Lögrétta - 02.03.1926, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Tveggja alda afmæli
Eggerts Ólafssonar.
Fyrsta dag næstkomandi des-
embermánaðar eru liðin tvö-
hundruð ár frá fæðingu Eggerts
Ólafssonar. Eflaust munu landar |
hans minnast þessa atburðar sem
verðugt er, slíkan örlagaþátt, sem
Eggert óf í sögu þjóðar sinnar.
Að því er mjer er kunnugt hef- j
ir einn merkur og hæfur maður j
þegar riðið á vaðið og ritað, á
ensku máli, um æfi og starf j
skáldsins, útlendingum til fróð- :
leiks og nytsemdar. Á ritarinn j
skilið þakkir allra. Er eigi ólík-
legt að fleiri sigli í kjölfar hans j
og riti um Eggert á móðurmáli j
hans, sem hann unni svo mjög, j
enda var nýlega, ef mig rang- j
minnir eigr, rætt um það í blöð- j
unum heima, að semja bæri ítar- i
lega æfisögu hans. Verður því j
vonandi hrundið í framkvæmd.
En því er eitt sinn svo farið,
að skáld hvert lifir og hrærist í
ljóðum sínum, birtist í þeim með ;
gleggstum svip og einkennum,
því að þar er að jafnaði hjarta
hans alt og sál. Og án þess að i
nokkurri rýrð sje varpað á vís- j
inda-starfsemi og rit Eggerts, svo
merkt sem hvorttveggja er, mun j
því þó vart móti mælt, að með j
Ijóðum sínum hafi hann áhrifa-
ríkastur verið og dýpst spor
markað. Nú eru nær hundrað ár
liðin síðan kvæði hans voru gefin
út, 1832. Eru þau því aðeins í
höndum mjög fárra, og í bóka-
söfnum, en lítt kunn, eða með
öllu ókunn öllum þorra manna,
einkum hinni yngri kynslóð. Er
það illa farið. Eggert var að
sönnu, sem öll skáld, bam sinnar
tíðar, og segja má því, að sumt
af ljóðum hans sje ósamræmt
breyttum tíðaranda, hugsunar-
hætti og bókmentasmekk. þó
eiga mörg kvæða hans slíkt lífs-
gildi, að mikið gagn og gleði má
oss verða að lestri þeirra. þau
eru þrungin næmri siðferðistil-
finning, djúpri þjóðemis-rækt, og
göfugum hugsjónum. Alstaðar
slær þar hjarta hins sanna Islend-
ings, er ann ættjörð sinni og þjóð j
framar öllu, og vill gengi hennar
og hag í hvívetna. Boðskap Egg-
erts er vel lýst með þessari al-
k'unnu vísu Hannesar Hafstein:
„Starfið er margt, en e:tt er
bræðrabandið,
boðorðið, hvar sem þjer í fylking j
standið,
Víkiné
skilvíndan
reynist best. Skilur 65,
120, 220 lítra. Nægar
birgðir og varahluti
hcíir ávalt fyrirliggj-
andi og selur og sendir
um land alt, gegn
póstkröfu
Hannes Olafsson.
Grettisgötu 1.
Sími 871.
Reykjavík.
hvemig sem stríðið þá og þá er
blandið,
það er: að elska, byggja og treysta
á landið“.
En er eigi ennþá þörf slíkrar
kenningar? Eða höfum vjer náð
því þroskastigi sannrar þjóð-
rækni, að vjer sjeum upp úr því
vaxnir að hlýða slíkri áminning?
Munu eigi flestir játa, að Eggert
fari með sannindi er hann mælir:
„það hefir þessu landi
þjakað allra mest:
auður óteljandi,
agn og matan best
árlega gengur út úr því;
aftur kemur ekki margt,
utan glingrin ný“.
Eru orð þessi eigi ennþá íhygl-
isverð öllum góðum Islendingum?
