Lögrétta - 31.08.1926, Síða 3

LÖORjlTTA
8
tungu fyr en jeg kom til Edin-
borgar. En jeg æfðist auðvitað
fljótt í að skilja eitt og annað.
Samt var það svo, að eftir hálfs-
mánaðar dvöl í borginni varð ein
kunningjastúlka mín, sem jeg var
þá að kveðja, oft að skrifa isetn-
ingarnar, en þá skildi jeg þær æ-
tíð. Hún kunni ekki Esperantó,
og urðum við því að tala ensku,
eða rjettara skotsku. Því það er
ekki alveg sama málið, síst að því
er framburð snertir. Mörg orð eru
og alt öðruvísi í skozku en ensku.
Jeg á hjer ekki við hina svo
nefndu gaelisku, isem ennþá er
töluð sumstaðar upp í fjalllend-
inu, því hún á enigan skyldleika
með enskunni; en aftur er hún
svipuð írsku og öðrum keltnesk-
um tungum. Ritmál Skota er þó
að mestu hin viðurkenda enska
tunga.
Reynsla margra annara fer í
sömu átt og reynsla mín. Og það
var því ekki ólíklegt að svipað
væri meíð esperantó og önnur
mál. En hvað skeður? Undireins
fyrsta daginn tala jeg við menn
úr sjö löndum að minsta kosti,
og seinna við menn ur mörgum
öðrum — jafnvel úr Japan. —
Og jeg skildi þá vel. Auðvitað
ekki alla jafn vel, enda er fram-
burður manna altaf misskír. Og
jeg 'skal játa það, að þeir máttu
ekki tala fljótt fyrstu dagana; en
þegar kom fram í vikuna var
jeg orðinn alvanur að heyra og
skilja esperantó. — Jeg segi
svona glögt frá þessu, af því að
margir aðrir hlutu sömu reynsl-
una. Esperantó er stórum auð-
veldara í framburði heldur en
nokkur þjóðtunga. Það er varla
mögulegt að bera orðin rangt
fram, ef maður man þau rjett á
annað borð. Þetta kann að þykja
skrítið, en það er samt satt. Þið
ættuð bara að reyna!
Gilskirkja. Skamt frá þing-
staðnum stendur dómkirkja ein
mikil og vegleg, og ber hún nafn
hins heilaga Gils (Saint Giles
— sint djælsj. Svo er sagt, að
dýrlingur sá hafi verið fæddur
suður í Aþenuborg, en lifað
lengs-t af í Frakklandi, svo
ströngu einsetulífi, að hann hafði
enga lifandi veru hjá sjer, nema
kind eina. Frægð hans barst
snemma til Skotlands, og var
honum helguð timburkirkja ein
lítil, er stóð á líkum stað og
dómkirkjan nú. Hun er bygð úr
steini, og stendur ennþá eftir
nokkur hluti hinnar upprunalegu
byggingar, þó meira eða minna
af kirkjunni hafi eyðilagst í styr-
jöldum- og eldsvoðum, og verið
síðan bygt aftur, oft nokkuð
öðruvísi. Þessi eisti hluti kirkj-
unnar er nú 800 ára gamall.
Kirkja hins heilaga Gils var í
miklum metum meðan kaþólsk
kirkja rjeði í landinu. Á mestu
blómaárunum voru þar 40 ölturu
og 70 klerkar. Merkisatburður var
það í sögu kirkjunnar, þegar hand
ieggsbein hjns heilaga Gils var
fengið frá Frakklandi árið 1454.
Var bygð hliðarkapella yfir bein-
ið, og það jafnan borið um í hinni
árlegu skrúðgöngu dómkirkju-
klerkanna á hátíð dýrlingsins, —
Síðasta skrúðgangan átti sjer stað
árið 1558. Líkneski Gils helga
hafði verið stolið nokkru áður,
en það var jafnan borið í skrúð-
göngunni, svo nú urðu klerkar að
fá ljeð líkneski af dýrlingnum hjá
Grábræðrum. En múgurinn eyði-
lagði líkneskið, og fjórum árum
seinna voru dýrgripir sankti Gils
seldir, en beinið grafið, og veit
nú enginn hvar það er niður kom-
ið.
Siðbótarmaðurinn mikli, Jón
Knox (nox), var prestur við Gils-
kirkju til dauðadags, og hjelt
hann sína seinustu guðsþjónustu
9. nóv. 1572, og átti þá tæpan
hálfan mánuð eftir ólifaðan. Prje-
dikunarstóll hans er nú á Forn-
menjasafni Skota, og við hlið hams
er bænskemill sá, er frú Jenny
Geddes fleygði í höfuð sóknar-
prestsins, þegar hann var að lesa
kollektuna 23. júlí 1639. Gast
henni eigi að kenningum klerks.
