Lögrétta - 20.03.1926, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
Hollandsk Export Kaffe-Surrogat
Eineste Aroma, udmærket Kaffe-
smag, særdeles kraftig og billig
i Brugen, anbefales Forbrugere af
Kaffe Surrogat.
Fabrikanter: Firma I. Pieters,
Hofleverandör. Groningen, Hol-
land. Eneforhandling for Island:
T. W. BUCH,
Köbenhavn.
vinnuvegar þjóðarinnar, sem mest
er nú deilt á, svo nærri má kalla
ofsókn, er nefnir sig framsókn!
— þessar tvær myndir sýna, að
sitthvað til muna er athugavert
við stjórnmálin og framsóknina
nú á tímum.
IV.
það var í fymdinni, að ósam-
þykki reis á miHi hinna ýmsu
hluta líkamans. þeir gerðu að síð-
ustu uppreist gegn maganum, er
þeir töldu algerðan ómaga, er all-
ir þyrftu að þræla fyrir. Hann
lifði í sællífi og mesta iðjuleysi.
Höfuðið hætti að hugsa og segja
fyrir; hendumar að afla fæðunnar
og færa hana í munninn, tenn-
urnar að tyggja, og tungan, sem
var nú versti miðillinn hjer, neit-
aði að færa hana ofan í magann.
Maginn átti nú náðuga daga. En
þá fór svo, að allur líkaminn vesl-
aðist upp. Limimir sáu, að svo
búið mátti ekki standa; að mag-
inn hafði einnig nauðsynjastarf
með höndum. þeir tóku aftur upp
vinnu sína. Síðan hafa þeir unnið
saman og sáttir.
„þjer erað limir á sama lík-
ama“. þessi fáorða áminning til
mannanna, er kjami allrar heil-
brigðrar jafnaðarkenningar og
samvinnustefnu. Nú er jafnaðar-
og samvinnuöld í orði kveðnu.
En bæði undir og ofan á ríkir
sundrung og sjerdráttur milli
flokka, stjetta, milli sjávar og
sveita o. s. frv. Sömu mennimir
sem prjedika samúð og samvinnu,
virðast einnig kynda undir sjer-
drættinum, sundrunginni og tor-
trygninni. Mikið er talað og ritað
um strauminn í kaupstaði og
sjávarþorp. það er orðið eitt munn-
tamasta efni orðhvatra manna, er
vilja láta mikið á sjer bera. En
þett er nú ekkert nýtt. Jeg hef
heyrt þetta sama í meira en 30
ár. Og þó var fyrir aldamótin
meira talað um annan staum; til
Vesturheims. Sú eina blóðtaka,
sem fæðingarsveit mín, Mývatns-
sveit, hefur þolað af þessum völd-
um var lálægt 1890. þá fór ná-
lega V5 hluti sveitarbúa í einu til
Ameríku, og þó nokkrir bæði á
undan og eftir. Margir óttuðust
þá sveitarauðn, og ekki ástæðu-
laust. Síðan hefur fólk eirt þar
vel, sem kunnugt er. þessi straum-
ur ætlaði að verða þjóðinni í heild
dýr. En getur það ekki verið
sameiginlegt gleðiefni Islendinga,
að sá straumur er stöðvaður, sem
er aðallega að þakka viðgangi
sjávarútvegsins? En skyldu þess-
ir straumar — eins og flestir aðr-
ir straumar — ekki hlýða eðli-
legu lögmáli, sem erfitt er að
breyta í svip? 1 þetta sinn verð-
ur þetta mál ekki rakið til rótar.
það er trú mín, að sjór og land
eigi enn samleið og muni styðja
hvort annað. það er eigi sjór-
inn einn, sem menn sækjast
eftir. — það er meira þjett-
býli. Meiri menningarskilyrði og
auðveldari samvinna. það er
eðlilegt, að það myndist fyrst
þjettbýlið við sjóinn. þar er að
myndast róttæk ræktun, er reynsl-
an sýnir að borgar sig best, eins
og annarsstaðar. Sveitimar koma
bráðlega á eftir eða um leið, þar
sem skilyrðin eru best. þar mynd-
ast einnig þorp og þjettbýli, sem
að mjög miklu leyti styðst við
okkar arðsömu og stóra afrjettar-
og heiðarlönd.
