Lögrétta - 20.03.1926, Blaðsíða 1

Innheimta og afgreiðsla
í Veltusundi 3
Sími 185.
LOGRJETTA
Qtgefandi og ritstjór’
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
Reykjavík. langardaginn 20. mars 1926. |J 13. tbi.
Þingtíðindi.
pað hefur fátt sögulegt gerst
á Alþingi, það sem af er þingtím-
anum. þingfundir hafa verið
stuttir og lítill hiti í umræðunum,
enginn verulegur ágreiningur
komið fram, sem eftirtekt hafi
vakið. Gengismálið er eina málið,
sem komið hefur á stað líflegum
umræðum og síðustu dagana hef-
ur mikið verið rætt um útsvara-
frumvarpið, sem borið er fram
af stjóminni. En fjárlögin koma
hú til annarar umræðu einhvern
af næstu dögum.
Bankamálin.
Tvö frumv. eru komin fram um
skipun bankamálanna. Annað
flytur stjórnin, og er það að miklu
leyti hið sama og frumv. meiri
hluta bankamálanefndarinnar. 1.
gr. er svohlj.:
Landsbanki Islands er sjálfstæð
stofnun, sem er eign ríkisins und-
ir sjertakri stjóm. svo sem nánar
er ákveðið í V. kafla laga þessara.
Á Norðurlandamálum er heiti
bankans Islands Nationalbank, á
ensku The National Bank of Ice-
land og á öðmm tungumálum sam-
svarandi heiti.
Bankinn starfar í þrem deildum
með aðgreindum fjárhag, og
nefnast þær seðlabanki, sparisjóðs-
deild og veðdeild. Skal halda al-
gjörlega aðgreindum varasjóðum
óg öðrum eignum, útlánum, inn-
lánum, bókfærslu og reiknings-
haldi hverrar deildar fyrir sig.
1 athugasemd við frumvarpið
eegir: Frumvarp þetta er að því
leyti sniðið eftir frv. meiri hluta
milliþinganefndarinnar í banka-
málum, að gert er ráð fyrir að
Landsbankanum verði breytt í
seðlabanka. 1 nefndarfrv. er gert
ráð fyrir að sparisjóðsdeild bank-
ans fái sjer stakt bókhald, með
útlánum og innlánum aðgreindum
frá seðladeild bankans. Rjett heL
ir þótt að stíga þetta spor til
fulls, og er í þessu frv. gert ráð
fyrir að sparisjóðsdeildin fái al-
gerlega sjerstakan fjárhag, ei-ns
og t. d. veðdeildin. Má þá m. a.
greina sparisjóðsdeildina frá bank-
anum og láta hana halda áfram
sem alveg sjerstaka peningastofn-
un undir annari stjóm þegar bank-
an'um er vaxinn svo fiskur um
hrygg, að hann þarf ekki leng-
ur spjarifjárins til þess að tryggja
sjer þau tök á peningamarkaðin-
um, sem seðlabanka ber að hafa.
Hitt frumv. er frá Benedikt
Sveinssyni, sem er minni hluti
bankamálanefndarinnar, og heit-
ir það frv. til laga um Ríkisbanka
íslands. 1. og 2. gr. eru svohlj.:
Ríkisbanki Islands er sjálfstæð
stofnun, og skal tilgangur hans
vera: 1. að hafa á hendi útgáfu
bankaseðla innan þeirra tak-
marka, er þarf til þess að full-
nægja gjaldmiðilsþörf í innan-
landsviðskiftum. 2. að stuðla að
tryggri skipun á peningamálum
landsins, með það fyrir augum,
að gull og gullgildir seðlar geti
sem fyrst orðið og haldi síðan
áfram að vera almennur gjald-
eyrir í landinu. 1 því skyni ber
stjóm bankans að afstýra, eftir
því, sem unt er, með kaupum og
sölu á erlendum gjaldeyri og með
viðskiftum við aðrar peninga-
stofnanir í landinu, traflun þeirri
á jjeningamálum og atvinnulífi,
sem annars má vænta, að almenn-
ar hagsveiflur hafi í för með sjer.
