Lögrétta - 20.03.1926, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Þjódarmynd.
Erindi, flutt af Jóni Jónssyni
Gauta (í Ærlækjarseli) á Ung-
mennfjelagsfundi í öxarfirði. —
I.
J>að verður flestum fyrir, er
minnast á þjóðina og landið, a. m.
k. við hátíðleg tækifæri, að bregða
upp fagurri og hlýlegri mynd,
sem vekur aðdáun og samúð. 1
þetta sinn getur það, því miður,
ekki orðið. — það er einn
af ykkur, sem hefur gefið mjer
efnið, og að nokkru leyti formið,
eða myndina, af því, sem jeg ætla
að segja hjer. Fyrir nokkrum ár-
um stóð í tímaritinu „Rjettur1"
stutt grein, með fyrirsögn: „Poli-
tisk þjóðarmynd“, að jeg hygg
eftir ritstjórann, sem er eins og
þið vitið, einn af fremstu mönn-
um ungmennafjelaganna norð-
lensku. — Hann kemst meðaJ
annars svo að orði:
„Margir telja það aðalhlutverk
blaða og tímarita, að vera stöð-
ugt á hælunum á tstjórnendum og
starfsmönnum þjóðarinnar; þefa
uppi alt sem hægt er að finna til
foráttu; — geta sjer til um hvat-
ir þeirra, og leiða tþá svo alls-
nakta, óhreina og ataða fram fyrir
lýðinn, benda á þá og segja: —
sjáið manninn . . . Tilvera sumra
blaðanna og starf byiggist ein-
göngu á þessum eldhúsverkum í
garð þeirrar stjómar, er að stóli
situr í það sinn. — Á öllum síðum
þeirra er máluð ein og sama hugs-
unin og ásökunin, aðeins með mis-
jafnlega vönduðum orðum . . .
Og þessi bardagaaðferð sigrar oft,
og vinnur sjer fylgi meiri hluta
þjóðarinnar. — Svona er þá dóm-
greind hennar háttað . . . En þeir
sem ná sæti á háhesti þjóðarinn-
ar, einungis fyrir atgang þessar-
ar sótsvörtu niðurrifspólitikur og
valdagræðgis, þeir steypast fljót-
lega af honum niður í dómsáfellis-
díki almenningsásakana, og
þjóðar-óhróðurs. — þessar hafa
oft ástæðumar verið til hinna tíðu
og snöggu valdaskifta. Og hvers-
konar mjmd gefur þetta af þjóð-
inni? það sjest best með dálitlu
dæmi:
Á stóm sveitaheimili em all-
mörg vinnuhjú. Hjúin em frem-
ur svöral og skammyrt við hús-
bændur sína; rógbera þá, tala ill-
mæli og slúður að baki þeim, en
varpa örgustu ásökunum og get-
sökum framan í iþá, í hvert sinn,
er tækifæri veitist. þau bregða
húsbændum sínum um fals og
ójöfnuð í sinn garð, og gera sjer
ferðir á nágrannaheimilin til að
útbreiða óhróðurinn. — Heimilis-
lífið og störfin drukna í þessum
sífelda þrasklið og rifrildi. Hús-
bændumir koma engu í fram-
kvæmd af því, sem fyrir liggur á
heimilinu. —
Hverskonar álit og orðrómur
ætli að fari af þessu heimili?.
Virðing og gengi hvers heimilis
fer mest eftir því, í hvaða met-
um húsbændumir eru; hver virð-
ing og samhygð þeim er vottuð.
— 1 þessum efnum lítur þjóðfje-
lagið nákvæmlega sömu lögum og
heimilið. — það hefur verið dag-
legt brauð, að þjóðar-húsbænd-
unum hefir eigi gefist tími nje
ráðrúm til að neita kosta sinna
og beita starfskröftunum vegna
þess, að aðrir vilja þegar ryðja
þeim af stalli. —
þjóðin má ekki líða þetta leng-
ur. — Hún verður að kasta af
sjer þessum æsinga-máltólum.
Hún verður að sjá sóma sinn og
meta að eins þá málsaðila sem
vinna og stríða 1 nafni góðs mál-
efnis og þjóðarheilla.
þjóðin verður að eyðileggja
þessa mynd af sjálfri sjer og
gera aðra betri“.
