Lögrétta - 04.08.1926, Blaðsíða 1

lanheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 1
Sími 185.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritstjór*
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
RejkjaYÍk, miðvikudaginn 4. ágúst 1926.
32. tbl.
Um víða verold.
„SokolM' jelögm í Tjekkósóvakiu.
Þjóöum sem búa undir eriendri
áþján hættir öðrum fremur til
þess að verða að ómennum. tíaga
mnna kúguðu er oft aaga þess,
hvernig undirokuð þjóð missir
smátt og smátt mannrænuna,
leggur árar í bát, þegar örðug-
leikarnir vaxa yfir höí'uð, kyssir
á vöndmn og lætur reka á reið-
anum. Endalokin verða þau, að
eigi aðeins aðrir gleyma henni,
heldur gleymir hún sjálíri sjer,
glatar sjálfri sjer.
En þetta skeður sjaldnar en við
mætti búast. Þjóðernið er ótrú-
lega lífseigt, þjóðernistiifinningin
getur soíiö og legið í dái áratugi
og aldir, en það deyr sjaldan. Þeg-
ar minst varir koma þjóðhetjurn-
ar fram og vekja f ólkið með því
að segja þvi gamla sögu frá guil-
öidinm. Því allar þjóðir eiga sína
gullöld.
Hin forna menningarþjóð Tjekk-
ar hafa átt gullaldarsögu og niður-
iægingar. En þrátt fyrir ok Habs-
borgaranna hefur þjóðin ávalt ver-
xð tiltöiulega vakandi, ávalt haft
ríka, sjáfstæða menning og haldið
fast viö forna þjóðlega siði. Hún
hefir átt ágæta menn, svo sem
núverandi forseta sinn, Mazaryk,
manninn sem leiddi sjálfstæðis-
baráttu hennar til lykta. Þjóðar-
hetjurnar eiga sjaldnast því láni
að fagna, að sjá ávöxt iðju sinn-
ar, þær eru oftast dauðar, þegar
hann er fullþroskaður. Mazaryk er
undantekning, sem sannar regi-
una. Það er undir þjóðinni sjálfri
komið hve fljótt og vei þjóðhetj-
unum vinst á. Tjekkósióvakía er
það ríki, sem fijótast allra hefur
náð föstu skipulagi, hún hefii'
ekki haft neitt af þeim bama-
sjúkdómum og umróti að segja,
er flest hin ríkin is|em risu upp
úr rústum heimstyrjaldarinnar
hafa átt við að búa. Þaf er alt
á föstum grundvelli. Það er ekki
byggingarmeistaranum einum að
þakka, heldur efninu sem hann
hafði til að byggja úr og grund-
vellinum, isem hann hafði til
byggj a á: landinu og þjóðinni.
Og hvers vegna reyndust Tjekk-
ar svona miklu þroskaðri en ýms-
ar aðrar þjóðir? Orsakirnar geta
verið margar, en kunnugir rekja
eina helstu ástæðuna til fjelags-
skapar, sem starfandi hefur verið
í landinu síðustu 65 árin, „sokol“-
fjelaganna. Tilgangur hans var í
stuttu máli isá, að spoma við því,
að landslýðurinn yrði að ómenn-
um undir oki Austurríkismanna.
Vitanlega var það ekki viðlit
að efna til pólitísks fjelagsskapar
í Böhmen fyrir 65 árum, eða láta
hann bera það utan á isjer, að
hann væri til þess gerður að
vernda tjekkneskt þjóðerni Það
hefðu Austurríkismenn ekki þolað.
„Sokol“-fjelögin voru íþróttafjelög
— leikfimisfjelög. Enginn gat
bannað Tjekkum að iðka leikfimi.
Og í stefnuskrá fjelagsins segir
svo: „Vjer viljum feta í fótspor
Fom-Grikkja, sem töldu líkams-
menninguna jafn mikilsverða and-
legri menning og gerðu líkams-
mentun jafn hátt undr höfði og
andlegri mentun í skólum sínum“.
Og í síðustu skýrslu fjelaganna
segir svo: „Starfsemin miðar að
því að halda þjóðinni síungri og
aftra úrkynjun með því að halda
líkamskrafti hennar óskertum
sem og siðferðilegri og andlegri
heilbrigði einstaklingsins, þann-
ig að þjóðin með atgerfi sinni og
dugnaði tryggi sjer jafnan veg-
legan sess meðal þjóðanna“.
