Lögrétta - 12.08.1924, Side 1

Innheimtaog afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Oíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 12. ágúst 1924.
46. tbl.
Um víða veröld.
Frá fascistum.
Um fáa stjórnmálamenn Evrópu
hefir meira verið talað undanfarið,
en Mussolini, forsætisráðherra
Itala, eða einræðismann. Musso-
lini er fæddur 1882 og hafði mik-
ið fengist við opinber mál áður en
hann varð foringi iascista. Hann
var t. d. um eitt skeið ritstjóri
jafnaðarmannablaðsins Avanti,
enda uppalinn við skoðanir jai'nað-
armenskunnar. Á ófriðarárunum
stofnaði hann blaðið Populo d'
italia og barðist mikið fyrir þátt-
töku ítala í ófriðnum. Stjórnmál
ítala voru þá á ringulreið og varð
fascistaflokkurinn þá ofan á og
gerðist Mussolini leiðtogi hans, en
upphaflega mun d’Annunzio hafa
verið ætlað það sæti af ýmsum
Konungurinn spyrnti þó alllengi
gegn þessari hreyfingu og mun
það að ýmsu leyti vera hans verk,
að stjórnarbreytingin var fram-
kvæmd á þann hátt, sem raun varð
á og án þess að til eiginlegrar bylt-
ingar kæmi, eða stjórnskipulaginu
væri breytt í orði kveðnu að minsta
kosti.
I stjórn sína fjekk Mussolini
ýmsa góða menn og er það viður-
kent, að þeir hafi unnið á ýmsum
sviðum mörg góð verk til viðreisn-
ar efnahag og reglu í landinu. En
skuggahliðar skipulags þessa póttu
líka koma snemma fram og það
magnast allmikið upp á síðkastið
að menn drægju þær fram. Verð-
ur nú sagt nokkuð frá þeim mál-
um eftir nýjustu heimildum, tii
viðbótar því, sem þegar hefir verið
sagt hjer frá fascismanum.
í ágústhefti Review of Reviews
hefir ritstjórinn Wickham Steed
skrifað grein um Fascismann og
Mussolini í tilefni af síðustu at-
burðunum sem gerst hafa í Ítalíu.
Hann byrjar á því, að efalaust
megi segja, að fascisminn hafi ver-
ið ítölum að ýmislegu gagni, enda
tilgangurinn verið góður og heið-
arlegur hjá flestum forvígismönn-
um hans fyrst í stað. Regla og
skipulag komst á ýmislegt í land-
inu, sem áður var í óreglu.
Stemt var stigu fyrir viðgangi
kommunismans. Verkföll hættu.
Samgöngur bötnuðu o. s. frv. Alt
þetta hefir oft verið tekið fram og
með rjettu. En þó hefir það jafn-
framt orðið til þess að draga at-
hygli manna frá skuggahliðum
stefnunnar og þeim annmörkum og
óheilindum sem í ljós hafa komið
í framkvæmd hennar. Frjettirnar,
sem heimsblöðin hafa flutt af
ástandinu í ítalíu hafa líka verið
einhliða, að hans áliti, og of mikið
verið gert úr ýmsum kostum
stefnunnar, og einkum gert alt of
mikið úr fylgi hennar. því fór
fjarri að Fascistar gætu bælt nið-
ur alla mótspymu. Framkoma
þeirra varð þvert á móti til þess
á ýmsan hátt, að snúa hugum
margra manna í áttina til hóg-
værra jafnaðarmanna. Neitun
blaðafrelsisins varð einnig til að
ala á þessu sama. Ýmiskonar of-
sóknir áttu sjer stað á hendur
blöðum og blaðamönnum, jafnvel
þeim íhaldssömu, sem ekki vildu
beygja sig skilyrðislaust fyrir
fascismanum. þetta varð líka til
að æsa hugi manna, og einnig það,
hvað lítið var úr þinginu gert.
