Lögrétta - 14.10.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Sambandsfundur
norrænna KYenrjettindaQelaga
3.-6. júní 1924 í Helsingfors.
Eftir
frú Bríetu Bjarnhjeðinsdóttur.
Frh. ----------
Kvenprestar.
Um það efni hjelt frk. Dorothea
Sehjaldager frá Noregi fyrir-
lestur.
Skýrði hún frá því, að þrátt fyr-
ir það, að margar konur hefðu tek-
ið fullkomin guðfræðispróf, og
þrátt fyrir það, að margar konur
lærðar og leikar hefðu leyst af
hendi þau störf sem prestum bæri
að gera, þá væri mótstaðan ennþá
svo mikil, einkum frá prestunum,
að ennþá væri ekki unt að fá lög-
um í þá átt framgengt. I Noregi
væri mikill skortur á prestum, eink
um norðan til. Háskólinn útskrif-
aði bæði konur og karla sem guð-
fræðiskandídata. En karlmennim-
ir einir hefðu rjett til prestsem-
bættanna, þótt konur gætu fengið
flest önnur embætti. Landsfundir
kvenna og fjöldi almennra funda
hafa verið haldnir til undirbúnings
þessari kröfu kvenna. Kvennaráð-
ið norska hefir sent nefnd kvenna
til að tala fyrir þessu máli við
stórþingið, en báðar deildir þess
greiddu atkvæði á móti. Guðfræð-
isdeild Háskólans hefir rannsakað
áskoranir kvenna og samþyktir
stóru fundanna um þetta mál, en
ekki þótst geta mælt með því. All-
ir biskupar landsins — 6 að tölu —
hafa greitt atkvæði um það, en að-
eins einn þeirra mælt með því. Mót
stöðumennimir hafa aðallega vitn-
að í biblíuna, einkum Pál postula,
að konum væri ekki leyfileg prests-
þjónusta. En málaflutningsmaður
frú Stael von Holstein skýrði frá,
að sænskur vísindamaður, sem
átti sæti í nefndinni sem rannsak-
aði ummæli biblíunnar um þetta
atriði, hefði komist að þeirri nið-
urstöðu, að allir þeir staðir í
biblíunni, sem mótstöðumennirnir
vitnuðu í, væru þeir staðir, sem
mótmælendakirkjan segði ekki
,.kanoniska“. Síðan var borin upp
svohljóðandi fundarsamþykt, sem
samþykt var með öllum atkvæð-
um:
„Hinn þriðji norræni sambands-
fundur kvenna álítur að þjóðfje-
lagið eigi að nota sjer til fullnustu
þá starfshæfileika, sem konumar
hafa sýnt að þær eigi á trúmála-
verksviðinu. Og með því engar
gildar ástæður eru til móti því, að
konur geti gegnt prestaembætt-
um, þá álítur fundurinn, að allar
hindranir, sem nú eru í vegi fyrir
því, eigi að víkja, svo allar konur
fái rjett til að taka að sjer prests-
störfin sem lífsstarf, eins og karl-
menn“.
þjóðerai giftra kvenna.
Um þetta mál hjelt málaflutn-
ingsmaður frú Stael von Holstein
frá Svíþjóð mjög fróðlegt erindi
og sýndi, hve oft þjóðernið hefði
mikið að segja og margir erfiðleik
ar gætu skapast fyrir gifta
konu, að verða að fylgjast með
manni sínum í því efni. Skýrði hún
frá því, að nýju lögin sænsku um
þetta efni, sem þó eru ekki enn
þá gengin í gildi, tækju fram, að
gift kona þyrfti ekki að breyta
þjóðemi sínu, nema hún flytti til
ættjarðar manns hennar. Sömu-
leiðis skuli börnin hafa sama þjóð-
erni og móðirin. Hún bar upp svo-
hljóðandi frumvarp til laga um
þetta efni:
„þriðji norræni kvennafundur-
inn álítur æskilegt:
1. Að stofnun hjónabands hafi
engin áhrif á þjóðemi kvenna
gegn vilja þeirra.
2. Að giftum persónum sje gert
sem Ijettast fyrir að eignast þjóð-
erni eiginmanns eða eiginkonu
þeirra.
3. Að gift kona geti eignast
sjálfstæðan þjóðernisrjett.