Með öðrum orðum: það er bygt
á líkamsmenning sem undirstöðu
andlegrar menningar og 4em vöm
gegn úrkynjun og ómensku. Bak
við leikfimina má eygja hið eig-
inlega takmark fjelaganna: vemd-
un þjóðarstofnsins.
Upphafsmaður hreyfingarinnar
var heimspekingurinn Miroslaw
Tyrs, föðurlandsvinur mikill og
áhangandi Darwinskenningarinn-
ar. Hann stofnaði með fjárhags-
legri aðstoð Jindrich Fúgner
fyrstu íjelögin af þe&su tæi í
Prag 1862 og gerði fálkann að
tákni hreyfingarinnar. Því sokol
þýðii' fálki. Þannig er valunnn
sjálfstæðstákn Tjekka og íslend-
inga, og er það einkennileg tilvilj-
un. Og undir fálkamerkinu hafa
Islendingum unniist einiu fyrstu
verðlaunin, sem þeir hafa fengið
á Olymps-móti, íshockey-meimim-
ir, sem unnu sigurinn á Parísar-
mótinu iyrir nokkrum árum hjetu
i áikungar.
Löngu seinna hafa hinar vest-
lægari þjóðir fengið hreyfingu,
sem að ýmsu leyti líktist sokols :
skátahreyfinguna. Tjekkar hafa
verið fimtíu áium á undan tím-
anum í þesisu tilfelli.
Hreyfingin dafnaði vel og það
var íyrirkomulaginu að þakka.
Stjórnmálaskoðanir skiftu engu
máli i fjelögunum og stjettamun-
ur ekki heldur. 1 sokol voru allir
jafnir og þar áttu allir heima, sem
unnu líkamlegri heilbrigði. Fjelög-
in voru vinsiamlegt bræðrasam-
band leikfimismanna, og þar áttu
allir heima, hvort heldur þeir voru
skrifstofumenn, stórbændur, verk-
smiðjufólk, iðnrekendur, stúdent-
ar eða skrifstofumenn. Þar fór alt
friðsamlega fram, laust við allar
æsingar og uppþot og stjórnmál
voru aldrei nefnd á nafn. Yfir-
völdin gátu því ekki amast við
fjelagsskapnum, hann var ekki
annað en holl íþróttehreyfing —
á yfirborðinu. En undir íþrótta-
klæðunum iskapaðist kjarninn í
hinu komandi tjekkóslóvak. ríki.
Það er einkum síðustu 40 árin
að hreyfingunni hefur vaxið þrótt-
ur. Árið 1887 var fjelagatalið ekki
nema tuttugu þúsund manns, en
var 560 þúsund árið 1924. Nú er
fjelagatal aðalsambandsins 645
þúsundir, en auk þess hafa Þjóð-
verjar og kommúnistar sambönd
fyrir sig, hvort með 125 þúsund
meðlimum og 1 Orel er sjerstakt
samband með 125 þúsund með-
limum, svo að alls eru nær miljón
manns í þessum fjelögum. —
Sokolsambandið heldur öðru
hverju allsherjarmót í íþróttum
og hið áttunda í röðinni fór fram
í sumar 4.—6. júlí. Sokolmótin
eru að sumu leyti engu ómerkari
en Olymps-leikamir, þó eigi keppi
þar nema ein þjóð, og er eigi úr
vegi að lýsa þessu síðasta móti
nokkuð.
Það var haldið í Prag. í Stra-
kow, í úthverfi borgarinnar hafði
verið bygður íþróttavöllur mikill,
er rúmaði 150,000 manns í sæti.
En sjálfur völlurinn var það stór,
að 15,000 manns gátu verið þar
að sýningu í einu. Um 500 erlend-
ir gestir höfðu verið boðnir til að
horfa á leikana, þar á meðal 120
erlendir blaðamenn. Var þar margt
stórmenni samankomið, frægir
hershöfðingjar annara þjóða,
borgarstjóri Lundúna í einkennis-
búningi sínum, og sokolflokkar frá
Landskjbrið.
Jón Þorláksson.
Magnús Kristjánsson.
Jón Baldvinsson.
Atkvæði voru talin í gær og
hlaut A-listi 3164, B-listi 489, C-
listi 5501, D-listi 3481, E-listi 1312
Kosnir eru: af C-lista Jón Þor-
láksson forsætisráðherra, af D-
lista Magnús Kristjánsson framkv.
stjóri, og af A-lista Jón Baldvins-
son framkvstj.
B. var listi kvenna og E listi
frjálslynda flokksins, sem mynd-
aður var í vor, sem leið.
150 seðlar voru auðir og ógildir.