3. að annast veðlánastarfsemi í
landinu samkvæmt lögum um Rík-
isveðbanka Islands, með þeim
breytingum, er á þeim lögum
verða gerðar og leiða af því, að
ríkisveðbankinn verður önnur
deild rikisbankans.
2. gr. Ríkissjóður leggur bank-
anum til gullforða eftir því sem
þörf krefur, til tryggingar seðl-
um þeim, er hann gefur út, og
telst það fje stofnfje bankans.
Um það fyrirkomulag, sem
þarna er haldið fram, ritaði Sig-
urður Eggerz bankastjóri í síð-
asta tbl. Lögr.
Jámbrautarmálið.
Jörundur Brynjólfsson og
Magnús Jónsson flytja framv. um
heimild fyrir ríkisstjómina til
þess að láta leggja jámbraut frá
Reykjavík til ölfúsár. Sporvídd
brautarinnar skal vera 1.067
metrar og gerðin í aðalatriðum
sniðin eftir tillögum Sv. Möllers
verkfræðings. Brautin á að liggja
um Hellisheiði.
Kostnaðinn skal greiða þannig:
a. Reykjavíkurkaupstaður kostar
land undir stöðvar og greiðir bæt-
ur allar fyrir landnám, jarðrask
og átroðning vestan afrjettar eða
almennings á Hellisheiði. b. Ár-
nessýsla kostar á sama hátt land
undir stöðvar og greiðir bætur all-
ar fyrir landnám, jarðrask og
átroðning austan afrjettar eða al-
mennings á Hellisheiði. c. Ríkis-
sjóður leggur fram kostnaðinn
að öðru leyti þannig: 1. sem beint
framlag 2V2 milj. kr. Af þessu
framlagi skal að minsta kosti
1 milj. kr. vera handbær, þeg-
ar byrjað er á verkinu, og alt að
11/2 milj. kr. lagt fram með ár-
legum greiðslum, meðan verkið
stendur yfir. 2. Sem lán til fyrir-
tækisins það, er til vantar.
Járnbrautin, ásamt öllum tækj-
um og mannvirkjum, er henni til-
heyra, verður eign ríkissjóðs.
Rektsri brautarinnar skal haldið
uppi á kostnað ríkissjóðs, nema
öðruvísi verði ákveðið með lögum
I greinargerðinni segir, er drep-
ið hefur verið með nokkrum orð-
um á sögu málsins: Stofnkostn-
aður brautarinnar með vöxtum,
miðað við núverandi verðlag og að
brautin veri bygð á 8 árum, frá
Reykjavík austur að ölfusá, er
áætlaður, samkv. skýrslu Geirs
G. Zoega, 6250000 kr., en með brú
á ölfusá 6475000 kr. þetta er að
vísu mikið fje, en þegar á það
er litið, hve mikil vissa er fyx’ir
því, að fyrirtækið geti fljótlega
borið sig, líklega miklu fyr en
nokkum varir, er það alls ekki
ægilegt. Foss skrifstofustjóri, að-
alráðamaður norsku járnbrauta-
stjómarinnar á þessu sviði, hefir
ásamt Sverre Möller gert áætlun
um rekstur brautarinnar. Er hjer
sett áætlun þeirra um 2. og 10.
rekstrarár, samkv. framhalds-
skýrslu G. G. Z.
2. rekstrarár.
Tekjur . . . . kr. 421000
Gjöld . . .. . — 358000
10. rekstrarár.
Tekjur .. . . kr. 732000
Gjöld.......— 424000
Tekjuafgengur upp í vexti verður
á 2. ári samkv. áætluninni 63000
kr., en á 10. ári 308000 kr. —
eða 5% af stofnkostnaðinum. Er
ekki hægt annað að segja en þetta
sje glæsileg útkoma.