En reipdráttur, tortrygni og
hatur milli manna og stjetta, era
hin andlegu ísæri, sem alt geta
lagt í kalda-kol, eins og hafís og
önnur óáran hefur oftast unnið
að. —
það er hlutverk hinnar yngstu
kynslóðar, að þýðá þann ís.
Að búa hjer til aðra þjóðar-
mynd og betri.
----o----
Barnafræðslan.
Svar til Árna læknis Ámasonar.
Nú í febrúar, nærri 7 mánuðum
eftir að grein mín um baraa-
fræðsluna var prentuð 1 29. og 30.
tbl. „Lögrjettu“ f. á„ birtist loks
svar við henni frá Áma lækni
Ámasyni. það er sennilega gott
fvrir hann, að svar hans hefur
dregist svo lengi, því að þá muna
margir eðlilega síður hvað stóð í
grein minni, heldur en ef svar
harus' hefði komið nokkrum mán-
uðum fyrr. þó vænti jeg, að þeir,
sem áhuga hafa á fræðslumál-
um, og e. t. v. aðrir, sem gaman
hafa af að fylgjast með í ritdeil- j
um, telji ekki eftir sjer að lesa
fyrri grein mína upp til saman- i
burðar. —
Áreiðanlega era þeir margir
fleiri en jeg, sem hefðu gaman
af að sjá Áma lækni sýna með
rökum fram á, að í raun og veru
sje siðferðilegur munur á styrk
frá ríkinu og styrk frá
sveitarfjelaginu. — Jeg er satt
að segja einn af þeim, sem sjá
engan slíkan mun á því, þó að t.
d. við Ámi læknir lærum í ríkis-
skóla, en Jón Jónsson í barna-
skóla, sem sveitarfjelag leggur
eitthvert fje til. Hinsvegar er >
mjer kunnugt um, að fjárfram- |
lög hreppa eru oftar talin eftir,
þess vegna m. a. tel jeg heppi-
legra, að ríkið kosti alla opinbera
kenslu, heldur en að sveitarfje-
lögin borgi hana að nokkra eða
öllu leyti, (sbr. fyrri gi-ein mína).
Jeg tí-eysti ríkinu betur til að
veita nægilegt fje til hennar,
heldur en mörgum hreppum. Jeg
álít það og rjettlátara, að ríkið
leggi fram fjeð, því að enginn
veit, hverri sveitinni verður mest
gagnið að þessu eða hinu bam-
inu. Um það ættum við Á. Á. að
geta orðið sammála, að betra sje
að ríkið greiði kostnaðinn, held-
ur en hrepparnir, þó að hvor hafi
sínar ástæður til þess. þá losnar
hann m. a. við áhyggjumar út af
óvirðingunni, sem skoðanabræður
hans verði fyrír, ef sveitin greiði
kostnaðinn. Sú skoðun, sem hann
tók að sjer að verja, einkum í
fyrri grein sinni, að sumir for-
eldrar álíti sjer ekki vansalaust
að senda böm sín í skóla, sem að
einhverju leyti er kostaður af
hreppsfje, — bendir að vísu ekki
á auðvald, eins og honum finst
vissara að taka fram, þannig, að
þeir, sem hana hafa, hljóti að
vera auðugir; en mjer virðist hún
lýsa auðvalds-„attaníossa“-hugs-
unarhætti þeirra, sem þykjast
svo miklu meiri menn en fátækl-
ingamir, sem Á. Á. vill láta senda
börn sín í „fátækraskóla“, að þeir
telja sig ekki geta miðað rjett-
indi við annað en fjárhagsástæð-
ur. Og það var aðalortsökin til
þess, að jeg skrifaði fyrri grein
mína, að mjer finst í meira lagi
hraklegt, ef þeir sem ætlast verð-
ur til að viti betur en fjöldinn,
væra að ala á slíkum hugsunar-
hætti, í stað þesis að beita áhrif-
um sínum til að uppræta hann.
Á. Á. kveðst ekki vita til þess,
að það sje álitin óvirðing nokkr-
um manni að njóta þeirra rjett-
inda, sem eru viðurkend að vera
sameiginleg. það á líka svo að
vera. Nú eru skólarj ettindin ein-
mitt ákveðin og þar með viður-
kend að lögum, jafnt fyrir böm
eins og fullorðna skólamenn. Veit
læknirinn það ekki?