Fleira hefur Eggert að bjóða en
ádeiluna, þó holl sje. Er hún t. d.
eigi ifögur þessi mynd íslands?:
„þá var eg best í blóma:
búin í gull og skart,
sat eg fríð með sóma,
sólarbirtan snart
faldinn hvíta fagurlig,
klæðin græn og kristallsbönd
klæddu og prýddu mig“.
Klappa þær eigi þýtt á vanga,
stökumar þessar ?:
„örvaðist geð á allan hátt,
er eg numdi sjónum
föðurlandið heldur hátt
hafið upp úr sjónum.---------
Við það undrast manngi má,
mun þó fús að trúa,
landa túnum óska’ eg á
ævinlega’ að búa“.
þá er þessi náttúrulýsing ekki
óskáldleg:
„Sólin brautst fram úr frænu skýi,
fegurð veraldar lýstist öll;
alt var á besta blóma-stigi,
blikaði gras um rakan völl
náttdaggar knappa silfri sett,
smaragðar vom í hverjum blett“.
Svona mætti lengi telja. Af því,
að ljóð Eggerts geyma svo margt
fagurt og göfugt, sannan skáld-
skap og lífspeki, skýt jeg því und-
ir dóm eimhvers af þar til færum
rithöfundum vorum og fræði-
mönnum, hvort eigi mundi það
nytsemdarstarf og aufúsuverk, að
gefa út úrval af ljóðum skáldsins
nú á tveggja alda afmæli hans.*)
Trúi jeg því vart, að margur, eigi
síst bændur og búalið, slíkur
*) í fyrirlestri sínum um Eggert,
1892, ctakk Bjarni Jónsson upp á því,
að kvæðin, í heild sinni, væru gefin
út á ný. Jeg hygg, að betra væri, að
gefa aðeins út úrval þeirra.
bændavinur sem Eggert var,
rnundi eigi taka feginsamlega við
slíkri bók. Vona jeg, að einhver
hefjist handa og geri Eggert svip-
uð sikil og Jóni skáldi þorlákssyni
voru gerð með útgáfu Ijóða hans
1919. Væri þá vel að verið. En
nógir mætra manna vorra liggja
samt óbættir hjá garði.
Comell háskóla, 24. janúar 1926.
Richard Beck.
----o---
Morgin eilífa
Örfáar ferðaminningar.
Eftir Gunnar Árnason
frá Skútustöðum.
Frh. -----------
Allra fyrst verð jeg að minnast
á legu borgarinnar. Á alla vegu
er hún umlukt af gróðursnauðri
Cgmpaniusljettunni, langt í austri,
norðri og suðri bera blá og lág
Appennina og Satinaf j öllin við
himinn. I vestri er Miðjarðarhafið,
en hulið er það sýn úr borginni.
þangað rennur Tíber, sem er breið
og skipgeng, o® þörf hefir verið
Rómverjum frá elstu tímum. En
helst til er skolug til þess að geta
talist fögur.
Elstu hlutar borgarinnar eru
austanmegin áarinnar á hæðunum
sjö, en þessi eru nöfn þeirra:
Nyrst er Monte Quirinal, þá Monte
Viminale (austur af henni), Monte
Capitohno, Monte Esquiiino, Monte
Faiauno, Monte Ceho og Monte
Avenuno. Vestan áarinnar er
páianveiuið meö Fjeturskirkjunni,
VatiKanmu og Ungilsuorg. En
nokiiu'u sunnar en þaö er útoorgin
Traslevere, sem liggur undir ,
Giamcolo-næðinni. A þeirri
iiæð er gróðrarstöð. þar er
stór standmynd aí Garibalda á
hestbaki. þaðan er mjög lag-
urt og gott útsýni yfir borg-
ina og umhverfið. Sama máli
gegnir um Monte Fincio sem er
norðan við borgina austan megin
áarinnar. Á þeirri hæð er unaös-
legur skemtigarður, skreyttur .
brjóstlíkneskjum ýmissa höfð- I
ingja. þar er og Villa Medica. 1
norðaustri sjest yfir hina frægu
Villa Borghese (nú Villa Umberto
I. Var hún skírð upp 1902, en þá
keypti ríkið hana fyrir 3.600.000
lírur). Vestan undir Monte Pincio
er Fiazza del Popolo. Margir munu
kannast við þann stað af sögu
V. Bergsö, og gat jeg ekki stilt
mig um að sitja um stund á einu
ljóninu, um tunglskinskvöld, og
lifa söguna í anda.
