Lögrétta - 16.11.1926, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Helvegur og hinn.
I.
Það er fom trú, að mannkynið
þurli ojórgunar við, og eins,
að björgun geti orðið og muni
veröa. biiai iijer nú gerð grein
fyrir þvi, 1 iiversu sú trú iieiur viö
noKKuö aö styöjast.
Tvær eru steínur lífssögunnar.
Onnur sú, aö aitaf sje framiör,
vaxandi iíf, vaxandi farsæid. fiitt
er stefna vaxandi óíarsæidar.
ijiíiö nær þar ekki að sigra, og
má því segja að venö sje á iiel-
vegi. í yrir hjerumbil 1U00 mii-
jónum ára, hófst lífið á jörðu
hjer og heíur verið á heivegi
jafnan síöan. Tiiraunin tii lifs
heiir ekki tekist, hefir meira aö
segja tekist ver og ver. Með tii-
komu mannkynsins má segja að
hefjist fyrst af aivöru böiöid
jaröar vorrar. Aí öilum skepnum
jarðarinnar er maðurinn iang-
ófarsæiastur, af oilu mannkyni,
hinn hvíti maöur, af hvítum
mönnum, hið norræna kyn, af nor-
rænu kyni, Isiendingar. Hygg jeg
að ekkert fóik á jörðu hjer hafi
jafn óíarsælt verið og íslending-
ar og sú þj óð sem Græniand
bygði og hjeðan var runnin, og er
nú aldauða, eins og kunnugt er.
IL
Með fáum orðum má gera grein
fyrir því hvernig á þessu stend-
ur. Vjer eigum rætur lífs vors í
æðra tilverustigi. Frá tilveru-
myndum á öðrum stjörnum, staf-
ar lífið hjer á jörðu, eins og höf-
uðspekingurinri Pyþagoras hefur
fyrir iöngu sagt, og tii þess að iíf-
ið hjer geti þriíist, þarf sam-
bandið við þetta æðra tilveru-
stig að vera í góðu lagi. En því
lengra sem hefur upp á við sótt,
í sögu lífsins hjer á jörðu, því
erfiðara hefir orðið um samband,
og þá magnan þaðan, sem er und-
irstaða lífs vors. Af þessu stafa
vandræðin. Til þess að magnanin
geti tekist, þarf samstillingu ein-
staklinganna, en því margbrotnari
og ólíkari sem einstaklingarnir
verða, því erfiðara verður um
magnan. Mennirnir eru hjer
langverst staddir og hjer kemur
enn til mjög þýðingarmikið at-
riði, sem lítið gætir annarsstaðar
í lífríki jarðarinnar. Mennirnir
hafa helst verið samstiltir í því
sem ilt er, hin mestu illmenni og
stórglæpamenn voru það sem
menn helst veittu hlýðni, fylgd
og aðdáun, einungis slíkir menn
gátu orðið mikilmenni, en góð-
mennin varla eða ekki. Ekkert
var eins fylgislaust og óvinsælt
eins og einmitt það sem helst
miðaði til að komist yrði af hel-
vegi á hinn. Og nú er svo komiö,
aö glötun er fyrir dyrum, ef ekki
tækist að breyta um stefnu. Ef
haidið væri áfram á helvegi, þá
mundi mannkynið verða hðiö und-
ír lok á nokkurra alda fresti. 1
ritgerð sem jeg lauk við í apríl
I9l4 (og hefi ekki látið prenta),
sagði jeg að voðatíðindi væru
fyrir dyrum. En þó er ennþá
ógurlegra það sem nú vofir yfir
og á mundl dynja, ef ekki tæk-
ist að afla sannieikanum sigurs.
En að vísu er mun auðveidara nú
að fá þessu afstýrt, en þá var að
koma í veg fyrir vandræðin. Þá
var orðum mínum er að þessu
iutu, alis enginn gaumur gefiim,
en nú veita menn orðum mínum
nokkra eftirtekt víðsvegar um
jörð, og hefi jeg — auk margra
brjefa frá góðum Islendingum
báðum megin hafsins — fengið
brjef úr 4 heimsáifum til að
þakka mjer fyrir ritgerðir mínar.
En þó er þetta ekki nema byrjun,
og aðeins um nokkra úrvalsmenn
að ræða, og miklu almennari þarf
eftirtektin að verða, ef orð mín
eiga að hafa þau áhrif, sem nauð-
synlegt er.
