Lögrétta - 05.10.1926, Qupperneq 4

4
LÖGRJETTA
ari trygging sje fengin fyrir því,
að jarðirnar sjeu vel setnar. Er
tæplega til ömurlegra ástand en
það, þegar ríkissjóðsjarðirnar
eru niðumíddar af embættismönn-
um þjóðarinnar, þeim mönnum,
sem eiga að vera leiðandi menn-
imir á sem flestum sviðum. Og
það er leitt til þess að vita, að
ekki allfá dæmi finnast til þess
að staðir fara í niðumíðslu.
Vjer minnumst manna sem
Vísa-Gísla og Bjöms í Sauðlauks-
dal með virðingu og þeir gleym-
ast tæplega meðan íslenskur bún-
aður stendur og væri óskandi að
vjer fengjum sem flestar slíkar
lýsandi stjömur innan búvísind-
anna í framtíðinni. Annars tel að
slík undirbúningsdeild sem þessi
þyrfti ekki að verða kostnaðar-
söm. Eru starfskraftar fyrir
hendi, bæði í Háskólanum og
eins starfsmenn Búnaðarfjelags-
ins.
Einnig er til efnarannsóknar-
stofa, sem þá yrði sniðin meir
eftir þörfum landbúnaðarins. Svo
er gróðrarstöðin, sem auðvitað
yrði að stækka að mun. Einnig
er stórbýlabúskapur að rísa upp
í nánd við Reykjavík og mætti
þar á ýmsan hátt koma við bún-
aðartilraunum. Svo er ekki langt
að stærstu ræktunarsvæðum
landsins austanfjalls, en þar hlýt-
ur að verða í framtíðinni miðstöð
allrar tilraunastarfsemi, einkum
þeirrar er lýtur að áveitum.
Vonandi verður ekki langt
þangað til hugsandi menn fara að
kynna sjer máilð og rökræða það.
Staddur á s.s. Islandi
17. sept. 1926.
Vigfús Helgason.
——o------
Opid brjef
til Jónasar Þorbergssonar.
Herra ritstjóri!
Þegar jeg var á ferð, að sunn-
an í vor, og var staddur á Akur-
eyri á Hvítasunnudag, var jeg
hvattur til þess, að láta þig hafa
eitt eintak af sögunni Lokadagur
til umsagnar.
Mjer var nú bæði „um og ó“.
Að vísu þekti jeg þig að því, að
þú ert á margan hátt greindur
maður og ritfær, enda verður við
einhverju töluverðu að búast af
ykkur ritstjórunum, sem berið
ábyrgð á blöðum þjóðarinnar.
Að vísu hefur mjér nú stundum
fundist, að það kastist í ónota-
lega kekki í ritdeilum. En þar mun
þjer íinnast, að þú berir herðarn-
ar uppúr því brimi, sem á bátinn
þinn hefur skvett.
Mjer var nú þetta ljóst, hversu
óvæginn þú ert við mótstöðu-
menn þína. En í því trausti, að þú
ritdæmdir söguna með fullum
skilningi, og tækir nokkumveg-
inn rjetta afstöðu í því máh,
fjekk jeg þjer „Lokadaginn“.
Nú hefur mjer borist „Dagur“
í hendur, 36. blað, með umsögn
um „Lokadaginn“. En satt að
segja úr því að jeg á annað borð
er búinn að geta af mjer þennan
„króa“, stendur mjer ekki á
sama um, hvernig með hann er
farið og þoli ekki að honum sje
misboðið. Jeg er nú einu sinni
svona skapi farinn, að mjer dett-
ur ekki í hug að liggja eins og
marin mús undir fjalaketti.
Jeg veit það ósköp vel, að það
er óviðfeldið, að þurfa að standa
í því, að verja sín eigin verk,
hvað skáldskap snertir. Það á
víst að heita, að það sje orðin
ríkjandi hefð, að taka því með
þögn og þolinmæði, sem ritskýr-
endum þóknast að láta frá sjer
fara í því efni. — Að þessu hef
jeg ekki brotið þessar reglur,
hvað sögur mínar snertir, enda
hefur þeirra verið minst hlýlega
af greindum mönnum.
