Lögrétta - 05.10.1926, Page 3

LOGRJETTA
S
sem gert er. Nokkrir styrkir hafa
verið veittir í fjárlögum og nú
nýlega var Bjarna Sæmundssyni
fiskifræðing veitt lausn frá
kenslustörfum með fullum laun-
um, til þess að geta gefið sig við
vísindalegum rannsóknum. Það
var vel gert og maklegt um svo
mætan vísindamar.n. En þetta er
ekki nóg. Laun Bjarna Sæmunds-
sonar eru bundin við hann per-
sónulega og þegar hann fellur
frá erum við staddir í sama öng-
þveitinu og áður. Erlendir vís-
indamenn koma hingað árlega til
náttúrufræðisrannsókna af því að
hjer er svo margur óplægður ak-
ur á þeim sviðum. Við eigum
sjálfir að plægja akra vora og
þess vegna eigum við að bæta í
háskólann kennarastóli fyrir
náttúr uf ræði ng.
Jeg ætlast ekki til þess, að við
getum fyrst um sinn kent hjer
náttúrufræði eins og við aðra há-
skóla, en 1 eða 2 menn geta mik-
ið gagn gert. Þeir geta kent
stúdentum úr öllum deildum al-
menna líffræði (biologi), líkt og
þeim eru nú kend forspjallsvísindi,
en að öðru leyti á aðalstarfið að
vera rannsókn landsins og leið-
beining ungum vísindamönnum,
sem að slíkum rannsóknum vilja
starfa.
Þið sjáið, ungu stúdentar, að
nóg er að gera hjer við háskól-
ann og ekki hvað minst undir
ykkur sjálfum komið, ef Islend-
ingar eiga að halda áfram að
kallast menningarþjóð, og kröf-
urnar verða æ meiri og meiri.
Það er ósk mín og von til ykk-
ar, að ykkur megi lánast að
hjálpa til þess að gera garðinn
frægan og auka þannig hróður
Háskóla Islands.
----o---
Hreindýr.
Það er enginn efi á því, að það
er rjett, sem sagt er í grein B.
F. M. í Lögrjettu 21. sept., að
hreindýrarækt getur verið mjög
arðsöm víða á landinu, þar sem
nú eru stór svæði sem koma að
litlum eða alls engum notum.
En það er skökk aðferð, sem
B. F. M. stingur upp á, að reyna
að ná lifandi hreindýrum hjer, og
hefja með þeim hreindýrarækt.
Það yrði afarerfitt að ná dýr-
unum, og sennilega ógerningur,
nema alveg nýbornum kálfum.
þyrfti þá að liggja við uppi í
óbygðum, svo vikum skifti, til
þess að vera til taks. Gæti þá
vel farið svo, að margra vikna
starf 3—4 manna (því færri
þýddi tæplega að hafa) yrði al-
gerlega árangurslaust. En þegar
best gengi fengjust örfáir kálf-
ar, sem væru dýrari en fullorðin
dýr frá Noregi, en þyrftu þó að
vaxa upp áður en eiginleg „rækt“
gæti byrjað. En hreindýrarækt
þyrfti helst að byrja með svo
mörgum dýrum að það borgaði sig
að hafa mann með þeim að stað-
aldri.
Ef einhver ætlaði að fara að
koma sjer upp sauðfjárbúi,
mundi hann ekki kaupa það fje,
sem hendi væri næst, heldur að-
eins besta fjeð, er hann ætti kost
á að fá. Sömu aðferðina á að
hafa með hreindýrin; við eigum
að kaupa úrvalsskepnur frá Nor-
egi, þegar hreindýrarækt verður
hafin hjer.
Sennilega er það misskilningur
að sótt hafi verið um innflutn-
ingsleyfi á hreindýrum til stjórn-
arinnar, en hún neitað vegna
hættu á að flytja til landsins
munn- og klaufasýki, enda væri
ekki nokkur átylla til þess að
neita um slíkt leyfi. Hreindýr
mundu varla flutt hingað frá öðru
landi en Noregi, en þar hefur
aldrei ennþá sýkst skepna af
munn- og klaufaveiki.
Ólafur Friðriksson.
----o----
Ferð í Noregi.