III.
Það sem þarf til að bjarga
mannkyninu er fullkomnara sam-
band við hin æðri tilverustig.
Hinir lengra komnu frændur vor-
ir þurfa að geta komið sjer bet-
ur við hjer til að hjálpa oss. Þeg-
ar þess verður auðið, munum vjer
skjótt ná þeim kröftum, að allri
fátækt og vesöld verði útrýmt,
og öllum veikindum, en samhuga
mannkyn geti snúið sjer að því
að ástunda hvernig eigi að láta
sjer fara fram. Hvað felst í þess-
um orðum, að láta sjer fara fram,
minnist jeg ef til vill nokkru nán-
ar á í ritgerð sem heitir Stækk-
un heimsins.
Versta fyrirstaðan gegn því, að
sambandið við hið æðra tilveru-
stig gæti orðið eins fullkomið og
vera þarf, hefir stafað af því að
menn vissu ekki að hinir full-
komnari frændur vorir eru íbúar |
annara hnatta. En nú er að því |
komist, að enginn, sem einlægan i
vilja hefur á að öðlast sannleik-
ann geti komist hjá því að skilja
að þetta er þannig, og þegar sú
þekking verður almennings eign,
mun hún greiða svo fyrir sam-
bandinu við hið æðra tilverustig,
að öllum högum mannkynsins
mun verða gjörbreytt á fáeinum
árum. Heimsbreyting mun verða,
en að vísu ekki heimsbylting.
Eftirtektarverðir eru þeir at-
burðir sem nú gerast á jörðu
hjer. Það er eins og sjálf hin
líflausa náttúra tryllist af óþolin-
mæði. Margt er þegar fram kom-
ið illra tíðinda, sem sagt hafði
verið fyrir, og slysalda mikil og
geigvænleg, gengur nú yfir jörð-
ina. Er þegar farið að verða
hennar nokkuð vart hjer, og
mundi margt það bera við sem
betra er að fá umflúið, ef hún
næði að ganga hjer yfir, í al-
mætti sínu. Væri mikil þörf á að
fá því afstýrt, og raunar auðvelt,
því að það verður, ef mínum boð-
skap er tekið eins og vera þarf.
En það er þannig að menn skilji,
að það er sannleikur sem jeg er
að segja þeim. Er nú mál til kom-
ið að hin íslenska þjóð fari að
skilja sitt ætlunarverk.
En skamt hygg jeg mundi eft-
ir íslenskrar sögu og ekki gott,
ef það gæti ekki orðið.
8. nóv.
Helgi Pjeturss.
■ o —
Huer er böfundur tljálo?
Það er ekki unt að skýra skoð-
un mína á því máli að fullu í
þessu stutta máli. En jeg vil
gjarnan reyna að gera þá bón vin-
ar míns, ritstjóra Sögu, að gefa
lesenjium hans lítið sýnishom af
rannsóknum mínum og skoðun-
um á því, hvenær Njála muni rit-
uð, og hver vera muni höfundur
hennar. Mörgum mun þykja það
fróðlegt atriði í bókmentasögu
vorri, þar sem Njála er svo víð-
fræg saga. En víðfrægust er hún
fyrir málfegurð sína og ekki fyrir
sögulegt sannleiksgildi. Um það
atriði verð jeg að vera að miklu
leyti samdóma hinni skemtilegu
ritgerð Sigurðar skólameistara
Guðmundssonar, í Skími 1917—
1918. Þó er sumt satt í Njálu.
Sigurður Guðmundsson segist
hvorki þekkja heimildir nje höf-
und Njálu. Síðan hafa menn ekki
ritað um það efni að neinu ráði.
En tilgátan, að Brandur biskup
Jónsson geti verið höfundur Njálu
er ekki rjett.
Njáluhöfundur stælir vísur úr
Sturlungu og notar t. d. söguna
þaðan um Þórð Steinunnarson og
gefur hana Gunnari Lambasyni,
lítið breytta. Njála er því yngri
en Þórðar saga kakala. Og Njála
er yngri en Sturlungusafnið, sem
B. M. Olsen telur vera frá hjer
um bil 1300—1308 (Safn til sögu
íslands III, 508). Njála tekur
meðal annars, Jámgrím og Kol-
bein svarta úr Sturlungusafninu.