ýmsum slafneskum löndum og frá
Slöfum í Ameríku. En mestu mun-
aði þó um allan þann aragrúa
fólks er streymdi að utan af lands-
bygðinni til þess að horfa á leik-
ana. 1 Prag búa um miljón manna,
en dagana sem leikmótið stóð
taldist mönnum svo til að um tvær
miljónir manna væri í borginni.
Allan júnímánuð höfðu fjelög-
in haft íþróttasýningar á leikvell-
inum en eins og áður er sagt var
sjálft aðalmótið haldið 4.—6. júlí.
Voru þar viðstaddir auk erlendra
gesta forsetinn sjálfur og ráðu-
neytið alt og sendiheiTar erlendra
þjóða, á öndvegisstað áhorfend-
anna. Beint á móti stúku þessari
voru fjötgur hlið, er íþróttafólkið
kom inn um. Það voru fjórir
flokkar, drengir, telpur, karlar
og konur og 14 þúsund manns í
hverjum flokki — alls 56 þúsund
manns!
Sýningin hófst kl. 2 um daginn
og stóð í 4—5 tíma. Fallbyssuskot
drunar, hljóðfæraflokkurinn leikur
sokol-lagið og fjórar fylkingar lið-
ast gegnum hliðin inn á sviðið,
ungir menn í hvítum, ermalausr
um bolum, bláum síðbuxumogmeð
litlar húfur skreyttar fálkafjöðr-
um á höfðum. Þeir skipast í fylk-
ingar, 32 menn í hverri röð, skift-
ast í smærri fl. og hreyfingamar
eru með þeirri nákvæmni að lík-
ast er og þeir hlýddu ósýnilegri
vjel. Fjórtán þúsund mann's hafa
dreift sjer yfir völlinn eins og
menn á skákborði, fjórtán þúsund
manns framkvæma sömu hreyf-
inguna í sama andartakinu með
alveg óskilj anlegri nákvæmi. Niðri
á vellinum er þó enginn til að
skipa fyrir verkum. En uppi á
þaki forsetastúkunnar stendur
stjórnandinn, með flagg í annari
hendinni og lúður í hinni og gef-
ur merki öðru hverju. Annars er
þsð eingöngu hljóðfæraslátturinn,
sem leikfimismennirnir fara eftir,
hann tekur öllum fyrirskipunum
fram. Leikfimi þúsundanna verð-
ur að dansi með fullkomnum
hrynjanda og ótæmi af afbrigð-
um. Næst koma stúlkurnar með
rauða hettuklúta í hvítum peyisum
og bláum pilsum, það eru þjóðarlit
irnir. Þær byrja með hægum arm-
sveiflum en smám saman verður
leíkurinn flóknari og margþættari
og' endar með tryllingslegum
faldafeyki. Þá koma öldungarnir
sjer í flokki í rauðum treyjum og
með stafi í henidi, sem þeir nota
við leikfimisæfingarnar. Þótti
ýmsurp sá hluti sýningarinnar
einna merkilegastur. t þeim flokki
var enginn yngri en fertugur nje
yfir áttrætt.
Og jafnframt þessum íþrótta-
sýningum var vitanlega margt
annað til skemtunar, leiksýningar
og skrautsýningar úr sögu þjóðar-
innar, trúðleikar og hljómleikar.
Alstaðar var hátíð fi’á miðjum
degi og fram á nótt.
Engin þjóð í heimi á leikfimis-
fjelög, sem hægt er að bera sam-
an við þetta. Fjórtándi hver mað-
ur í landinu er meðlimur fjelags-
ins. Slík fjelög fá komið miklu til
leiðar þegar þeim er vel stjórnað
og með áhuga. Sokol-f j elögin
höfðu í för með sjer allsherjar-
vakning, þau urðu þrátt fyrir póli-
tískt hlutleysi sitt þjóðernisvörð-
ur Tjekkóslóvaka.
Á ófriðarárunum mynduðust
tjekkneskar herdeildir, sem gengu
í lið með fjandmönnum Austur-
ríkis. Tjekkar voru neyddir til að
grípa til vopna til þess að verja
kúgara sína, en jafnskjótt og þeir
höfðu verið teknir til fanga fengu
þeir ný vopn og börðust hinu
megin og var þeim það ljúfara.
Kjarninn í þessu liði voru sokols.