Margt var lærdómsríkt að sjá
á Ási, enda er þar miðstöð æðstu
búnaðarmentunar í Noregi. —
Nokkrir Islendingar hafa stundað
nám við skólann, en þó eru þeir
tiltölulega fáir; flestir stunda
nám við búnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn. Því hefur lengi
verið haldið fram, að við ættum
að fara til Noregs til að læra
búnaðarfræði, bæði bóklega og
verklega. öjerstaklega hefur ver-
ið bent á, að náttúruskilyrði væru
líkust í Noregi og hjá oss og hefð-
um við því mest gagn af dvöl
hjá norskum bændum og í norsk-
um bændaskólum. Það er mitt
eindregið álit að þessi skoðun sje
rjett. En áríðandi er að dvalar-
staðir sjeu rjett valdir. Áður
stunduðu margir íslendingar nám
á Stend við Björgvin og er sá
skóli góður. Ef til vill væri
heppilegra að sækja nám í bún-
aðarskóla norðanfjalls eða í
Þrændalagi vegna náttúruskilyrða,
en nánari þekkingu hef jeg ekki
af skólum þar. Þeir sem vilja
kynna sjer nýræktun ættu að
dvelja á Jaðri um sumartíma og
kynna sjer verkaðferðir þar. Af
minni kynningu á þeim slóðum,
þá verð jeg að segja, að oss
dytti alls ekki í hug að líta við
að rækta eða brjóta sumt af því
landi, sem þar er brotið til rækt-
unar. En eigi að síður höfum vjer
íslendingar gott af að kynnast
því. Til að gefa mönnum litla
hugmynd um hvað ræktun er víða
erfið í Noregi skal jeg geta þess,
að vestanfjalls er talið að ræktun
á 1 máli (= 1,10 ha) kosti frá
500—1000 kr. Austan- og norðan-
fjalls er ódýrara að rækta.
Norskir bæridaskólar eru bæði
bóklegir og verklegir, venjulegast
þriggja missera skólar, tveir vet-
ur og sumarið á milli. Norðmenn
telja það heppilegra að verklega
námið sje kent við bændaskól-
ana, en treysta því ekki að nem-
endur fái þá heppilegu verklegu
þekkingu við verklegt nám hjá
bændunum sjálfum. Þetta fyrir-
komulag er alveg gagnstætt hjá
Norðmönnum og Dönum, og við
höfum sem í svo mörgu tekið
áhrifum frá Dönum og höfum
sama og ekkert verklegt nám við
vora bændaskóla. En mjög er það
vafasamt hvort það sama á við
hjer á landi og í Danmörku.
Danskur búnaður stendur á svo
háu stigi að margir bændúr þar
geta annast verklegu kensluna.
En þar er öðru máli að gegna í
Noregi einkum vegna þess, að
býli eru svo smá, að búnaðarlær-
lingar sjá ekki eins mikið og
skyldi, sjerstaklega ekki nógu
fjölbreyttan búnað. Hjer á landi
eru til margir góðir bændur sem
geta veitt verklega kenslu, en þó
eru þeir tiltölulega fáir, og ætti
því verklega námið að vera bund-
ið við búnaðarskólana.
Meðalstærð býla í Noregi er
2,9 ha af ræktuðu landi og 1,1
ha engi. Það er augljóst, að þar
sem meðaltalið er svona lágt,
hljóta mörg býli að vera smá
innan um. 16,4% af býlum hafa
undir 2 hekturum ræktað land,
41.9% frá 2—10 ha, en 39% frá
10—50 ha og einungis 2,7% yfir
50 ha. Þessar tölur gefa dálitla
hugmynd um búnað Norðmanna,
en þó er vert að geta þess, að
auk ræktaða landsins og engis
fylgir býlunum skóglendi og beiti-
lönd. Skógarhögg er mjög mikið
í Noregi og hafa margir smá-
bændur aukatekjur af því. Af
þessu búnaðarfyrirkomulagi leiðir,
að Norðmenn hafa fundið ástæðu
til þess að tvískifta búnaðar-
fræðslunni, og hafa auk bænda-
skólanna aðra skóla, sem þeir
kalla „Smaabrukerskole", er
mætti kalla smábændaskóla. Þar
er kenslunni hagað eftir þörfum
smábýlabænda. Þeim er kent að
rækta litla blettinn vel, sjerstak-
lega er lögð áhersla á garðrækt,
jafnframt því sem búfjárrækt er
kend, sjerstaklega alifuglarækt,
kanínurækt, býflugnarækt, ásamt
annari búfjárrækt. Þessir skólar
hafa risið upp af þörf. Menn hafa
fundið að best sje að bændaefn-
in fái mentun við sitt hæfi, og
sjest glöggt ávöxtur þess. Sá sem
ferðast í Noregi tekur fljótt eftir
því, hvað þessir litlu ræktanlegu
blettir eru vel notaðir. Þar hljóta
menn að finna að landið er verð-
mætt sje það vel ræktað. Mjer
hefur orðið dálítið tíðrætt um
búnað og búnaðarfræðslu Norð-
manna, og hef jeg orðið fyrir
áhrifum af þessu á ferðum mínum.
