa verið formaður
á opnu skipi um 40 vorvertiðir á
Fjallaskaga, Var hann jafnan með hin-
um afladrýgstu og farsælustu for-
mönnum og hlektist aldrei á. En eitt
sinn lánaðist honum ásamt öðru skipi
að bjarga mönnum úr sjávarháska.
pað var 23. apríl árið 1888. pann dag
fórst í fiskiróðri skip Guðmundar
Guðmundssonar bónda á Arnarnúpi,
föður Bjarna á Kirkjubóli, sem áður
er nefndur. Druknaði þar Guðmundur,
tengdafaðir hans Bjarni Bjarnason,
Kári Bjarnason bróðir hans og Krist-
ján Össursson, faðir Guðmundar skipa-
miðlara hjer í Reykjavik, alt góð-
kunnir og merkir menn par í sveit-
inni, en þremur mönnum björguðu
þeir Guðmundur Natanaelsson og
Kristján bóndi Oddsson á Núpi, og
minnir mig, að önnur skip úr veiði-
stöðinni væru ekki á sjó þann dag.
þau hjón Guðmundur og Margrjet
eignuðust 14 börn og komust 12 á legg,
en einn sonur, Jón Ingibjartur, efnis-
maður um tvítugt, fórst á þilskipi ár-
ið 1906. Uppeldi barna sinna stundaði
Guðmundur og þau hjón með sömu
alúð sem alt annað lífsstarf sitt, kapp-
kostuðu það nám sem þau gátu veitt
þeim heima, en öðru þá ekki til að
dreifa, og vöndu þau á starfsemi, guðs-
ótta og góða siði, og mun þeim öllum
ógleymanleg sú foreldraumhyggja.
Börn þeirra á lífi eru þessi:
1. Guðmunda, kona Bjarna á Kirkju-
bóli, áður nefnd.
2. Guðmundur Jónas, bústjóri á Set-
bergi við Hafnarfjörð.
3. Kristín, ekkja Everts Jóhannesson-
ar bónda í Hólum, nú í Hafnarfirði.
4. Stefán bóndi í Hólum.
5. Kristján Vilhjálmur, fyrv. bæjar-
íulltrÚL
6. Margrjet, kona Jóns Magnússonar
skipstjóra í Hafnarfirði.
7. Friðrika, kona Sófóníasar Jónsson-
er, bónda á Læk í Dýrafirði.
8. Jóhanna, kona Steins Ólafssonar,
bakara á þingeyri.
9. Gróa, kona Páls Jónssonar, vjela-
manns á Gullfossi.
10. Guðbjörg, ógift, hefir dvalist lijá
foreldrum sínum.
eru fylstu líkur til þess, að það sje
okkur fremur til tjóns, með því að
það ginni námsfólk okkar til Dan-
merkur. Nú vill svo til, að jeg hefi
dvalið bæði á Englandi og í Dan-
mörku árum saman, og því Átt kost
á að kynnast henni ofurlítið heima
fyrir menningunni í báðum þess-
um löndum. Mjer hefir virtst þar
á milli vera mikið djúp staðfest —
ensk menning vera svo, mjer ligg-
ur við að segja, óendanlega miklu
sannari og dýpri. Ef til vill rekur
Hallgrím líka minni til þess,að einn
af okkar merkustu mönnum hefir
kvartað yfir „því heimska alvöru-
leysi, sem einkenni Dani og brjóst-
mylkinga þeirra hina íslensku“. Jeg
legg ekki mikið upp úr því, þótt
„íslensk börn, sem þekkja fátt ann-
að en danska pelann“, taki ofan
fyrir öllu því, sem danskt er. Hitt
þykir mjer miklu merkilegra, að
þeir af mönnum okkar, sem nú á
seinni tímum hafa sjerstaklega
verið taldið að bera af öðrum um
andlega víðfeðmi, hafa tiltölulega
margir hneigst að enskum mentum
og sótt þangað andlegt viðurværi,
enda þótt þeir hafi upphaflega
hlotið danska mentun, bæði hjer
heima og í Danmörku. Nöfn er
óþarft að nefna, því enginn þarf
lengi að leita í huga sínum til þess
og honum hafi fundist það bera af
þýsk-danska uppeldinu, er vjer íslend-
ingar veitum mentamönnum vorum“,
og hann hefir það eftir Stefáni skóla-
meistara, að Hjaltalín „hafi oft litið
11. Guðmundur, skólastjóri í Kefla-
vík.
