Lögrétta - 02.09.1924, Qupperneq 3

LÖGRJBTTA
3
standa um þá menn sem höfðu orð-
ið fyrri en hann til að sjá það, að
þessi embætti eiga ekki heima við
þann háskóla, sem oss hentar að
halda uppi að svo stöddu.
Tillagan hefur þann mikla kost,
að hún girðir fyrir endurtekningu
á því, að kennaraembætti verði
stofnuð við háskólann, í fræðum,
sem vjer hvorki þurfum nje getum
haldið uppi háskólakenslu í.
Niðurl.
----o-----
Bóki
entír.
Ljóðmæli eftir Ólínu
og Herdísi Andrjesdæt-
ur. Reykjavík. — Gut-
enberg 1924.
iVlerkiiegt tákn er þessi bók, og
ekki síst um mátt góðs ætternis.
Hjer koma í'ram á sjónarsviðið
tvær systur, tvíburar, báðar gædd-
ar óvenjuiegri skáldgáíu og systra-
svipurinn auðsýnn, þó að hvor hafi
sín persónueinkenni. pær eru kyn-
borin skáld: Matthías Jochumsson
og þær að öörum og þriðja og frú
Theodora Thoroddsen og þær lika
að öðrum og þriðja. En braglist
þeirra og meðferðir ailar eru og
ættaðar sem best, því aö þarna eru
silfurstrengir íslenskra þuiuijóða
og rímnahátta skildir svo sem best
má verða og slegnir af kvenlegum
þýðleik. Undarlegt er um það að
hugsa, að svona skáldkonur komast
á sjötugs aldur án þess að aðrir en
nánustu vinir þeirra og kunningj-
ar viti, hvaða guðsgáfur þær hafa
meðferðis, og svo mikið er yíirlæt-
isleysið, að þær fyrst nú fyrir þrá-
beiðni vinkonu sinnar láta tilleið-
ast að skrifa ljóðmæli sín upp eða
lofa að skrifa þau eítir sjer, og
gefa þau út. Rík má sú þjóð vera
af gáfum, er þykist hafa efni á því
að láta svona skáldkonur sitja und-
ir mælikeri hversdagsstritsins alla
æfi í stað þess að lyí'ta þeim á gull-
stóli samúðar og hjálpar og biðja
þær að gleðja alla aiþýðu manna
með því að kveða henni kvæðin sín
og segja henni sögur til dægra-
styttingar — því að þær kunna líka
fjölda sagna og segja þær allra
manna best. Og þó að systurnar
mundu að líkindum sjálfar svara
líkt og söngvarinn í kvæðiGoethes:
Eg kvað sem fuglinn kveður sá,
er kyrrum býr i skógum;
það ljóð, sem brjósti líður frá,
mig launar gæðum nógum,
þá er sárt að hugsa um öll óortu
kvæðin, sem önnin hefir byrgt í
barmi þeirra og ekki slept út í ljós-
ið og lífið, því að enginn efi er á
því, að þarna er svo auðug skáld-
gáfa að nógu hefði verið af að taka,
ef lífskjörin hefðu leyft, enda eru
sum bestu kvæðin frá síðustu ár-
unum.
Fyrstu 116 blaðsíður bókarinnar
eru ljóð ólínu. þá eru nokkrar blað-
síður í samlögum og loks ljóð Her-
dísar, 44 blaðsíður. Ljóð Ólínu
byrja með nokkrum þulum og
skarta þær vel við hliðina á hinum
mörgu fögru þulum, er skáldkonur
vorar — fyrst og fremst frú Theó-
dóra Thoroddsen — hafa auðgað
íslenskar bókmentir með, síðan
Hulda hóf sinn fagra forsöng á
þeim nótum. f höndum Ólínu verð-
ur hljómgrunnur þulunnar furðu-
lega næmur og fjölraddaður. þar
ómar djúp-vitska æfintýranna með
útsýn inn í afdali sárrar reynslu;
þar hljóma spakmæli, mælt af
munni fram svo einfaldlega, að
börnin skilji, og í þulunni „Gekk
eg upp á gullskærum móður minn-
ar“ niða djúpar lindir lífsreyns-
unnar með svo margvíslegu geisla-
gliti, að leitun er á annari eins sál-
arsögu í litlu ljóði. þrjú erfiljóð
eða minningarljóð um vini sína
hefir Ólína ort, öll óvanaleg og
gullfalleg: um þórð lækni Pálsson,
með þululagi, um Einar Jochums-
son frænda sinn og loks um Hannes
Hannesson dalaskáld. Er víst óhætt
að segja að fegri blómvöndur hefir
aldrei verið lagður á leiði íslenskra
förumanna en þessar vísur um
Hannes gamla. En jeg ætla ekki
hjer að telja upp margt af ein-
stökum kvæðum eða lýsa þeim,
enda þurfa þau engra skýringa við
og jeg vona að alþýða manna hafi
vit á að ná sjer í bókina og lesa
hana sjálf. þó get jeg ekki stilt
mig um að minna á Breiðfirðinga-
vísurnar, sem mjer þótti svo mik-
ill fengur að fá í „Ilafrænu". þær
geta verið þeim, er þær hafa sjeð,
bending um, hvernig kvæði hjer
eru á ferð. 1 Hafrænu geta menn
iíka sjeð sýnishorn af kvæðum
Herdísar, svo sem vísurnar „Ein á
báti“, sem fyrst voru prentaðar í
Skírni og jeg þá fekk þakkir fyrir
að flytja. Herdís yrkir oftast undir
rímnalögum og skeikar ekki brag-
fimin:
þegar margt vill móti ganga,
mæða treinist flest.