Að því er náttúrufegurð og: út-
sýni snertir held jeg að mjer þyki
mest til Monte Pincio koma af
hæðunum, en ekki get jeg með
vissu sagt hvort mjer finst þar
dásamlegra í sóldýrðinni eða
tungls- og stjörnuglitrinu —
hvorttveggja er óumræðilegt.
-----Róm var ekki bygð á ein-
um degi. Hornsteinar hennar eru
lagðir áður en sögur hefjast, og
eins og borginni best sæmir, eru
hinir goðbornu Rómulus og Remus
sagðir hafa gert það. Frá kon-
ungatímunum eða alt til 510 f.
K. höfum vjer fáar sýnilegar
menjar. Mætti helst ætla, að eitt-
hvað af borgarmúrunum, sem enn
lykja um bæinn að mestu, væru
frá þeim tíma, þótt meginpart-
ur þessara risamúra sje auðvit-
að miklu yngri, frá tímum Ame-
lians keisara (270—276 e. K.)
Frá lýðveldistímunum (510—530
f. K.) eru miklu meiri menjar.
Má þai' af nefna nokkur brot af
vatnsleiðslu Appiusar. Ljet Appius
gera hana 312 f. K., og var hún
sem hinar síðari öll ofan jarðar,
þ. e. vatnið var leitt í pípum, sem
lágu ofan á gríðarháum múrbog-
um. Meðfram vatnsmúrnum lá
Via Appia (Appiuvegur), sem
enn liggur suður úr Róm og yfir
Campaníu. Við hann er .smá-
kirkjan „Domine, quo vadis?“, og
rjett við vegbugðuna lítið hring-
musteri sem á að standa á þeim
stað, sem Pjetur mætti Drottni,
er hann ætlaði að flýja Róm. —
Nokkrar leyfar eru frá tímuni
Cæsars, en að sjálfsögðu eru rúst-
ir þær, sem nú finnast, mest allar
frá keisaratímanum, enda er það
fyrst á dögum Ágústusar að far-
ið er að byggja úr marmara að
ráði, en áður var tígulsteinn mest
notaður. Sagt er að Ágústus hafi
endurreist 82 musteri, og auk þess
ljet hann byggja hvert stórhýsið
öðru meira og hlúði að öllum list-
um.
Frá tímum Nerós eru miklar
menjar, þótt ekki sjáist nein
merki „gullna hússins", sem
Flavíusarnir eyðilögðu. Unnu þeir
þó mjög fögrum byggingum. Er
Colosseum bestur vottur þess.
I-Iinir síðari keisarar, alt til
Kojis.tantin.usar mikla, ljetu og
síst sitt eftir liggja í því að prýða
Róm og fjölga þar stórhýsunum.
En eftir að Konstantínus flutti ti;
Býsanz (Konstantinopel), igerast
páfarnir yfirsmiðir Rómaborgar,
og hefur svo verið alt til þessa
dags. —
Nú er páfahverfið hjarta „borg-
arinnar eilífu“, en áður var þaö
„Forum Romanum". Liggur það 5
dæld einni suðaustur af Capitol-
hæð en meðfram Palatinhæðinni.
