Lögrétta - 01.06.1926, Blaðsíða 1

Innheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 1
Sími 185.
LQGRJETTA
Útgefandi og ritstjór*
torsteinn Oíslason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 1. júní 192fi.
23. tbl.
Um víða veröld.
Síðustu frjettir.
í lok síðastl. mánaðar varð upp-
reisn í Portúgal, og var það her-
inn, sem hana gerði, eða nokkrar
sveitir úr honum. Kröfðust þær
nýrrar stjórnar og skyldu að-
eins vera í henni utanþingsmenn.
Uppreisnarmenn tóku Lissabon
orustulaust, en stjómin flýði.
Frakkar og Spánverjar hafa nú
unnið sigur í Marokkó. Fregn frá
27. f. m. segir, að Abd-el-Krim
hafi gefist upp með öllu fylgi-
liði sínu og verði hann gerður út-
læigur úr löndum Múhamedstrúar-
manna. Alla herfanga hafa Frakk-
ar og Spánverjar þegar látið
lausa. — 1 síðustu fregnum seg-
ir, að skjöl hafi fundist í Mar-
okkó, sem sanni, að undirróður
hafi átt sjer þar stað af hálfu
Itala og þeir lofað aðstoð sinni
til áframhaldandi mótspyrnu gegn
Frökkum og Spánverjum.
Dómur er fallinn í seðlafölsun-
armálinu í Buda-Pest. Graetz
prins var dæmdur í fjögurra ára
fangelsi og Nadossy lögreglustjóri
í þriggja ára fangelsi og missi
allra borgaralegra rjettinda. þar
að auki í háar fjársektir. Fjöldi
manna, sem voru meira eða minna
við málin riðnir, fengu vægari
hegningu.
I Póllandi gengur alt í þófi eft-
ir byltinguna. Fregn frá 1. þ. m.
segir, að Pilsudski hafi verið kos-
inn ríkisforseti, en neitað að taka
embættið að sjer. Hafði hann
áður sett ýms skilyrði fyrir því,
vissar breytingar á stjórnar-
skránni og aukið vald til
handa ríkisforsetanum. Virðist
helst svo sem þarna sje að rísa
upp einveldi á sarna hátt og hjá
Suðurevrópuþjóðunum.
Ekkert skipast enn um kola-
málið í Englandi. Foringjar náma-
manna eru ekki sammála um
baráttuaðferðina og telja sumir
afturköllun allsherjarverkfallsins
hið argasta misgrip, en aðrir
segja þvert á móti, að allsherjar-
verkföllin hafi ætíð og alstaðar
orðið verkalýðnum til tjóns. í
frjálsl. flokknum hefur verkfalls-
málið valdið sundrung, sem spáð
er að verði til þess að rjúfa flokk-
inn algerlega. Asquith hefur rit-
að Lloyds George opinbei't hirt-
ingarbrjef fyrir frammistöðu hanis
í verkfallsmálinu heima fyrir og
skrif hans um það í blöð vestan
hafs. Lloyd George hefur svarað
og játað, að hann hafi hlaupið
á sig. Er haldið að Lloyd George
og nánustu fylgismenn hans fari
bráðlega úr frjálslynda flokknum
og yfir í verkamannaflokkinn. —
Sú sáttatillaga hefur komið fram
frá ritara alþjóðabandalags náma-
manna, Ilodges, að námaeigendur
falli frá kröfu sinni um launa-
lækkun, en verkamenn fallist á,
að vinnutíminn verði lengdur um
V2 klt. á dag. Fregn frá 31. f-
m. segir, að birt hafi verið kngl.
auglýsing, er framlengi um einn
mánuð þann tíma, sem neyðar-
ástandslögin áttu að gilda, með
því að ástandið vegna kolaverk-
fallsins fari versnandi. Prinsinn
af Wales hefur sent hjálparsjóði
námamanna peningagjöf og seg-
ir þjóðina vera í þakkarskuld við
námamennina, lýsir samúð með
fjölskyldum þeirra og telur það
óheppileg málalok, ef námamenn
neyðist til að gefast upp vegna
skorts kvenna þeirra og bama.