Hófst þar með deilan milli Bisk-
upakirkjunnar og Presbýteranna.
Eftir siðaskiftin varð mikil
breyting á kirkjunni: ölturun flest
rifin og hún sjálf hólfuð sund-
ur. Voru sumir klefarnir notaðir
til guðsþjónustu, en aðfir til ver-
aldlegra sýslana, og má nefna
sem dæmi, að 1817 var þar lög-
gluskrifstofa, Seinna var reyn.
að laga kirkjuna sem næst sinni
gömlu mynd, og var ætlast til
að hún yrði Skotum það, sem
Westminster Abbey er Englend-
ingum: minnisstaður merkustu
manna. Eru þar og nokkrir bauta-
steinar; m. a. einn til minningar
um skáldið R. L. Stevenson.
I þessari frægu kirkju var
haidin guðsþjónusta fyrir Esper-
antista á sunnudagsmorguninn 1.
ágúst. Fjórir prestar tóku þátt í
henni, en söngflokkur kirkjunnar
söng sálmana. Auðvitað fór alt
fram á esperantó. Frh.
----o----
Búnaðarfjelagið.
Undanfarið hefur mikið verið
rætt um deilumálin í Búnaðar-
fjelaginu og frávikning Sig. Sig-
urðssonar búnaðarmálastjóra. —
Hafðii ekkert heyrst um málið frá
stjórn Búnaðarfjelagsins fyr en
nú fyrir skömmu, að hún hefur
gefið út greinargerð um á-
burðarmálið og frávikning bún-
aðarmálastj óra.
Lögrjetta hefur áður flutt grein
frá manni, sem hlyntur var S. S.
— skrifuð áður en greinargerð
þessi kom fram, og er því rjett
að skýra eiinnig frá xnálinu frá
sjónarmiði Búnaðarfjel. stjómar-
innar. En hún segist á sínum tíma
muni leggja gögn málsins fyrir
Búnaðarþing og búnaðamefndir
Alþingis. f stjóminni eiga sæti
Tryggvi Þórhallsson, Vigfús Ein-
arsson og Magnús Þorláksson.
Á síðasta Búnaðarþingi í árs-
byrjun 1925 var allmikið rætt um
verslun með tilbúinn áburð, eink-
um Noregssaltpjetur. Voru þar
samþyktar tillögur um það, frá
Birni á Rangá og Sigurði á Korsá,
að Búnaðarfjelaðið annaðist fram-
vegis kaup á tilbúnum áburði,
og að stjórnin hlutaðist til um
það, að fjelagið hefði umboð á
honum, og að einstaklingar og
fjelög fengju hann á hagkvæm-
an hátt og án álagningar, ef þeir
greiddu hann gegn farmskírteini.
Nokkru síðar hjelt búnaðarfjel.-
stjórnin fund um málið með full-
tfúum frá Mjólkufjelagi Reykja-
víkur og Nathan og Olsen, sem
fengist höfðu við áburðarverslun
áður. Skýrðii S. S. búnaðarmála-,
stjóri þá frá því, að fjelagið
ætti þess kost að fá 200 smálestir
saltpjeturs frá Norsk Hydro, og
ætti stjórnin að ráðstafa isölu
hans. Var áburðinum síðan skift
milli' fjelaganna, sem fyr greinir
og ákvað Búnaðarfjelagsstjórnin
verðlagið, og „hlaut hún að líta
svo á, að hún hefði fult ráðstöf-
unarvald yfir áburðinum. Allar
kröfur hennar, í samræmi' við
samþyktir Búnaðarþings, voru
teknar til greina“.
í árslok 1925 var málið aftur
rætt, og lýsti búnaðarmálastjóri
því þá yfir, að óvíst væri að Bún-
aðarfjelag íslands gæti nú ráðið
nokkru um sölu áburðarins, því
hann hefði í vor látið Norsk Hy-
dro vita, að hann vildi ekkert
hafa að gera með söluna á áburð-
inum.
Þessi yfirlýsing segir stjórnin
að sjer hafi komið á óvart, og
benti á, að þetta væri í fullu ó-
samræmi við yfirlýstan vilja
Búnaðarfjelagsins. Svaraði bún-
aðarmálastjóri því, að sjer hefði
verið þetta heimilt, því að hann,
„prívat“, en ekki Búnaðarfjelag
Islands, hefði haft á hendi við-
skiftin við Norsk Hydro“.