Mussolini fór þá að sníða einræði
sitt meira en áður eftir þingræðis-
reglum, á yfirborðinu að minsta
kosti. En kosningalög þau, sem út
voru gefin, voru þannig úr garði
gerð, að Mussolini var fyrirfram
trygður öruggur meirihluti. Samt
sem áður urðu stjórnarandstæð-
ingarnir þó miklum mun fleiri, en
menn höfðu búist við. þeir fóru nú
líka að reyna að láta meira til sín
taka en áður. Einkum var það
einn þingmaður ungur, signor
Mattcotti, sem á öndverðu siðast-
liðnu vori fór að tala allákveðið
gegn Mussolini og skipulagi fas-
cismans. Hann sagði m. a. að svo
litla virðingu bæri Ajussolini fyrir
stjórnarskipulagi landsins og lög-
um, að hann hefði lýst því yfir, að
hann mundi sitja við völd með her-
styrk, þó hann biði lægra hlut við
kosningar. Matteotti var þó ekki
sá eini, sem rikið hafði til andmæla
gegn stjórninni. Einhver hinn
helsti og áhrifaríkasti blaðamaður
landsins, sem sje Albertini rit-
stjóri Corriere della sera í Milano,
hafði mælt svo berlega á móti fas-
cistum fyrir kosningarnar, að einn
af helstu vinum Mussolini, Cesare
Rossi, blaðastjóri ríkisins, sagði .
að við slíkan mann yrði ekki talað
öðru máli, en því sem skamm-
byssur töluðu. Ekki var þó reynt
að hefta beinlínis blað Albertinis,
enda var sagt, að alt hefði verið
tilbúið til þess að halda útgáfunni
áfram í Sviss, þó hún yrði bönnuð
í Ítalíu. þó var hagur Albertinis
allur í óvissu og biði menn þess
með allmikilli eftirvæntingu, að
þingið kæmi saman 12. júní s. 1.
Matteotti var nú viðurkendur einn
helsti leiðtogi stjórnarandstæðinga
og var búist við því, að hann
mundi aftur rísa upp í þinginu til
mótmæla. En tveimur dögum áð-
ur en þingið átti að koma saman,
var Matteotti tekinn ránshendi á
götu, kastað inn í bifreið og ekið
burtu með hann úr bænum og þar
var hann myrtur. Bifreiðin kom
aftur til bæjarins blóði stokkin, en
líkami Matteottis fanst ekki og
var ýmsum getum að því leitt
hvað af honum hefði orðið. En
við rannsóknir, sem fram fóru eft-
ir á, þótti það koma í ljós, að hon-
um mundi hafa verið misþyrmt
hræðilega. Aðalmaðurinn er talinn
vera maður að nafni Dumini,
kunnur fascisti, sem samkvæmt
eigin játningu á að hafa fram-
kvæmt 11 samskonar verk. það
hefir þó ekki sannast hverjir ver-
ið hafi hinir eiginlegu hvatamenn
morðsins. En grunurinn hefir fall-
ið aðallega á Filipelli, ritstjóra að-
almálgagns fascista, Corriere
ítaliano, og Rossi þann, sem fyr
er nefndur og De Bono hershöfð-
ingja. Alls voru 18 fascistar tekn-
ir fastir út af þessum málum, því
gremja almennings var svo megn
og ákveðin, að Mussolini ljet fara
fram rannsókn á málinu, en bar
annars af sjer sjálfum alla hlut-
deild í málinu og þóttist ekki vita
hvernig því væri varið, og komst
jafnvel einu sinni svo merkilega að
orði í þingræðu um þetta, að hann
vonaði að „signor Matteotti yrðí
bráðum fær um að koma aftur á
þingfundi“. Ekki urðu andstæðing-
arnir þó ánægðir með þetta og
varð það til þess að þeir neituðu
að taka þátt í þingstörfum uns
málin væru betur rannsökuð. Ann-
rrs varð það aftur senator Albert-
ini, sem svaraði þessari ræðu
Mussolini og vakti sú ræða mjög
mikla athygli, því svo berort og
djarflega þótti mönnum ekki lengi
hafa verið talað á þingi Itala.