Segir fregnin, að þetta geti haft
afleiðingarík áhrif á almennings-
álitið, svo að efnaðri stjettimar
snúist gegn námaeigendum, en
beir hóta því í yfirlýsingum sín-
um, að barist skuli nú þangað til
annarhvor aðilji lúti algerlega í
lægra haldi.
Síðustu fregnir segja. að stjórn
Brasilíu muni ekki hjer eftir
vilja hindra það, að þ.ióðverjar
gangi inn í þjóðabandalagið, og
eins muni vera um Spánverja.
Orlando, áður forsætisráðherra
ítala, er nýlega látinn.
Eldgos mikil, úr fjallinu Biyci,
hafa gert stórtjón í Japan, deytt
fjölda fólks og eytt stór land-
svæði.
——•------
Um hvað snúast
núverandi kosningar?
E-listinn er listi hinnar frjáls-
lyndu stefnu hjer í landinu. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir unnið fræg-
an sigur í málunum út á við.
Inn á við hefur hann jafnan ver-
ið frjálslyndur og markað á
ýmsan hátt spor frjálslyndisins í
þjóðlífi voru. Heimastjómar-
flokkurinn, sem jafnan var íhalds-
sinni, hvarf úr sögunni. En úr
ýmsum brotum hans endurfædd-
ist íhaldsflokkurinn. En í hann
fóru þó ýmsir menn, sem aldrei
hafa átt þar heima, bæði úr
heimstjórninni gömlu og eins úr
gamla sjálfstæðisflokknum. Nú er
eðlilegt að sjálfstæðisflokkurinn
endurfæðist í frjálslyndum flokki.
Ekki svo að skilja, að sjálfstæð-
ismálin verði þó ekki jafnan æðstu
málin, en þar sem sambandsdeil-
unni við Dani er lokið, þá er
eðlilegt að hin innri hlið, stefnan
inn á við, verði þungamiðjan í
starfinu, eins og á sjer stað hjá
öðrum þjóðum. Ula væri sú þjóð
farin, sem ætti eintóma íhalds-
flokka og svo öfgaflokk. Á frjáls-
lyndum flokki er meiri nauðsyn
nú en nokkru sinni áður í þessu
landi. Stjettarígsstefnan er farin
að hafa svo hátt um sig. Fram-
sókn fylgir stjettarígsstefnunni.
íhaldsflokkurinn er stjettarflokk-
ur í eðli sínu sbr. og aðsenda grein
í stjórnarbl. Verði, þar sem þjóð-
in er dregin í dilka eftir stjetta-
aðstöðu sinni. Jafnaðarflokkinn
vita nú allir um. Á móti þessum
etj ettaf araldri rís nú frjáls-
lyndi flokkurinn eins og kreptur
hnefi. Hann stendur á alt öðrum
grundvelli en hinir flokkarnir.
Hann stendur á grundvelli mál-
anna. Sá frjálslyndi maður skil-
ur ekki hvemig sje hælgt að mis-
bjóða heilbrigðri skynsemi með
því að víðsýnir og þröngsýnir
menn standi saman í flokki, af
því að þeir tilheyri sömu stjett.
Honum er ennþá óskiljanlegra, að
menn eigi að standa í flokkum
eftir því hvort þeir versla við
kaupfjelög eða kaupmenn. það
eru miðaldaskoðanir að bóndinn
eigi að leggja skoðun sína inn
með ullinni eða kjötinu; eða að
það eigi að troða þeim niður í
kornpokann. það eru óheillaskoð-
anir að halda því fram að kaup-
fjelagsstjórinn eigi að hafa sann-
færingu þeirra á boðstólum, sem
versla við hann. þetta er svo mikil
móðgun við frjálsa kjósendur að
það nær ekki nokkurri átt að
halda þessu fram. Og vjer sem
þekkjum íslenska bændur, og
þekkjum hinn ómetanlega skerf,
sem þeir hafa lagt inn í sjálf-
stæðisbaráttu þessarar þjóðar
með festu sinni, vjer vitum að
þeir láta ekki draga sig inn í
neinn verslunar- eða stjettadilk.