Guðmundur heitinn var maður ein-
lægur við alla og öllum velviljaður,
enda af öllum borinn til hans hlýr hug-
ur og ekki síður virðing fyrir fágæta
elju hans, ráðdeild og reglusemi. Datt
mjer oft í hug, að honum væri of
þröngt verkefni úthlutað til þess að
geta neytt til fulls hæfileika sinna.
þó að lífsstarf hans væri aðallega
fyrir heimili hans og fjölskyldu, hafði
hann þó vakandi áhuga fyrir almenn-
um málum, tók á ýmsan hátt þátt í
þeim og dró sig ekki í hlje. í hrepps-
nefnd átti hann löngum sæti, og
stundaði það starf sem önnur með
samviskusemi og voru vel virt ráð
hans og tillögur. í sýslunefnd hafði
hann og setið og gegndi ýmsum trún-
aðarstörfum í sveit sinni og söfnuði.
Var nafn Guðmundar á Kirkjubóli
jafnan nefnt sem eins hins fremst bú-
hölds og manns, sem skilið ætti traust
og virðing í hvívetna. Hann andaðist,
rúmlega áttræður að aldri, hinn 5.
marts síðastl. og var jarðsettur 15.
sama mán., að viðstöddu miklu fjöl-
menni, á þingeyri, þar sem nú er
kirkja, en var áður á Söndum.
Kveð jeg þá nafnana, Guðmund í
Höll og Guðmund á Kirkjubóli, með
þessum fáu minningarorðum og þökk
fyrir ógleymanlega vináttu.
Kristinn Daníelsson.
----O---
SýiLish.orn.
i.
Jeg sá hana í fegurðar geisla-glóð
á glæstustu æsku, þnð tigna fljóð.
— Jeg leit hana heitum und hádags
önnum;
og enn þá bar hún af öðrum svönnum.
— Jeg eygi ’ana á síðdegi hára-livíta;
og víst er þar enn þá yndi að líta.
— En skærust minningar-myndin er,
sem með sjer kunnugur hver einr. ber.
Við lilið hennar glitrar á gleði-borði
gullepla valinn sálarforði.
(Margrjet Ólsen).
II.
Bænda-lcjarni bjartur stóð
á brún og hvarmi
Oddnýjar, sem har manndóms móð
í móður barmi.
Eitt sinn trega tróð hún glóð
með torreks harmi.
Síðar sat hún hýr og hljóð,
sem liaustkvölds varmi.
(Oddný Smith).
að finna þau. þá hygg jeg líka að
kirkjulegu áhrifin, sem berast
hingað nú um hríð frá Danmörku
og Englandi, megi með rjettu skoð-
act sem spegilmynd af menningu
beggja landanna. Sumum mundi
h'klega þykja það miður viðeigandi
að jeg, sem stend utan við allan
kirkjulegan fjelagsskap og engan
þátt tek í trúmálastarfsemi, færi
að dæma um það, hvor áhrifin
væru hollari. þess gerist eigi held-
ur þörf. Jeg legg það óhikað undir
dóm þjóðarinnar, og ekki síst Hall-
gríms Jónassonar, hvort flytji okk-
ur sannari og göfugri menningu,
annarsvegar straumar þeir hinir
ensku, sem þeir Matthías og Har-
aldur hafa veitt yfir landið, eða
hinsvegar heimatrúboðið danska.
þá er það hve enskan sje erfið.
Hallgrímur hyggur, að ef farið
væri að kenna hana eina í skólun-
um, mundu nemendur fara úr þeim
án þess að hafa fengið lykil að
nokkrum erlendum bókmentum.
þrátt fyrir það kveðst hann vilja
smáum augum á það, sem danskt var
eða af dönskum rótum runnið“. Sjálf-
ur harmar Sigurður það, að reglugerð
Akureyrarskólans skuli vera þannig
samin, að eigi sje unt að kenna ensk-
una til hlítar (Skýrsla um gagnfræða-
skólann 1921—22). þórliallur Bjarna-
son taldi Stefáni Stefánssyni það eitt
sinn til gildis sem hugsanlegum rektor
Mentaskólans, að „unnið hefði hann
með Hjaltalín enska“ (N. Kbl. VIII,
255).