Særð rjettlætis- og metnaðar-
tilfinning, fyrir þjóðina, hefur
komið þessum unga manni til að
nota töluvert beisk orð og um-
mæli. Jeg vænti þess, að svipaðar
tilfinningar hafi og geti snert
mörg af ýkkur, því sama myndin
blasir enn við þeim sem blöðin
lesa, og leggja aúgu og eyru við
stjórnmáladeilunum. En því er
miður, að hin óþreytandi elja
sumra blaðanna, við hin óhreinu
eldhúsverk, mun ekki áhrifalaus.
Enda ekki við því að búast. Einn
okkar mætasti skólamaður segir
meðal annars í kveðju til nem-
enda sinna: „Saga land'S vors og
athugun á þrótti og þoli vors fá-
liðaða þjóðfjelags sýna, að heift-
úðugur flokka- og stjettadráttur
getur dýr orðið ríki voru hinu
unga og óstyrka. Ríður á að muna
vel uppeldisáhrif þessarar bar-
áttu. þau em mjög komin undir
þeim, sem hafa sig frammi á víg-
vellinum; hvort sem hann er ræðu-
pallur eða annar staður þar sem
fortölum er beitt, — að þar sje
sótt og varist af ást á sannleik
og rjettum rökum. Hirðuleysi eða
ófyrirleitni I þeim efnum horfir
til lýðskemdar og siðspillingar.
Yfirleitt er heilbrigð hugsun fá-
gætari í stjómmálum en ýmsum
öðrum málum. En heilbrigða kalla
jeg þá hugsun, sem getin er af
sama anda, sem hugsun göfugs
vísindamanns, sem sannleik þráir,
hverju verði sem hann er keypt-
ur. Hugsun, sem sprottin er af
annari rót en sannleiksást, kveik-
ir seint eða snemma villielda eða
villi-ljós. Með einskonar dáleiðslu
er mörgum kjósendum stjóm-
málatrúin í brjóst blásin. Dóm-
greindarlaust, og án sjálfstæðs
vilja og hugsunar, fylgja þeir
annara vísbending“.
„Andi spotts og illkvittninnar
er nú á dagskrá“, segir C. Wagn-
er*),einn af kunnustu mentamönn
um Frakka. Hann vill láta of-
sækja níðið og spottið, og upp-
ræta eins og snýkjudýrin, sem
lifa á merg okkar og blóði. Hæfi-
leikinn til aðdáunar og hrifning-
ar er að hverfa hjá þeim ungu,
og þar með eitt af því besta úr
sálum þeirra. það er flokksand-
inn, sem að því vinnur mest, er
nú er ríkjandi hjá okkur. Hann
flytur eitrið og endumýjar með
hverjum pósti. Blöðin, sem við
lesum mest, eru sífelt hlaðin
þeirri ólyfjan. Níðið er oft svo
magnað, að það minnir á upp-
vakningana, draugana, sem fom-
eskja og hatur áttu að geta vak-
ið upp til að vinna ódáðaverk. —
Með þessu hlýtur drengskapur og
mannúð að fara dagþverrandi í
viðskiftum. — C. Wagner segir:
„Jeg sárbæni alla unga menn, sem
skilja nauðsyn góðrar baráttu, að
fága fyrst og fremst vopn sín og
tilgang sinn. það er glæpur að
halda, að alt sjé leyfilegt í stríði
þjóða og hugsjóna. Menn eiga
aldrei að vera samviskusamari
en þegar þeir gera öfluga atlögu.
Skurðlæknar sótthreinsa verkfæri
sín áður en þeir nota þau“. —
þið vomð að tala um áfenigis-
eitrið í dag, og að taka það al-
veg frá þeim ungu, en er ekki
þetta, sem hjer hefur verið minst
á, eins skaðvænt og hitt? Ber
ykkur ekki að útrýma því líka?
þið hafið eínmitt tekið upp rjetta
fyrirmynd í glímunum, og öðr-
um íþróttum. þið viljið aðeins
nota þar fögur brögð og drengi-
leg. því ekki að viðhafa þau al-
staðar og á öllum tímum?
*) Sjá rit hans: „Manndáð", er Jón
Jacobson hefur þýtt, og tileinkað
ísl. æskulýð.
n.