Albertini fordæmdi alveg þá
stjórnmálastefnu, sem reyndi að
hefja einn mann eða einn flokk til
þess að verða frelsara landsins og
gefa honum óskorað vald til þess
að neita öllum rjetti og allri gagn-
rýni. Slík tilraun er tilraun til þess
að fangelsa frelsi og samvitsku
þjóðarinnar og kæfa alt heilbrigt
opinbert líf. Og hverjir höfðu orð-
ið ávextir fascismans, þegar frá
væri skilin sú regla sem á hefði
komist í ýmsum skipulagsmálum
hins ytra lífs? Ríkti rjettlætið í
landinu? Væri hegnt fyrir lögbrot-
in? Nei — nauðung og valdi væri
alstaðar beitt. Morð og misþyrm-
ingar ættu sjer stað. Sjálfsforræði
og rjettur væri brotið á bak aftur
af stjórnarfulltrúum sem misbeittu
valdi sínu. Stjórnmálalífið væri
eitrað og gerspilt. Stjórnin sjálf
ljeti þetta alt ýmist afskiftaiaust,
eða jafnvel ýtti undir það. þó rjett
urinn til andmæla og gagnrýni ætti
að heita til í orði kveðnu, væri
flokkseinveldið þó svo magnað, að
á borði væru allir kúgaðir undir
eina og sömu skoðunina — ekkert
væri rjett nema það sem fascistar
vildu. Og þó sumir leiðtogarnir
hjeldu þessu sjálfsagt fram í fullri
trú og góðri, væru þeir þó ekki
síður margir til, sem notuðu fas-
cismann og kenningar hans aðeins
eins og skykkjufald til að skjóta
undir óheiðarleik sínum og ofbeldi.
Glæpir og hryðjuverk fæni fram
átölulaust. Andi þjóðarinnar sýkt-
ist og spiltist, og það væri fyrst og
fremst skipulag fascismans og það
andrúmsloft sem hann hefði skap-
að, sem sök ætti á þessu — and-
rúmsloft valdboðsins og kúgunar-
innar og þeir menn sem komið
hefðu því á, ættu allir sök á morð-
um þeim, sem drýgð hefðu verið.
— Albertini lauk ræðu sinni á því,
að spá fascismanum falli. því ekk-
ert kerfi væri eilíft. Stjórnmála-
breytingar eru nauðsynleger og
heilbrigðar. Borgararnir eiga að
hlýða stjórninni og stjórnin á að
hlýða lögunum.
Eftir þetta hafa ýmsir fleiri
orðið til þess að hefja opinber and-
mæli gegn Mussolini-stjórninni,
m. a. Sforza greifi, sem eitt sinn
var utanríkisráðherra Itala. Hann
sagði m. a. í ræðu sinni, að „með
dauða sínum hefði Matteotti sigr-
að“.
Eins og nokkuð má sjá af þessu
eru einhver veðrabrigði að verða í
stjórnmálalífi Ítalíu og hefir fas-
cisminn ekki áður staðið svo höll-
um fæti sem nú, hvað sem úr verð-
ur. Til bráðabirgða að minsta
kosti, var gerð breyting nokkur á
stjórninni, en Mussolini situr enn
við stýrið.
---o---
Heimsflugíð.
í’lugmennirnir hafa dvalið hjer
í bænum síðan þeir komu úr
Hornafirðinum, 5. þ. m. og einnig
hafa legið hjer inni 4 af herskip-
um þeim, sem Bandaríkjastjórn
hefir gert út þeim til aðstoðar.
Hafa því amerískir dátar og liðs-
foringjar verið mikið á ferli hjer
um bæinn þessa dagana, og flug-
vjel frá öðru herskipinu oft verið
á sveimi hjer yfir bænum og ná-
grenninu. Foringjum herskipanna
hefir landstjórnin boðið til þing-
valla og þegið boð úti í skipum
þeirra.
Ekki mun enn ákveðið, hvenær
flugmennirnir leggi á stað hjeðan.
