Lögrétta

Tölublað

Lögrétta - 09.09.1924, Blaðsíða 4

Lögrétta - 09.09.1924, Blaðsíða 4
4 LÖGRJETTA á gerfifœðu (en svo er kölluð öll fæða önnur en brjóstamjólkin). 4. Næring ungbarna (frh.). Matar- hæfi barna til 2 óra aldurs og þaðan af ófram. Barnamjöl og þessháttar gerfifæða, samsetning hennar og nær- ingargildi. Hverskonar næringu beri að forðast. Meltingarólag og orsakir þess. Hættan af notkun allra deyfandi lyfja við böm. 5. Almenn hjúkrun og hirðing. Svefn. Hættan á að mæður kæfi börn óvait. ef þau so'fft hjó þeim (leggist of- an ó þau óviljandi). Rúm barnsins (lýsing á hvernig það ó að vera). Sýnt hvernig barn er tekið upp o? hvemig það er borið. Hryggskekkja. Hreyfing nauðsynleg börnum (spark, sprikl). Barni kent að ganga. Hreint loft. Sólskin. Hiti. 6. Almenn hjúkrun og hirðing (frh.). Hver eru einkenni þess, að barn sje heilbrigt. Vöxtur ungbarna og öll framför. Sjúkdómseinkenni. Vanskapn aður ýmiskonar. — Beinkröm (helstu orsakir og lýsing). Hvenær ó að sækjá lækni? Hættan við skottulækningar. Framh. Gamall læknir. Brjefkafli úr Strandasýslu. Fyrst er þá að minnast á veðr- áttuna. Síðastliðinn vetur var einn gjafafrekasti, sem komið hef- ir í íslausum árum, um miðbik sýslunnar. þar sem útheysskapur var með rýrasta móti í fyrra sum- ar, þá gáfust hey upp að mestu. Hjálpaði best að margir áttu fyrn- ingar frá hinum góða vetri í fyrra. Skepnur gengu vel undan og lambahöld hvarvetna góð. Menn minnast ekki þeirra erfiðleika, sem alt vetrarfar bakar, þegar hægt er að sleppa skepnum í góðu ásig- komulagi út á vorgróðurinn, þó oft verði sú raun löng og torsótt. Ásetningur er líka farinn að verða svo góður, að víðast hjer hafa menn lítið af fóðurskorti að segja, og horfellir þekkist ekki; er þar með stigið stórt og happadrjúgt spor á braut landbúnaðarins. Vant- ar bara að auka ræktaða landið, svo hægt væri að afla fóðursins með minni erfiðleikum. Svo mátti heita, að aldrei kæmi regnskúr alt vorið, sífeldir þurkar og kuldar. Tún því mikið kalin og töðufengur manna því með allra minsta móti, gengur næst sumr- inu 1918. Útengi nú farið að spretta, svo nálgast mun meðallag. Með slættinum, sem alment byrj- aði kringum 20. júlí, brá til vot- viðra, svo töður náðust ekki al- gerlega fyr en undir miðjan ágúst. En frátafasamt við útengjahey- skap meðan töður nást ekki, því víðast er langt til slægna. Veltur nú mikið á, hversu hagstæð verður veðrátta það sem eftir er sláttar. Fiskiafli hefir verið allgóður á Steingrímsfirði og Gjögri, en til- finnanlegur beituskortur, því síld hefir ekki veiðst, þar til nú fyrir stuttu, að farið er að verða vart við hana. Ekki ber á að neinn sje farinn að sækja um Staðarprestakall í Steingrímsfirði; er nú af sem áð- ur var, þegar það var eitt með bestu brauðum landsins talið, og þar sátu prestar og prófastar hver fram af öðrum vel látnir og virt- ir fyrir kennimensku sína, klerk- dóm og skörungsskap. Hvað sem líður launakjörum og erfiðleikum til yfirferðar um sóknirnar, þá er jörðin Staður ein hin allra besta til landbúskapar, sem hjer gerist og liggur mitt í veðursælustu