Lögrétta - 30.09.1924, Page 3

LÖGRJETTA
3
sveitarfjelög taki tillit til heimil-
anna og þeirra hagsmuna, þegar
um almennar ákvarðanir er að
ræða.
5. Að ríkin og bæja- og sveitar-
fjelög stofni og styrki hentuga
kenslu í hagfræðilegri húsmæðra-
fræðslu, sem bæti úr þeim ýmis-
legu vandkvæðum, sem eni á upp-
eldi kvenna“.
Tillögur þessar voru síðan rædd-
ar og alt þetta mál í heild. Var
það einkum Maria Michelet, pró-
fessorsfrú frá Noregi, sem þar tal-
aði allsköruleuga. Kvaðst hún
geta samþykt allar þessar tillögur
og vera fyrirlesaranum algerlega
samþykk í þessu máli. Á þessum
grundvelli væri norræna húsmæðra
sambandið bygt. Uppeldi ungra
kvenna, sem verðandi húsmæðra,
væri algerlega hneykslanlegt.
Menn segðu, að konur ættu að fá
sömu mentun og þekkingu og
kailmenn. það væri alveg rjett, —
bara með öðrum orðum: Konan á
að fá jafnvandað uppeldi og víð-
tæka þekkingu og karlmenn. En
uppeldið á að miðast við þau störf,
sem hún sjerstaklega ætlar sjer að
taka fyrir. Húsmóðurfræðslan
ætti að aukast og verða vísindi.
Við ættum að fá eina námsgrein
við háskólann í þeim“. —
Að loknum umræðunum voru
tillögur frú Gebhardt samþyktar.
Nor ræna h j ónabandslöggj öf in
var þvínæst til urnræðu, og gerðu
fulltrúar frá öllum þessum lönd-
um grein fyrir því, hverjum breyt-
ingum hún hefði tekið. Frú Gerda
Lindblom frá Svíþjóð skýrði frá
því, að þar væri öll þessi löggjöf
nú breytt og samþykt af þingi og
konungi. (Svíþjóð og ísland eru
því nú einu norrænu löndin, sem
hafa fullgert allan þennan stóra
syfja-lagabálk. Hjer er ekki rúm
til að fara út í þær breytingar. En
þó skal það tekið fram, að íslenska
löggjöfin á þessu sviði er að ýmsu
leyti frjálslyndust, einkum barna-
löggjöfin.
Frú Lindblom skýrði frá þeim
breytingum, sem sænskar konur
hefðu verið ánægðastar með í
hjónabandslöggjöfinni. það var
einkum, að fjárhald og yfirráð
eiginmannsins (Málsmanskap) eru
úr sögunni, og þar af leiðandi
verða hjónin jafnrjetta bæði með
rjettindi og skyldur, með trúlofun,
lýsingar til hjónabands og gifting
una. Sömuleiðis um skilnað að
borði og sæng og algerðan skiln-
að. — Hvernig þessar breytingar
reynast, er ennþá ekki unt að
segja, því reynslutíminn er svo
stuttur. <
Bæði í Noregi og Danmörku
hefir hjónaskilnaðarlöggjöfin leg-
ið fyrir þingunum, en er ennþá
ekki tekin til endanlegrar með-
ferðar. —
Finnland hefir ennþá sín
gömlu hjónabandslög, og hefir þó
verið reynt að fá þeim breytt síð-
an 1907. þau eru eiginlega þau
sömu og giftingarlöggjöfin sænska
sem var frá 1734, svo að ekki var
furða þó þau væru orðin á eftir
tímanum. Doktor Vera Hultin frá
Helsingfors skýrði þessi finsku
lög og þeirra galla, sem voru ærið
margir og dökkir. Hún kvað nú
tima til að fara að breyta þeim
eftir 200 ár, enda mætti nú taka
sænsku lögin frá 1920 til eftir-
dæmis. En hingað til hefði mót-
staðan gegn lagabreytingunni í
Finnlandi komið frá karlmönnun-
um. Frumvörp til breytinga hefðu
oft komið fram, seinast 1921 og
1923, en menn vita, að sá lagabálk-
ur verður ekki samþyktur og eng-
in nefnd sett í þá löggjöf nú á
næsta þingi. Og þó væri áríðandi
að Norðurlöndin fylgdu öll sams-
konar syfja-löggjöf. Oft vildi til,
að persónur frá ýmsum þessum
löndum giftust saman, og þá gæti
það orðið mjög óheppilegt að hafa
ekki samhljóða syfjalöggjöf.
