Lögrétta - 14.10.1924, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
og tökum þessum málum. Nokkr-
ir okkar allra gáfuðustu og víðsýn-
ustu menn flytja þjóðinni í snild-
arþýðingum stefnur, úrvalsrit og
áhrif hinna sálrænu rannsókna,
bæði á Englandi og víðar. Bera
það á borð, sem beinir mannshuga
til háleitra sanninda og lífsskoð-
ana,og mjer finst miklu meir í það
varið, að hreyfing þessi á slíka
talsmenn, en þó almúgi, sem vitan-
lega yrði tæplega fær um að velja
þar á viturlegan hátt, hefði að
nafni til aðgang að þeim bókaforða
enskum, sem um þau mál fjalla og
skiljanlega er til orðinn af misjöfn-
um höfundum.
Og svo eitt að lokum. Höf. getur
um, að „eigi allfáir kennarar hafi
tj áð honum þakkir sínar fyrir hug-
vekju þessa og telur meiri hluta
kennarastjettarinnar henni fylgj-
andi. Um fyrra atriðið efast jeg
ekki, en dreg það síðara í vafa. Og
ein helsta ástæða mín fyrir þeirri
efasemd er sú, að næsta er ótrú-
legt, að nær því enginn úr þessum
„meirihluta" hefði ekki einhvern-
tíma fyr eða síðar hafið máls á
þessum umbótum, ef þeir skoðuðu
það svo virkilega. Jeg er sannfærð
ur um, að kennarar eru svo áhuga-
samir um þjóðnýtar stefnur í
mentamálum, að þeir sjá ekki eft-
ir sjer að leggja þeim liðsyrði op-
inberlega. En ekki er að efa hjart-
gróna tröllatrú höf. við stefnu
þessa nje þá sannfæringu hans, að
hún verði okkur til góðs eins. Verð
skuldar slíkt fulla virðingu og við-
urkenningu.
Læt jeg hjer svo útrætt um og
þakka Lögrjettu birtinguna.
Hallgr. Jónasson.
----o---
Úr Ameríkublððum.
I ýmsum Ameríkublöðum hafa
s. 1. sumar og haust staðið margar
greinar um Island. Eru þær mest
eftir ferðafólk, sem hjer hefir ver-
ið og ærið misjafnar. Verður sagt
hjer frá nokkrum þeirra til fróð-
leiks og gamans, eftir úrklippum
sem Lögrj. hefir fengið.
1 The New York Times skrifar
Eíizabeth Knowlton um að Iceland
awakes from centuries of sleep.
Er ýmislegt gott og rjett í þeirri
grein, um sögu landsins, bókment-
ir og stjórnmál. Er látið vel af
mörgum þeim breytingum og
framförum sem orðið hafi á síð-
ustu árum, og hafi þó verið stuðst
mikið við fornan arf. Segir þó í
þeirri grein, að landið hafi „long
been known as a modern Uto-
pia!“
Annars snúast margar grein-
arnar um innflutningshömlurnar
cg ýmisl. í sambandi við þær, og
er furðu skrítið margt. I Phila-
delpia Inquirer er grein um það,
að Island ætli gersamlega að ein-
angra sjálft sig með þessu og í
New York Herald er einnig sagt
frá þessu merkilega „Iceland’s
Experiment“ og sagt, að aðrar
þjóðir muni fylgja því með at-
hygli. En Islendingar sjeu ann-
ars frá fornu fari vanir að neita
sjer um mörg þægindi nútíma-
menningarinnar, og lifa á sögu-
aldarvísu, þó á síðustu tímum hafi
breytt svo um, að Reykjavík sje
orðin svo ágætur og fínn bær, að
hinn vandlátasti ferðalangur þurfi
ekki að láta sig vanhaga þar um
nokkur þægindi stórborgarmenn-
ingarinnar. þar að auki sje bærinn
langt á undan flestum öðrum í því
að hann sje hitaður upp með jarð-
hita og sjóðandi hveravatn leitt
um hann í pípum! Einna magnað-
ast kemur þetta alt þó fram í Was-
hington Post. þar er stór fyrirsögn
yfir heila síðu, um það, að nú eigi
að snúa aftur til frumbýlislífs
hellismanna. Er svo sýnd mynd af
báti, sem kemur að strondinni með
erlendan varning, en afkomendur
víkinganna, innflutningshafta-
mennirnir, koma vaðandi á móti,
sveipaðir skinnum og með viðar-
lurka í höndum, til að bægja burt
slíkum ófögnuði. Síðast er svo
mynd af einhverjum hálfnöktum
hottentottum eða halanegrum, sem
húka kringum bál í skógi úti — og
þess getið, að í slíkri steinöld muni
íslendingurinn enda eftir alt sam-
an. öðrum þræði er talað um land-
ann sem „a caveman de lux“ og
lýst ýmsum þægindum sem hann
hafi frá náttúrunnar hendi — eink
um hveravatninu, sem geri allan
kolainnflutning óþarfan.Annars er
þess líka getið, að þrátt fyrir þetta
alt hafi á íslandi þrifist bókment-
ir, sem ekki eigi sinn líka, eftir að
forn-rómverskri menningu lauk og
jafnist við gullaldarrit Breta og
Frakka.