Á næsta stjómarfundi, 19.
desember, var ákveðið að síma
Norsk Hydro og óska þess, sam-
kvæmt ályktun Búnaðarþings, að
Búnaðarfjelagið fengi einkasölu á
Noi’egssaltpjetri árið 1926, og
jafnframt var leitað tilboðs í 400
smálestir. Norsk Hydro svaraði
því, að Búnaðarfjelaginu bæri að
snúa sjer til Nathan & Olsen,
sem orðnir væru einkasalar á á-
burðinum. Út af þeim yfirlýsing-
um búnaðarmálastjóra, að hann
hefði „prívat“ haft á hendi við-
skiftin við Norsk Hydro, var sím-
að til fjelagsins og það spurt um
málið. Svaraði það svo 31. des.:
„Aðeins Búnaðarf j elag íslands
hafði á hendi einkasölu fyrir oss
þangað til Nathan & Olsen tóku
við umboðinu í febrúar 1925“.
Um líkt leyti var norska fjelag-
inu skrifað um málið, og jafn-
framt ráðgast um það við Búnað-
arþingsmenn, munnlega eða skrif-
lega, og ’ Pálma Eiinarssyni ráðu-
naut falið að hafa tal af ' Norsk
Hydro um málið, en hann var þá
erlendis í öðrum erindum.
í skýrslu sinni segir P. E. að
Norsk Hydro hafi þar til 5. fe-
brúar 1925 skoðað Búnaðarfjelag
íslands sem einkasala sinn á ís-
landi, en aldrei verið „að ræða um
einkaviðskifti við hann (þ. e. S.
S.) í neiinni mynd“.
P. E. isegir ennfremur, að með
brjefi frá 29. jan. 1925, hafi S. S.
„farið fram á við Norsk Hydro
að frestað sje um tíma að af-
gjöra um kaup á þeim 200 tonn-
um, sem það hafi gefið tilboð um.
Greindar ástæður fyrir þessu eru,
að Búnaðarþing' innan skamms
tíma komi saman í Reykjavík“.
I sama brjefi er boðuð koma full-
trúa frá Nathan & Olsen, sem að-
stoðað hafi Búnaðarfjelagið um á-
burðarsöluna. Alt þetta segir bún-
aðarfjelagsstjórnin, að sjer hafi
verið ókunnugt um, og hafi hún
ekki verið spurð ráða um þetta,
og ekki búnaðarþing, og brjefið
segir hún að finnist ekki í skjöl-
um Búnaðarfjelagsins, þó ritað sje
í þess nafni.
Olsen kemur svo á fund Norsk
Hydro 5. febrúar 1925, og fær þá
einkaumboð á áburðinum til árs-
loka 1927, að því tilskildu, segir
í skýrslu P. E., að Búnaðarfjelag-
ið, eða framkvæmdarstjóri þess,
hafi ekkert á móti slíku fyrir-
komulagi, en af því leiðir einnig,
segir búnaðarfjelagsstjómin, að
Norsk Hydro hefur þá skoðað
Búnaðarfjelagið sem umboðshafa
sinn, úr því það var bundið þess
samþykt, að annar gæti fengið
umboðið. — 7. mars 1925 panta
svo Nathan & Olsen 200 smálest-
ir af saltpjetri, og sama dag send-
ir S. S. búnaðarfjelagsstjóri Norsk
Hydro skeyti um það, að „Búnað-
arfjelagið sje samþykt skeyti
Nathan & 01sens“. En isamkvæmt
þessu skeyti segist Norsk Hydro
telja svo, að sölusamningurinn við
Nathan & Olsen sje endanlega sam
þyktur af Búnaðarfjelaginu. En
ekkert af þessu segist búnaðar-
fjelagsstjórnin hafa vitað um, og
brjefin; sem um þetta hafi gengið,
segist hún ekki hafa sjeð, og hafi
S. S. sagt, að þau hafi ekki kom-
ið fram.