Höfundur Njálu notar stundum
Hauksbók (Skammkell, Knafahól-
ar, E i n a r Hjaltlendingur, sem
Styrmir nefndi G u n n a r og er
rjett). Hann þekkir Grettlu og
Melabókarbrotið (sem þá var
heilt). Hann ritar því Njálu eftir
1334. Þá dó Haukur.
Guðbrandur Vigfússon taldi
(um 1860) „ekkert handrit Njálu
eldra en um 1300f‘ (Skímir 1922,
bls. 147). Þetta mun og víst. Þau
eru öll yngri. Vísur Njálu vísa
nú leiðina. Guðmundur meistari
Þorláksson kveðst (í Skáldatali,
bls. 81) hafa „góða heimild fyrir
því, að vísur Njálu, sumar, sje
óekta“. Þær eru ekki eldri en frá
14. öld. Hver er heimildin? Jeg
hefi nú fundið hana aftur, eftir
langa leit. Það er saga Guðmund-
ar biskups góða, eftir Amgrím á-
bóta, — það er að segja drápur
Einars Gilssonar þar, um Guð-
mund biskup, sem sýnast kveðnar
um 1345.
Jeg get nú, af samanburði vísna
Einars við vísur þær í Njálu, sem
eignaðar em Gunnari, Unni, Sig-
mundi hvíta, Skarphjeðni og Kára
(nema tvær), fullyrt að þær vísur
í Njálu munu vera eftir Einar
Gilsson. Svo fjölmargt er þar orð-
rjett endurtekning, að hjer fæst
ekki rúm fyrir. Þetta verður sýnt
ljósar annarsstaðar, ef æfin end-
ist. En er þá Einar höfundur
Njálu? Jeg tel víst, að hann sje
síðasti, ef ekki einasti, höfundur
hennar, og að hún sje rituð svo
sem 1350—1360, kanske á Þing-
eyrarklaustri, að nokkru leyti
með tilstyrk Arngríms ábóta
Brandssonar, er áður var prestur
í Odda og síðan munkur í Veri
(1341).
Þetta styður málið:
1. Höfundur Njálu er lögmaður
mikill og skáld. Einar Gilsson var
hvorttveggja.
2. Höfundur Njálu stæhr (ó-
sjálfrátt) vísur Einars um Guð-
mund góða. Hver kunni þær bet-
ur en Einar sjálfur?
3. Hann þekkir Hauksbók. Ein-
ar var, að líkindum systur eða
dóttursonur Hauks lögmanns. Þar
finnast nöfnin Einar og Gils, í
Borgarfirði, í ætt frá Valgerði
systur Hauks.
4. Enginn er líklegri til'að hafa
ritað Njálu eins og hún nú er, en
sá sem orti þessar 14. aldar vís-
ur flestar. Það var Einar.
5. Njála hefir öll sama stílfæri
(þó ekki Amgríms ábóta). Það
sýnist keimlíkt vísum Einars (sbr.
t. d. nakkvat (=nokkuð) o. fl.).
Jeg hygg að þetta sje nóg, en
gæti talið fleira, sem bendir á það,
að Einar hafi sett Njálu saman,
eins og hún nú er.
Jeg hjelt áður að höf. hennar
væri máske Þormóður skáld ólafs-
son (frændi Bergs ábóta), sem
á þar eina vísu. En til hans svip-
ar sumum vísum Njálu. Þormóð-
ur notar þó naumast hluttaks-
orðsendinguna: andi (t. d. í eyð-
andi, smíðandi, verpandi, veitandi
o. s. frv.) sem eru metfje Einars.
Höfundur Njálu er ekki heldur
prestur. Hann er lögmaður, uppi
um miðja 14. öld. Einar bjó á
Reykjum í Tungusveit 1339. Síð-
ar er hann búsettur í grend við
Víðidalstungu eða Þingeyrar-
klaustur. Hann var lögmaður
norðan og vestan 1367—1369.
Hann er fyrsta nafngreint rímna-
skáld á Islandi, og hann mun
vera höfundur Njálu. Dálkur og
Jón sýnast vera synir Einars. Af
efniviðum Njálu þekki jeg um
eða yfir 20 heimildir. Merkustu
heimildir eru: Landnáma (Hauks-
bók og Melabók), Sturlunga og
Laxdæla. Einar á margar vísun í
yngri sögum vorum. En nú skulu
þeir leiðrjetta sem betur kunna,
ef rangt er.
