Lögrétta - 24.11.1926, Blaðsíða 2

t
LÖQBJBTTA
„Nýi sáttmáli"
og „Eítirmáli“.
Höf. „Nýja sáttmáli“ hefur ný-
lega gefið út rit, sem hann kall-
ar „Eftirmála“ og tekur hann
þar ýms efni úr fyrra riti sínu
til nánari umræðu og svarar
andmælum, sem fram hafa kom-
ið. Af því að ummræðuefni þessi
hafa nú verið rifjuð upp á ný,
hefur Sig. Eggerz bankastjóri
beðið Lögr. að birta ræðu, sem
hann flutti í efri deild Alþingis
síðastl. vetur, er tillaga Jónasar
skólastjóra Jónssonar, um máls-
höfðun gegn höf. „Nýja sátt-
mála“, var þar til umræðu. Fer
ræðan hjer á eftir:
„Jeg mun í fáum orðum skýra
frá því, hvað jeg tel aðalatrið-
ið í því máli, sem hjer liggur
fyrir. En til þess að lýsa afstöðu
minni verð jeg í höfuðdráttum að
minnast á „Nýja sáttmála“. XJm
sjálfan höf., sem ekki er hjer
viðstaddur, mun jeg sem fáorð-
astur.
1 „Nýja sáttmála“ er lýsing á
þjóðinni, þinginu, sjálfstæðisbar-
áttu vorri og öllu menningar-
ástandi voru o. s. frv. Þá er lýs-
ing á þeim mönnum, sem fram-
arlega hafa staðið í stjórnmálun-
um á seinni tímum, og sú lýs-
ing, sem gefin er af þeim mönn-
um, sem framanlega hafa stað-
ið í sjálfstæðisbaráttunni, er all-
mjög í samræmi við afstöðu höf-
undarins sjálfs til sjálfstæðismál-
anna. Reynist nú lýsingin á þjóð-
inni rjett, þá mætti einnig ætla,
að ýmsilegt rjett væri í lýsing-
unni á stjómmálamönnnunum. En
ef lýsingin á þjóðinni væri með
afbrigðum skökk, þá mætti ef tll
vill einnig efast um lýsinguna á
st j ómmálamönnunum.
Jeg mun ekki þylja aftur upp
allar þær tilvitnanir, sem lesnar
hafa verið upp úr „Nýja sátt-
mála“, en aðeins láta mjer nægja
að lesa fáeinar tilvitnanir upp, og
mun jeg þá fara eins að og
hæstv. forsrh. (JM) og hv. flm.
(JJ) og biðja hæstv. forseta í
eitt skifti fyrir öll um leyfi til
þess að mega lesa upp þessar til-
vitnanir, svo jeg þurfi ekki að
þreyta hann með því að biðja
um leyfi í hvert sinn.
Um íslensku þjóðina segir höf.
á bls. 7: „Með henni er nú að
Sigurbjörn Obstfelder:
Krossinn.
G. A. Sveinsson þýddi.
Hún er grönn eins og viðar-
tág. Hún hefur ekki jafnt göngu-
lag, heldur hoppar hún dálítið við
fjórða hvert spor.
Svo tekur hún alt í einu stein
og kastar honum langt út á vog-
inn, svo að hann flytur kerlingar,
einu sinni, tvisvar, þrisvar hoppar
hann upp.
Þá hlær hún við máríátlu, sem
stendur í fjömnni og veifar stjel-
inu. Svo dansar hún tvö skref.
En hvað er nú a’ tama? Hún
setst niður, og þá verður hún
grá í framan og fullorðinsleg. Og
hún verður hnuggin á svipinn
Hvað getur það verið, sem veldur
henni angurs, henni, sem er kom-
ung.
Það líður þó ekki á löngu áður
en hún stekkur á fætur aftur.
Hún skundar hljóðlega fyrir
garðshomið, grípur blóm í flýt-
inum, bitur af því tvö, þrjú
krónublöð, kastar því síðan og
læðist á tánum inn í stofuna.