Umræður urðu nokkrar um
þetta mál. Var það einkum sænski
málaflutningsmaðurinn frú Mat-
hilda Stael von Holstein sem
skýrði kosti nýju laganna og galla
þeirra eldri. Sagði hún, að jafn-
rjetti hjónanna eftir nýju lögun-
um væri ekki annað en staðfest-
ing á gömlum rjettindum kvenna
í eldgömlum sænskum lögum, þar
sem jafnfætis fjárráðum og yfir-
ráðum mannsins væri talað um
húsfrúardæmið. þar stæði ekki
einungis: þegar karl og kona eru
gift, þá er maðurinn konunnar
rjetti svaramaður, heldur stæði
þar líka: „að húsfrúin giftist til
lása og lykla“, sem þýðir ákvörð-
unarvaldið yfir heimilinu og öllu,
sem því heyrði til. — Sömuleiðis
skýrði hún ýms atriði, sem hefðu
tekið gagngerðum og rjettmætum
breytingum í skilnaðarlöggjöfinni
og trygt hags4*iyni konu og bama.
Að loknum umræðum voru þessar
tillögur samþyktar:
„Fundurinn álítur óhjákvæmi-
legt:
1. Að breytingar sjeu gerðar
sem allra fyrst á hinni úreltu
hjónabandslöggjöf í öllum þeim
norrænu löndum, sem ekki hafa
ennþá breytt henni.
2. Að þessar nýju lagabreyting-
ar eigi aðallega að byggjast á við-
urkenningunni um rjettarfarslegt
jafnrjetti hjónanna.
3. Að til þess að þessi löggjöf
geti orðið til þess að koma meira
samræmi og framþróun í rjettar-
farið í norrænu löndunum, þá ætti
hún svo mikið sem unt væri að
lagast eftir breytingunum á henni
í Svíþjóð 1915—1920, og hagnýta
sjer þá reynslu, sem þar er feng-
in um áhrif og verkanir þessara
lagabreytinga.
Fundurinn skorar á konurnar í
norrænu löndunum að sameina sig
allar um að vinna með áhuga að
þessu takmarki. Frh.
----o----
Svar
til sjera Eiríks Albertssonar.
1 Lögrjettu 12. ágúst þ. á. ritar
sjera Eiríkur Albertsson svar við
athugasemd þeirri, er jeg gerði við
skýrslu hans í vor. Svar þetta er
að mestu rökleysur einar og útúr-
snúningar, sem litlu máli skifta, og
fellur því um sjálft sig, en þó skal
jeg drepa hjer á fáein atriði.
Sjera E. A. er það mikill þyrnir
í augum, að jeg hafði talið, að tölu-
verð reikningskensla væri nauð-
synleg í skóla, sem „skyldi vera
lifandi og fyrir lífið“, og að jeg
taldi skóla hans hinn nýja, meðal
annars, í því efni fjær lífinu en
flesta aðra alþýðuskóla vora;
sama er um náttúrusögu og þjóð-
fjelagsfræði. Telur hann enga
þessara námsgreina „sjerlega líf-
ræna“. Jeg held, að þessi skoðun
hans sje alröng, og verður hann að
færa einhver rök fyrir máli sínu,
ef hann ætlar að sannfæra mig og
aðra um slíkt. Skal jeg af handa-
hófi taka nokkur raungæf dæmi, í
þeirri von, að þau megi verða til
þess, að skýra þetta mál ofurlítið
fyrir honum.
Samgöngufæri það, er við ís-
lendingar enn notum mest, er
hesturinn. Ekki virðist mjer það
með öllu ónauðsynlegt, að nema
um hann eitthvað frekar en al-
þýða manna getru sjeð með því að
virða hann fyrir sjer. Sama er að
segja um önnur húsdýr vor. þá
virðist það og mega koma að liði,
að kynnast húsdýrum annara
þjóða og húsdýrarækt þeirra.
Kunnugt er það, að rannsóknir á
dýralífi í sjónum meðfram strönd-
um lands vors hafa mjög orðið
sjávarútveginum að gagni, og tel
jeg það meðal annars sýna það, að
almenningi sje ekki með öllu
gagnslaust að nema eitthvað um
sjávardýrin. þá virðist mjer jurta-
fræðin ekki með öllu ónytsamleg
námsgrein fyrir alþýðu manna. Al-
kunna er það og, að til skamms
tíma var þekking í heilsufræði
mjög lítil með þjóð vorri; hefir
þetta lagast töluvert á síðari ár-
um fyrir góðar bækur og ritgerð-
ir hinna ötulu lækna vorra, og það,
að kensla í þessari grein hefir ver-
ið tekin upp í flestum skólum vor-
um. Getur heilsuíræði með engu
móti heitið „ólífræn" vísindagrein,
ef orðið „lífrænn“ er notað um
slík mál. En alt þetta og margt
fleira telst, sem sjera Eiriki er
kunnugt, til náttúrusögu.