Vjer treystum því að við þær
kosningar sem í hönd fara, verði
það málin, ekki stjettirnar, sem
ráði atkvæðagreiðslunni.
En er þá nokkurt mál svo stórt
nú á dagskrá þjóðarinnar að það
rjettlæti, að kosningamar snúist
um það?
Og þessu verður ekki svarað
nema á eina leið.
iSkipun seðlaútgáfunnar er svo
mikið atriði, hefir svo mikla þýð-
ingu fyrir atvinnuvegi þessarar
þjóðar, fyrir hvern einasta mann
í bessu landi, að engum sem nokk-
urt skyn ber á fjármál getur dul-
ist að hjer er um verulegt stór-
mál að ræða. Og þar sem sú á-
kvörðun, sem nú verður gerð i
þessu máli, er ekki nein augna-
bliksráðstöfun, heldur má búast
við að hún gildi um ómuna tíð, þá
er því meiri nauðsyn á því, að því
verði ráðið til lykta, í samræmi
við erlenda og íslenska reynslu.
Tvö undanfarin þing hefir verið
reynt af stjórnarinnar hálfu að
koma hinu öfuga skipulagi í
þessu máli gegnum þingið, nefni-
lega því að Landsbankanum verði
falin seðlaútgáfan. En þetta hefur
ennþá strandað á þeim krafti sem
fólginn er í heilbrigðri skynsemi.
Harðar deilur hafa staðið um mál-
ið. Og þó er nú fullyrt, að fjár-
málastjórnin reyni að smeygja
þeirri hugsun inn hjá almenningi,
að í raun og veru sje það lítið sem
greini á 1 þessu máli. En hvað
segja menn um þá hreinskilni
gagnvart kjósendum? Ágreining-
urinn um skipun seðlaútgáfunnar
á þinginu 1925 var svo mikill að
skipa varð milliþinganefnd í mál-
ið. Nefndin klofnaði. Löng nefnd-
arálit, jafnvel heilar bækur, voru
skrifaðar um málið. Á síðasta
þingi voru í Nd. margra daga um-
ræður um málið. Alþingismaður
Björn Kristjánsson hefur skrifað
hverja ádeilugreinina á fætur ann-
ari um málið. Og þó er verið að
læða því inn hjá kjósendum að
hjer sje um óverulegan ágreining
að ræða. Ýmsir merkustu íhalds-
menn í landinu hafa lagt svo
mikla áherslu á þetta grundvallar-
atriði bankamálanna, að þeir hafa
samvitsku sinnar vegna ekki get-
að fylgt stjórninni vegna aðstöðu
hennar í þessu máli. Sterka menn
er ekki hægt að binda í stjórn-
málum með öðru en málunum. En
þetta er einmitt kenning hins
frjálslynda flokks. það eru málin,
stefnan, sem er sá einasti rjetti
grundvöllur, sem þar verður
lagður. þeir sem standa saman á
þeim grundvelli eiga að vera sam-
an i flokki. Hver einasti kjósandi
i þessu landi hlýtur nú að vita
að um skipun seðlaútgáfunnar
stendur nú hörð deila, sem harðn-
ar svo að segja dag frá degi eftir
því, sem augu þjóðarinnar opn-
ast fvrir því hvað hjer er um
mikilvæga hluti að ræða. Og það
er nú að» verða alþjóðarkrafa, að
komið verði á fót ríkisbanka skv.
nefndaráliti Benedikts Sveinsson-
ar, í sambandi við fasteignaláns-
stofnun í landinu.