Til að stytta stundir langar
stakan reynist best,
kveður hún. En henni lætur líka
vel að yrkja undir öðrum háttum.
Jeg tek t. d. úr fyrsta ljóðinu:
En hver hefir ýtt mjer út á gljána,
á sem hvergi festi eg tána?
Jeg hjelt að veðrið væri að skána
og vægri seinni parturinn,
því nógu þótti mjer þungbær hinn.
Seint vill vora, seint vill hlána,
svefninum verð jeg fegin.
En býður þá nokkuð betra
hinumegin ?
þetta er gott sýnishom af orð-
bragðinu, sem er bæði ramm-alþýð-
legt og kann að flytja tvær sögur
í senn — þarna t. d. veðurlýsing
og æfisögu.
Inndælar eru vísur Ólínu til fer-
skeytlunnar.
Jeg má til að sýna þessar:
þjáði þig aldrei ánauð neins
útlends valds í leynum.
þú hefur haldið ávalt éins
íslands faldi hi*einum.
ísaspöng af andans hyl
íslands söngvar þýða.
Kalt er öngvum komnum til
kvæða Lönguhlíða
þar er angan hátts og hljóm-s,
hlíðin fang þjer breiðir.
En upp að vanga blaðs og blóms
brattar og strangar leiðir.
þó sumum háum lítist lág
leið þín ná þeir hvergi,
en standa hjá er stiklarðu á
stuðla háu bergi.
Frágangur bókarinnar er hinn
snotrasti. Framan á kápunni er
mynd eftir Samúel Eggertsson af
æskustöðvum systranna, í Flatey
á Breiðafirði. Bókin fæst annað-
hvort hjá frú Guðrúnu Erlingsson
þingholtsstræti 33, Rvík, eða Ól-
ínu Andrjesdóttur Bragagötu 28,
Rvík og verður send gegn póst-
kröfu til manna út um land og
kostar 6 krónur, auk burðareyri
(40 aurar).
Mjer finst sjálfsagt, að syst-
urnar fyrir þessi Ljóðmæli fái í
viðurkenningarskyni veitingu af
því fje, sem veitt er á fjárlögun-
um til skálda og listamanna. Og
rjeði jeg yfir ríkissjóðnum, þá
skyldi jeg ekki hika við að veita
þeim frænkunum þremur, frú
Theódóru Thoroddsen og systrun-
um, ríflegan lífeyri, svo að þær
gætu það sem eftir er æfinnar gef-
ið sig eingöngu við ritstörfum.
Með þeim hætti auðgaðist þjóðin
af fögrum ljóðum og sögum, og
þjóðlegum fróðleik, sem þær
frænkur allar eiga gnótt af. Svo
mikil skuld er íslensku kvenþjóð-
inni ógoldin fyrir það, sem hún
hefir hlynt að helgum aringlæðum
íslenskrar menningar, að slík fjár-
veiting til þessara ágætu fulltrúa
íslenskra kvenna á bókmentaþingi
þjóðarinnar væri lágar rentur.
26. ágúst 1924
Guðm. Finnbogason.
Heilbrigðismál.
Frh. H.