Lá nú málið í þagnargildi um
tíma, þar sem óvíst var, hverjir
skipaðir yrðu í hina nýju Búnað-
arfjelagsstjórn. — Þegar þeirri
stjómarskipun var lokið, var mál-
ið tekið fyrir á ný, enda hafði Al-
þingi haft áburðarmálið til með-
ferðar. I áliti landbúnaðarnefnd-
ar Nd. var það þá m. a. tekið
fram, að þó nefndin væri andvíg
einkasölu yfirleitt, teldi hún þá at-
burði, sem gerst hefðu í málinu
þannig,% að ekki sje við hlítandi,
og ræktun landsins svo mikils
virði, að hún vill þrátt fyrir það
grípa til einkasöluheimildar, ef
ekki tekst að greiða fram úr mál-
inu á annan hátt. Jafnframt taldi
nefndin eðlilegast, að Búnaðarfje-
lagið hefði slíka einkasölu, „en
gengur þú jafnframt út frá því,
að það hafi þá þeirri framkvæmd-
arstjóm á að skipa, er treysta
megi“. Undir þetta álit skrifuðu:
Hákon í Haga, Jón á Reynistað
Jörundur Brynjólfsson, Halldór
Stefánsson og Árni Jónsson. Þeg-
ar hjer var komið hjelt Búnaðar-
fjelagið stjórnarfund um málið
17., 18. og 19. maí í vor. „Vora
allir stjómarmenn á einu máli um
það, að1 svo yrði að líta á, siem
búnaðarmálastjóri hefði um þýð-
ingarmikið atriði, sem snertir
landbúnaðinn, bæði nú og í fram-
tíðinni, orðið þess valdandi, að
brotið var í gegn yfiirlýstum vilja
Búnaðarþings, og einnig, að hann
hefði farið á bak við stjóm Bún-
aðarfjelagsins á þann hátt, er hún
yrði að telja með öllu óhafandi.
ktiS ;••• 1
Jean Valjean var svo gætinn að fara aldrei út að degi
til. Hann gekk sjer til skemtunar einn eða tvo tíma á
hverju kvöldi, er rökkur var komið, stundum einn, oft
með Cosettu, en hann hjelt sjer ávalt mest við fáföm-
ustu götur og fór ekki inn í kirkjumar fyr en dimt var
orðið. Hann var vanur að fara í St. Medard-kirkjuna, sem
var næst. Þegar hann tók Cosettu ekki með sjer, var hún
eftir lieima hjá gömlu konunni, en henni fanst meira
gaman að því að fá að fara með honum út, heldur en
nokkru öðru, mat það jafnvel meira en að leika sjer með
Katrínu. Það kom í ljós, að Cosetta var glaðlynd telpa.
Gamla konan var ráðskona hjá honum og keypti alt
til búsins. Þau höfðu afaróbrotinn kost, kveiktu daglega
upp eld í ofninum, en lifðu að öðra leyti eins og fátækt
fólk. Jean Valjean hafði ekki breytt neinu í búnaði her-
bergisins; hann hafði einungis látið setja trjehurð í stað
glerhurðar að lokrekkju Cosettu. Hann var altaf í gamla
frakkanum gula, svörtum buxum og með gamla hattinn.
Menn hjeldu að þetta væri bláfátækur maður, er þeir sáu
hann á götunni. Stundum kom það fyrir, að brjóstgóðar
konur gáfu honum skildinga. Jean Valjean tók við þeim
og laut djúpt. Það kom líka stundum fyrir, að hann hitti
einhvern fátækan ræfil, sem bæði hann um ölmusu, og þá
leit hann í allar áttir til þess að vera viss um að enginn
sæi til sín, rjetti þá eins laumulega og honum var unt
pening, oft silfurpening, að honum og flýtti sjer burtu.
En þetta var annars nokkuð varhugavert; hann var að
verða þektur í þessari borgardeild sem „betlarinn, sem
gefur ölmusur". Gömul, geðvond „aðstoðarhúsfreyjan“,
sem átti í ríkum mæli forvitni öfundsjúkra manna, hafði
nánar gætur á Jean Valjean, án þess að hann yrði var við
það. Ilún var nokkuð heyrnarsljó og því ræðnari en ella.
Ekki voru nema tvær tennur eftir í munni hennar, önnur
í efrigóm og hin í neðrigóm, og var hún altaf að skella
þeim saman. Hún hafði reynt að veiða upp úr Cosettu,
en hún vissi ekkert annað en að hún hefði komið frá
Montfermeil og gat því ekkert frætt hana. Morgun nokk-
urn sá hún, því hún var altaf á verði, að Jean Valjean
fór inn í eitt af auðu herbergjunum, og henni fanst hann
eitthvað sjerkennilegri en hann átti að sjer. Hún lædd-
ist á eftir honum eins og gamall köttur og gat gægst inn
til hans um rifu á hurðinni, án þess að hann hefði nokkra
hugmynd um það. Jean Valjean sneri bakinu að dyrun-
um, líklega til frekari varúðar. Gamla konan sá hann taka
hylki með skærum og þráðarenda upp úr vasa sínum,
spretta fóðrinu upp af frakkalafi1 sínu og ná gulum papp-
írsmiða undan því og fletta honum sundur. Kerlingin sá
sjer til mikillar skelfingar að þetta var þúsundfrankaseð-
ill. Þetta var annar eða þriðji þessháttai’ seðill, sem hún
hafði sjeð á æfi sinni. Hún lagði hrædd á flótta. Jean Val-
jean kom rjett á eftir til hennar og bað hana um að láta
skifta fyriir sig seðlinum — þetta væri rentufje hans fyr-
ir síðasta misseri sem hann hafði hafið í gær, sagði hann.