Herra prófessor 0. L. kemur
að einni afleiðingu þessarar
flokkabaráttu í nýlega sömdúm
ritdómi (sjá Skími 1925). Hann
segir: „Bæði hjer á landi og ann-
arsstaðar fer þeim mönnum fjölg-
andi, ár frá ári, er helst vilja leiða
þau (stjómmálin) hjá sjer með
öllu. Og, því miður, era það ein-
mitt bestu mennimir er svo
hugsa. Stjómmálalífið er komið
inn á ískyggilegar brautir. Von-
irnar, sem menn hafa gert sjer
um þingræðisstjómina hafa
bmgðist. Hún átti að fá skyn-
seminni stjómina í hendur, en
það urðu tilfinningar múgsins og
blindar hvatir, sem yfirtökin
fengu; og múgurinn er leiksoppur
misjafnlega góðgjamra flokks-
foringja og blaðakónga“.
1 „Tímariti kaupfjelaga“ kem
jeg að sama efni fyrir mörgum
árum. Jeg sýndi fram á, að seinni
hluta liðinnar aldar urðu framfar-
imar stórstígastar hjá Dönum,
bæði í landbúnaði og öðrum at-
vinnugreinum — og samvinnufje-
lögin risu upp og fengu þá mest-
an sinn þroska. Og þettað varð
svo, þrát fyrir hina pólitísku óöld
er .þá ríkti hjá þjóðinni á sama
tíma. En sú var ástæðan, að
nokkrir af bestu og nýtustu
mönnunum leiddu hjá sjer stjóm-
málin og deilumar um þau, og
unnu á friðsömum grandvelli að
samvinnumálum og atvinnumál-
um. þrif samvinnufjelaganna og
óslitin framþróun er að flestra
dómi mjög . mikið því að þakka,
að þau hafa því nær í öllum lönd-
um staðið utan við flokka- og
stjómmáladeilur. það er nú álit
viturra manna margra, að þing-
ræðisskipulagið sje komið út fyr-
ir takmörk sín, þegar þjóðþingin
þurfa að vera niðri í hverjum
dalli eða verða að taka ákvarð-
anir um þúsund smámuni, sem
fulltrúamir hafa engin tök á að
skilja, eða era þannig vaxin, að
lífið sjálft á að ráða þeim til
lykta; en ekki atkvæðagreiðsla.
Trúin á vald og rjett meiri hlut-
ans, í svo að segja öllum málum,
virðist mörgum komin út í öfgar
svo að hún uppræti svo að segja
manns eigin rjett. En þar er upp-
spretta þrotlausrar misklíðar og
heiftrækins flokksdráttar.
III.
Eftir þennan útúrdúr ætla jeg
enn að koma að þjóðarmyndinni.
Lítum til baka, til fomaldarinn-
ar; þegar kristni var lögtekin á
Alþingi. Aldrei hafa meiri and-
stæður mætst hjá þjóðinni, en
kristni og heiðni. Aldrei hefur Al-
þingi Islendinga haft annað eins
mál til meðferðar. Annarsvegar
hjeldu prestar messur yfir kristn-
um mönnum á Alþingi. Hinsvegar
flokkuðust heiðnir menn, er vora
liðfleiri, og höfðu í heitingum.
Lá þá nærri, að barist yrði, en
vinir beggjá gengu í milli og
fengu afstýrt vandræðum. Síðu-
Hallur var þá fyrir kristnum
mönnum, en þorgeir Ljósvetn-
ingagoði mestur höfðingi hinna
heiðnu. En er farið var að reifa
málið á þingi, þá urðu svo mikil
óhljóð, „að enginn nam annars
mál“. Varð það þá að samkomu-
lagi, að þeir Hallur og þorgeir
sömdu með sjer, að þorgeir skyldi
kveða upp sáttagei’ð, er báðir
partar hjetu að halda. Eftir „at
hafa hugsat málit“ kveður þor-
geir upp gerðina, — sem kunnugt
er og heimsfrægt: að allir menn
skyldi kristnir vera, en hlutur
heiðingja þó ekki fyrir borð bor-
inn með öllu. þannig lyktaði hjer
þessu mikla máli, er mestum
ófriði og styrjöldum hefur valdið
1 heiminum; og enn hjelst friður
með, þjóðinni um langan tíma, er
við lengst munum búa að, og
hefur getið okkur ódauðlegan
orðstír.
þá er önnur mynd af nútíma-
lífinu og alþingi hins nýja ríkis.
— Fyrir nokkram árum var ríkis-
sjóður kominn í svo miklar skuld-
ir, að ósýnt var að allar tekjur
hans hrykkju fyrir rentum af
þeim, og öll alþýða, svo að segja,
var sokkin jafn djúpt. þetta var
hið alvarlegasta áhyggjuefni, sem
lengi hefur komið fyrir þjóðina.