þarna skilur alveg á ríkisskóla
og fátækraskólana hans. það era
einmitt slíkir fátækraskólar, sem
myndu hafa þann ókost, sem hann
hefir dreymt að almennir barna-
skólar hefðu, ef þeir nytu styrks
úr hreppssjóði eða væru kostaðir
af sveitarfjelagi. Á. Á. gerði ráð
fyrir, að kostnaður við fræðslu
fátæklingabarnanna í fátækra-
skólunum yrði talinn hreppslán,
sem feðram þeirra eða fóstrum
væri veitt. Af því vill hann svo
láta þá greiða vexti, ef þeir geta,
og þá sjálfsagt aftorganir, a. m.
k. einhvemtíma. Sjeu vextir ekki
greiddir, breytist lánið í sveitar-
skuld. (Sjá 5. kafla fyrri greinar
hans). þó vill hann ekki, að skuld-
in varði þá rjettindamissi. En
hvert myndi þó verða ■ álit sumra
hinna, sem að sögn Á. Á. tel.ja
sjer ekki vansalaust að þiggja
ókeypis kenslu handa börnum sír •
um í allsherjar barnaskólum?
Ætli þeim fyndist ekki dálítið
öðra máli að gegna um „fátækra-
skólabörnin“ heldur en bömin sín,
sem ættu svo efnaða aðstand-
endur, að þau gætu notið fræðslu
á annan hátt? Hefur Á. Á. at-
hugað málið frá þeirri hlið? —
það er vegna bamanna sjálfra
og vegna þjóðarinnar, sem bama-
kenslan fer fram, en ekki sjer-
staklega vegna foreldranna. þar
er enn ein ástæðan fyrir því, að
ríkið á að greiða kenslukostnað-
inn.
Á. Á. telur það vera fávíslegt
af mjer, að taka rjettinn til lífs-
ábyrgðai’fjár eða tryggingarfjár
sem dæmi upp á sameiginleg
rjettindi þeirra, sem trygðir era.
Rjett er það að vísu, að útborg-
unarfjárhæðirnar fara víða eftir
iðgjaldagreiðslum trygðra, og þó
eru þar á undantekningar, sbr.
slysatryggingu ríkisins. Hinsveg-
ar er eðlismunurinn á trygging-
arfje og sveitarstyrk sá, að menn
hafa viðurkendan rjett til trygg-
ingarfjárins, allir sem trygðir era,
en hann er alls ekki náðarbrauð,
sem allslausum mönnum er út-
hlutað eftir geðjiótta annara; en
þó að Jón Jónsson hafi borgað
sveitarútsvarið sitt í 60 ár, en
þurfi svo að fá nokkurra króna
8
Kun naar Bageren
findes paatmkt Etiketten er det
ægte Gærpulver „Fermenta“.
Fineste Kvalitet, bedst til Bag-
ning.
T. W. BUCH,
Köbenhavn.
styrk í ellinni, þá er hann sviftur
almennum mannrjettindum fyrir
bragðið, í stað þess að lögin við-
urkenni skilyrðislausan rjett hans
til framfærslucyris. Jeg verð að
vænta þess, að langskólagenginn
maður skilji muninn á þessu
tvennu án nánari útskýringa.
Jeg er Árna lækni alveg sam-
mála um, að ríkið á að styrkja
þá, sem hafa möivum börnum
fyrir að sijá, til þess að standa
straum af þeim. því hifi jeg ein-
mitt haldið fram áður en við Á.
Á. byrjuðum að skrifast á. það
kemur líka á engan hátt í bága
við ríkisskóla handa börnum. Síð-
ur en svo.