Jeg hef nú hjerna á borðihu
fyrir framan mig fjórar umsagn-
ir um „Lokadaginn“ úr sunnan-
blöðunum. Og úr norðanblöðum
þessa einu „hreytu“ úr „Degi'.
Umsagnirnar að sunnan eru
eftir þá dr. Helga Pjeturss, Jón
Bjömsson, Jakob J. Smára og
Jónas frá Hriflu. Jeg kann þeim
öilum bestu þakkir fyrir þetta og
verða ritningarnar þó ekki sam-
hljóða. En allir hafa þeir þau
orð um bókina, hver á sinn hátt,
að jeg má vel við það una, og
dóma þeirra Jónasar og Smára
tel jeg mjer sém nokkurskonar
brjóstvörn í því stríði, sem um
söguna kynni að standa í náinni
framtíð, —
Þegar jeg fór yfir umsögnina
í „Degi“ brá mjer dálítið í brún.
Það hvílir — eins og við vitum
— ábyrgð á rithöfundum. En það
hvílir ekki mikið minni ábyrgð á
ritskýrendum. Jeg lít svo á, að
þeir verði að setja sig vel inn í
efnið, setja sig eins og í spor
höfundanna, taka fult tillit til
mentunar þeirra og æfikjara, o.
s. frv.
Efnið, sem höfundar leggja til
þessara skáldsagna, er misjafnt
að gæðum, sem svo er kallað.
Sumir taka sjer það fyrir hendur
að lýsa því sem fagurt er og að-
laðandi fyrir fólkið, lýsa blóm-
skrúði og ástum og róta aldrei
við löstum þjóðfjelagsins. En það
getur orðið væmið, þegar til
lengdar lætur. Eins er það með
heimsádeiluna,. hún getur orðið
römm á bragðið og skerandi sár.
— Sjóþorpin okkar eiga fullan
rjett á því, að þeim sje lýst í
skáldsögum frá sjónarmiði virki-
leikastefnunnar. En annað mál er
það, hvort öllum geðjast þær lýs-
ingar.
Jeg vík nú aftur máh mínu að
umsögn þinni. Þama hefur þú nú
ráðist á garðinn þar sem hann
er ekki hæstur. Jeg finn það
ósköp vel, að mjer er mikið
ábótavant í skáldsagnagerð, eins
og að líkindum lætur. Jeg hef
aldrei neinnar mentunar notið.
Ekki svo mikið sem gengið á
bamaskóla, og alla daga átt við
þau lífskjör að búa, sem fáum
nútíðarmönnum þættu árennileg.
Þrátt fyrir það hef jeg tekið
mjer það vandaverk á hendur, að
skrifa sögur í hjáverkum mín-
um, stundum lúinn og illa til
reika, án þess að biðja mjer
vægðar — eða bitlinga. Og mjer
dettur margt í hug, og hef nú
tvær sögur í smíðum, og örlítil
drög til þjóðfræðisöfnunar í haf-
sæi. En mjer hefur orðið það á,
í sögum mínum, að beita sjón-
inni að skuggahliðinni.
Nú kveður þú upp hæstarjett-
ardóminn um „Lokadaginn“ og
segir þar fullum orðum, að
„söguefnið sje grautur einn, óljós
og sundurlaus“. Að vísu tekur þú
það fram, að „afla-Bjöm“ sje
eina persónan, sem telja megi að
lýst sje svo, að tekið verði eftir
henni. En hann hverfi brátt nið-
ur á botninn, o. s. frv. Þú segir
ennfremur að í skáldsögunni sjeu
engin úrslit, sem nokkru skifta,
og þeir Dagbjartur og Bergþór
geri eða segi ekki neitt e ftir-
minnilegt. — Áttu þeir að drepa
mann?
Mjer dettur nú í hug, að þú
hafir ekki mikið verið að brjóta
efni sögunnar til mergjar, aðeins
slett þjer niður, og skrifað þetta
„í fússi“.