sveitinni, sem hjer gerist norður um. þeir ráðast ekki í það kandídat arnir nú, að taka prestssetrin til ábúðar. Mönnum verður á að spyrja: Hvað verður af öllum guð- fræðingunum, sem útskrifast ? Fjöldi prestakalla standa óveitt. Eru þeir allir að sjá fyrir sálar- heill Reykvíkinga? Eða taka þeir fyrir aðrar stöður eða sýslanir? Til hvers læra þeir þá? þegar þeir ganga út á þessa braut, ætti það að vera þeim ljóst, að tæpast geti þeir allir rækt guðfræðisstarfið í Reykjavík og öðrum kaupstöðum landsins. Kynlegt þykir sumum með þann drátt, sem verður á um veitingu Hólmavíkurlæknishjeraðs.það sýn- ist eins og þeim háu veitingarvöld- um sje á fleiri sviðum gjamt til að hafa „setta menn“ í embætti og sýslanir. þarna sýndist þess þó ekki þörf, þar sem auglýstir eru umsækjendur um hjeraðið. En til hvers er þá verið að draga veiting- una? Gott þykir mörgum til þess að vita, að Kristmundur læknir Guðjónsson er einn meðal um- sækjenda um hjeraðið, því hann er þar að góðu kunnur og hefir al- ment traust manna, sem heppinn læknir, enda er hans mikið vitjað úr Hólmavíkurhjeraði, þaðan, sem hægt er að ná til hans. það er því von margra, að þegar hjeraðið verður veitt, þá muni það verða Kristmundur læknir, sem verður fyrir valinu. Um pólitík er nú litið skrafað, enda strjálir mannfundir, því fast verður að sækja starfið til sjós og lands um þennan tíma. — o------ Advörun. Að gefnu tilefni eru allir þeir, sem trygðir eru í lífsábyrgðarfje- laginu „Danmarku hjer á landi, stranglega mintir á að senda öll ið- gjöld í peningabrjefi beint til fjelagsins sjálfs, en hvorki aflienda nje senda nokkrum hjer á staðnum peningana. Þorvaldur Fálsson, læknir. Aðalumboðsmaður lífsábyrgðarfjel. „Danmarku hjer á landi. Tryggingarstarfsemi í Danmörku. Politiken frá 9. ág. skýrir frá því, að Borgbjerg ráðherra hafi í undirbúningi lög um að ríkið taki að sjer tryggingarstarfsemina í Danmörku. Hann segir, að deila megi um ríkisrekstur á ýmsum sviðum, en á þessu sviði eigi hann við. Tryggingarfjelögin, sem hing- að til hafi verið rekin sem ein- staklingafyrirtæki, hafi gert mikið gagn, einkum að því leyti, að þau hafi gert sjer svo mikið far um, að koma inn í meðvitund almenn- ings, hve tryggingar sjeu nauðsyn legar. En að sínu áliti sje nú þessi starfsemi komin í það horf, að heppilegast sje, að ríkið taki hana að sjer. Ýms vandræði hafi komið fyrir á þessu sviði á síðari árum. En aðalástæðan sje sú, að trygg- ingarnar sjeu miklu dýrari en þær þurfi að vera. Við samsteypu geti mikið sparast til hagsmuna fyrir almenning. Ekki er það ráðið enn, hvort frumvarp stjórnarinnar skuli fara í þá átt, að ríkið taki einkarekstur á tryggingunum, eða að einstaklingafjelögin starfi áfram. þetta ætlar Borgbjerg ráð- herra nefndum þeim að athuga, sem fengið hafa málið til yfirveg- unar. En hann segir, að það sje alls ekki sín hugsun, að ríkið leggi tryggingarfjelögin undir sig þegar í stað og öll í einu, með eignar- námi, heldur hitt, að fjelögin hverfi smátt og smátt inn í ríkis- trygginguna, ef það fyrirkomulag verði valið, að fá ríkinu í hendur einkarjett á