þeir menn útlendir, sem einna
mest hafa látið til sín taka um
þessi mál og vilja fá lögboðna
kenslu í heilbrigðismálum í hverj-
um skóla, benda sjerstaklega á þá
nauðsyn, að hverjum einstaklingi
verði það ljóst, að það er blátt
áfram siðferðileg skylda hvers
eins, að gera sitt til þess að við-
halda heilsu sinni sjálfs sín vegna,
ættmanna sinna og allra aðstand-
enda, og eins vegna f j elagsheildar-
innar, sveitarfjelagsins eða bæjar-
fjelagsins og þjóðfjelagsins í heild
sinni. Skaparinn hefir sem sje alls
ekki ætlast til að vjer þiggjum líf-
ið svo sem sjálfsagða gjöf, sem
fara megi með hvemig sem hver
vill, og það að ósekju. þetta er svo
langt frá rjettri hugsun, eins og
austrið er vestrinu. Að spilla
heilsu sinni er blátt áfram synd-
samlegt; þegar þetta er orðið al-
ment viðurkent, og ef til vill þá
fyrst, munu menn kunna að meta
uppeldi ungmennanna að líkaman-
um til eins og það er vert“ (Her-
bert Spencer, um uppeldi barna og
unglinga). Lífsskilyrði hverrar
fjölskyldu, lífsskilyrði þeirra, sem
oss eru nánastir, og lífsskilyrði eft-
irkomendanna, byggit einmitt á
þessu lögmáli, að hverjum einasta
nanni ber að fara vel með heilsu
sína og kynna sjer sem best það
lögmál, sem náttúran hefir skap-
að og skilorðsbundið fyrir vellíðan
einstaklingsins. Alt í náttúrunni er
eiginlega lögbundið; fari eitthvað
aflaga, hefnir það sín á einhvern
hátt. Líkama mannsins hefir oft
verið líkt við vjel, og er vel til
fundið. Bili einhver einstakur part-
ur úr vjelinni eða sje ofboðið á ein-
hvern hátt, þá kemur sú bilun fram
í allri vjelinni: hún getur ekki
unnið starf sitt eins og áður; sömu
lögum lýtur líkami vor: sýkist eitt-
hvert líffærið, verður líkaminn
óstarfhæfur að meira eða minna
leyti, þar til úr er bætt. Um þjóð-
fjelagsheildina gegnir öllu hinu
sama: sýkist einstaklingurinn,
verður einhver að taka að sjer hans
starf, en getur þó ekki bætt því á
sig án þess að það komi niður á því
verki, sem honum var áður ætlað.
Einstaklings-heilbrigðin verður
þannig að heilbrigði þjóðfjelags-
ins, og að þessari þjóðfjelags-
heilbrigði er hver einstaklingur
skyldugur að vinna. þetta sjest
best af dæmi: þegar farsóttir
ganga, hlífa þær hvorki háum nje
lágum, koma oftast jafnt í kon-
ungshallir sem í kotungshreysi.
Frægur þýskur heilbrigðisfræðing-
ur, sem oft þótti orðheppinn, líkti
þessari jörð okkar við stórt far-
þegaskip, hlaðið fólki, á ferð milli
landa; farist skipið í hafi, drukna
jafnt þeir, sem eru á 1. farrými og
eta 5 eða 6 rjetti matar til máltíð-
ar og svala sjer á kampavíni á eft-
ir, eins og hinir, sem eru á 3. far-
rými við fátæklegan kost.
Nei, það hefir, eins og áður var
sagt, ekki skort hvatningarorð til
þjóðanna um að taka sjer fram í
öllum heilbrigðismálum, fara vel
með heilsu sma o. s. frv. Margar
hinar ágætustu ntgerðir um þessi
efni hafa verið samdar með helstu
menningarþjóðunum, og ýmist út-
býtt alveg gefins meðal almenn-
ings eða seldar með afarlágu verði.
Með þessum brýningum hefir
sjálfsagt eitthvað unnist á, en ekki
hafa þær þótt einhlítar nje óðvirk-
ar. Hafa því til árjettingar verið
stofnuð ótal fjelög, bæði stærri og
smærri, þessu máli til eflingar
(sveitafjelög, sýslufjelög, lands-
fjórðungafjelög og allsherjarfje-
lög). Er þá ýmist, að slík fjelög
hafi haft að viðfangsefni alla heil-
brigði, alment, eða þá tekið fyrir
einhverjar sjerstakar greinir í
heilbrigðismálum, t. d. ungbarna-
meðferð, eftirlit og umsjá með
sængurkonum eða þvíl. Eitthvað
hjálpar þetta alt saman, efalaust,
og góðra gjalda verðar eru að
sjálfsögðu allar slíkar tilraunir. En
þetta hafa nú mestu menningar-
þjóðir heimsins verið að reyna í
sjálfsagt hálfa öld eða lengur, en
eru ekki ánægðar með árangurinn.