Jeg álít sjálfsagt, að skólarnir
og heimilin starfi saman að
fræðslu bamanna, og efast ekki
um, að mjög mörg heimili era
vel hæf til þess samstarfs. Jeg
get sjeð fleiri liti en hvíit og
svart, og tel ekki sjálfsagt, að
annaðhvort taki ríkið alla barna-
fræðslu af heimilunum eða það
leggi ekki fram rekstursfje skól-
anna. Jeg tel hagkvæmara að
fara eftir því, hvað bömunura
muni vera fyrir bestu, heldur en
stofukerfi, sem ályktar fram hjá
allri reynslu. Allmörg heimili geta
ekkert hjálpað skólunum og nokk-
ur vilja það ekki. Fjöldinn allur
er þó miklu hæfari til siamstarfs
við skólana, heldur en til að kenna
böraunum eingöngu upp á eigin
spýtur. Á. Á. segir, að trassamir
trassi kensluna, hvað svo sem
öllum fræðslulögum ’ líði. Jafnvel
þótt svo væri, þá geta skólarnir
bætt það talsvert upp, sem 6
heimatilsögn brestur. En svo
verða jafnvel trassamir að beygja
sig fyrir lögum, ef þeim er
framfylgt. Á Á. hefir sjálfur gert
ráð fyrir því, hvemig koma megi
í veg fyrir trössun, og eru þau í
dimma stiga, sem hann hafði orðið að fara um til þess að
komast hingað.
Hann var einn. Úrslitastundin var komin. Hann
reyndi að jafna sig, en honum tókst það ekki. Hann var
þar staddur, er dómarar íhuga og dæma. Hann horfði í
sljórri rósemi umhverfis sig í þessu friðsamlega og hræði-
lega herbergi, hjer, er fjöldi mannslífa höfðu verið mar-
in sundur, og nafn hans átti að heyrast í eftir örskamma
stund, og, að því er honum virtist, forlög hans gengu nú
í gegnum á þessari stundu. Hann horfði á vegginn og svo
leit hann á sjálfan sig og furðaði sig á, að það var þetta
herbergi og það var hann. Hann hafði einskis neytt í sól-
arhring, hann var eins og lurkum laminn eftir skröltið i
vagninum, en hann fann ekki til þess, honum fanst hann
alls engar skynjanir hafa.
Honum varð nú litið á látúnshnappinn í hurðinni,
sem var á milli hans og rjettarsalsins. Hann hafði nærri
því gleymt dyranum. Augnaráð hans varð fyrst rólegt á
þessum látúnshnappi, en svo gerðist það stórt og vinglað
og bar meira og meira vott um skelfingu. Svitinn rann
undan hárinu á höfði hans, og ofam eftir gagnaugunum.
Alt í einu rjetti hann úr sjer og var sambland af mynd-
ugleika og uppreistarblæ á látbragði hans, sem ekki er
hægt að segja hvernig var, en bar þess ljós merki, sem
til var ætlast: „Hver í fjandanum ætti að geta neytt mig
til þess?“, sneri sjer við í skyndi og sá dymar, sem hann
hafði komið inn um. Hann igekk að þeim, opnaði þær og
fór út. Hann var staddur í löngum, þröngum göngum með
allskonar skúmaskotum og ljóskerum á stangli, sem mintu
á náttlampa í sjúkrastofu. Hann dró andann þungt og
hlustaði; ekkert hljóð heyrðist, hvorki fyrir framan nje
að baki. Hann tók að hlaupa, eins og einhver væri að elta
hann. þegar hann var k^minn fram hjá mörgum bugðum
á göngunum, tók hann að hlusta að nýju. Alt af sama
kyrðin og sama myrkrið umhverfis hann. Hann ætlaði
ekki að ná andanum, hann skjögraði á fótunum, hann
studdist við steinvegginn. Steinamir vora kaldir, svitinn á
enni hans var ískaldur, hann rjetti úr sjer skjálfandi af
kulda og ef til vill einhverju öðru líka.
Hann fór aftur að hugsa þama í myrkrinu. Hann
hafði hugsað alla nóttina, hann hafði hugsað aUan dag-
inn; hann heyrði nú einungis éina rödd innra með sjer
kalla: „Ó!“ þannig leið stundarfjórðungur, þá laut hann
höfði, hann stundi harmþraniginn við, ljet handleggina
lafa og sneri við. Hann igekk hægt eins og hann væri al-
gjörlega lamaður. það var eins og eitthvað hefði náð hon-
um á flóttanum og leitt hann aftur. Hann fór aftur inn í
ráðstefnuherbergið. það fyrsta, sem hann kom auga á,
var hnappurinn í hurðinni. þessi ávali látúnshnappur
skein í augum hans eins og hræðileg stjama. Hann starði
á hann eins og hægt væri að ímynda sjer að sauðkind
mundi stara í augu tígrisdýrs. Hann gat ekki litið af hon-
um. Við og við gekk hann eiiju feti nær dyranum. Alt í
einu, án þess að hann vissi sjálfur hvernig það hefði at-
vikast, var hann kominn alveg að þeim. Hann greip
hnappinn í fumi. Hurðin laukst upp. Hann var kominn
inn í rjettarsalinn.