það voru allir sammála um, að
snúa þyrfti á aðra leið tafarlaust,
ef ríkinu ætti að bjarga frá
glötun. það þurfti a- ,.uka tekj-
urnar og minka útgjöldln. Bráða-
byrgða-samkomulag fjekkst um
allmikla tekjuaukningu, sem þó
ekki verður unað við til fram-
búðar. En er til spamaðar kom,
fjekkst ekkert samkomúlag. bó
allir vildu spara E; xn flokku.i. m
reif niður það se.n annar bygði.
þau sparnaðarrnál, sem jafnvel
allir flokkar, og mikill þorri kjós-
enda, virtist sammála um (c. þing
annað hvort ár o. fl.) hefur þó
ekki komist gegnum þingið. Að
nú horfir sæmilega við með fjár-
haginn, er að mjög miklu leyti að
þakka viðgangi annars aðalat-
V. Hugo: VESALINGARNIR.
kvenmaður?“ sagði hann. — „Vitanlega, um hvað eruð
þjer að tala?“ — Ó, það er ekkert. En fyrst því er lokið,
hvemig stendur þá á því, að enn er Ijós, í salnum ?“ —
„það er vegna annars máls, sem byrjað var á fyrir
tveimur stundum“. — „Hvaða mál er það?“ — „það er
iíka mjög ljóst. Hjer er um mann að ræða, sem áður hef-
ir verið hegnt, fyrverandi galeiðuþræl, sem hefir stolið.
Jeg man ekki lengur hvað hann heitir. það er ósvikið
þorparatrýni á honum. þó að ekki væri nema fyrir and-
litið eitt, skyldi jeg senda þann náunga á galeiðumar“.
— „Er ekki hægt að komast inn, í salinn?“ — „Jeg held
ekki. það er alveg fult. það er fundarhlje sem stendur;
einhverjir hafa farið; þjer getið reynt þegar tekið verð-
ur til aftur“. — „Hvaða leið er farið inn?“ — „Um stóru
dymar þama“.
Málfærslumaðurinn íór. Á nokkuram mínútum, nærri
því í einni svipan, hafði Madeleine orðið fyrir því nær
öllurn hugsanlegum skapbrigðum. Orð þessa tómláta
manns höfðu ýmist stungist inn í hjarta hans eins og
ísnálar, eða eins og glóandi sverð. þegar hann heyrði, að
engin úrslit væru enn komin, varpaði hann öndinni þung-
íega, en hann hefði ekki getað sagt um það sjálfur, hvort
það var af gleði eða sársauka. Hann gekk á milli hóp-
anna og hlustaði á mál manna. Málin voru mörg, og for-
maður hafði sett tvö einföld mál, sem hlaut að vera fljót-
legt að afgreiða, á dagskrána. Byrjað hafði verið á bama-
morðinu, og nú var komið að glæpamanni, sem hafði ver-
ið hegnt áður, fyrverandi galeiðuþræli. Hann hafði stolið
eplum, en það virtist ekki vera alveg sannað; en hitt var
víst, að hann hafði verið á galeiðunum í Toulon, og það
var það, sem gerði honum erfitt fyrir. Yfirheyrslunni og
vitnaleiðslunni var lokið fyrir fult og alt, en ræður verj-
anda og opinbera ákærandans voru eftir, og var naumast
hægt að búast við að lokið yrði fyrir miðnætti. Maðurinn
varð að líkindum dæmdur. Sækjandi var duglegur lög-
maður, sem ávalt fjekk sakborainga dæmda.
Dyravörður stóð við dymar að rjettarsalnum. „Verð-
ur bráðlega lokið upp?“ spurði Madeleine hann. — „Nei,
það verður alls ekki lokið upp“, svaraði dyravörðurinn. —
„Hvemig stendur á því? verður ekki lokið upp, þegar
fundurinn byrjar aftur? það er hlje sem stendur“. — „það
var verið að byrja, en dyrunum verður ekki lokið upp“.
— „Hversvegna ekki?“ — Af því að salurinn er fullur“.
— „Nú, er þá ekki eitt einasta sæti eftir?“ — „Nei, dyr-
unum er lokað, af því að fleiri komast ekki inn. það er að
segja“, bætti dyravörðurinn við eftir dálitla þögn, „það
eru að vísu enn þá nokkur sæti bak við forsetasætið, en
forseti lætur enga aðra en embættismenn fá þau“. Og
hann sneri við honum baki.