4. Að þau börn, sem eru undir
umsjón hennar, fylgi hennar þjóð-
emi; sömuleiðis
5. að ríkisstjórnirnar gangist
fyrir því, gegnum alþjóðasam-
bandið, eða á einhvern annan hag-
kvæman hátt, að þetta atriði, um
þjóðerni giftra kvenna, sje rætt á
alþjóðlegum grundvelli, til þess að
koma sem fullkomnustu samræmi
á úrlausn þess“.
Frú eða fröken í tiltali.
Um þetta efni hjelt hin unga
fmska magister Ada Áijálá
skemtilegan fyrirlestur. Hjelt hún
því fram, að eins og karlmenn
hefðu sama titil í tiltali: „herra“,
hvort þeir væru giftir eða ógift-
ir, ungir eða gamlir, eins ættu
konur að hafa sameiginlegan titil:
„frú“, hvort þær væru giftar eða
ógiftar, ungar eða gamlar. Fröken
væri minkandi orðið af frú: „litla
frú“. Óviðkunnanlegt væri að
segja það við eldri konur. það væri
sama og segja um ógifta gamla
menn: Herchen, „litli herrann“.
Ýms skemtileg dæmi tók hún
máli sínu til stuðnings. Engin sam-
þykt var gerð um þetta efni, en
henni klappað mikið lof í lófa, eink
um af ungu stúlkunum, sem allar
vildu kallast frúr, hvort þær gift-
ust nokkurntíma eða aldrei.
Atvinnuuppeldi kvenna.
Um þetta efni hjelt verkfræð-
ingur frú Jenny Markelin Svens-
son mjög skýran og í alla staði
ágætan fyrirlestur. Sýndi hún
fram á, hvernig konum bæri að
þroska sig í öllum efnum til að
geta uppfylt skyldur sínar sem
löglegir ríkisborgarar og staðist í
lífsbaráttunni og samkepninni við
karlmenn. þær yrðu að þroska
ábyrgðartilfinninguna og sómatil-
finninguna. Aldrei gera sig ánægð-
ar með káklærdóm í neinum efn-
um. Læra alt til fullnustu sem unt
væri og leysa svo öll störf til
fullnustu af hendi. Alt uppeldi
kvenna yrði að ganga í þessa átt.
þær yrðu að taka fyrir atvinnu-
nám,sjemám,eins og karlar.Að síð
ustu bar hún fram svohljóðandi
áskoranir, sem fundurinn sam-
þykti með öllum atkvæðum:
1. Til þess að konur fái meiri
ákveðna þekkingu á ýmsum at-
vinnugreinum, ættu hin ýmsu
kvenfjelög að gera ráðstafanir til
þess:
a. Að skólakenslunni, bæði þeirri
lægri sem hinni æðri sje breytt
þannig, að við hana verði tengdar
bendingar um heppilega atvinnu
og ráð og tilsögn í þeim efnum.
b. Að halda sýningarkenslu
(demonstration) á ýmsum at-
vinnugreinum, með fyrirlestrum,
myndum, filmsýningum, hagfræði-
legum skýrslum og sýningum.
c. Að gefa út ýms smárit og
skýrslur, sem sýna námskröfurn-
ar til ýmsislegra iðnaðargreina,
hvaða hæfileikar sjeu nauðsynleg-
ir, atvinnumöguleikar og hækkun
í stöðu og launum í sömu atvinnu-
greinum. Sömuleiðis eftirspurn
um tölu þeirra kvenna, sem hverja
iðn stunda.
d. Að setja á fót sjerstakar ráð-
gefandi atvinnuskrifstofur, í sam-
bandi við að útvega atvinnu, og
atvinnunám.
2. Af því að aukningin af kon-
um í ýmsum iðnum er alt of mik-
il, þá ætti að finna nýja atvinnu-
möguleika og ný verksvið handa
konum, sem væru hentug fyrir
þær, og ætti svo að útbreiða þekk-
ingu á þessu sem víðast milli
kvenna.
a. Námsskeið handa konum,
einkum í slíkum nýjum atvinnu-
greinum, ætti bæði ríkið og bæja-
og sveitarfjelög að stofna.
b. Ferðastyrkir ættu að veitast
ungum konum, með sjerstökum
hæfileikum, fyrir einhverja sjer-
staka atvinnu.
----o----
Frá Háskólanum.
1. Áskonm.