Hafið hvar? hugsáði kerling með sjálfri sjer. Hann hafði
ekki farið út fyr en klukkan sex um kvöldið og það var
áreiðanlegt, að engar iskrifstofur voru opnar um það leyti.
Kerlingin fór út og skifti seðlinum og gat sjer margs til.
Allskonar skýringar urðu til út af þessum þúsundfranka-
seðli og hann margfaldaðist og varð tilefni margskonar
þvaðurs hjá kjaftakerlingunum í Vignes-Marcel-götu.
Einhvern næstu daganna vildi svo til, að' Jean Valjean
var úti í göngunum að saga brenni. Kerlingin var í eld-
húsinu að taka til. Hún var ein; Cosetta var frammi að
dást að brenninu. Kerlingin sá að frakkinn hjekk á nagla
og tók að rannsaka hann. Fóðrið hafði verið saumað á
aftur. Kerling þuklaði vandlega á því og fann hún þykka
pappírsbunka í löfunum og ermunum — vitanlega ein-
tóma þúsundfrankaseðla. Hún tók líka eftir því, að allskon-
ar hlutir voru í vösunum,ekki eingöngu nálamar,iskærin og
tvinninn, sem hún hafði isjeð, heldur líka þykk vasabók,
stór hnífur og, það sem var tortryggilegast af öllu, marg-
ar hárkollur með mismunandi litum. I hverjum vasa á
þessum frakka virtist eitthvað vera, sem nota ætti ef í
nauðir ræki og eitthvað óvænt bæri að höndum.
Þannig leið tíminn að sumarmálum.
Betlari nokkur var vanur að hnipra sig saman á
barminum á þornuðum brunni, rjett hjá Saint-Medard-
kirkjunni. Jean Valjean var vanur að gefa honum ölm-
usu, gekk nærri því aldrei fram hjá honum án þess að
gefa honum nokkrar súur. Stundum gaf hann sig á tal
við hann. Öfundarmenn þessa betlara sögðu hann vera í
þjónustu lögreglunnar. Hann var sextíu og fimm ára .að
aldri, hafði verið kirkjuþjónn og var altaf að tauta bænir
og prjedikanir fyrir munni sjer. Kvöld nokkurt, þegar
Jean Valjean gekk fram hjá án þess að hafa Cosettu með,
sá hann betlarann sitja á sínum vanastað undir Ijósker-
inu, sem nýlega hafði verið kveiikt á. Hann virtist vera
að biðjast fyrir eins og vanalega og niðursokkinn í hugs-
anir sínar. Jean Valjean gekk til hans og rjetti ölmusu
að honum, eins og hann var vanur. Betlarinn leit upp,
horfði fast á Jean Valjean og laut svo skyndilega niður
aftur. Þetta gerðist á einu augabragði og J’ean Valjean
varð hverft við; honum fanst hann ekki hafa sjeð blíð-
legt og milt andlitið á kirkjuþjóninum, við birtuna frá
ljóskerinu, heldur hræðilegt, velþekt andlit. Honum varð
því líkast við og hann hefði alt í einu sjeð tígrísdýr fyrir
framan sig í myrkrinu. Hann hörfaði agndofa og hrædd-
ur undan, þorði hvorki að draga andann nje tala, hvorki
að vera kyr nje flýja, gerði ekki annað en stara á betlar-
ann, sem laut höfði, isem var vafið í klút, og virtist ekki
taka eftir honum lengur. ósjálfrátt — ef til vill var dul-
arfull eðlishvöt sjálfsbjargarinnar hjer að verki — mælti
Jean Valjean ekki eitt einasta orð frá vöram á þessari
furðulegu stund. Vöxtur betlarans var sami, hann var í
sömu ræflunum, og leit að öllu leyti eims út og endranær.
„Æ, jeg hlýt að vera orðinn brjálaður!“ isagði Jean Val-
jean við sjálfan sig, „mig er að dreyma! Þetta getur ekki
átt sjer stað!“ Hann þorði varla að kannast við það fyr-