í norðausturhomi þess segir sag-
an að staðið hafi höfuðorustan
milli Rómverja og Sabína. Síðan
var staðurinn girtur og gerð þai'
V. Hugo: VESALINGARNIR.
um, í baráttu við að hrinda frá sjer hræðilegum kaleikn-
um sem skuggi virtist drjúpa af og vera íleytifullur af
myrkri, en himininn var fullur af stjömum og olíutrjen
skulfu fyrir óblíðum vindi þess óendanlega.
Klufekan sló þrjú um morguninn, og hann hafði geng-
ið nærri því hvíldarlaust í fimm stundir um gólf, þegar
hann veltist út af á stól. Hann sofnaði og dreymdi draum.
pessi draumar var, eins og flestir draumr eru, aðeins að
því leyti í sambandi við ástæðumar, sem fyrir hendi voru,
að honum fylgdi óhugnaður cg kvöl, en honum fanst tii
um hann. þessi martröð fjekk svo mikið á hann, að hann
skrifaði niður það, sem hann hafði dreymt. Vjer teljum
vera rjett að birta þessa frásögn orðrjetta. Hversu mikið
eða lítið sem lagt verður upp úr þessum draum, yrði lýsing
þessarar nætur ófullkomin, ef vjer sleptum honum. Hann
er ömurleg reynsla sjúkrar sálar.
Hann hafði ritað á umslagið: „Draumurinn, sem mig
dreymdi um nóttina“.
„Jeg var uppi í sveit, í stóru, óskemtilegu hjeraði, þar
sem ekkert gras óx. Mjer fanst hvorki vera dagur nje
nótt. Jeg var á gangi með bróður mínum, bróðumum,
sem jeig; átti í æsku og verð að kannast við, að jeg hugsa
aldrei um og m^n varla eftir. Við vorum að tala saman og
við mættum fleiri mönnum. Við vorum að tala um ikonu,
sem eitt sinn hafði verið nábúi okfear, ávalt búið í sömu
götu oig' við og ávalt unnið fyrir opnum glugga. Okkur
varð kalt þegar við hugsuðum til opna gluggans.
Engin trje voru sjáanleg.
Maður ifór fram hjá okkur. Hann var alveg nakinn;
hann var öskugrár og reið moldóttum hesti. Hann hafði
ekkert hár á höfðinu, það skein í skalla hans og æðarnar
á honum. Vönd hafði hann í hendi, mjúkan sem vínvið og
þungan sem jám. Hann sagði ekkert, þegar hann reið
fram hjá okkur.
„Við skulum beygja inn á hliðarstíginn“, sagði
bróðir minn.
Enginn runni, engin mosaögn var sjáanleg við hlið-
arstíginn. Alt var moldarlitt, jafnvel himininn. þegar við
höfðum gengið nokkur skref, fjekk jeg ekki lengur svör
við því, sem jeg: sagði. Jeg tók eftir því, að bróðir minn
var ekki lengur með mjer.
Jeg kom inn í þorp. Jeg hjelt að það hlyti að vera
Romainville. (Hversvegna endilega Romainville?)*).
Fyrsta gatan, sem jeg kom í, var auð og tóm. Jeg
gekk inn í aðra. þegar jeg kom fyrir hornið, sá jeg mann
standa upp við steinvegginn. „Hvaða bær er þetta?“.
spurði jeg manninn, „hvar er jeg?“ Hann svaraði ekki.
Jeg sá. dyr á húsi standa opnar og gekk inn. Fyrsta her-
bergið var tómt; jeg gekk inn í annað. Maður stóð upp
við vegginn að hurðarbaki. Jeg spurði þennan mann:
„Hver á þetta hús? Hvar er jeg?“ Hann svaraði ekki.
Garður var við húsið; jeg igekk út í hann. þar var
autt og tómt. Jeg sá mann standa bak við fyrsta trjeð,
„Hvaða garður er þetta?“ sagði jeg við hnnn; „hvar er
jeg?“ Hann svaraði ekki.
Jeg ráfaði um þorpið, og nú sá jeg að það var heill
bær. Allar göturnar voru auðar, allar dyr stóðu opnar.