Á fyrri þingum við umræðumar
um þetta mál hefir verið haldið
fram, að brautin hefði ekki það
mikinn flutning, að gerlegt gæti
talist að leggja jámbrautina. En
samkvæmt skýrslu vegamála-
stjóra mun engin ástæða til að
óttast, að brautin kæmi ekki til-
tölulega fljótt til að bera sig.
Gg rannsókn þessa máls sýnir,
að erlendis hefði ekki verið talið
áhorfsmál að leggja jámbraut
um það land, er hefði eins mikil
gróðrarskilyrði og mikla flutn-
ingaþörf eins og þessi hjerað. þó
er það öldungis víst, að flutninga-
þörfin mun reynast miklu meiri
en sú rannsókn sýnir, er gerð hef-
ir verið um það atriði. Og full-
yrða má, að sú áætlun verkfræð-
inganna um aukningu eftir að
jámbrautin er lögð, er afarvarleg.
Svo varleg er sú áætlun, að flutn-
ingurinn með brautinni mun reyn-
ast miklu meiri.Ber margt til þess.
Fyrst það, að ræktun landsins
eystra mun aukast og margfald-
ast, þegar Flóaáveitan er fullgerð
og svona öruggar samgöngur eru
fengnar, með stofnun nýbýla og
á annan hátt. En býlaf jölgunin er
lítt hugsanleg á þessum stöðvun
nema svona öruggar samgöngur
fáist. I öðra lagi myndu iþessar
samgöngubætur gera bændum
mögulegt að húsa betur býli sín,
og það er afarmikið verkefni á
Suðurlandsundirlendinu. Ep nú
eru flutningaerfiðleikamir það
miklir, að það er að kalla óvinn-
andi. þá ber á það að líta, að
hingað til hefir allmikil versl-
un verið á Stokkseyri og Eyrar-
bakka. Verslanir þar hafa feng-
ið allmikið af vörum beint frá
útlöndum. Nú era þessar versl-
anir að hætta. Við þá breyting
aukast afarmikið flutningamir
austur yfir fajll. Og sú aukning
flutninga, sem af þessari breyting
stafar, hefir alls ekki komið á þær
skýrslur, sem um flutninga um
Hellisheiði hafa verið gerðar.
... Yfir höfuð má segja það,
að íbúum hjeraðanna austan Hell-
isheiðar sje lífsnauðsyn að fá
þessa smgöngubót, og þá einkum
þeim, sem búa á áveitusvæðinu,
eins og það er líka afarnauðsyn-
legt bæði fyrir Reykjavík og
Hafnarfjörð.
Sauðf járbaðanir.
Landbúnaðamefnd hefur haft
þetta mál til meðferðar og hefur
Magnús Einarsson dýralæknir
verið á fundum hennar og komið
fram með þessar tillögur: 1. Al-
menn boðun til útrýmingar fjár-
kláða fari fram svo fljótt, sem
því verður við komið, sennilega
árið 1928 eða 1929. — 2. Lög nr.
58, 30. nóv. 1914, um sauðfjár-
baðanir, og lög nr. 21, 4. júní 1924,
um breyting á þeim lögum, sjeu
úr gildi numin.
Fjórir nefndarmennimir eru
fylgjandi fyrri tillögu dýralækn-
isins og tveir, Halldór Stefánsson
og Ámi Jónsson, báðum, en aðrir
tveir, Jör. Brynjólfsson og Jón
Sigurðsson, vilja ekki afnema
skyldu fjáreigenda til að baða
þrifaböðunum nje eftirlit með
framkvæmd þeirra, en vilja, að
löggilt sje Coopersbaðlyf til þrifa-
baðana, auk baðlyfja þeirra, sem
löggilt eru nú. Fimti nefndar-
maðurinn, Hákon Kristófersson
vill emgar breytingar frá því, sem
nú er.