Ástæðurnar gegn því að fela
Landsbankanum seðlaútgáfuna
eru augljósar. Hann hefur spari-
sjóðsfje á vöxtum o:g lánar til á-
hættufyrirtækja. En þetta hvort-
tveggja er, ósamrýmanlegt seðla-
banka samkv. erlendri framþróun
bankamálanna, því samkvæmt
þessari framþróun er seðlabank-
inn altaf meira og meira að verða
bankanna banki. Einnig er það
í ósamræmi við íslenska reynslu
að fela Landsbankanum seðlaút-
gáfuna. íslandsbanki var seðla-
banki landsins. Hann hafði fje
til ávöxtunar og veitti áhættulán
til fiskiveiðanna. En hvernig fór?
Sparifje var tekið út og bankinn
gaf þessvegna út fleiri seðla en
holt var. Brent barn á að forð-
ast eldinn. það er bein árás á þjóð-
banka vorn Landsbankann að
steypa honm í þá sömu áhættu,
sem Islandsbanki v«r í vegna
óheilbrigðs fyrirkomulags á seðla-
útgáfunni. En þetta er meira en
ái'ás á Landsbankann, það er árás
á atvinnuvegi þjóðarinnar. Fái
landsbankinn seðlaútgáfuna, þá
verður hann samkvæmt rjettmæt-
um ummælum fjármálaráðherr-
ans, að lána ennþá gæitilegar en
hingað til. íslandsbanki á hins-
vegar að draga inn eina miljón á
hverju ári. Afleiðingarnar af
þessu verða að atvinnuvegirnir
verða lagðir á höggstokkinn. Hver
vill bera ábyrgð á því ? En þar sem
nú er hægt að slá tvær flugur í
einu höggi í þessu seðlaútgáfu-
máli, sem er í hinni mestu óreiðu,
þá eru þeir menn sem gegn þessu
standa slegnir af óskiljanlegri
blindni. Ætli að bændurnir finni
ekki fljótt hvað ræktunarsjóður-
inn nýi er ófullnægjandi lánstofn-
un? Og ætli að menn í bæjunum
sjeu ekki búnir að finna nóg til
undan fasteignalánafyrirkomulagi
því sem nú er? Og enn eitt at-
riði, hvað segja þeir menn sem
standa með frjálsri verslun? Vilja
þeir með atkvæði sínu styðja að
því að hættulegasta einokunin,
sem til er, bankaeinokunin, kom-
ist hjer á fót í landinu.
Er hæigt að hugsa sjer nokkur
stærri innanríkismál en þessi mál,
þegar leggja á grundvöllinn undir
peningastarfsemina í landinu. Er
það heilbrigt að leitast við að
telja kjósendum trú um að þeir
geti ekki skilið það. Er það verj-
andi að fela þau stórmál inni i
þokunni, sem æsklegt væri að
stæði sem mest birta um, svo að
: heilbrigð skynsemi kjósandans
gæti notið sín, er þeir eiga að
taka ákvörðun um þau. Er ekki
tillaga Benedikts Sveinssonar al-
þingisforseta um að bera þessi
mál undir kjósendur, áður en þeim
sje ráðir til lykta, rjetta tillagan.
En þetta mátti stjómin ekki
heyra nefnt á nafn. Og þó sýnist
þetta, eftir allri aðstöðunni, vera
eina ráðið, sem stjómin gat grip-
ið til. Stjómin sagði 1925, að
hæittulegt væri að draga málið til
ársins 1926. þegar hún ekki kom
því í gegn á þinginu 1926, þá voru
í raun og vem einustu útgöngu-
dymar, sem stjórnin háfði í slíku
stórmáli sem þessu að skjóta því
undir dóm kjósenda. En að fela
þetta mál fyrir kjósendum, það
mun reynast torvelt. Og þungt
mun stjói'ninni reynast að hafa
svo að segja alla verslunarstjett-
ina í andstöðu við sig í þessu máli
og yfir höfuð flesta þá menn, sem
best hafa vit á fjármálum.