„Við verðum að gera eitthvað
meira“, segja helstu uppeldisfræð-
ingar þessara þjóða. — þeir hafa
ekki sjeð annað ráð betra en að
láta kenna heilsufræði í öllum
skólum, eða sem flestum, þar sem
því verður við komið, og helstu at-
riðin í fræðunum um farsóttir,
smitvegi og sóttvarnir. Flestir
vilja bæta hjer við kenslu: „Hjálp
í viðlögum“, eða „First aid“, sem
Englendingar kalla (Nödhjælp á
dönsku), og telja margir það alveg
nauðsynlegt, og það í löndum, þar
sem ekki er nándar nærri eins
strjálbygt og hjer.
þessi kensla í heilbrigðisfræðum
og hjúkrunarfræði hefir nú farið
fram í menningarlöndunum helstu,
Englandi og þýskalandi, um meira
en tug ára, en hefir ekki verið lög-
boðin skyldunámsgrein, heldur að-
eins kend í stærri barnaskólum,
þar sem tök hafa verið á kensl-
unni. Á Stóra-Bretlandi ráða skóla-
nefndir að mestu hvort þær treyst-
því, að andi drottins mundi vera
söfnuðum landsins fremur nálæg-
ur en ella.
En það er ekki einungis safnað-
arsöngurinn, sálmasöngurinn, sem
þarf að vekja upp. það er einnig
almennur kvæðasöngur, alþýðu-
söngur í orðsins venjulegu merk-
ingu. Við eigum fjölda af fögrum
ættjarðarljóðum, sem þrungin eru
af fögrum hugsunum, sem eiga
erindi til hvers einasta manns. Og
ástina til ættjarðarinnar þarf að
vekja, sterka og innilega.
Svo er söngurinn sjálfur (músík-
in). Hann þarf að verða fólksins
eign, meir en verið hefir, fagrir
söngvar, sem gleðja hugann og
glæða fegurðartilfinninguna. Um
leið og söngurinn glæðist, vaknar
margt göfugt og gott í mannssál-
inni, sem síðan verður að ómetan-
legri hjálp í lífinu sjálfu og ber
ávöxt, jafnvel hundraðfaldan.
Söngurinn er ein af veglegustu
guðs gjöfum. Hversvegna ekki að
gera fólkið alt hluttakandi í þeirri
dýrmætu gjöf? Almennur safnað-
arsöngur mundi ýta undir þetta.
Hann mundi vekja virðingu fyrir
músíkinni sjálfri og er oss flestum
ljóst, hver menningaráhrif hún
ætti að geta haft og siðbætandi, og
siðfágandi áhrif um leið.
Enn vil jeg benda á eitt. Vendist
fólkið á að hafa með sjer bækur í
kirkju og syngja þar bæði sálmana
og safnaðarsvörin, mundi mega
hætta að kvarta yfir því, að kirkj-
urnar stæðu tómar á þeim tímum,
er messa er boðuð. Kirkjurnar
yrðu blátt áfram kærustu húsin
um land alt. Og það á takmarkið
að verða, samanber orðin: Mitt hús
er bænahús. Drag skó þína af fót-
um þjer, því sá staður, sem þú
stendur á, er heilög jörð.
þá mundi hætt að ámæla prest-
unum fyrir áhugaleysi og kirkj-
unni fyrir áhrifaleysi, eins og ein-
att hefir hvorttveggja mátt heyra.
En um leið og kirkjurnar stæðu
ekki lengur tómar, heldur þjett-
skipað þar á bekki eftir ástæðum,
mundi ótal margt breytast stór-
kostlega til batnaðar. Stjettarígur,
þessi ólyfjan í þjóðfjelaginu,
mundi hverfa, óvildin meðal fólks
minka, samvinnan mundi ganga
greiðara, atvinnuvegirnir mundu
blessast og blómgast betur, fólkið
mundi alment verða ánægðara með
sín kjör, af þeirri einföldu megin-
ástæðu, að gefinn var betur gaum-
ur að heilögu orði drottins og því
fremur leyft að vinna sitt ómetan-
lega, blessunarríka starf í hjörtum
og lífi hinna einstöku manna.