Þetta getur orðið mjer hálf-
gert brauðníð, eins og stendur,
meðan jeg er að berjast við að
selja bókina, að jafnmerkur rit-
stjóri skuli hafa þessi orð um
söguna, sem ekki er búin nema
að hálfu leyti, getur farið svo,
að jeg komi framhaldi sögunnar
aldrei í verk, eins og í garðinn er
búið fyrir mjer. Þeir sem á ann-
að borð taka mark á ritdómum,
þurfa nú stundum minna til, en
þetta. En jeg lít svo á, án þess
að sleikja mig upp við nokkum
mann, að bókin eigi erindi til
þjóðarinnai-, þrátt fyrir margar
misfellur, og má lengi deila um
smærri atriðin. En jeg tel mig
eiga heimting á rökstuddum dóm-
um, og þannig á Jónas Þorbergs-
son að skrifa. Því verður ekki
neitað, að sagan_ er ádeila, sem
margir firtast við, þegar þeir
skilja ekki það, sem þeir em að
lesa, og hafa aldrei botn í neinu,
án hjálpar. Einn spekingurinn
hjer á Húsavík, til dæmis, hafði
•
þau orð um bókina, að hann ósk-
aði eftir því, að hún hefði aldrei
inn á hans heimili komið. Nú
líður honum mæta vel, eftir að
hafa lesið þessar línur í „Degi“
um „Lokadaginn“. Mjer hefði
þótt vænna um, að þú hefðir
verið búinn að birta þessar línur
um söguna þegar þú varst á
ferðinni hjer á dögunum. Jeg
hefði þá að líkindum losnað við
að skrifa þjer þetta. Jeg er nú
nýkominn af sjó og verð nú feg-
inn að hætta þessu í bráðina, og
fara að sofa. En nú á jeg eftir
að reyna á drengskap þinn,
hvemig þú snýst við þessu svari.
Jeg býst ekki við því, að þú hgg-
ir kyr, og getur þá farið svo, að
þú neyðir mig til þess að bera
að þjer kaldan penna áður en
lýkur.
Með fullri virðing.
Theódór Friðriksson.
----o-----
Mannamælingarit próf. Guðm.
Hannessonar er nú komið víða
meðal erlendra fræðimanna og
hafa ýmsir þeirra skrifað um það
í sjerfæðirit og yfirleitt mjög lof-
samlega. Einhver hinn fróðasti
maður um þessi efni, Halfdan
Bryn, hefur t. d. skrifað um bók-
ina alllanga grein í september-
hefti Norsk Magasin for Læge-
videnskapen. Segir þar m. a.:
Það er mjög mikið og gott starf,
sem prófessor G. H. hefur hjer
af höndum int. Það er sem sje
enginn hægðarleikur að safna svo
miklu mannfræðaefni á Islandi.
Hjer í Noregi þarf aðeins að fá
herforingjaleyfi og er þá úr að
velja eins mörgum þúsundum
manna og óskað er. G. H. hefur
orðið að leita á náðir góðviljaðra
Hin heimsfræga
„DIABOLO‘‘-
MríliMMfLÍ)
skilvínda
ásamt uilum nauðsynlegustu
varahlutum fyrirliggjandi.
V ersL V adnes
iáími 228.
Skólasöngvar
með þrem samkynja röddum
eftir
Friðrik Bjarnason.
— Fæst hjá bóksölum. —
KENSLUBÆKUR
Steingr. Arasonar: Landafræfði,
Reikningsbók, Litla skrifbókin,
Lesbók fyrir byrjendur og Sam-
lestrarbókin nýja. Afgreiðsla hjá
Sveinabókbandinu Laugaveg 17B
Reykjavík.
borgara. Hann hefur að nokkru
leyti orðið að sækja efnivið sinn
út á götur og gatnamót, inn í sam-
komusal Alþingis og á marga
aðra staði. Honum hefur tekist
að safna efni, sem er einstakt í
sinni röð, og honum hefur tekist
að vinna úr því á þann hátt, að
það mun vissulega verða athugað
með mesta áhuga um öll lönd og
mun halda gildi sínu um alla tíma.