Nú á jeg einungis eftir að
minnast á einabúnaðarstofnun enn
sem jeg heimsótti. Það er Statens
Smaabrukerlærerskole við Hval-
stað.
Tilgangur þessarar skólastofn-
unar er að fullkomna kennara við
smábændaskólana og ráðanauta
fyrir smærri bændur. Jafnframt
því eru haldin á skólanum ýms
önnur námskeið, ásamt tilrauna-
starfsemi, sem er sjerstaklega
miðuð við smábýlabúskap.
I skólanum eru þessi námskeið
haldin:
1. 2 ára bóklegt og verkelgt
nám til fullnaðarprófs fyrir kenn-
ara á smábændaskólum.
2. 2 ára mestmegnis verklegt
námskeið fyrir handverkskennara.
•3. 1 árs verkriemanámskeið í
smábúskap.
4. Stutt námskeið eftir því sem
rúm og fjárveiting leyfir.
Það yrði of langt mál að skýra
frá hvað kent er í skólanum,
hvaða námsgreinar, eif* jeg býst
við að mönnum sje það vel ljóst
að þama er ekki síður lögð
áhersla á verklegu kensluna en
þá bóklegu, og má segja að það
sje sjerkennilegt fyrir norska
bændafræðslu.
Jeg ætla aðeins að gefa yfirlit
yfir í hvaða námsgreinum einkunn
er gefin í verklegu við fullnaðar-
próf smábændaskólakennara:
1. Jarðræktarvinna, 1 eink.
2. Garðræktarvinna, 1 eink.
3. Handverksvinna, 1 eink.
4. Hirðing stærra búfjár, 1. eink.
5. Hirðing smærra búfjár, 1 eink.
6. Verkstjórn (við jarðrækt og
garðrækt), 1 eink.
Læt jeg svo staðar numið að
rita um þessa kenslustofnun, sem
mjer virðist vera á margan hátt
sjerstök í sinni röð og á ýmsan
hátt lærdósmríkt að kynnast.
Skólinn hefur nú starfað í 12
ár og á áreiðanlega fyrir sjer að
vaxa og blómgast í framtíðinni,
því að hann er stofnaður vegna
knýjandi þarfar fyrir þá starfs-
menn sem þaðan koma og þar
njóta mentunar.
Jeg get búist við að nokkur ár
líði þangað til vjer íslendingar
fáum æðri búnaðarkenslustofnun
en vora bændaskóla. En þó eru
ýmsir hugsandi menn þjóðarinn-
ar farnir að sjá það og finna, að
þörf sje á æðri innlendri bún-
aðarmentun. Má í því sambandi
minnast á ummæli prófessors
Guðm. Hannessonar. Hann tekur
svo djúpt í árinni, að vilja stofna
búnaðarháskóla, er sje deild frá
Háskólanum í Reykjavík. Hann
sjer með kvíða þann straum sem
nú er af stúdentum að embættis-
námi og vill beina mentamönnum
inn á nýjar brautir, þar sem þeir
fá æðstu mentun í rekstri aðal-
atvinnuvega þjóðarinnar, land-
búnaði og sjávarútvegi. Jeg verð
að láta það í ljósi, að jeg er í
þessu alveg sammála prófessom-
um. En hitt er annað mál, að
þarna er um talsverðan kostnað
að ræða, svo að á slíkum kreppu-
árum sem nú eru, má búast við
að framkvæmdimar bíði um
nokkur ár.