Víða er meðal almennings ríkj-
andi megn misskilningur á þessu
máli, með því að menn halda, að
þrifaböðunum þeim, sem fyrir-
^ skipaðar hafa verið, sje ætlað að
útrýma kláðanum. En til þess þarf
meira, eins og dýralæknirinn hef-
ur bæði nú og áður skýrt fyrir
mönnum. En sje fjárkláðanum
einu sinni útrýmt með almennri
og fullkominni kláðadrepandi
böðun, álítur hann, að láta megi
menn sjálfráða um, hverja að-
ferð þeir hafi til þess að verja
fje sitt óþrifum.
Veðurstofa.
Sjávarútvegsnefnd flytur frumv.
um, að veðurfræðistöð verði stofn-
uð og starfrækt hjer á landi og
standi hún undir umsjón atvinnu-
málaráðaneytisins. Hún á að rann-
saka loftslag landsins og safna
skýrslum um það, sömuleiðis um
hafísa, eldgos 0. s. frv., senda út
veðurfregnaskeyti og annast sam-
bönd við önnur lönd um veður-
fregnir og alt, sem að veður-
fræði lýtur. Tveir veðurfi-æðingar
eiga að annast verkin, forstjóri og
fulltrúi, oig laun forstjórans að
vera 5000 kr. hækkandi upp í
6000, en fulltrúans 4000 kr. hækk-
andi upp í 5000. — I greinargerð
segir, að er sambandslögin gengu
í gildi hafi landið orðið að taka
að sjer umsjón með veðurathug-
unum og kostnað þann, sem af
þeim leiði. Hafi því veðurstofa
reyndar verið hjer starfandi frá
1919, enda þótt engin lög mæli
svo fyrir, og veitt fje til hennar á
hverju ári, síðastl. ár 40 þús. kr.
Byggingar- og landnámssjóður.
Jónas frá Hriflu flytur frumv.
um stofnun sjóðs, er svo heiti.
Verksvið hans skal vera að gera
efnalitlum bændum og grasbýlis-
mönnum við kauptún fært, að
reisa nýbýli, með skiftingu jarða
við erfð eða öðruvísi, þar sem
hentug ræktunarskilyrði eru. —
Stjóm Búnaðarfjelags Islands
stýrir sjóðnum, en Landsbankinn
annast bókhald og gjaidkerastörf
fyrir hann, þar til öðruvísi er
ákveðið.
Flutningsmaður skýrir frá, að
í Noregi starfi banki, sem ríkið
starfrækir, og hafi hann á lið-
ugum 20 áram lánað út um 150
milj. kr. þannig, að ríkissjóður
greiðir meira eða minna af vöxt-
unum, eftir því, hve þjóðnýtur til-
gangurinn þykir vera. Til að
greiða sem mest fyrir landnámi
og byggingu hollra híbýla, lánar
sá banki stundum alt að 90% af
virðingaverði fasteigna, enda er
þá ábyrgð sveitarf jelags á bak við.
Er í frumv hallast að sömu meg-
instefnu og þarna ræðir um.
Tilbúinn áburður.
Tryggvi þórhallsson flytur
frumv. sem mælir svo fyrir, að á
tímabilinu 1927—30, að báðum
árum meðtöldum, hafi Búnaðar-
fjelag Islands á hendi verslun
með hverskonar tilbúin áburðar-
efni og selji hrepps- og bæjarfje-
lögum, búnaðarfjelögum og sam-
vinnufjelögum bænda. Meðan Bún-
aðarfjelag Islands annast útveg-
un og sölu áburðarins skulu skip
ríkissjóðs annast flutning hans
endurgjaldslaust. Rekstrarfje ti
verslunarinnar greiði ríkissjóður.
Friðun þingvalla.