Hann gekk eitt skref áfram, lokaði dyranum ósjálf-
rátt á eftir sjer, stóð kyr og leit í kringum sig. Enginn
sf öllum þeim, sem viðstaddir voru, tók eftir honum. Allra
sjónum var beint á einn stað, trjebekk, sem stóð upp við
vegginn hjá litlu _dyrunum vinstra megin við forseta.
Nokkur kerti báru birtu á þennan bekk og á honum sat
maður milli tveggja lögreglumanna.
Madeleine leitaði ekki að honum, hann sá hann þeg-
ar. Augu hans beindust alveg ósjálfrátt að þessum manni,
eins og þau vissu fyrirfram hvar hann væri. Honum fanst
hann sjá sjálfan siig, sem gamlan mann. Andlitið var að
vísu ekki alveg eins, en limaburður, stilling, flóttalegt
augnaráðið, ógreitt hárið, úlpan — alt var alveg ein? og
daginn, þegar hann kom til Digne, fullur af hatr- og
niðursokkinn í hræðilegan sæg afskræmislegra hugsan :,
sem hann hafði safnað að sjer í dýflissunni í nítján ár.
„Guð minn góður!“ Maðurinn á bekknum leit út fyrir að
vera að minsta kosti sextugur. Einhver óumræðilega
raddalegur, sljór og skuggalegur svipur var yfir honum.
Menn höfðu hliðrað til og gefið Madeleine rúm við
hljóðið frá hurðinni, er hún laukst upp. Forseti hafði
litið til hans og þegar hann var orðinn þess fullvís, að
þetta væri borgarstjórinn í Montreuil-sur-Mer, hafði hann
heilsað honum. Opinberi ákærandinn, sem hafði hitt hann
í Montreuil-sur-Mer, sem hann hafði oft komið til í em-
bættiserindum, þekti hann líka og heilsaði honum. liann
tók varla eftir því. Hann var á valdi einskoanr skynvillu;
hann gerði ekki annað en að stara. Dómarar, skrifari,
lögreglumenn, sægur af grimdarlega forvitnum höfðum,
— hann hafði sjeð þetta alt einu sinni áður, fyrir tuttugu
og sjö áram. Nú sá hann alt þetta hræðilega, þeir vora
þar allir, þeir hreyfðust, þeir voru lifandi. þetta var ekki
lengur eitthvað, sem hann mundi eftir, mynd, sem hugsun
hans dró fram, þetta vora raunverulegir lögreglumenn,
raunveralegir dómarar, raunverulegir menn með hoidi og
blóði. Já, þannig vai' það; hann sá hræðilegum sýnum frá
fortíðinni skjóta upp og verða lifandi í allri skelfingu
raunveraleikans. Hann hafði þetta alt fyrir augum sjí;'.
Hann varð gagntekinn af ótta, lokaði augunum og hró;
aði í djúpi sálar sinnar: „Aldrei!“
Og sorglegur leikur forlaganna hafði hagað svo til.
og kom öllum hugsunum hans til þess að titra og gerði
hann sjálfan nærri því vitstola, að nú sat hans eigin tví-
fari þama! Allir nefndu manninn, sem þeir ætluðu að
fara að dæma, Jeal Valjean! Hann horfði á er verið var
að leika hræðilegasta augnablik lífs hans, og afturganga
hans sjálfs ljek aðalhlutverkið. AJt var alveg eins og þeg
ar hann var dæmdur; það var einungis einn róðukross,
sem ekki var þá. þegar þeir dæmdu hann, var guð fjar-
verandi.
Stóll var bak við hann; hann ljet fallast á hann,
skelfdur við hugsunina, að hægt væri að sjá hann. þegar
hann var setstur, faldi hann andlit sitt bak við skjala-
böggul, sem lá á dómaraborðinu. Hairn gat nú sjeð, án