Þó er ef til vill ekki alveg
óhugsandi, að þing og stjóm sjái
sjer fært að taka lítið skref í
áttina, sem sje það, að eins árs
námskeið sje sett á stofn við
Háskólann til undirbúnings bú-
fræðingum, er hugsa sjer að
stunda nám við búnaðarháskóla
erlendis. Og að það sje sett sem
skilyrði fyrir aðgöngu að búnaðar-
embættum hjer á landi, að þeir
hafi tekið próf þaðan, ásamt bú-
fræðiskandidatsprófi. Auk þess
teldi jeg mjög æskilegt, að stú-
dentar notuðu dálítið af starfs-
kröftum sínum til að kynnast
búnaði, því það er kunnugt að
margir embættismenn, svo sem
prestar, verða síðar meir að búa,
og það venjulega á ríkissjóðs-
jörðum. Mjer finst það því ekki
nema sjálfsögð krafa frá því
opinbera, svo að lítilsháttar frek-
kvæmri stund, Madeleine“, hjelt Fauchelevent áfram; —
„líka mætti segja á ógæíustund, því að ein systirin er
veik. En af því leiðir það, að því verður ekki veitt mikil
athygli, sem hjer gerist. Svo er að sjá, sem hún eigi að
oeyja. Þær eru á sífeidri bæn; enginn hugsar um annað.
Hún, sem er að sálast, er healög kona — það eru þær nú
reyndar allar hjer. Fyrst á að flytja bænir fyrir þeim, sem
eiga i dauðastríði, og síðan fyrir þeim, sem dánir eru. Við
getum verið rólegir í dag, en jeg ábyrgist ekkert um morg-
undaginn“. — „Já, en kofinn er í skoti í múmum, og auk
þess skyggja einskonar rústir á og trje, svo að hann sjest
ekki frá klaustrinu“. — „Já, og nunnurnar koma aldrei
hingað“. — „Nú, einmitt það?“ sagði Jean Valjean. —
„Já, en svo eru þær litlu“, sagði Fauchelevent. — „Hvaða
litlu?“ — Fauchelevent ætlaði einmitt að fara að svara,
þegar klukkan sló eitt högg. „Nunnan er dáin. Þetta er
hringingin“. Hann gaf Jean Valjean bendingu um, að
hlusta á. Klukkan sló aftur eitt högg. Þetta er hringing-
in, herra Madeleine. Svona verður haldið áfram í tuttugu
og fjórar klukkustundir, með eitt högg á mínútu, þangað
til líkið verður flutt út úr kirkjunni. Jú, lítið þjer á, þær
litlu leika sjer í frístundunum. Ekki þarf annað að koma
fyrir en að bolti velti hingað, þá koma þær, þó að þeim
sje bannað það, og leita alstaðar og umsnúa öllu. Þetta
eru mestu drísildjöflar, litlu englarnir þeir arna“.-------
„Hverjir?“, spurði Jean Valjean. — „Telpurnar. Þjer
munduð vafalaust finnast, og þá telpumar æpa: „Nei, lítið
á, hjer er karlmaður! En í dag er engin hætta; í dag verð-
ur ekkert frí. Það verður ekki gert annað allan daginn en
biðjast fyrir. Heyrið þjer til klukkunnar? Eins og jeg
sagði, eitt högg á mínútu. Það er dauðahringingin“. —
„Nú skil jeg yður, Fauchelevent gamli. Hjer eru þá heima-
vistir“. Og Jean Valjean hugsaði með sjálfum sjer: „Að
hugsa sjer, ef jeg gæti nú komið Cósettu hjerna fyrir!“
Fauchelevent mælti: „Já, það veit sá sem alt veit, hjer
er alt fult af telpukrökkum; og þær mundu æpa upp yfir
sig og leggja á flótta, því að það er eins ilt að vera karl-
maður hjer eins og að vera pestpittur. Þjer sjáið að þær
hafa sett bjöllu um hnjeð á mjer, eins og jeg væri „villi-
dýr“. Jean Valjean hugsaði fastar og fastar. „Þetta klaust-
ur hlýtur að geta bjargað okkur“, tautaði hann í barm
sjer. Og hann bætti við upphátt: „Vandinn er þetta,
hvernig á að fara að, til þess að geta verið hjer kyr“. —
„Nei“, sagði Fauchelevent; „vandinn er hvemig þjer eig-
ið að komast hjeðan út. Það er ótækt, að þjer finnist hjer.
Hvaðan komuð þjer? Jeg lít nú svo á, að þjer hafið fall-
ið frá himnum, af því að jeg þekki yður, en nunnumar
heimta að komið sje inn um hliðið“. Nú heyrðist alt í
einu hringt með annari klukku á einkennilegan hátt.
„Jæja“, sagði Fauchelevent, „nú er verið að kalla atkvæð-
ísbæru mæðumar saman. Það á að halda regluráð.