Væri óskandi að aðrir fylgdu
dæmi hans annarsstaðar á Norður
löndum. — Annar vísindamaður,
van Gennep hefur einnig nýlega
skrifað um bókina í franska tíma-
ritið Mercure de France. Segir
hann þar m. a., að í bókinni sje
ekki einungis eftirtektarverð
samvitskusemin og nákvæmnin í
meðferð efnisins frá sjónarmiði
hreinnar mannfræði, þjóðfjelags-
fræði og ættfræði, heldur einnig
varúð höf. og gætni í ályktunum.
Ritgerðin er svo samvitskusamleg,
segir Gennep ennfremur og unn-
in þrátt fyrir svo marga erfið-
leika og ber vott um svo mikla
þekkingu og natni að jeg er hik-
andi við að setja fram nokkur
mótmæli.
----o----
Prentsm. Acta.
kistuna aftur. Líkmennimir koma og sækja hana og svo
er sagt: Aktu, ökumaður. Þannig er farið að því að kom-
ast í himininn. Kista er sótt, sem ekkert er í, og henni er
ekið burt með einhverju í. Það er greftrun, De pro-
f u n d i s“. Sólargeisli skein framan í Cosettu. Hún opn-
aði munninn og leit út eins og engill, sem er að drekka
ljósið. Jean Valjean var aftur tekinn að horfa á hana;
hann hlustaði ekki á Fauchelevent lengur. En það er eng-
inn ástæða til þess að þegja, þó að enginn hlusti á. Garð-
yrkjumaðurinn gamli hjelt rólegur áfram tali sínu. „Gröf
verður tekin í Vaugirard-kirkjugarði. Það er sagt það
eigi að leggja garðinn alveg niður. Þetta var einu sinni
opinber kirkjugarður, en nú hefur hann orðið að fara úr
frakkanum og segja af sjer, það er skaði af því hann
er á svo þægilegum stað. Jeg á góðan kunningja þar,
Mestienne gamla, grafarann. Nunnurnar hafa einkarjett
til þess að vera grafnar þar á náttarþeli. Það e'r til sjer-
stök tilskipun um það efni frá yfirvöldunum. Ó-já, margt
hefur nú komið fyrir síðan í gær. Móðir Lucifixion er dá-
in og herra Madeleine . . .“ ... „er grafinn“, sagði
Jean Valjean og brosti þunglyndislega. Fauchelevent tók
bjölluna af króknum í snatri, og batt hana um fót sinn.
„I þetta sinn er það jeg, sem verið er að kalla á, sagði
hann. „Abbadísin er að kalla á mig. Æ, þarna stakk jeg
mig á teininum. Bíðið þjer nú eftir mjer hjema, herra
Madeleine, og farið ekkert hjeðan. Það er eitthvað á seiði,
hvað sem það er nú. Ef þjer eruð hungraður, þá er þama
brauð, ostur og vín“. Og hann gekk út úr kofanum og
sagði um leið: „Já, nú er jeg að koma“. Jean Valjean sá
hann flýta sjer gegnum garðinn eins og hann mátti hrað-
ast fyrir halta fætinum og skotraði um leið augunum til
melónbeðanna sinna. Ekki voru liðnar tíu mínútur áður en
Fauchelevent gamli, sem rak allar nunnur á flótta með
bjöllunni sinni, barði hægt að dyrum nokkmm, og blíð
rödd svaraði: „Til eilifðar!“ en það þýðir sama sem: „kom
inn“.
Þetta voru dymar að samræðuherberginu sem garð-
yrkjumaðurinn mátti koma í, er hann hafði sjerstök er-
indi með höndum. Herbergið var næst ráðstefnusalnum.
Abbadísin sat í eina stólnum sem þar var og beið eftir
Fauchelevent.