III.
Dóttir skálds; og skálds af eldi
skírð hún stóð á ævi-kveldi:
ljósbirt gyðja í Lofnar veldi!
Lengi mun í ljóða skýjum
lifa; þótt af óðum nýjum
láti hátt í hróður-gígjum.
(Ragnh. Björnsdóttir, kona Páls Ól-
afssonar skálds).
IV.
Fædd var hún drotning, sú djarflega
kona;
drengur einn mestur á landi hjer.
Móðir snarfærra og snúðharðra sona
og snjallgerðra dætra. — Nú fallin hún
er
eins og gull-fjall í ólifs gjána.
þó enn er fullbjart um hnignu hiána,
þegar hljótt er um hugar flóð,
og heilög nótt skírir minja glóð.
(Kristin Blöndal frá Kornsá).
V.
þennan aldrei þekt’ jeg svanna.
En það var altal flestra manna,
að liún svo af öðrum bæri,
eins og gull hjá leiri væri;
að hún stæði á foldu fanna
framar öðrum lýði
jafnt að mundar list sem lundar prýði.
(Ástr. Melsteð).
VI.
Kjarnakona af fornu fari;
föst á svip og traust í raun.
— Væri þannig þjóðar skari,
þá yrð’ önnur fólksins laun.
(Ágústa Svendsen).
VII.
Trúar bjó varmi
og trygð í barmi.
Ættar skein bjarmi
á æsku hvarmi;
— þar til hana haust
með helkælu laust:
svæfði svans raust
út við sólþrota naust.
(Valg. Briem).
■o-
Kristján Albertsson enn 6 ferðinni.
það er alkunna, að Danir kalla og
hafa um langan tíma kallað ís-
lenska námsmenn í Khöfn föður-
nafni þeirra að viðbættu ,,son“ eða
oftar „sen“ (afbökun úr son). En
svo fór fyrir löngu um ýmsa
þeirra, að danska afbökunin fest-
ist við þá. Hefir það orðið um
auka enskukensluna — samhliða
dönskunni. Fæ jeg eigi skilið, hvert
gagn má verða að slíku námi, ef
gagnslaust er að kenna ensku, þótt
henni sje helgaður allur sá tími, er
nú gengur til beggja málanna.Eigi
getur hann þess heldur, hvað
víkja eigi til þess að komið verði
að fleiri tímum í ensku, en því að-
eins mundi það geta orðið, að eitt-
hvað rýmdi sæti.
Nú vitum við það, að þjóðir, sem
kenna ensku í öllum skólum sínum
og kenna hana eina erlendra mála
(eins og t. d. sumar Austurlanda-
þjóðir),kenna hana til hlítar.Ef við
því getum ekki lært hana á sama
hátt, þá er það blátt áfram vegna
þess, að við erum öðrum meiri
þursar. En í rauninni er þetta ekki
annað en meinloka og hugarburð-
ur. Hallgrími og öðrum, sem hafa
þessa vansælu trú, vil jeg ráða til
að lesa skýrslu um Samvinnuskól-
ann í Reykjavík 1922—23. Fyrir
tilviljun fjell hún mjer í hendur
ekki alls fyrir löngu, og það var
mjer bæði undrunar- og gleðiefni
að sjá þar hvað skólanum hefir
tekist með enskuna, þrátt fyrir alt
of litla kenslu í henni. Hann hefir
jafnvel notað stóra enska kenslu-
bók um vísindalegt efni. Jeg veit
líka af nokkurra ára reynslu við
að kenna ensku, að nemendur
þurfa skemri tíma til þess að verða
sæmilega færir í henni en alment
er talið.
því hefir verið skotið að mjer, að
jeg skyldi skýra frá því í þessu
marga af þeim fyrir þá sök, að
Reykjavík mátti þá heita aldönsk.