1 grein um háskóla íslands, er
birtist í 49. og 50. tölubl. Lög-
rjettu þ. á„ eftir höfund er nefnir
sig Gangráð, ber höf. þær sakir á
kennara háskólans, að þeir vísvit-
andi, ótilneyddir og af einskisverð-
um ástæðum hafi brotið embættis-
skyldu sína með því að veita em-
bættispróf mönnum, sem ekki hafi
aflað sjer þeirrar þekkingar, er til
þess þarf og jafnvel ekki einu
sinni eru þeim hæfileikum gæddir
að þeir geti aflað sjer hennar.
Með því að greinarhöfundurinn
beinir þessari ásökun sjerstaklega
að tveimur deildum háskólans,
lagadeild og heimspekisdeild, þá
skorum vjer, undirritaðir kennar-
ar og prófdómendur lagadeildar
hjer með á hann:
1. að nafngreina þá kandídata
frá lagadeild, er hann telur að
deildin hafi útskrifað með þessum
hætti, og
2. að færa rök fyrir dómi sínum
um kandídata þessa.
Reykjavík 7. okt. 1924.
Ólafur Lárusson. Einar Arnórsson.
Magnús Jónsson.
Lárus H. Bjarnason.
Eggert Briem.
2. Nokkur orð um háskólapróf.
í 49. og 50. tbl. Lögrjettu birt-
ist grein eftir Gangráð um Háskól-
ann, sem að miklu leyti er athuga-
semdir við grein mína um sama
efni í síðasta árgangi Andvara. þó
að Gangráður sje mjer ekki alstað-
ar sammála, fremur en jeg athuga-
semdum hans og tillögum, þykir
mjer vænt um grein hans, sem er
skýrt og röggsamlega rituð. Mun
jeg síðar víkja að ýmsum atriðum
hennar, þegar jeg rita frekar um
háskqlamálið í heild sinni. En sum-
staðar hættir höfundi til þess að
fara nokkuð gálauslega með orð
mín, og á einum stað á þá leið, að
mjer þykir rjett að láta ekki leng-
ur dragast að andæfa.
f grein minni bar jeg fram þá
tillögu m. a„ að allir nýsveinar há-
skólans skyldu eftir eins árs nám
ganga undir próf, hver í sinni
deild. Átti próf þetta að vera eins-
konar inntökupróf í deildina. Með
því mætti bæði takmarka skyn-
samlega tölu stúdenta í hverri
deild og velja úr hina hæfustu, því
að jeg ætlaðist til þess, að prófinu
væri svo hagað, að það sýndi sjer-
gáfur nemandans. Mjer fórust síð-
an orð á þessa leið: „það kæmi í
veg fyrir, að maður legði fyrir sig
nám, sem hann væri allsendis
óhæfur til. Nú eiga háskólakenn-
arar ekki kost á að bægja mönn-
um frá prófi fyr en eftir 4—5 ára
nám. Til þess þarf hart hjarta,
enda er jeg viss um, að kennarar
hafa oft látið menn hafa próf til
þess að gera þeim ekki ónýt svo
mörg námsár og jafnvel til þess
að losna við ljelegan nemanda, sem
viss væri að sitja enn í deildinni
2—3 ár, án þess að taka verulegum
framförum“.
Úr þessu gerir Gangráður harða
árás á háskólakennarana íslensku,
segir, að jeg hafi sagt, að þeir
„vísvitandi, ótilneyddir og af
einskis verðum ástæðum hafi brot-
ið embættisskyldu sína, og það
ekki í neinum smámunum, heldur
í sjálfu meginatriði starfsins“ o.
s. frv. Slík árás var ekki í orðum
mínum fólgin, enda hefir enginn
skilið þau svo fyr, svo að jeg viti.
,Teg fann að skipulagi, sem er
miklu víðar en hjer, og jeg þekki
t. d. Hafnar-háskóla nóg til þess
að vita, að próf frá honum eru ekki
fremur fullgild trygging fyrir
sjerstökum starfs-hæfileikum en
próf frá Háskóla Islands. Eink-
unna-stiginn er langur (líkiega ot
langur). það verður jafnan álita-
mál, hvort maður megi hanga þar
í neðstu rimum eða eigi að falla.
Og meðan kennarar eru menn, en
Lesbók Lögrjettu VTI.
íslensk þjóðfræðí.
Eftir Vilhjálm p. Gíslason.