Abbadísin var hin lærða, viðmótsþýða ungfrú de
Blameur, og nefndist móðir Innocente. Hún var að jafnaði
glaðleg á svipinn, en nú var andlit hennar alvarlegt og
bar vott um geðshræringu, og talnabandið rann í sífellu
milli fingra hennar. Garðyrkjumaðurinn laut henni
feimnislega og staðnæmdist við dyrnar. Abbadísin leit
upp og mælti: „Jæja, það emð þjer, Fauvent“. Þetta var
stytting á nafni hans, sem notuð var í klaustrinu. Fauch-
elevent hneigði sig aftur. — „Jeg hefi látið kalla á yður,
Fauvent“. — „Hjer er jeg, háæmverðuga móðir“. — „Jeg
þarf að tala dálítið við yður“. — „Og jeg“ sagði Fauch-
elevent gamli, með þeim djarfleik, að hann var sjálfur
nærri því hræddur við það undir niðri, „þarf líka að tala
dálítið við yður, háæruverðuga móðir“. — Abbadísin leit
á hann með nokkurri furðu. — „Já, einmitt það, þjer
þurfið líka eitthvað að tala við mig“----„Já, mig lang-
aði til þess að biðja yður um dálítið".----„Segið þjer
mjer hvað það er“. — Fauchelevent gamli var sveitamað-
ur, en þrátt fyrir það hafði hann nokkra lipurð til að
bera, og stafaði það af því að hann hafði verið skrifari
fyrmm. Mentunarleysi, samfara greind, er afl; það verð-
ur ekki vart við greindina og þess vegna hefur hún áhrif.
Hann hafði nú verið í klaustrinu rúm tvö ár, og hann
hafði haft lag á því að láta mönnum þykja vænt um sig.
Hann var altaf aleinn við garðyrkjustörf sín og gat þess
vegna tæpast komist hjá því að verða forvitinn. Allar
þessar slæðusveipuðu konur, sem hann sá koma og fara
álengdar, vom lítið annað en skuggar á hreyfingu í hans
augum, en með því að beita allri athygli, tókst honum að
sjá hold á þessum svipum, og afturgöngumar urðu lif-
andi. Hann var eins og heymarleysinginn, sem fær næm-
ari sjón, eins og blindur maður, sem fær næmari heym.
Hann hafði gjört sjer far um að komast að því hvað átt
væri við með öllum þessum mismunandi hringingum, og
honum hafði tekist það svo vel, og honum var ekki ókunn-
ugt um neitt , þessu þögula og undarlega klaustri. Þessi
þögla bygging ljóstraði upp við hann öllum sínum leynd-
armálum. Fauchelevent vissi um alt en hann þagði um
það sem hann vissi. Allir í klaustrinu hjeldu að hann væri
bjálfi. Atkvæðisbæru mæðurnar möttu hann mikils, því
þær höfðu traust á honum. Auk þess lifði hann reglusömu
lífi og fór aldrei út nema starf hans við garðinn krefðist
þess, og það var líka metið mikils. Engu að síður hafði
hann haft vit á að veiða upp úr tveim mönnum, dyraverði
klaustursins, sem þekti öll leyndarmál samræðuherbergis-
ins og grafaranum við kirkjugarðinn, sem þekti alt er
laut að greftrununum, og á þann hátt hafði hann fengið
vitneskju um bæði líf og dauða nunnanna. En hann mis-
beytti ekki vitneskju sinni. Hann var gamall og haltur,
virtist ekki sjá neitt og heyrði að líkindum enn minna —
ágætir eiginleikar. Það hefði verið erfitt að finna mann,
sem hefði1 verið betur kominn í þessa stöðu, er hann
gegndi, svo það var ekki kynlegt þó að klausturbúum
þætti mikils um hann vert.
Fauchelevent gamli hjelt nú langan og kænlega sam-
inn fyrirlestur á sveitamáli sínu, yfir abbadísinni, með
þeim óhultleik, sem samfara er meðvitundinni um að vera
mikils metinn og eiga það skilið. Hann fór mörgum orð-
um um aldur sinn og hrörleika, um það hvað honum væri
nú farið að verða örðugt um alt, hvað þessi stóri garður
þarfnaðist mikils umstangs — hann hefði nú t. d. orðið að
breiða mottur á melónubeðin í nótt —, og svo endaði hann
með því að segja, að hann ætti bróður — (abbadísinni
varð hverft við) —, sem væri nokkuð við aldur — (abba-
dísin sýndi það með látbragði sínu, að henni varð hug-
hægra) —, og að hann gæti komið og búið hjá sjer, ef
abbadísin leyfði það; hann væri fyrirtaks garðyrkjumað-
ur, mikið duglegri en hann sjálfur. Klaustrinu gæti því
orðið mikið gagn að honum. Ef hann gæti ekki fengið