Madeleine gekk niðurlútur burt, gegnum forstofuna
og hægt ofan stigann, eins og hann væri að hugsa sig um
við hvert skref. Hann hefir að líkindum verið að gera upp
liuga sinn. Ofsaleg baráttan, sem farið hafði fram í hon-
um frá þvi kvöldið áður, var enn ekki um garð gengin, og
kom í ljós í nýrri mynd á hverju augnabliki. þegar hann
var kominn ofan á pallinn, hallaði hann sjer upp að grind-
unum og krosslagði hendurnar. þá hnepti hann alt í einu
frá sjer frakkanum, tók upp vasabókina sína, reif blað
úr henni og skrifaði í snatri á það við birtuna frá ljósker-
inu: „Madeleine, borgarstjóri í Montreuil-sur-Mer“. Nú
gekk hann hratt upp stigann aftur, ruddist gegnum mann-
þröngina, gekk beint til dyravarðarins, rjetti honum mið-
ann og sagði valdsmannJega: „Færið þjer forsetanum
þetta“. Dyravörðurinn tók við miðanum, leit snöggvast á
hann og hlýddi.
Án þess að Madeleine vissi af því, hafði borgarstjór-
inn í Montreuil-sur-Mer unnið sjer nokkura frægð. 1 sjö
ár höfðu fregnir af ágætum eiginleikum hans borist um
alt NeðrarBoulounais, og smátt og smátt höfðu þær bor-
ist til nærliggjandi amta. Ekki var það einungis sá mikli
greiði, sem hann hafði gjört bæ sínum með því að koma
nýju fjöri í glerperluiðnaðinn, því ekkert af þeim hundr-
að og áttatíu og einu sveitarfjélögum, sem voru í Mont-
reuil-sur-Mer hjeraði, hafði farið varhluta af einhverjum
velgemingum hans. Hann hafði haft lag á, er- þess þurfti
með, að styðja og endurreisa iðnaðinn í öðrum hjeruðum
líka. þannig hafði hann með lánstrausti sínu og efnum
stutt slæðudúksverksmiðj una í Boulogne, hörvefnaðinn í
Frevent og vatnsafls-ljereftsvefnaðinn í Boubers-sur-
Chance. Alstaðar var nafn Madeleine nefnt með virðingu.
Arras og Douai öfunduðu Montreuil-sur-Mer litla af
þeirri gæfu að hafa slíkan borgarstjóra
Yfirdómarinn ,við yfirrjettinn í Douai, sem hafði for-
sæti á þessum fundi kviðdómsins í Arras, þekti eins og
allir aðrir þetta mikils og alment virta nafn. þegar dyra-
vörðurinn færði honum miðann og bætti við: „þessi i-erra
óskar eftir að fá að vera viðstaddur fundinn". tók hann
penna, ritaði nokkur orð neðar á rniðann, rjetti dyrave.'ð-
inum hann og sagði: „Látið þjer hann koma inn“.
Vesalings maðurinn, sem saiga þessi er um, hafð:
staðið við dymar á sama stað og í sömu stellingum ein -
og þegar dyravörðurinn skyldi við hann. Hann htyrð-
gegnum heilabrot sín einhvem segja: „Vill herrann gjörí.
svo vel og sýna mjer þá sæmd að koma með mjer“.
þetta var sami dyravörðurinn, sem örstuttu áður hafði
snúið við honum baki, og nú laut til jarðar fyrir honum.
Hann rjetti honum miðann aftur, fletti honum sundur og
las: „Forseti sakamálarjettarins vottar borgarstjóranum
virðingu sína“. Hann böglaði miðann saman í lófa sjer
eins og einhver óþægilegur og beiskur keimur hefði verið
að orðum þessum.
Ilann gekk á eftir dyraverðinum og nokkuram mín-
útum síðar var hann staddur einn í herbergi, sem lýst var
af tveimur kertum, sem stóðu á borði með grænu klæði.
Síðustu orðin, sem dyravörðurinn sagði, áður en hann fór
frá honum, voru enn í eyrum hans : „þetta er ráðstefnu-
herbergið, herra. þjer þurfið ekki annað en snúa látúns-
hnappnum á dyrunum þarna, þá komið þjer inr í rjettar-
salinn bak við sæti forsetans“. þessi orð blönduðust hugs-
unum hans og óljósri endurminning um þröng göng og