Mjer virðist það skifta allmiklu
máli, að unglingar sjeu fræddir um
það stjórnarfyrirkomulag, sem
þeir búa við, og hvernig því sje
háttað í aðalatriðunum, einkum í
lýðfrjálsu landi sem voru, þar sem
segja má að hver borgari taki
þátt í stjórn landsins. þá er ekki
alveg einskisvert að vita eitthvað
um þær stofnanir, er ávaxta fje
þeirra, er eitthvað geta sparað
saman, svo og aðrar opinberar
stofnanir, og margt fleira. Jeg
býst við, að sumir æskumenn vor-
ir hafi líka gaman af að geta gert
sjer fullljóst, hvað það er, að vera
prestur í þjóðkirkju íslands, em-
bættismaður ríkisins o. s. frv.
þetta og annað slíkt er kent, sem
jeg veit að sjera Eiríki líka er
kunnugt, í þjóðfjelagsfræðinni, og
er hún víða í skólum sjerstök
námsgrein, enda þótt hún sum-
staðar sje kend sem viðauki við
söguna. Jeg skal eftir ósk sjera
Eiríks geta þess, að jeg fæ ekki
sjeð, að íslensk þjóðfjelagsfræði
„eigi frekast heima sem einn þátt-
ur í alm. mannkynssögu“, enda
þótt það virðist vera skoðun hans.
Sjera Eiríkur er embættismaður
og þiggur laun af landsfje. þá
stundar hann og búskap m. m. og
er mælt, að hann standi nú í jarða-
kaupum. Til alls þessa er nauðsyn-
legt að kunna eitthvað í reikningi
og töluvert meira en unt er að
nema í ca. 20 kenslustundum. þó
er búskapur og jarðakaup ekki svo
sjerlega fátítt hjer á landi, að
sagt verði, að það sje með öllu
ónauðsynlegt fyrir þá menn, sem
ekki eru embættismenn, að læra
reikning. Og í daglegu lífi þurfum
vjer tvímælalaust oftar að halda
á reikningi en flestum öðrum vís-
indagreinum.
Jeg skal láta það ósagt, hverri
andlegri vakningu reikningur get-
ur komið af stað. þó má benda
sjera E. A. á það, að reikningur og
stærðfræði eru meðal homstein-
anna, sem flest önnur vísindi eru
reist á að fomu og nýju, þar á
meðal raunvísindi nútímans, sem
eg með engu móti get talið litils-
verð eða einskis. Um fátt hefi jeg
heldur heyrt lærða menn svo sam-
mála sem það, að reikningsnám og
stærðfræði væri þroskandi, og er
jeg þeirrar skoðunar líka. Held jeg
jafnvel, að sjera Eiríkur hefði ekki
ilt af að rifja upp skólalærdóm
sinn í þessum fræðum, og býst jeg
við, að hann gæti við það lært nokk
uð í rökrjettri hugsun, sem hann,
eftir svari hans í Lögrjettu 12.
VIII. að dæma, skortir tilfinnan-
lega.
Telja mætti, auk þeirra náms-
greina, sem jeg nefndi í aths.
minni í Lögrjettu, ýmsar náms-
greinar, sem eru sjálfsagðar í
hverjum alþýðuskóla, enda kend-
ar í þeim flestum, nema á Hesti.
Vil jeg hjer nefna þessar: Eðlis-
fræði, leikfimi og söng. Nefna
mætti og bókfærslu, sem raunar
mun ekki víða kend, en þó í nokkr-
um hinum merkari alþýðuskólum
vorum.
Hefi jeg nú í rauninni svarað
því, sem er svaravert í grein sjera
E. A. Ofurlitlu vil jeg þó bæta við.
það er rangt til getið, að aths.
mín væri rituð sem auglýsing fyr-
ir Hvítárbakkaskólann, og sann-
aát þar hið fomkveðna, að „marg-
ur þekkir mann af sjer“. Sama er
um þá tilgátu sjera E. A., að jeg
hafi verið viðutan, þegar jeg reit
grein mína. Ræður hann það af
þessum orðum, sem í greininni
standa: „(sbr. skýrslu sjera E. A.