þetta mál er í eðli sínu svo stórt
að það gnæfir yfir öll önnur mál,
sem nú eru á dagskrá þjóðarinn-
ar. Svo hátt gnæfir það, að jeg
sje ekki betur en kosningar þær,
sem nú fara í hönd, verði algjör-
lega að snúast um það. — þeir
sem greiða landkjörslista þeim at-
kvæði, sem Jón þorláksson stend-
ur efstur á, greiða atkvæði með
því að Landsbankanum verði falin
seðlaútgáfan. því fleiri atkvæði,
sem sá listi fær, því meiri freist-
ing verður fyrir fjármálaráðherr-
ann að halda áfram á þessari
röngu braut, sem hann er á í
þessu máli. — því færri atkvæði,
sem listinn fær, þess ákveðnara
sýnir bjóðin að hún vill hafa sjer-
stakan seðlabanka, að hún vill
koma nýju og betra skipulagi á
fasteignalánin í landinu. Ein-
dregnasta vilja sinn sýndi þjóðin
með því að láta lista fjármála-
ráðherrans falla. þá væri sýnt
að málin skipuðu enn öndvegis-
■sæti í þessu landi. þeir sem vilja
af ýmsum ástæðum eiga Jón þor-
láksson í þinginu, missa einkis,
því hann verður samt áfram
þingmaður Reykvíkinga. —
Ef þjóðin sýnir í atkvæða-
greiðslu sinni ótvíræfðan vilja
sinn í þessu máli, þá mundi það
hafa afarmiklu þýðingu fyrir úr-
slit málsins, því þá mundi þingið
hugsa sig tvisvar um áður en það
afgreiddi málið á skökkum grund-
velli. Sig. Eggerz.
Síldareinkasalan. Lögr. hefur
áður prentað heimildarlög þings-
ins um einkasölu á síld. þau hafa
mætt mótstöðu frá ýmsum síld-
veiðamönnum í Norðurlandi, bæði
á Siglufirði og Akureyri. Aftur á
móti munu þau hafa fylgi flestra
hjer syðra og á Vestfjörðum.
Síldarútgerðarmenn komu hingað
margir að norðan og vestan ný-
lega og var fundur haldinn hjer
31. f. m. til þesís að ræða um
einkasölulögin. Urðu þar langar
umræður, en að lokum var sam-
þykt svohljóðandi tillaga með 39
atkv. gegn 25: „Fundurinn álykt-
ar að stofna síldarsamlag í þeim
í þeim tilgangi að vinna að hag-
kvæmri síldarsölu og til þess að
búa sig undir að taka við verk-
efni því, sem felst í síldarsölu-
lögunum frá síðasta þingi, ef
þau koma til framkvæmda. Enn-
fremur ályktar fundurinn að
kjósa 3 manna nefnd til þess að
undirbúa lög fjelagsins og til þess
að kalla saman fund til samþykt-
ar lögum fyrir fjelagið“. — 1
nefndina voru kosnir: Kjartan
Thors, Geir Sigurðsson, Magnús
Blöndahl, Theodór Líndal og Sig-
urður Kristjánsson.
Ingi þ. Gíslason, sem um tíma
hafði á hendi afgreiðslu og inn-
heimtu Lögrjettu en verið hefur
við myndhöggvaranám í Khöfn
frá því í haust, sem leið, er nú
nýkominn heim og verður hjer i
sumar.
Sigurjón Jónsson alþm. hefur
verið skipaður forstjóri útbús
Landsbankans á ísafirði.
þýsk hljómsveit, „Hamburger
Philharmonisches Orchester“, en
nýkomin hingað undir forustu
Jóns Leifs, sem altaf er að vinna
ejer meira og meira álit í þýska-
landi. það er látið mikið af þess-
ari þýsku hljómsveit og æitlar
hún að láta hjer til sín heyra
annað kvöld.