Ýmsar fleiri slíkar greinar
mætti nefna, en skal þó að lokum
aðeins geta greina, sem komu í
Boston Morning Globe, eftir
Maurine Robb, því í þeim er margt
vel sagt og rjettilega. Fylgja þar
myndir með frásögnum um síldar-
útveginn og fiskverkunina, einnig
af gagnfræðaskólanum á Akureyri
og loks af leikhúsinu í Reykjavík
og af Indriða Einarssyni og frú
Guðrúnu dóttur hans. Sumt í
greininni er þó málum blandað.
Einkum virðist höf. undrandi yfir
mentun landsbúa — segist einu
sinni hafa lesið það í ferðasögu
hjeðan, að höf. hennar hefði hitt
litinn smalastrák uppi á fjalli og
hafi hann verið að lesa grasafræði
eftir latneskri bók! þótti henni
þetta þá lygilegt, en segist nú vera
nær því að trúa þessu — svo vel
hafi sjer litist á öll mentamál hjer.
Emkum sje eftirtektarverð mála-
k.unnátta og leikni landsmanna. —
Um landsbókasafnið er iíka getið í
ýmsum greinum og látið vel af ö]l-
um útbúnaði þar og sagt, að það
muni, að tiltölu við bæjarstærðina,
vera eitthvert stærsta bókasafn
heimsins. Ýmsir geta einnig um
listasafn Einars Jónssonar og láta
vel af.
----o----
lm slÉirnn sanflliár.
Nú eru menn farnir að starf-
rækja hina nýju mannúðaraðferð,
sem Dýraverndunarfjelagið hefir
komið til leiðar með hinni endur-
bættu slátrunarlöggjöf sinni, sem
var mjög þörf og lofsverð í alla
staði. En ekki eru þó þar með af-
numdir allir agnúar, sem slátrun-
arstarfinu eru samfara, þar sem
það er framkvæmt í stærri stíl.
það er þó sjer í lagi eitt atriði í
þessu sambandi, sem jeg vil minn-
ast á, af því það veldur mönnum
ærnu hagsmunatjóni um leið og
það ber vott um hinn grófasta
trassaskap starfsmanna og fram-
kvæmdastjórna. það, sem jeg á
hjer við, er meðferðin á gærunum
á blóðvellinum. það er bókstaflega
hin mesta svívirðing að sjá þá
meðhöndlun; gærurnar eru allar at
aðar blóði og saur, svo hvergi sjer
í hvítan ullarlagð; blóð þetta
storknar í ullinni og festist enn
betur í henni við söltunina; það
STRANDWOLD & DIÍASON
SÍMNEFNI: DÚASON. ADMIRALGADE 21.
KÖBENHAVN K.
Selja í umboðssölu allar íslenskar afurðir
fyrir liæsta yerð. Útvega allar erlendar vörur.
mun ekki of mikið í lagt, þó ætlað- ,
ir sjeu 50 aurar í kostnað fyrir
þvottarmeðul á hverja gæru, auk
starfskostnaðar. það er gamal-
þekt, að Islendingar vilja slá sjer
mynt af saur og óhreinindum með
ullarverslun sinni, sem þó alloftast
verður þeim og hefir orðið til stór-
minkunar og fjártjóns. Jeg skil
ekkert í því, að gærukaupmenn
ekki opinbert hafa gert athuga-
semdir og umbætur á þessu. Jeg
tel það víst, að með dálítilli var-
kárni og vandvirkni í starfræksl-
unni mætti ráða nokkrar bætur á
þessu, t. d. með því að kreysta úr
blóðhálsum, og þó betra, með því
að þvo blóðið úr í köldu vatni m.
fl. Beini jeg þessari athugasemd
minni virðingarfylst að fram-
kvæmdastjórnum viðkomandi
starfa, til athugunar.