(Saga). Steinn Dofri.
---o.-.-
Dánarfreg'n.
Sá sorglegi atburður varð að
Múla á Skálmarnesi 19. okt. s. 1.,
að Hafliði bóndi Snæbjamarson,
sonur Snæbjamar í Hergilsey,
varð fyrir byssuskoti og beið
bana af.
Orsakirnar til þessa hörmulega
slyss, eru mönnum ekki að fullu
kunnar. Hafliði heitinn gekk að
heiman frá sjer árdegis, þriðju-
daginn 19. okt. og hafði byssu
meðferðis. Um hádegisbil heyrir
smaladrengur skot, en gaf því
ekki frekar gaum, þóttist vita, að
því mundi Hafliði skotið hafa.
V. Hugo: VESALINGARNIR.
verðuga móðir“, svaraði Fauchelevent. — „Eruð þjer
faðir hennar?“ — „Nei, afi hennar“, svaraði Fauchelevent.
„Hann svarar greinilega“, sagði atkvæðisbæra móðirin, þó
að Jean Valjean hefði ekki mælt orð frá munni. Abbadís-
in horfði með athyglissvip á Cosettu og sagði síðan í hálf-
um hljóðum við atkvæðisbæru móðurina: „Hún verður
ljót“. Konurnar töluðu nú í nokkrar mínútur lágt saman;
þá sneri abbadísin sjer við og sagði: „Fauvent, þjer verð-
ið að útvega eina hnjeól með bjöllu í viðbót, því að nú
þurfum við að hafa tvær“. Næsta dag heyrðist í tveimur
bjöllum í garðinum, og nunnurnar gáti ekki stilt sig um
að lyfta slæðunni ofurlítið frá augunum. Undir trjánum
inst í garðinum sáust tveir menn við vinnu, Fauvent og
annar til. Þetta var einstæður atburður. Þögnin var að
því leyti rofin, að nunnurnar gátu ekki stilt sig um að
segja hver við aðra: „Þetta er aðstoðarmaður garðyrkju-
inannsins“. Atkvæðisbæru mæðurnar bættu við: „Það er
bróðir Fauvents“. Jean Valjean hafði verið tekinn form-
lega inn í klaustrið; hann hafði leðurólina með bjöllunni
um fótinn; hann var opinber persóna og hjet Ultime
Fauchelevent. Sú ástæðan, er þyngst varð á metunum, til
þess að Cosetta var tekin í klaustrið, var athugasemd
abbadísarinnar um Cosettu: „Hún verður ljót“. Þegar
abbadísin hafði látið þessa skoðun í ljósi, hafði hún þeg-
ar tekið ástfóstri við Cosettu og gefið henni ókeypis fæði
og húsnæði í klaustrinu. Þetta var í raun og veru mjög
eðlilegt. Að vísu eru engir speglar í klaustrinu, en kven-
maður hefur ávalt eitthvert hugboð um það, hvort hún sje
lagleg eða ólagleg. Kvenmaður, sem er viss um að hún
sje nunna, vill ógjarnan láta gera sig að nunnu; köllunin
er oftast í öfugu hlutfalli við fegurðina, og þessvegna var
hægt að gera sjer meiri vonir um þær ljótu en fallegu og
þessvegna þótti mönnum vænna um þær ljótu.
Fauchelevent gamli varð nafnkunnur af þessari sögu.
Hepni hans hafði verið þreföld. Honum hafði fyrst og
fremst tekist að bjarga Jean Valjean og útvega honum
hæli til frambúðar. 1 öðru lagi hafði honum aflast vinur,
þar sem Gribier var, því að hann hjelt að Fauchelevent
hefði bjargað honum undan sekt, sem hann að öðrum kosti
hefði orðið að greiða. í þriðja lagi hafði hann gert klaustr-
inu mikinn greiða, því það var honum að þakka, að kista
móður Crucifixion fjekk að vera í grafhvelfingunni undir
altarinu, og hafði hann þar farið að guðs vilja og leikið
á stjórnina. Það þar kista með líki í Petit-Picpus-klaustr-
inu og önnur líklaus í Vaugirard-kirkjugarði. Almenning-
ur hefði vafalaust orðið mjög hneikslaður ef þetta hefði
borist út, en það hafði enginn orðið neitt var við það. Um
klaustrið er það að segja, að það var Fauchelevent mjög
þakklátt; hann var talinn tryggastur allra þjóna, og best-
ur garðyrkjumaður, er hægt væri að hugsa sjer. Abba-
dísin sagði biskupnum alla söguna, að nokkru leyti sem
skriftamál og að nokkru leyti sem atburð, er hún gæti
verið hreykin af, þegar hann kom næst í klaustrið. Bisk-
upinn trúði skriftaföður erfðaprinsins, herra de Latil, er
siðar varð erkibiskup í Reims og kardináli, fyrir sögunni.