Frh. ------
Söguyfirlitið hjer á undan sýnir enn-
fremur, að röksemdirnar gegn háskólan-
um, eða þeim einstöku skólum, sem voru
undanfarar hans, hafa verið mismunandi
og eins hitt, að menn hafa smásaman fall-
ið frá mörgum þeirra og látið sannfærast
af reynslunni. Nú orðið má heita að svo
sje komið, að enginn maður amist við því,
að embættaskólarnir þrír hafi verið stofn-
aðir, eða neiti nauðsyn þeirra eða gildi í
þjóðlífinu. Hafði það þó kostað langa bar-
áttu að koma mönnum í skilning um þetta.
það, sem nú er helst fundið málum þess-
um til foráttu, er annarsvegar háskóla-
heitið og hinsvegar ýms atriði í sambandi
við fjórðu og yngstu stofnunina, heim-
spekisdeildina. Allmikið af þeim umræð-
um, sem fram hafa farið um þetta, hefir
þó verið grundvallarlítið pex um auka-
atriði. þarf því samkvæmt þessu ekki að
ræða frekar en orðið er um almenn at-
riði embættaskólanna, heldur beina athygl-
inni að öðrum meginþætti háskólans —
vísinda- og fræðastarfi hans og því sem
það snertir.
Fyrst af öllu verða menn í þessu sam-
bandi að gera sjer það ljóst, við hvað þeir
eiga með orðinu eða hugtakinu háskóli.
En nokkuð af þeim skoðanamun, sem fram
hefir komið í þessum málum, bæði nú og
áður fyr, virðist eiga rót sína áð rekja til
þess, að menn hafi ekki gert sjer þetta
Ijóst, eða lagt í það hver sinn skilninginn.
Háskóli er eiginlega í eðli sínu og til-
gangi' tvennskonar eða tvöföld stofnun.
Annarsvegar er hann kenslu- og prófa-
stofnun, sem þjóðfjelagsheildin rekur og
hefir hönd í bagga með, til þess að vinna
ákveðið verk og fullnægja vissum þörfum
borgfjelagsins: þeim, að sjá fyrir upp-
eldi og mentun þess flokks manna, sem
þjóðfjelagið tekur í þjónustu sína og
heimtar af ákveðna, sjerfræðilega kunn-
áttu. Og háskólanum er fengirtn af ríkis-
valdinu einkarjettur til þess að ákveða
það með kenslukröfum sínum og prófum,
hverjir geti komið til greina við fyllingu
slíkra sýslana. Eða þeim, sem fullnægt
hafa kröfum háskólans, er fenginn einka-
rjettur til þessara embætta. þetta á að
minsta kosti við skilyrðislaust um kandí-
data í læknisfræði, lögfræði og guðfræði.
Hjer er aðeins talað um afstöðu háskóla-
mentunarinnar, eins og hún hefir orðið
hjer á landi og er. Hitt er óþarfi í þessu
sambandi, að rekja það, hvernig þessu er
háttað sumstaðar annarsstaðar (t. d. um
rjett lögfræðinga í Bandaríkjunum, presta
í Englandi), eða bollaleggingar, sem kom-
ið hafa fram um breytingar á sumu þessu
hjerlendis (t. d. um „praktiska“ æfingu
lögfræðinga, um vissan prestþjónustu-
rjett óguðfræðilærðra og óvígðra manna).
Hinn meginþátturinn í eðli og tilgangi
háskólans er sá, að vera sumpart almenn
og sumpart sjerhæfð vísinda- og rannsókn-
arstofnun, eða miðstöð fyrir fræðastarf-
semi þá í menningarlífi þjóðarinnar, sem
helst einkennir það á hverjum tíma eða er
talið nauðsynlegt. Á þennan hátt hafa há-
skólarnir víðast hvar orðið helstu fulltrú-
ar og tákn og mælikvarði vísindalífsins
hjá þjóðunum. Auðvitað hefir þetta kom-
ið fram á ýmsan hátt og misjafnlega gild-
ismikinn, eins og aimenn saga háskólanna
sýnir, frá því þeir hófust fyrst. Oftast nær
er í háskólunum dregið saman flest eða alt
það, sem til er í vísindalífi viðkomandi
þjóðar, eða að öðru leyti er talið óumflýj-
anlegt að iðka, og skólanum þá skift í deild-
ir, eins og alkunnugt er, með meira eða
minna sjálfstæði. En að sjálfsögðu getur
einhver sjerstök grein blómgast betur á
einum staðnum en öðrum, eða eitt þjóðfje-
lagið eða einn háskólinn talið meiri þörf á
þessu en hinu, og leggur þá sjerstaka
áherslu á það. Er það einnig alkunnugt frá
fyrstu byrjun háskólasögunnar.