Jón Vigfússon.
-----o----
15 menn drukna. það er nú tal-
ið víst, að í stórviðri 3. þ. m. hafi
farist vjelskúta frá Isafirði, sem
Rask hjet, og á voru 15 menn, flest
ir af Vestfjörðum.
Dánarfregn. 4. þ. m. andaðist í
Khöfn Magnús Kristinsson stud.
polyt., 24 ára að aldri, sonur sjera
Kristins Daníelssonar.
Slysfarir. Snemma í þessum
mánuði hrapaði maður á Seyðis-
firði fram af kletti og beið bana
af. Hann hjet Sigurður Gunnars-
son, frá Dvergasteini. — Um síð-
astl. mánaðamót tók út mann af
vj elbátnum Elínu frá Hafnarfirði,
í stórviðri austan við Horn, og
druknaði hann. Maðurinn hjet
Böðvar Sigurðsson.
þýskur togari strandaði aðfara-
nótt 10. þ. m. í Skálavík vestra.
Hann heitir Henry P. Newman frá
Cuxhaven og kom utan af hafi í
þoku. 12 menn voru á skipinu og
björguðust allir, en litlar líkur eru
taldar til þess, að skipið náist út
aftur.
Pundin kápa nálægt Geitbálsi.
Vitjist til Marteins í Litlutungu í
Holtum.
Sigfús Blöndal dr. phil. fór
heimleiðis með Gullfossi nú í vik-
unni.
Málverkasýningar eru nú opnað-
ar á tveimur stöðum hjer í bæn-
um, önnur af Freymóði Jóhanns-
syni frá Akureyri í Bárubúð, en
hin af Eyjólfi Eyfells í Templara-
húsinu.
Danski sendiherrann, Fr. le Sage
de Fontenay er nýlega farinn ut-
an og verður þar um tíma. Störf-
um hans gegnir hjer á meðan, sem
chargé d’affaires, Torp Pedersen,
fulltrúi í utanríkisráðuneytinu.
Sjera Eiríkur Albertsson á Hesti
er staddur hjer í bænum. Skóli
hans, sem áður er frá sagt í blað-
inu og umræður hafa einnig orð-
ið hjer um, hefst fyrsta vetrar-
dag. Mun hann þegar fullskipaður
fólki víðsvegar af landmu.
Prestsvígsla. Síðastl. sunnudag
vígði herra biskupinn þá þorstein
Jóhannesson settan prest að Stað
í Steingrímsfirði og Jón Skagan
settan prest að Bergþórshvoli.
Sjera Hálfdán Helgason lýsti
vígslu.
Bókaverslun þorsteins Gíslason-
ar er í Veltusundi 3.
þar er einnig afgreiðslo Lög-
rjettu og Óðins.
Kaupendur eru vinsamlega mint-
ir á, að greiða andvirði blaðanna.
Óðinn, síðara hefti XX. árg. er
rýkomið út með fjölda mynda.
Hlutaveltur eru nú haldnar
margar hjer um hverja helgi. S. 1.
sunnudag voru þær 4, og alt dreg-
ið upp, og sagt að undír 30 hluta-
veltur alls eigi að vera hjer í
haust. Sjer þá ekki á peningaskorti
hjá bæjarbúum.
Síldin. Samkvæmt símskeyti til
Siglufj. frá Bergen er talið, að
Norðmenn hafi í sumar aflað 96
þúsund tunnur af síld utan land-
helgi við ísland.
ritstyrkur. Og þetta er í sjálfu sjer alveg
rjett stefna. Háskólinn á að vera miðstöð,
einkum í ísl. fræðum, þar sem safnað sje
saman völdum verkamönnum á þessum
sviðum, og þeim gefið betra færi en ella
til að stunda starf sitt, gegn því að þeir
taki jafnframt að sjer, að anna þeirri
kenslu- og prófavinnu, sem þjóðfjelagið
þarf á að halda, að því leyti sem háskól-
inn er sú tvöfalda stofnun, sem fyr grein-
ir, annarsvegar kenslu- og hinsvegar vís-
indastofnun.