tryggingarstarfsem- inni. Og hann neitar því, að hugs- un sín sje, að afla ríkissjóðnum tekna á þennan hátt, en segir, að takmark sitt sje eingöngu það, að gera tryggingarnar ódýrari en þær nú sjeu. Blaðið flytur svo leiðandi grein um málið 11. ágúst, felst að ýmsu leyti á hugmyndina, en bendir á, að varasamt sje að telja það fyrir- fram víst, að ríkið geti rekið starf- semina svo, að tryggingarnar verði ódýrari eftir en áður, með því að reynslan sje sú, að yfir höfuð sje ríkisrekstur fyrirtækja dýrari en rekstur einstakra manna. ----o----- Landskjálftar hafa fundist all- víða nú undanfarið. Frá Akureyri er símað, að þar hafi fundist svo snarpir kippir aðfaranótt 7. þ. m., m kl. 8, að fólk hafi víða vakn- að. í Rvík fundust, kippir öðru hvoru frá 4.—8. þ. m., en mjög misjafnir, stundum svo snarpir, að fólk hafði vaknað úr svefni og laus ir munir í húsum hrikt allmikið til. Veðurstofan hefir einnig fengið skeyti um það, að landskjálfta hafi orðið vart í Strassburg fimtud. 4. þ. m., en þá varð einnig allsnarp- ur kippur hjer. Telur forstöðumað- ur veðurathugunarstofunnar upp- tök þeirra hafa verið um 60—80 km. í útsuður af Reykjanesi, eða skamt fyrir suðvestan Eldeyjar- boða. Einna mest varð þessara landskjálfta líka vart hjer suður um Reykjanes, mest þó 4. þ. m., en einnig oft síðar. Slys hafa þó ekki orðið, en til varúðar flutti i fólk sumstaðar úr húsum sínum og svaf í hlöðum. þegar kippirnir voru mestir gat fólk sem á engj- um var við vinnu, ekki fótað sig. þennan sama dag opnaðist nýr leirhver í melholti suður af Kleif- arvatni. Segir sjera Brynjólfur í Grindavík, að það sje stór hver, um 5X6 faðmar og mestur og ákafastur allra hveranna í Krísu- vík, og gjósi leðjunni 3—4 faðma í loft upp 3—4 hverja sekúndu. Kvennaskólinn í Reykjavík hefir nú sent út skýrslu um skólann 1923—24, en um nokkur undanfar- in ár hefir skýrslan ekki verið gef- in út. Á þessu ári var aldarafmæli stofnanda skólans, frú þóru Mel- sted, og er þess minst í skýrsl- unni með greinum eftir forstöðu- konu skólans, Ingibjörgu H. Bjarnason og Bjarna Jónsson dóm- kirkjuprest. þá er þar einnig grein um 50 ára starfsemi skólans ; (1874—1924) eftir I. H. B. (Um j þetta má líka lesa nokkuð í óðni, j síðasta hefti). Námsmeyjar skól- ; ans hafa á þessum tíma verið um Ríkharður Jónsson myndhöggvari Smiðjustíg 11 kennir teikningu og heimasmíðar í vetur. C*MUIIah f«s«hiMit • fMgiiter«4 t Kaffisopinn inndæll er, eykur fjör og skapið kætir; langbest jafnan líkar mjer Ludvig- David’s kaffibætir. Mark Jóhanns Kr. Baldvinsson- ar, Galtafelli í Hrunamannahreppi er: sneiðrifað a. h., standfjöður framan og sneiðrifað a. v., stand fjöður framan. 