í Eimreiðinni)“. 1 þessu sambandi
get jeg frætt hann um það, að í
handriti mínu stendur aðeins:
„(sbr. skýrslu sjera E. A.)“, og
er viðbótin því prentvilla. En
greinina sá jeg ekki prentaða fyr
en all-löngu eftir að blaðið kom
út, og taldi þá óþarft að fara að
leiðrjetta þetta, sem aðrar prent-
villur í greininni, er hver heilvita
maður getur lesið í málið. Hefði
sjera Eiríkur átt að eiga því auð-
veldara með að komast yfir þetta
atriði, án þess að hnjóta um það,
að honum var manna best kunnugt
um það, hvað hann hafði sjálfur
skrifað. Greinarstúf hans í Eim-
reiðinni sá jeg ekki fyr en eftir að
jeg hafði afhent ritstjóra Lögrj.
aths. mína. Er alt moldviðri sjera
Eiríks um þetta því aðeins gott
dæmi um hið frjóa ímyndunarafl
hans, og það, hve ljett honum er
um að leggja út af hverjum texta
Er það sjálfsagt nauðsynlegur
kostur góðs klerks.
Satt er það, að eg hefi látið sjera
til starfa fyr en haustið 1908. Sóttu hann
þá 7 stúdentar. 1 ræðu þeirri, sem for-
stöðumaður skólans, Lárus H. Bjarnason,
hjelt þá, sagði hann m. a., að óskandi væri
að embættaskólarnir þrír, sem þá voru til,
sameinuðust sem fyrst í einn háskóla
(Lögrjetta III. nr. 46).
Um upphaf guðfræðikenslunnar hefir
verið getið nokkuð áður. Frumskólarnir og
latínuskólarnir gömlu voru einnig eins-
konar prestaskólar. Menn lærðu þar það,
sem nauðsynlegt þótti til klerklegs lær-
dóms og til viðhalds guðs kristni í landinu.
þess er getið, að fyrst framan af átti kirkj-
an allörðugt uppdráttar vegna prestafæð-
ar. En þegar með skólahaldi Isleifs bisk-
ups fer að rakna úr þessu nokkuð, eins og
fyr segir. Um ýmsa hina biskupana er
þess einnig getið, að þeir „kendu prestling-
um“. Eins scgir og um IGæng biskup, að
það hafi verið öll iðja hans „senn at kenna
prestlingum ok ritaði ok söng psaltara“
(Bsk. Bmf. I. 83). Og um Lárentius bisk-
up er svo sagt, „at klerka þá sem syngja
áttu ok lesa lét hann svá typta, at þeir
skyldu þat réttliga giöra“ (1. c. 846).
Skrykkjótt gekk þó stundum með þetta,
eins og áður er á vikið. Kringum siðskift-
in segir t. d. í broti af Jóns sögu Arason-
ar, að foreldrar hafi orðið að fá munka
eða aðra klerka af lægri vígslum til þess
að kenna piltum að lesa og skrifa íslensku,
þó ekki væri annað, því skólar hafi engir
verið. þó hafi einnig verið kendur gregori-
anskur grallarasöngur, lestur Davíðssalt-
ara og annara venjulegra tíðabóka, sem
óumflýjanlegar voru, „en alt svo sem í
belg og biðu“ (Bsk. Bmf. H. 424—25). 1
sama sögubroti er einnig sagt, að „engir
sintu bóknámi, hvorki latínufræðum, né
öðrum tungum, nema einstöku biskupar
eða ábótar, einna helst þeir, sem verið
höfðu nokkra tíma á þýskalandi eða Eng-
landi eða Frakklandi" (1. c. 427). En þá
var landið líka, eftir því sem höf. segir,
„in papisticis tenebris involuta et in-
versa“!
Áður hefir verið drepið á endurbótavið-
leitnina um og eftir siðskiftin, og verður
nú aðeins rakin stuttlega saga hugmynd-
arinnar um sjerstakan guðfræðingaskóla,
aðskilinn frá fyrri latínuskólunum, og
áframhald þeirra. Ákveðin tillaga um
þetta kom t. d. fram um 1750 frá Horre-
bow. Vildi hann láta stofna Gymnasia,
einskonar prestaskóla fyrir þá, sem ekki
gætu farið utan, og átti þó einnig að
kenna þar eitthvað í læknisfræði. Um
svipað leyti, eða nokkru fyr (3. maí
1743), hafði þá komið út tilskipun, þar sem
gert var ráð fyrir því, að skólinn yrði
seminarium eccelesiæ, prestaskóli, þar sem
kend væri latína, gríska, hebreska, ís-
lenska, danska og guðfræði, og einnig
nokkuð í heimspeki, reikningi og sögu. Og
í raun rjettri verða latínuskólamir fyrst
og fremst guðfræðingaskólar að ýmsu
leyti. Og eftir skólaflutninginn um alda-
mótin 1800 er beinlínis farið að kalla for-
stöðumann skólans lector theologiæ, en
ekki rektor eins og áður, þó skólinn sjálf-
ur sje kallaður latínuskóli áfram.