En hvernig er þá þessu varið nú ? Fyrst
má geta stuttlega þeirra kennara, sem
ekki fást við íslensku fræðin. Prófessorinn
í forspjallsvísindum kennir að jafnaði
daglega og heldur opinbera vikulega fyrir-
lestra. Um það embætti hefir annars
ekkert verið deilt nú. Prófessorinn í hag-
nýtri sálarfræði hefir enga bundna kenslu
að jafnaði og enga fasta nemendur. Senni-
lega hefir þessi lausamenskubragur átt
sinn þátt í þeirri óánægju, sem orðið hef-
ir um embættið, auk þess sem margir hafa
ekki viljað láta sannfærast um gildi vinnu-
vísindanna sjerstaklega, sem háskóla-
greinar. þetta sjest líka með samanburði
við grískudócentsembættið. það var líka í
öndverðu eiginlega utanveltu við allar
deildir. Síðan hefir afstaða þess sem
kenslustarfs breytst allmikið með reglu-
gerðarákvæðum — kennarinn hefir nú
skipulagsbundin, dagleg störf í tveimur
deildum, og kensla hans er fastur liður í
námi og prófum. Síðan er óánægjan minni
en áður með það starf, þó enn sje kvartað
um lítinn „vísindaárangur" af því. Svona
mundi mega fara um önnur þessi embætti
— að andúðin eyddist, — ef unt væri að
benda á það, að í þeim væri virkilega unn-
ið á skipulagsbundinn hátt að hagkvæm-
um efnum. Gott dæmi þessa er t. d. sögu-
prófessorsembættið. þar er dagleg kensla
minni en í þessum tveimur deiluembætt-
um, en óánægja engin opinber — aðeins af
því, að menn hafa það á tilfinningunni, að
í embættinu sitji einn mesti afkastamaður
háskólans.
þegar rætt er um þessi 2—3 embætti
heimspekisdeildar, sem ekki snerta íslensk
fræði og skipulag þeirra, getur komið til
greina eitt atriði, sem ekki hefir þó verið
gaumur gefinn. Og það er þetta, að kröf-
ur hafa komið fram í öðrum deildum um
stofnun nýrra kennaraembætta í nokkrum
aukagreinum, þó ekki blási byrlega nú.
Hefir t. d. verið talað um trúarbragðasögu
og trúarsálfræði í guðfræðideild, rjettar-
heimspeki og ýms sálfræðileg atriði fyrir
dómara í lögfræðisdeild, og sumir hafa tal-
að um latínukenslu þar í sambandi við
Rómarjett, einnig ýmislegt úr sálarfræði,
sem snertir lækna, og loks mætti minna á,
að bæði bókmenta- og málfræðingar þurfa
ýmislegs, sem snertir heimspeki, fagur-
fræði, sálarfræði og sögu þeirra. I engu
þessu er þó til föst kensla, þó endur og
eins sjeu gerðar skipulagslausar og sund-
urlausar tilraunir í þessa átt, og gáfust oft
vel. Nú er talið, að í fyrirsjáaníegri fram-
tíð verði ekki unt að stofna hjer sjerstök
embætti í þessum greinum, þó æskilegt
væri og svo sje annarsstaðar. En jafn-
framt standa þó opin og lítið notuð í heim-
spekisdeild 1—3 embætti, sem vantar verk-
efni og nemendur. Hvað er þá nær, en að
fá samkomulag við þá menn, sem í þeim
sitja, um það, að taka að sjer þá kenslu og
leiðbeiningar í þessum fyrnefndu efnum, á
skipulagsbundinn hátt, úr því flest af því
eru einmitt fræðigreinar, sem þeir geta vel
kent ? Á þennan hátt gæti heimspekisdeild
veitt nýju blóði inn í hinar deildimar, án
nokkurs aukakostnaðar. Með þessu mætti í
senn bæta að mun úr kensluþörf þeirra
deilda og auka svonefnda „almenna ment-
un“ og „andlegan áhuga“ nemenda þar. Og
kensluaukningu þá, sem nauðsynleg yrði í
s j erf ræðigreinum deildanna í þrengri
merkingu, mætti þá fremur leggja á fasta-
kennara, sem fyrir eru. peir eru 8 í guð-
fræði og lögfræði og kenna að jafnaði
ekki nema 45 mínútur dag hvern — og
stundum minna, þeir sem við ísl. fræði
fá,st, — svo þeir ættu ekki að vera að-
þrengdir og ofreyndir af kenslunni einni.