2500 og þar að auki hafa um 360 stúlkur sótt hússtjórnarnámsskeið skólans. Skólinn hefir á þessum ár- um notið styrks af opinberu fje sem nemur rúml. 289 þús. kr. Fjenu hefir verið varið til rekst- urs skólans, 1 námsstyrk o. sl. Einnig eru greidd skólagjöld. Skól- inn hefir nú á fjárlögum 24 þús. kr. styrk, en forráðamenn han:; vilja stefna að því, að hann verð; gerður alveg að ríkisskóla. Skólinn er, með núverandi skipulagi hans, eiginlega þríþættur, segir í skýrsl- unni, þannig að munnlegar náms- greinir sjeu nálega jafnmiklar og í alm. gagnfræðaskólum, en þar að auki handavinna og hússtjórnar- nám. Skólinn hefir heimavistir fyrir 30 utanbæjarstúlkur. Ríkharður Jónsson myndhöggrv- ari ætlar í vetur að kenna teikn- ingu og heimasmíðar og er það aug lýst á öðrum stað í blaðinu. ið 1307 eru þeir t. d. gerðir út til íslands, Lárentíus Kálfsson og Björn Kórsbróðir, í einskonar eftirlitsför, og viku þeir þá m. a. frá embætti tveimur klerkum fyrir fá- fræði. Annars var Lárentíus sjálfur hinn mesti lærdómsmaður og hjelt uppi kenslu í þingeyrarklaustri og setti síðan skóla á Hólum, þegar hann var orðinn biskup, „ok lét kenna latínu“ o. fl. (Bsk. Bmf. I. 850). Fer þessu svo fram á ýmsa lund, að stund- um er haldið uppi skólum og stundum ekki, og var þó ástandið oft ekki á marga fiska. Um það bil t. d. er Jón Arason var að vaxa upp, er sagt svo, að „nullæ tunc temporis hic erant Latinæ lingua scholæ“, og ennfremur að mönnum hafi þá þótt hver sá fullfær að taka allar vígslur og gegna klerklegum embættum, er „skamm- lítt kynni lestur og söng að tíðum, sem til var sett“ (Bsk. Bmf. II. 424—5). Um og eftir siðskifti er svo farið að reyna að kippa í lag ýmsu í skólamálum landsins, sjálfsagt fyrir áeggjan Gissurar biskups Einarssonar, enda gerði hann og samherj- ar hans margt fyrir upplýsingum lands- ins (sbr. P. E. Ó. Menn og mentir II. 282 o. áfr.). þess var þá víst heldur ekki van- þörf, „í fávitsku og lærdómsleysi hinna lútersku", eins og sjera Jón í Hítardal kemst að orði (Bsk. J. H. í. 4). En hvað um það, — um þessar mundir er hinn allra mildasti landsfaðir „kommenn wdi Í0j' faringe ingenn almyndelige soholer att were ther paa wortt Landt Island“ (F. J. Hist. eccl. Isl. II. 312), og þessvegna er skipað svo fyrir, að setja skuli skóla á klaustrajörðunum. Og 1552 skipaði kon- ungur Hvítfeld höfuðsmanni að setja skóla á biskupsstólunum. Ekki varð þó eins mik- ið úr þessu og sennilega hefir verið til- ætlast. Gengur nú lengi í ýmsu þófi um latínuskólana, uns boðið er með konungs- brjefi 29. apríl 1785 að flytja skuli Skál- holtsskóla til Reykjavíkur og gekk þó enn í brösum. En 2. okt. 1802 kom annað kon- ungsbrjef, að flytja einnig Hólaskóla suð- ur og sameina báða skólana. Á þessu stutta yfirliti má sjá það nokk- uð, að þó oft hafi horft þunglega um þessi mál, hefir þó viðleitni manna ávalt hneigst á þá sveifina, að reyna að halda hjer uppi mentastofnunum sem fyrst og fremst væru þjóðlegar í áhiifum sínum, þó skipu- lag þeirra í ýmsum greinum væri annars í anda þeirrar almennu menningar, sem þær voru sprotnar úr (klassiskir mál- fræða- og guðfræðaskólar). Á þennan hátt hafa þessar mentastofnanir, eða einstakir menn frá þeim, orðið stór liður þeirrar starfsemi, sem haldið hefir lifandi, vak- andi og vonandi þjóðlegri ment og þjóð- legri tilfinningu kynslóð fram af kynslóð og stuðlað til þess, að þráður þeirra hefir aldrei slitnað með öllu í róti sögunnar. Eins verður þó að gæta enn um öll þessi mál, og er áður að þv! vikið. Og það er