Stjórnin ber fram frumv. um
friðun þingvalla og er í. gr. svo-
hlj.: Almannagjá og sá hluti
Brúsastaða og þingvallakirkju-
lands, sem er austan hennar og
Fjárhúsamúla, sunnan Ármanns-
fells og vestan Sleðaáss, Sleðaás-
gjár, Leiragjár, Háugjár og fram-
halds hennar, alt út til þingvalla-
vatns, að undanskildu þingvalla-
túni, skulu tekin undan jörðun-
um að öllu leyti, þegar þær losna
úr núv. ábúð, og vera friðlýstur
almenningur.
31. marts 1925 skipaði stjómin
þá Matth. þórðarsn þjóðmenja-
vörð, Geir Zoéga landsverkfræð-
ing og Guðj. Samúelsson húsa-
meistara í nefnd til þess að at-
luga og gera tillögur um það,
hverjar framkvæmdir og ráðstaf-
anir skuli gera á þingvöllum og
jar í nágrenninu, sjerstaklega
fyrir árið 1980, með tilliti til vænt-
anlegra hátíðahalda það ár vegna
1000 ára afmælis Alþingis. Hefur
stjórnin tekið upp 1 frumv. mikið
af tillögum þeirra, en ekki getað
fallist á þær allar.
Flóa-áveitan.
Landsstjórnin flytur framv. um
heimild til þess að láta gera þau
mannvirki á Flóa-áveitusvæðinu,
sem nauðsvnleg era til þess að
áveitan komi að fullum notum, og
greiðist kostnaðurinn eftir því
sem um semst milli stjómarinnar
og íbúa áveitusvæðisins. Segir í
aths. við framv.:
Á næsta vori eða sumri er
búist við að lokið verði við Flóa-
áveituna, svo að veita megi á, og
allvíða munu þá einnig verða
komnir flóðgarðar, svo að mikið
gagn verði að áveitunni. En til
þess að bændur á áveitusvæðinu
geti notfært sjer væntanlegan
grasauka, þarf ýmislegt fleira en
sjálfa áveituna. Má þar til nefna
vegi um áveitusvæðið, svo að
hægt sje að koma afurðunum frá
sjer á aðalveg. Vitaskuld verður
ekki til þess ætlast, að hið opin-
bera annist vegagerð heim að
hverju býli, en aftur á móti verð-
ur ekki sagt, að hið opinbera
skiljist nægilega vel við þetta
stærsta landbúnaðarfyrirtæki,
sem stofnað hefur verið til hjer
á landi, nema veganet sje lagt
þar þannig, að ekki megi teljast
ókleift hverjum einstökum að
leggja veg heim til sín eða flytja
afurðir á veg.
Verðtollur.
Stjómin flytur nýtt frumv. um
verðtoll. Um það segir svo í grein-
argerð:
I aths. við fjárl.frv. fyrir 1927
er igerð grein fyrir þvi, að ekki
þyki fært að missa með öllu
verðtollinn sem tekjustofn, og eru
tekjur af honum áætlaðar í þvl
frv. 850 þús. kr. Hins vegar falla
lögin um bráðabirgðaverðtoll úr
gildi í árslok 1926. þykir því óhjá-
ókvæmilegt, að bera fram nýtt
frv. um verðtoll og verður að
gera ráð fyrir, að sú löggjöf hald-
ist þá fyrst um sinn ... I frv.
er nú stungið upp á, að hafa tvo
tollflokka, hinn hærri með 20%
gjaldi. Hundraðsgjaldið í lægri
flokknum verður svo að ákveða
þannig, að tollurinn í heild gefi
þá upphæð, sem til er ætlast.
Kæliskip.
Landbúnaðamefndin flytur svo-
hlj. framv.:
1. gr. þegar h.f. Eimskipafje-
lag Islands lætur byggja nýtt
millilandaskip, er ríkisstjóminni
heimilt að veita til iþess styrk úr
ríkissjóði, alt að 350000 kr., gegn
því, að skipið hafi fullkominn
kæliútbúnað, 2 milliþilför og að
Frh. á 4. riða