Engin lifandi vera var á ferli á götunum, í herbergjun-
um eða í görðunum. En bak við hvert hom, bak við hverja
hurð, baik við hvert trje var maður, sem sagði ekkert.
Jeg sá aldrei nema einn í einu. þeir störðu á mig, þegar
jeg gekk fram hjá.
Jeg fór út úr bænum og tók aftur að ráfa um grund-
irnar. Eftir nokkurrar stundar bið leit jeg við, og jeg sá
þá stóran flokk manna koma á eftir mjer. Jeg þekti alla
mennina, sem jeg hafði sjeð í bænum. Höfuð þeirra voru
svo undarleg að sjá. þeir virtust ekki flýta sjer, en samt
sem áður miðaði þeim meira en mjer. þeir gengu alveg
hljóðlaust. Andartaki síðar höfðu þeir náð mjer og um-
kringt mig. Ásjónur þeirra voru allar moldarlitar.
þá mælti sá fyrsti, sem jeg hafði ávarpað, þegar jeg
*) það sem er 1 svigunum var eins og annað ritað með
hendi Jean Valjean.
kom inn í bæinn: „Hvert ætlar þú? Veitstu ekki að þú
hefur lengi verið dauður?“
Jeg opnaði munninn til þess að svara; þá sá jeg að
þar var enginn“.
Hann vaknaði og var honum ískalt. Hvöss morgun-
golan ljet gluggann, sem altaf var opinn, marra á hjör-
unum. Eldurinn var slöknaður; kertið var farið að brenna
niður í stjakann. En enn var koldimt. Hann stóð upp og
gekk að glugganum. Ekki voru komnar stjörnur á him-
ininn. það sást yfir garðinn og út á götuna tfrá glugg-
anum. Honum varð litið niður við þurt, hart hljóð, sem
heyrðist frá götusteinunum. Hann sá tvær rauðar stjörn-
ur og: lengdust og styttust geislar þeirra einkennilega í
myrkrinu. þoka draumsins var ennþá að slæðast fyrir
hugsunum hans. „Jæja“, sagði hann við sjálfan sig, „það
engar stjörnur á himninum; nú eru þær niðri á jörðinni“.
En hann áttaði sig bráðlega;hljóð vakti hann alveg,oghann
sá, að stjörnurnar tvær voru ljósker á vagni. Hann gat sjeð
hvernig vagninn var við birtuna frá þeim; þetta var tví-
hjóluð kerra með litlum, igráum hesti fyrir. Hljóðið, sem
hann hafði heyrt, var hófasparkið við steinana. „Hvaða
vagn er þetta?“ sagði hann við sjálfan sig. „Hver getur
það verið, sem kemur svo snemma morguns?" 1 því bili
var barið hægt að dyrum herbergis hans. Hann fór að
skjálfa frá hvirfli til ilja og kallaði með hræðilegri röddu:
„Hver er þar?“ — „það er jeg, herra borgarstjóri“, var
svarað. Hann þekti rödd ráðskonu sinnar. „Jæja“, sagði
hann, „hvað er um að vera?“ — „Klukkan er fimm, herra
borgarstjóri“. — „Og hvað þá?“ — „Vagninn er kominn,
herra borgarstjóri“. — „Hvaða vagn?“ — „Kerran“. —
„Iivaða kerra?“ — „Hafið þjer ekki beðið um kerru, herra
borgarstjóri?“ — „Nei“. — „Vagnstjórinn segist vera kom-
inn til þess að sækja yður“. — „Hvaða vagnstjóri?" —
„Vagnstjóri Scafflaires“. þetta nafn kom honum til þess
að skjálfa, eins og eldingu hefði lostið niður. Hefði gamla
konan sjeð hann á þessari stundu, hefði hún orðið skelfd.
það var löng þögn. Hann horfði rænulaus á ljósið, tók um