þetta, að jafnframt skólahaldi og fræða- starfi í landinu sjálfu, var reynt að halda opnu menningarsambandinu við umheim- inn. Utanferðir íslendinga, til náms og frama á svo að segja öllum öldum, eru al- kunnar (sbr. um þetta víða í Landfræðis- sögu þ. Th. og ritgerð B. Th. Melsted í Safni V. um fornöldina, einnig Menn og mentir um siðskiftatímann og Isl. endurreisn um 18. og 19. öldina). Náms- ferðir sínar fóru menn einkum til þýskalands, Hollands, Frakklands og Bret- lands eftir að kristni var hjer komin á. þarf ekki annað en að drepa rjett á utan- farir þeirra ísleifs og Gissurar feðga, Sæ- mundar fróða til Parísar, Jóns helga eða Halls Teitssonar. En um hann segir sagan, að hann fór víða og mælti alstaðar þeirra máli, sem hann væri allstaðar þar barn- fæddur, sem þá kóm hann“ (Bsk. Bmf. I. 80). þá má aftur rjett minna á tvö rit, sem snerta þessi efni, Leiðarvísi ok borga- skipan Nikulásar ábóta Bergssonar d. 1159 og Flos peregrinationis Gissurar Hallssonar d. 1206 (glötuð). En um hann segir Sturlunga svo, að hann fór oft af landi brott og var betur metinn í Róma en nokkur íslenskur maður fyrr honum af ment sinni og framkvæmd (Sturl. ed. Rv. II. 22). — Smásaman fækkar þó þessum utanferðum. Um siðskiftin fær- ist þó aftur fjör í þær, og sækja menn þá helst til þýskalands, eins og eðlilegt er, og er þá tíðum sagt um siglda menn, að þeir voru „vel forframaðir í þýsku“ eða því um líkt. Höfðu þessi sambönd við um- heiminn hið mesta gildi fyrir trúar- og menningarsögu þjóðarinnar, og þarf þar aðeins að minna á Gissur biskup, Odd Gott- skálksson o. fl. Með einokunartímabilinu fer ferðunum aftur fækkandi og eru þó nokkrar til þýskalands, Hollands og Eng- lands. En þegar á 17. öldina líður fara þó flestir að sækja til Kaupmannahafnar. Há- skólinn þar var líka um þær mundir í all- miklu áliti og talsvert var að því unnið að hæna íslendinga þangað. þá, sem á annað borð fóru utan. Friðrik II. grundvallaði að ýmsu leyti rjettindi eða forrjettindi ísl. stúdenta þar, og hafa þau haldist til skamms tíma (1918). Kristján IV. reyndi einnig að hvetja menn til slíkra utan- ferða. En það er þó einkum eftir að Garð- ur (Regensen) er reistur 1624, að íslend- ingar fara nærri því eingöngu að leita til Hafnarháskóla. þessar utanferðir hafa þó ekki verið ýkja almennar, svo að á 18. öld t. d. mun ekki fullur þriðjungur stúdenta hafa farið utan, þó aðeins sjeu taldir þeir, sem úr skólunum útskrifuðust, en heima- sveinar ekki. Á árunum frá 1611—99 koma einnig fyrir ein 25 ár svo, að eng- inn Islendingur innritast við Hafnarhá- skóla. En á tímabilinu frá 1611—1890 hefir verið talið svo (af dr. J. þ.), að farið hafi til Hafnarháskóla 777 íslenskir stú- dentar. Einstöku sinnum vii'ðast einnig hafa verið gerðar tilraunir til þess að hefta utanferðir íslendinga. Að minsta kosti er til konungsbrjef frá 1573, sem lýs- ir vanþóknun á slíku atferli og óskar þess, „að landið mætti með framtíðinni af sjálfs síns innbyggjurum og lærðum mönn- um byrgt og forsorgað verða“. Vþg. Prentsmiðjan Acta.

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.