Má og vera að hjegómaskapur hafi
valdið nokkru um hjá sumum. þeir
hafa eigi allir farið svo að sem Jón
Sigurðsson, enda mun hann hafa
þekt allra manna best sögu vora og
háttu og verið mann tryggastur við
foma siði vora. Hann skrifaði sig
í æsku „Sivertsen", en lagði þann
óvanda von bráðar niður aftur. En
hinum varð á að láta bögumælin
festast við sig, og hafa því orðið
til ónefnin á ,,-sen“ og ,,-son“. Nú
hefir það sannast á Islendingum,
að „auðlærð er ill danska", því að
þeim hefir síðan elnað mjög ætt-
amafnasóttin og versnaði þó um
helming, þegar ættarnafna menn-
ingin(!) tók og að berast hingað
úr Vesturheimi. Og nú er Kristján
Albertsson altekinn af þessari
sótt. Jeg veit, að torsótt verður að
lækna hann og svara jeg honum
eigi í því skyni. En hitt ætti að
vera vinnandi vegur að kenna hon-
um að fara eigi oftar með slíkan
barnaskap, sem hann ljet Lög-
rjettu flytja í 41. tbl. hinn 8. júlí.
Hann byrjar mál sitt á tilraun
til þess að villa mönnum sýn á und-
irtektum undir nafnalög mín á
þinginu, og segir að þau hafi ver-
ið feld tvisvar. En heldur er það
barnalegt, að ætla sjer að skrökva
þvert ofan í þingtíðindin. þegar
jeg bar frv. fram hið fyrra sinn,
þá var það samþykt upp úr neðri
deild við 3. umræðu með 21 atkvæði
móti 4 atkv. Og þé tókst ættar-
nafnamönnum efri deildar með
naumindum að tefja það til þing-
lausna, en frv. átti einnig vísan
meiri hluta í þeirri deild. Á síðasta
þingi bar jeg það fram aftur, en
það var eigi tekið til meðferðar af
því að jeg lá í rúminu, en vildi vera
viðstaddur. þetta var gert að bón
minni. þessa þingsögu getur hver
maður sjeð í þingtíðindunum og
býst jeg því við, að Kristján Al-
bertsson hafi litla gleði af þessari
tilraun sinni.
þá segist hann vera mjer sam-
mála um „að með varúð skyldi í
það farið að breyta tungu vorri og
siðum vorum þeim, er gildi hafa
fyrir þjóðmenningu lslands“. En
jeg hefi aldrei talað um að slíkt
skyldi gera með varúð, heldur hitt,
að slíkt megi alls ekki gera.
þá hrósar Kristján Albertsson
mjer fyrir það, að jeg hafi barist
fyrir „íslenskri nýmenning". En
þar hefir hann seilst um hurð til
lokunnar til þess að segja eitthvað
■ *r:: v í
máli, hvað jeg hafi sjeð eða reynt
um árangur af kenslu í ensku á
þeim árum, er jeg var sjálfur að
læra hana. þar er um það að segja,
að jeg hafði lítil kynni af skólum
hjer, og að jeg var svo lánsamur að
fá mína fyrstu tilsögn í málinu hjá
einum hinum mesta snillingi ís-
lenskrar kennarastjettar, ögmundi
Sigurðssyni. það væri bæði ósann-
gjarnt og gagnslaust að krefjast
þess, að kennarar upp og ofan
skyldu afreka hið sama og hann.
þess vegna vil jeg ekki taka al-
mennan árangur af hans kenslu
með í þennan reikning. En hann
mundi líka gera meira en rjettlæta
staðhæfingu mína um möguleik-
ann til að kenna ensku að fullu
gagni í alþýðuskólunum, ef hún
væri kend ein erlendra mála, því
eftir klipt og skorið tveggja vetra
námsskeið í skóla, sem kendi tvö
erlend mál, voru víst flestir nem-
endur ögmundar færir um að
fleyta sjer í mæltu máli og gátu
lesið ljettar bækur enskar með
hjálp orðabókarinnar.
það er misskilningur hjá Hall-
grími, að kalla tillöguna um að
bægja dönskunni burtu úr skólun-
um og taka enskuna eina í staðinn
mína tillögu. Jeg á — því er nú
miður — ekki þann heiður skilið,
enda þótt jeg vilji eftir megni
styðja tillöguna. Fyrstur ætla jeg
að Jón ólafsson bæri hana fram,
m. a. í skörulegri grein er hann
ritaði í Nýju öldina fyrir 26 ár-
um. Sú grein var endurprentuð í
gott um mig frá sínu sjónarmiði.
þetta hefi jeg aldrei gert. Jeg hefi
hvatt menn hjer á landi til þess að
varðveita fornhelgan meið menn-
ingar sinnar, svo að fornar 'grein-
ar mætti laufgast og nýjar vaxa á
hinum gamla stofni.