En í fyrradag kom loftskeyti frá
Bandaríkjaherskipinu, Raleigh,
sem er vestur undir Grænlandi og
á að vera á verði fyrir flugmenn-
ina þar, og segir þar að græn-
landsfai’ið, Gertrud Rask, sem
flytja átti ýmislegt fyrir flug-
mennina til Angmagsalik á Græn-
landi og fast hafði orðið í ís þar
úti fyrir, sje nú kolalaust og þurfi
250 smál. kola til þess að komast
inn til Angmagsalik. Var togarinn
Kári fenginn hjer í gær til þess að
leggja á stað vestur þangað með
kolin.
f fyrrakvöld kom hingað með
enskum botnvörpungi ítalskur. flug
maður, Marescalchi að nafni, og
sagði að ítalski flugmaðurinn Lo-
catelli, sem ætlar að fljúga vestur
um haf, sömu leiðina og Banda-
ríkjamennirnir, væri nú kominn til
Stromnes í Orkneyjum og mundi
fljúga þaðan í dag beina leið til
Reykjavíkur. Eru fjórir menn í
flugvjel hans, en Marescalchi var
sá fimti. ftalska stjórnin kostar
þessa fhigferð og er ítalskt her-
skip, sem Mirabello heitir, á flakki
hjer milli Færeyja og íslands
þessa dagana, til þess að aðstoða
flugmennina, ef með skyldi þurfa.
— Síðustu fregnir segja, að ef til
vill fljúgi ítalinn ekki beint hing-
að frá Orkneyjum, heldur til
Hornafjarðar, <úns og Bandaríkja-
mennirnir.
----o---
Svar.
í 42. blaði Lögrjettu frá 15. þ.
m. er athugasemd út af skýrslu
minni um skólann hjá mjer á
Hesti, eftir G. A. Sveinsson, nú-
verandi skólastjóra á Hvítárbakka.
Gerist hann þar málsvari, að hann
segir, ísl. kennarastjettarinnar.
þó skilst mjer, að það sje alveg
prívat, en ekki samkvæmt neinu
allsherjarumboði.
Með miklu lofi um áhuga minn
á unglingafræðslu byrjar hann
grein sína, en hökufeitur á jeg þó
ví$t ekki að verða af því lofi, því
að skýrslu mína um skóla minn
telur hann skrum síðar í grein
sinni, og þykist tala þar fyrir
munn annara og líklega síns líka,
því að áhuga virðist hann hafa á
að reyna að færa rök að því, að svo
sje. En minna vil jeg háttv. skóla-
stjórann á það, að hann sneiðir þar
engu síður að herra kennara og
ritstjóra Gunnlaugi Björnssyni, er
var við próf hjá mjer í vor og gaf
vottorð um skólastarfsemi mína
síðastliðinn vetur. En hann er
reyndur sem góður kennari, hefir
kennaraskólamentun og kynst sjer
staklega ágætis lýðháskólum bæði
í Noregi og Danmörku.
1 rökum sínum gerir svo skóla-
stjóri G. A. Sveinsson tilraun til
að sýna fram á, að Hvítárbakka-
skólinn sje lífinu nær en skóli
minn, af því að þar sje reiknings-
kensla meiri en hjá mjer. Jeg er
þeirrar skoðunar, að reikningur og
stærðafræði sje teoretisk náms-
grein en ekki sjerlega lífræn. Eða
hvaða andlega vakningu . getur
skólastjórinn bent á í sambandi við
stærðfræðinám ? þá bendir hann á,
að náttúrusaga sje ekki kend á
Hesti („sbr. skýrslu sjera E. A. í
Eimreiðinni“). En skólastjóri
Ilvítárbakkaskólans virðist hafa
verið hálfgert viðutan, þegar hann
skrifar þetta. Jeg hef enga skýrslu
um skóla minn skrifað í Eimreið-
ina. En varla mun skólastjórinn
geta talið það skrum af mjer, þó
að Eimreiðin hafi veitt mjer verð-
laun fyrir svar á verðlaunaspurn-
mgu sinni: Hvað skortir íslensku
þjóðina mest? það stutta svar er
alt sem jeg hef í Eimreiðina rit-
að; en í því svari lagði jeg raunar
enga áherslu á aukna stærðfræði-
kenslu í skólum vorum, aukna nátt-
úrusögukenslu nefndi jeg þar ekki
heldur.