Það er alt af haldið regluráð, þegar einhver deyr. Hún dó
við sólarkomu. Þær deyja oftast við sólarkomu. En segið
þjer mjer annars, getið þjer ekki farið sömu leið út og
þjer komuð inn?“ Jean Valjean fölnaði upp. Það fór hroll-
ur um hann við hugsunina eina, að eiga að fara aftur nið-
ur í þessa hræðilegu götu. Hann ímyndaði sjer, að lög-
reglan væri enn á ferli í umhverfinu, hann sá verðina,
sem sátu um hann, lögregluþjónana alstaðar, hræðilegar
útrjettar hendur, sem biðu þess að geta læst sig í hann,
og Javert á götuhorninu. „Það er ógerningur, Fauchele-
vent“, sagði hann. „Trúðu því, að jeg hafi fallir frá himn-
um ofan“. — „Jeg trúi því, jeg trúi því“, sagði Fauchle-
vent, „þjer þurfið ekki að fræða mig neitt um það. Drott-
inn tók yður í lófa sinn, til þess að athuga yður nánar,
og svo slepti hann yður aftur. Hann ætlaði að setja yður
í munkaklaustur, en hann setti yður hingað í misgripum.
Jæja, þá byrja þær aftur. Það er til þess að láta dyra-
vörðinn vita, að hann eigi að skýra yfii'völdunum frá því,
að hún sje látin, svo að þau geti sent líkskoðunarlæknir-
inn. Já, að hugsa sjer alt þetta umstang, þegar einhver
deyr! Blessuðum frúnum er ekkert um þessa heimsókn
hans. Þessir læknar trúa ekki á neitt. Hann lyftir slæð-
unni frá andlitinu, stundum lyftir hann fleiru. Það er
naumast þeim liggur á að ná í lækninn í þetta sinn; ham-
ingjan má vita, hvað um er að vera. Litla telpan yðar sef-
ur enn. Hvað heitir hún?“ — „Cosetta“. — „Er þetta
dóttir yðar? Nei, þjer eruð víst fremur afi hennar?“ —
„Já —“. — „Það er enginn vandi að koma henni hjeðan
út. Jeg hefi sjerstakt hhð fyrir mig út að garðinum. Jeg
ber að dyrum og dyravörðurinn lýkur upp. Jeg er með
körfuna mína á bakinu, telpan er í henni og jeg fer mína
leið. Það er ekkert við þáð að athuga, þó að Fauchlevent
gamli fari út með körfuna sína. Þjer verið aðeins að segja
telpunni, að hún verði að liggja grafkyr. Hún verður und-
ir dúknum. Svo kem jeg henni fyrir, meðan þess þarf,
hjá gamalli vinkonu minni, aldinselju í Chemin-Vert-götu;
hún er heymarsljó og hún hefur rúm. Jeg hrópa í eyr-
að á kerlingu, að þetta sje systkinabarn mitt, og að hún
verði að geyma hana til morguns. Og svo getur telpan
komið aftur með yður, því að jeg skal sjá utn að þjer
komist inn aftur, það er ekkert undanfæri með það. En
hvernig ætlið þjer að fara að því að komast hjeðan út?“
Jean Valjean hristi höfuðið. „Aðalatriðið er það, að eng-
inn sjái mig, Fauchelevent gamli, þá fer alt vel. Getið
þjer ekki komið mjer út í körfu, undir dúk, eins og Co-
settu?“ Fauchelevent klóraði sjer bak við eyrað með
löngutöng á vinstri hönd, og var það vottur þess, að hann
væri í alvarlegum vandræðum. Þá var aftur tekið að
hringja. „Jæja, nú er læknirinn að fara“, sagði Fauchele-
vent. „Hann hefir sjeð líkið og sagt: Hún er dauð. Þegar
læknirinn hefir undirskrifað vegabrjefið til Paradísar,
sendir greftrunarskrifstofan kistu. Sje það móðir, sem
dáið hefur, kistuleggja mæðumar líkið, sj'e það systir,
gera systumar það, og jeg negli kistuna þvínæst aftur.
Það er eitt af mínum garðyrkjustörfum. Garðyrkjumað-
ur er að nokkm leyti grafari. Það er farið með hana í sal
við hliðina á kirkjunni, og er hægt að komast þaðan út á
götuna. Þangað mega ekki aðrir karlmenn koma en lík-
skoðunarlæknirinn — því að jeg tel ekki líkmennina og
mig með karlmönnum. I þessum sal er það, sem jeg negli