Og sokols voru þeir, sem stofn-
uðu tjekkneskan her eftir að
bolsjevikar voru komnir til valda
í Rússlandi Qg komust austur yfir
þvera Asíu til Japan og þaðan sjó-
veg til Frakklands og á vígstöðv-
arnar þar. Var það ein glæfraleg-
asta „herför“ sem saga heims-
ófriðarins kann að segja frá.
Við endurstofnun tjekkneska
ríkisins og í byltingunni 1918
voru sokolsmenn fremstir í flokki.
Þeir reyndust einvalalið sem vel
mátti treysta bæði í hernaði og
til friðsamlegra starfa. Mazaryk
forseti var einn af forustumönn-
um fjelagsskaparins og fjelögin
urðu honum besta stoðin við
stofnun ríkisins. Sokolmenn voru
einherjar þjóðarinnar.
Aðrar slafneskar þjóðir hafa
fetað í fótspor Tjekka og stofn-
að samskonar fjelög og hafa þau
náð mikilli útbreiðslu, ekki síst í
Jugoslavíu. í Rúmeníu er einnig
öflugur sokolfjelagsskapur.
Tjekkoslóvakía er öndvegisland
hinna nýju tjekknesku ríkja, sem
sjálfstæði fengu uppúr ófriðnum
og hefir forustu þeirra út á við
og- ræður mestu í „litla bandalag-
inu“. Stjómarfarið er í ágætu
horfi, atvinnuvegimir í blóma og
fjárhagurinn góður. Að vísu eru
landkostir þar betri en víðast
hvar annarstaðar, en þó mun
mega þakka sokolfj elögunum vel-
gengnina fyrst og fremst. Það
gera Tjekkar sjálfir.
Skúli Skúlason.
Síðustu símfregnir.
Nýja stjórnin franska fjekk
traustsyfirlýsingu, er hún kom
fram fyrir þingið, og er svo að
heyra sem andstaða gegni henni
sje aðeins frá hálfu sameignar-
manna. Frestað var umræðunum
um fjárlögin og þau lögð fyrir
fjárhagsnefnd til yfirvegunar. —
Eftir þeim á að leggja á nýja
skatta, sem nema 7 miljörðum
franka og fer einn miljarð til
þess að bæta laun óánægðra starfs
manna. Poincaré lagði einnig til,
að laun þingmanna yrðu hækkuð,
og bar fram frumvarp um skatt
á útlendinga, 200 kr. fyrir hvem
mann, sem fer inn í landið. Fjár-
hagsnefnd fjelst á frv. stjómar-
innar og þingið ákvað, að engar
breytingar skyldu á því gerðar og
meðferð þess hraðað sem mest.
Voru svo fjárlögin samþ. með yf-
irgnæfandi atkvæðafjölda. Ætlar
Poincaré nú að gera nýjar ráð-
stafanir til þessi að verðfesta
frankann, stofna sjóð til afborgun
ar innlendum lánum, og á hann
að hafa aðaltekjur sínar af tó-
bakseinkasölunni. — Útlendinga-
skatturinn var samþyktur og er
375 fr., en á blaðamönnum og
nemendum 40 fr.
Drúsar gerðu enn árás á Frakka
nálægt Damaskus í lok síðastl.
mánaðar og fjellu 50 af Frökkum,
en 100 særðust.
Snarpur landsskjálfti var í
Frakklandi, við Ermarsund, nú
rjett fyrir mánaðamótin.
Eins og ráðgert hafði verið,
hefir nú stórþingið norska sam-
þykt að gera ábyrgð gildandi
gegn Berges-ráðaneytinu fyyrir
fjárveitingu úr ríkissjóði til Versl
unarbankans, til þess að reyna að
verja hann falli, en hún var gerð
án þess að leitað væri samþykkis
þingsins. Margir telja þó, að þama
hafi verið um þjóðarnauðsyn að
ræða.
----o-----
Skip sekkur. Norskt flutninga-
skip, „Nordpolen", sökk 29. f. m.
á Breiðafirði, fram undan Brjáns-
læk, rakst þar á blindsker. Menn
björguðust í land með farangur
sinn, en af farminum bjargaðist
ekkert. Skipið var með sement
og fleiri vörur, en flutti einnig
símastaura, sem áttu að fara til
ýmsra staða á Breiðafirði.
Júlíana Sveinsdóttir málari er
nýkomin heim hingað úr för til
Rómaborgar.
Skip strandar. Síldveiðaskipið
Varanger strandaði 1. þ. m. við
Skagatá. Hafði komið svo mikill
leki að skipinu úti á rúmsjó, að
skipverjar hjeldu að það mundi
sökkva, og hleyptu því upp þar
sem stytst var til lands.