þetta mundi ekki síst þurfa að koma til
athugunar um háskóla hinna smærri þjóð-
anna, því þær hafa sjaldnast fjárhagslegt
bolmagn til þess að halda uppi jafn-fjöl-
þættum háskólum og stórþj óðirnar, og oft
ekki menningarmátt til þess heldur. þær
verða því að setja skynsamlegar skorður
verkefnum skóla sinna. Og þær skorður
verður að reisa í samræmi við þjóðarþörf-
ina og þjóðargetuna, og stilla í hóf kröf-
unum, án þess að setja markið lægra, en
ætla má að sje traustur grundvöllur fyrir
starf og stefnu framtíðarinnar, og reist á
reynslu sögunnar og nauðsyn samtímans.
Miðað við íslenska menningu, mundi því
það, sem nú hefir verið sagt, eiga að koma
fram þannig: Mentamiðstöð á borð við há-
skóla, í þeirri merkingu, sem fyr er skýrð,
er ekki einungis runnin af sögulegum rök-
um og nauðsyn í menningarlífi þjóðarinn-
ar áður, heldur hlýtur vöxtur hennar og
viðgangur í framtíðinni á margan hátt að
verða mælikvarði og tákn þessa sama
menningarlífs hjer eftir, og það því meira
sem sjálfstæði og sjerstaða þjóðarinnar
verður meiri, einnig á öðrum sviðum, svo
sem í stjórnmálum og verklegum málum.
En það er jafnframt vitanlegt, að ýms at-
vik í þjóðlífinu, — og þá efnahagslífi þess
sjerstaklega — eru þess valdandi, að ekki
getur verið um það að ræða í fyrirsjáan-
legri framtíð, að koma á íslenskum há-
skóla í víðtækustu merkingu, eða fjölþætt-
asta formi. Skólann þarf því að sjerhæfa
— og það talsvert mikið. Sú aðferð er líka
tvímælalaust happasæl, bæði fyrir háskól-
ann og þjóðfjelagsheildina, inn á við og út
á við, því á þann hátt ætti með tímanum
að geta myndast skóli, sem á sínu sviði
væri fullkominn og fyrirmynd. — En um
hvað á þá að sjerhæfa skólann? Samkv.
því, sem fyr er rakið um eðli íslenskrar
menningar og mentastarfsemi þjóðarinnar
og gildi hennar og þroskaferil þeirra skóla-
hugmynda, sem að lokum leiddu til há-
skólastofnunarinnar, á auðvitað að sjer-
hæfa skólann, sem íslenska menningarmið-
stöð og vísindastofnun, um það, sem hjer
eru kölluð íslensk þjóðfræði.
það er nú að vísu engin nýung, að svo-
nefnd „íslensk fræði“ eigi að vera hyrning-
arsteinn háskólans hjer. En það er hvoru-
tveggja, að „íslensk fræði“ hefir verið
nokkuð óákveðið hugtak, og þó einkanlega
að það hefir verið notað of einhæft, um
bókmentastarfsemi sjerstaklega. En sam-
kvæmt því, sem áður er hjer um það sagt,
hvað við sje átt með íslenskum þjóðfræð-
um, er það bert, að ekki er nægilegt, að
sjerhæfa háskólann sem vísindastofnun
kringum bókmentirnar einar, enda sýnt áð-
ur, að þær eru ekki nema einn þáttur
menningarlífsins, þó gildur sje. En eins og
nú stendur, snýst starf þeirrar háskóla-
deildar, sem um íslensk fræði fjallar, svo
að segj a eingöngu um afmarkað svæði bók-
mentarannsókna. Næsta spurningin hlýtur
því að vera sú, að athuga samband eða af-
stöðu hinnar núverandi heimspekisdeildar
og þeirra þjóðfræðaiðkana, sem hjer er
átt við.
Samkvæmt þeim skilningi á tilgangi
heimspekisdeildarinnar, sem upprunalega