þá kem jeg að hinum mikla
bamaskap Kristjáns, er hann
hygst munu mega hrekja rjettar
ástæður með staðlausu masi. Jeg
mun nú halda sömu sundurliðum
og töluliðum sem hann, til þess að
stytta svar mitt.
1. Kristján spyr, hvaðan mjer
komi heimild til þess að segja, að
þorri þjóðarinnar sje mótfallinn
ættarnöfnum. þetta er undarlega
spurt. Hann má vita, að jeg hefi
verið hjer á landi og er því eigi svo
ókunnugur sem hann, er dvalið hef-
ir erlendis og auk þess hefir aldrei
komið til hugar að hann væri af
veikum mætti sínum að spilla eign
heillar þjóðar. Jeg hefi talað um
þetta mál við kjósendur mína og
auk þess fjölda manna annarstað-
ar á landinu. Mjer hafa borist
lakkir fyrir nafnafrv. mitt úr öll-
um landshlutum, bæði í ræðu og
riti, og er þess jafnan látið við get-
ið, að menn hafi fyrst hlegið að
„nafnamenning" þeirra Kristjáns,
en nú þyki þeim eigi lengur til setu
boðið og vilji láta hefta sníkju-
menning þessa svo að dugi.
2. Hjer hefir það jafnan legið í
landi, að þeir menn hafa forðast
að skrifa sig með föðurnafni, er
sannfærðir hafa verið um það, að
þeir væri rangfeðraðir. Allir aðrir
hafa kent sig til föður síns. þess
vegna lítur alþjóð manna svo á, að
feðrum sje gerð óvirðing í því, er
menn kenna sig eigi til þeirra. En
ættarnafnamenn skiftast hjer í
tvent. Annar hópurinn, sá stærri
þó, ætlar sjálfum sjer þann heið-
ur, að verða ættfaðir og lætur
hvergi foreldra sinna getið. Hinn
lætur föður eða afa hafa þenna
heiður, og er Kristján einn í þeirra
hópi. það tekur eigi til hans, að
hann hafi óvirt föður sinn. Hann er
Alberts-on í staðinn fyrir Alberts-
son, og eiga menn því framvegis
að fagna rithöfundinum Kristjáni
Alberts-oni en ekki Kristjáni Al-
bertssyni. Finna menn ekki menn-
ingarbragðið af þessu? — Vilji
Kristján leita atkvæða hjá feðrum
ættarnafnamanna, þá mun hann
komast að raun um, að ekki aðeins
almenningur telur þeim gerða
óvirðing, heldur og þeir sjálfir
hvað mest.
Vísi haustið 1922. Hann leggur
þar til, að við lærum aðeins eitt er-
lent mál, og þá eigi, segir hann,
„auðvitað að velja ensku — ekki
talsmál um annað“. þá skrifaði og
Jónas í Hriflu í Skinfaxa fyrir 11
árum grein, sem Isafold endur-
prentaði með ritstjórnar-árjett-
ingu. Telur hann þar — og færir
margföld rök fyrir — að „eitt af
nauðsynjamálum okkar ... sje að
kasta dönskunni fyrir borð og taka
upp eitthvert af stórmálum heims-
ins fyrir sambandsmál“. þetta
virðist mjer ennþá sjálfsagðari
hlutur nú en það var fyrir svo
mörgum árum.
Jeg vil að endingu ekki láta hjá
líða að geta þess, að þótt við H.
J. sjeum að svo komnu ekki á eitt
sáttir, er jeg honum þó þakklátur
fyrir að hann hreyfði málinu, því
jafnan er gott að á hvert mál sje
litið frá sem flestum sjónarhæð-
um. Jeg er ókvíðinn um endanleg
úrslit þessa máls. Og aldrei hefi
jeg verið sannfærðari um það en
síðan jeg skrifaði fyrri grein
mína, að enskan fær að lokum yfir-
höndina í glímunni við dönskuna;
Jeg skrifaði ekki grein mína til
þess að fá þakkir fyrir hana, bjóst
einungis við því gagnstæða. En síð-
an hún birtist, hafa eigi allfáir
menn tjáð mjer þakkir sínar, ým-
ist munnlega eða brjeflega, og —
það sem er merkilegasta atriðið —
þessir menn hafa undantekningar-
laust verið úr kennarastjettinni.
Hin greinin birtist í Verði 16.