þó mætti auðvitað skrifa nánar um þetta.
þetta er rakið hjer nokkuð vegna þess,
að það er nauðsynlegt að gera sjer fulla
og fasta grein fyrir þeim hluta háskólans,
sem sýnt er að vakið hefir deilurnar um
hann. En þær deilur hafa svo á ýmsan
hátt orðið hemill á framgangi ísl. fræð-
anna. það er nauðsynlegt fyrir viðgang og
virðingu þeirra fræða, að öðrum fræðum
skólans sje þannig fyrir komið, að þau
verði ekki þjóðfræðunum til meins, þó
þannig, að þau fái að njóta sín eftir því
sem mannafli og fjárafli leyfir.
Annað atriði þarf einnig að skoða hjer.
Og það er meira að segja mjög eftirtekt-
arvert. það er þetta — hvernig íslensku
fræðin sjálf eru rekin í deildinni. Nú er
sannleikurinn sá, að til þessa hafa þau í
sumum greinum ekki verið vitund betur
eða samviskusamlegar rekin, nema síður
sje, en hin, sem nefnd voru og mest hefir
verið deilt á. Samt hefir engin veruleg
óánægja átt sjer stað með þau út í frá.
Og það er blátt áfram af því, að menn
hafa það flestir á tilfmningunni, að það sje
sjálfsagt, að þessi fræði sjeu iðkuð, fyrst
háskólinn er til á annað borð, og að ein-
hverjir kennarastólar sjeu til í þeim.
Og þegar um þetta er að ræða,
virðast menn hirða minna um það, þó t. d.
prófessor í þessum fræðum kenni ekki
nema 3—4 tíma á viku eða minna, þó opin-
berir fyrirlestrar falli niður missirum eða
jafnvel árum saman, þó engin ritverk
komi fram á 2—4 ára fresti, þó borgaðir
sjeu auk launanna, einn eða tveir, og það
oft háir, aukastyrkir til sama starfsins,
sem kanske er aðalstarfið í embættinu o.
sl. þannig gætu kunnugir talið íram ýmis-
legt vítavert, sem öðruvísi mætti fara í
rekstri íslensku fræðanna og betur en ver-
ið hefir, en má þó ekki þar fyrir gleyma
því, sem vel hefir verið um þau.
Niðurstaða þess, sem nú hefir verið rak-
ið, er því í stuttu máli sú, að fyrir álit skól-
ans og heilbrigðan vöxt í þá átt, sem í önd-
verðu var til ætlast, er nauðsynlegt, að
draga skarpari markalínur en gert hefir
verið, millri almennra fræða heimspekis-
deildarinnar annarsvegar og íslensku fræð-
anna hinsvegar, og leggja megin áhersl-
una á þau síðari og auka þau að mun frá
því sem nú er. þetta er unt að gera á
tvennan hátt — með því að byggja áfram
á þeim grundvelli, sem lagður var 1911, og
láta íslensku fræðin vera hluta úr heim-
spekisdeildinni, — eða með því að láta
heimspekisdeildina aðeins ná yfir þá kenn-
arastóla, sem nú eru þar og ekki snerta
íslensk fræði aðallega (2—3), með þeim
breytingum eða viðaukum, sem tiltækileg-
ir þættu seinna meir, — en láta íslensk
þjóðfræði hinsvegar mynda sjerstaka
deild út af fyrir sig.
þar sem ritgerð þessi er samin fyr en
háskólaumr. sem fram fóru á síðasta þingi
og síðan, er ekki í henni tekið tillit til
breytinga, sem orðið hafa frá þeim tíma,
en þeirra verður getið seinna í heiid.
-----o----
Prentsmiðjan Acta.