En nú ætla jeg að vera svo vænn
að gera ráð fyrir, að hann eigi við
skýrslu mína í Lögrjettu. Satt er
það, að náttúrusaga var ekki kend
hjá mjer, af því að jeg taldi sið-
fræði og uppeldisfræði, sálarfræði
og bókmentasögu nær manneðlinu
og því „lííinu“, heldur en náttúru-
sógu. Hygg jeg, að fleiri verði
mjer sammála um það, að kenna
hinar fyrnefndu greinir við and-
ann en náttúrusögu viö efnið. Og
skóla minn þykir mjer heiður að
kenna fremur við andann en efnið.
þá vill skólastjórinn gera mikið
úr því mínum skóla til foráttu, að
ekki sje kend þar þjóðfjelags-
fræði. En spyrja vil jeg hann að
því, hvort að hún eigi ekki frek-
ast heima sem einn þáttur í alm.
mannkynssögu. Mín skoðun er sú,
og ljet jeg hana því eiga þar heima.
Skólastjórinn spyr að því, hvað
jeg eigi við, er jeg tali um náms-
greinar, sem ekki hafi verið kend-
ar við alþýðu- og unglingaskóla
hjer á landi áður, nema að nokkru
leyti við Hvítárbakkaskólann með-
an jeg veitti honum forstöðu og
síðan sjeu að mestu gerðar útiægar
þaðan. „Og hví kendi hann þær
ekki að öllu leyti eins á Hvítár-
bakka meðan hann var þar, og nú
á Hesti?“ spyr hann og þykist
undrast stórlega.
1 Mentamálanefndaráliti IV, bls.
19 stendur: „Um siðfræðina með
sjerstakri áherslu á sjálfsuppeldi
skal það tekið fram, að hún hefir
síðasta ár verið kend í Hvítár-
bakkaskólanum og átt þar mÍKlum
vinsældum að fagna“. Á þetta vil
jeg benda G. A. Sveinssyni skóla-
stjóra. Engan annan skóla nefnir
mentamálanefnd, er kent hafi sið-
fræði og uppeldisfræði. þá var jeg
skólastjóri á Hvítárbakka, og vil
bæta því við, að hin lofsamlegu
ummæli um árangurinn og vin-
sældirnar er ekki hafður eftir mjer
svo að núverandi Hvítárbakka-
skólastjóri getur ekki heimfært
þetta undir „einkunnar“-orð sitt:
„skrum“.
þá kendi jeg og sálarfræði síð-
asta ár mitt á Hvítárbakka og
sagði nemöndum einnig frá æfi og
helstu skáldverkum Ibsens. Er því
að minsta kosti hægt að segja, að
jeg hafi kent þar brot úr bók-
mentasögu. — Nei, þessar náms-
greinar voru ekki kendar síðastlið-
inn vetur á Hvítárbakka, og jeg lít
svo á, að fremur sje tilhneiging í
þá átt að færa alþýðuskólana hjer
heima í gagnfræðaskólaform. En
jeg er svarinn óvinur þeirrar
stefnu. — En segja vil jeg skóla-
stjóranum út af undrunarspurn-
ingu hans, sem jeg tilfærði hjer
að framan, að jeg tel mig ekki svo
fullþroska, að jeg geti ekki verið
að læra og með auknum þroska og
þroskaviðleitni er ekki undarlegt,
þótt jafnvel hið sama kenslulag
sje ekki notað ár og síð. En líka
vil jeg í þessu sambandi fræða
skólastjórann um það, að sálar-
fræði og bókmentasöguna tók jeg
upp við Hvítárbakkaskólann eftir
kynningu mína á alþýðuskólastarf-
seminni í Sigtúnum. Og nú verður
hann að fyrirgefa þó að jeg gefi
meiri gaum að skólastarfsemi
Fch.A4.al0u.