Kærleikshugann vantar nógu
mikinn. þessvegna eru endalausir
áfellisdómar. þessvegna er sundr-
ungin í margskonar fjelagsskap,
sem leiðir af sjer endalaus vand-
ræði, þessvegna hugsunarleysið,
sem einatt er ekki annað en kæru-
leysi. þessvegna er margt og
margt, sem bæði tefur fyrir og
blátt áfram tálmar beint tíman-
legum framförum og menningar-
þroska.
Safnaðarsöngurinn og einlæg
rækt við heilagt orð drottins á að
bæta þessi mein, og þó að jeg lifi
það ekki, að þessar hugsjónir ræt-
ist, þá get jeg fullvissað yður um
það, að hjálpin kemur þó síðar eft-
ir þessari einföldu leið. Og þá ör-
uggu trú á jeg til guðs, að ein-
hverjir góðir og hæfir menn vek-
ist upp, sem betur og innilegar geti
látið til sín heyra en jeg, til þess
að tala þessu máli og blása lifandi
anda áhugans í sálir allra presta
landsins og síðan allra lands-
manna. Og verði það nú ekki prest-
ur, þá verður það fyrir víst einhver
annar maður eða einhverjir aðnr.
En svo gott tækifæri mega prest-
amir ekki láta ganga sjer úr greip-
um. það væri gáleysi.
Jeg leyfi mjer nú enn á ný að
skora á alla presta landsins að
’sinna þessu máli með lífi og sál.
Jeg leyfi mjer að skora á þá að
reyna að innræta hjá öðrum þann
áhuga, sem þörf er á. Jeg get
raunar sagt þeim, að þeir mega
búast við því, að verða fyrir mörg-
um vonbrigðum, þegar þeir jafn-
vel þurfa að ganga eftir vinum
sínum, en sigurinn mun þó hafast
að lokum.
þeir munu þurfa að taka á allri
sinni þolinmæði, en verðum við
ekki ávalt að taka á þolinmæðinni,
ef við viljum koma einhverju góðu
til leiðar?
I þessu sambandi langar mig að
minna ykkur á það, á hvern hátt
kanverska konan fjekk bæn-
heyrslu. það var með þessu
þrennu: bæn, bið og baráttu.
Bæninni verðum við að beita
bæði við guð og menn. Við eigum
aldrei að telja okkur ofgóða til
þess að lítillækka okkur sjálfa, svo
við getum hafið aðra hærra. Eftir
biðina, biðina í baráttu, í þolin-
mæði og þrautsegju, kemur að
lokum bænheyrslan og hún kemur
smámsaman. Og hún er viss að
lokum.
En mikið er í aðra hönd. Meiri
virðing almennings og elska hans
til drottins sjálfs, meiri lifandi
áhugi sjálfs sín fyrir málefni hans
og án alls efa þökk og vinátta
margra góðra manna. Og hverjum
presti ætti ekki hvað síst að vera
fengur í, að ávinna sjer elsku safn-
aðar síns; með því móti getur hann
fremur vænst að vinna drottins
málefni gagn.
Jeg bið ykkur nú að taka þann
ásetning að vinna fyrir þetta nauð-
synjamál, sem vera má, að sje
mesta stórmálið með vorri þjóð.
það er skilyrði þess, að önnur
merkileg mál nái fram að ganga.
Hjer eiga prestar landsins að
vera forgöngumenn, eins og þeir
einatt hafa verið landi voru til
viðreisnar.
Jeg þakka fyrirfram öllum
þeim, sem vilja sinna þessu máli
og fullvissa þá um, að þess mun
þá aldrei iðra.
Verum því samtaka, kærir vinir
og bræður, og notum einfalt ráð
til þess að blása lífsanda elskunn-
ar og trúarinnar í líf og hjörtu
safnaða vorra, í líf ástvina vorra
og bestu vina vorra fyrir utan vort
eiginlega ástvinasvið.
Lifum og iðjum í þeirri trú, að
hann sem við höfum lofað að helga
starfið, blessi oss í því og með
þeirri von, að einhverja höfum
vjer leitt til hans og inn til ljóss-
ins og lífsins, þessa heims og ann-
ars.
Treystum því, að þó við sáum í
veikleika, sje hans mátturinn og
dýrðin að eilífu. Treystum því, að
hann gefi ávöxtinn, sem er lífið
í nafni hans, bæði þessa heims og
annars.
-----o----