Frægð Fauchelevents komst jafnvel alla leið til Róm. Jeg
hef sjeð brjef frá páfanum Leo XII, er þá sat á stóli, til
eins ættingja hans, sem hjet Della Genga eins og hann
sjálfur og var starfsmaður kirkjustjómarinnar í París
Þar var þetta skrifað: „Mælt er að í klaustri í París sje
ágætis garðyrkjumaður, heilagur maður og heitir Fau-
vent“. Ekkert ef þessari sæmd komst þó inn í kofa Fauche-
levents. Hann hjelt áfram að rækta óg þekja melónur
sínar án þess að hafa hugmynd um orð það, sem fór
af heilagleika hans. Hann hafði ekki meira hugboð um
það heldur en uxi frá Durham eða Surrey hefur hugmynd
um frægð sína þegar mynd kemur af honum sem verð-
launagrip í „Illustrated London News“.
Cosetta hjelt einnig áfram að vera þögul í klaustrinu.
Eins og eðlilegt var ímyndaði hún sjer að hún væri dóttir
Jeans Valjean. Annars vissi hún í raun og veru ekki neitt,
og þó hún hefði vitað eitthvað hefði hún als ekkert sagt.
Ekkert gerir barn eins þögult og ógæfan, og Cosetta
hafði reynt svo margt, að hún var hrædd við alt, jafn-
vel að tala — það hafði oft komið fyrir að eitt einasta
orð hafði valdið hellirigningu af skömmum og hún var nú
fyrst að verða sæmilega örugg þegar hún var með Jean
Valjean. Hún vandist klaustrinu fremur fljótt. Hún sakn-
aði aðeins Katrínar, en hún þorði ekki að segja frá því.
Einu sinni sagði hún þó við Jean Valjean: „Hefði jeg vit-
að þetta, pabbi, þá hefði jeg tekið hana með mjer“. Þegar
Cosetta fjekk vistina í klaustrinu, varð hún að klæðast
sama búningi og aðrir. Jean Valjean fjekk leyfi til þess
að geyma fatnaðinn, sem hún lagði niður, sorgarbúning-
inn, sem hann hafði gefið henni, þegar hún fór úr veit-
ingahúsi Thenardiers og enn var ekki mikið slitinn. Hann
bjó um hann ásamt heilmiklu af kamfúru og ilmjurtum,
sem ávalt er nóg til af í klaustrum, og lagði hann ofan í
ferðatösku, sem honum hafði tekist af afla sjer og hann
hafði ávalt lykilinn að í vasanum: „Hvað er þetta í ferða-
töskunni, sem er svo svona góð lykt af, pabbi?“ spurði
Cosetta hann einu sinni.
Auk sæmdarinnar sem vjer höfum getið um, en
Fauchelevent gamli hafði sjálfur enga hugmynd um, var
honum einnig á annan hátt launað góðverk sitt. I fyrsta
lagi þótti honum vænt um að hafa gert þetta góðverk, í
öðru lagi hafði hann minna að starfa og að lokum tókst
honum, sem þótti neftóbak mjög gott, að fá þrisvar sinn-
um meira í nefið en áður, nú eftir að herra Madeleine
var kominn, og nautnin var ennþá meiri fyrir sök, að
herra Madeleine borgaði tóbakið hans.
Nunnumar notuðu ekki nafnið Ultime, en kölluðu Jean
Valjean Fauvent nr. 2. Hefðu þessar guðhræddu stúlk-
ur verið eins skarpskygnar eins og Javert, hefðu þær vafa-
laust tekið eftir því, að þegar eitthvað þurfti að fara út
úr klaustrinu vegna garðsins, var það ávalt eldri, halti og
hrörlegi Fauchelevent, sem fór út, aldrei hinn. En hvort
sem valdið hefur, að þau augu, er ávalt er beint til guðs,
kunna ekki að njósna, eða hitt, að nunnurnar voru eink-