Páll Melsted segir frá því, að hann hafi
heyrt í æsku sinni, að sjera Eyjólfur á
Völlum Jónsson hafi búið til orðið guð-
fræði um það, sem áður hafi varið kallað
trúarlærdómur eða religion. Hefir P. M.
lýst allnákvæmlega þessari guðfræði-
kenslu á Bessastöðum meðan hann var þar.
Segir hann, að námið hafi „liðið þar
áfram í einhverju dauðamóki“ og vantað
„fjör og framtakssemi". Sjálfur segist
hann hafa útskrifast þaðan „sem góður
heiðingi", en þó kallaður „guðfræðingur".
þrátt fyrir ýmsar bollaleggingar varð þó
ekki úr því, að fastur sjerstakur presta-
skóli yrði settur hjer fyr en 1847, og hafði
því þó verið lofað með konungsúrskurði
þegar 1841. Var dr. Pjetur Pjetursson
skipaður forstöðumaður skólans (sbr.
þ. Th.: Æfisaga P. P. bls. 70). Segir svo
um þetta í brjefi konungs, „að það hefir
jafnan vor föðurleg umhyggja tekið til
greina, hve áríðandi það sje vorum hollu
þegnum á íslandi, að eiga sjálfir einhvern
þann mentunarskóla, er frætt geti unga
menn, svo þeir yrði heiðvirðir kennimenn
og leiðtogar þjóðarinnar og flutt þannig
út í landið sanna upplýsingu, og siðferðis-
legan og kristilegan hugsunarmáta“.
Reykjavíkurpósturinn leggur líka áherslu
á það, þegar hann segir frá skólastofnun-
inn (I. 139—40), hve nauðsynlegt það sje,
„að prestaefnum hjer gefist færi á því, að
afla sjer svo mikillar guðfræðilegrar þekk-
ingar, sem stjett þeirra er nauðsynleg, svo
þeir geti gegnt köllun sinni eins og vera
ber“---------vegna þess, „að mentun al-
þýðu hjer á landi er að mestu leyti komin
undir prestunum“. Og í ræðu þeirri, sem
dr. P. P. hjelt, þegar hann tók við stjórn
skólans, ræðir hann nokkuð um ástand
prestamentunarinnar um þær mundir og
segir m. a.: „það sæti illa á mjer að hnjóða
í þá andlegu mentun, sem prestaefni hafa
að undanförnu fengið hjer á landi; hún
hefir efalaust verið svo fullkomin, sem
kostur hefir verið á eftir þeim lögum og
því skipulagi, sem hinn lærði skóli hefir
haft, og það vita allir, hve margir góðir
prestar hafa verið og eru hjer á landi, sem
þó hafa ekki notið háskólamentunar, held-
ur eingöngu þeirrar, sem latínuskólinn
veitti þeim og þeir síðan sjálfir juku.---
En það sannar hvorki, að frekari mentun-
ar gerist ekki þörf, nje heldur hitt, að
prestaskólinn muni ekki menta prestaefn-
in betur“ (sbr. Ársrit prestaskólans). Svo
setur hann stúdentunum fyrir sjónir starf
þeirra og skyldur og það, að þeir eigi að
„láta ljós sitt lýsa fyrir öðrum og ganga
sjálfir á andlegum ljósvegum guðfræð-
innar“.
Við þennan nýja prestaskóla var fyrst
tveggja ára námstími og kent í fyrirlestr-
um, til þess „að fræða þá svo, er á skól-
ann ganga, að þeir verði mentaðir kenni-
menn, góðir sálusorgarar og duglegir em-
bættismenn“. Námsgreinirnar voru: biblíu-
skýringar — þó aðeins um nýja testament-
ið eða úr því, eitt af samstæðu guðspjöll-
unum, nokkur Pálsbrjef og brjef Jóhann-
esar, — en í gamla testamentinu ekkert,
eða svo til, og herbreskukensla þá fallin
niður. Ennfremur var kend trúfræði, sið-
fræði, kirkjusaga og kennimannleg guð-
fræði, „og sálarfræðislegar hugleiðingar
skal tengja við kennimannlegu guðfræð-