Þá les hún nokkrar línur. Og
líður svo út aftur með hljóðum
ekka. Enginn yrti á hana, engan
deildi hún við.
títi stendur hún við og talar
hvíslandi, hún gnístir tönnum og
hvæsir eins og köttur. Hún stend-
Matar
Kaffi
Te
Súkkuladi
Avaxta
Þvotta
Stell
Alskonar eir' og látúnsvörur. Búsáhöld
og Barnaleikföng.
Fjölbreyttasta úrvalið. Lægsta verðið.
Verslun Jóns Þórðarsonar
Reykjavík.
gerast, ekki sköpunarverk, heldur
verk tortímingar. Nú getur hún
orðið öorum þjóðum, ekki til
fyrirmyndar, heldur til viðvömn-
ar. En til þess að það geti orðið,
verða þær að veita henni eftir-
tekt og atferh hennar“.
Þetta er þá sýnishom af um-
mælunum um þjóðina. Á öðmm
stað er Island kallað ræningja-
bæli o. s. frv. Ef þessi ummæli
væru rjett, þá væri lítill vegs-
auki að því að vera Islendingur.
En eru þá þessi ummæli rjett?
Er það verk tortímingar, sem er
að gerast hjá þjóðinni. Er það
ekki einmitt sköpunarverk, sem er
að gerast á öllum sviðum? í hvaða
átt sem litið er, alstaðar blasa
framfarimar- við. Hver er svo
blindur, að hann sjái ekki, hvern-
ig sjávarútveginum hefur fleygt
fram? Og ekki þurfum við að
roðna fyrir sjómennina okkar.
Ætli margar þjóðir eigi menn,
sem ötulli era til sjósókna en við?
Ekki er það heiglum hent að
draga fiskinn úr sjónum á vet-
urna í skamdegishörkunum. Á
örstuttum tíma hefur farmensku
vorri fleygt áfram. Og farmenn
vorir hafa á sjer bæði prúð-
mensku- og dugnaðarorð. Á sviði
landbúnaðarins eigum við ýmsa
framúrskarandi áhugamenn, sem
vilja skapa landbúnaðinum betri
vaxtakjör. Á sviði vísindanna
eigum við mjög duglega menn,
sem án vafa munu auka veg há-
skóla vors með hverju ári sem
líður. Á sviði listanna eigum við
menn, sem vakið hafa eftirtekt á
oss hjá fínustu listamönnum
heimsins.
Sú lýsing, sem höf. „Nýja sátt-
mála“ gefur af íslensku þjóðinni,
á ekki við hana, heldur á hún við
þjóð, sem lifir inni í hinu sjúka
ímyndunarafli höfundarins.
Þá er hjer eitt af sýnishom-
unum um Alþingi: „Vildu því t.
d. helstu blöðin á Norðurlöndum
í hvert sinn gera fjárlögin ís-
lensku að umtalsefni, með nauð-
synlegum skýringum fyrir þá,
sem ekki þekkja hjer til, þá færi
ekki hjá því, að það hefði gagn-
leg áhrif, því það væri sama sem
að setja Alþingi og landsstjórnir
þess í gapastokk“.
Jeg er ekki í miklum vafa um,
að Norðarlandablöðin mundu líta
öðruvísi á fjárlögin íslensku held-
ur en Sigurður Þórðarson. Hann
ur uppi á garðinum. Sólin er að
hníga. Alt er hljótt.
En h ú n rjettir upp artnana og
steytir hnefann. Hún þenur út
ungt brjóstið eins og hún vilji
bjóða hafinu byrginn. Svo æpir
hún upp yfir sig svo að starrinn
flýgur hræddur upp: Jeg vil, jeg
vil.
Svo hnígur brjóst hennar. Áð-
ur ólgaði það eins og stormurinn
út eftir. Nú er það kyrt. Augun
eru galopin og sjáaldrið útþanið.
— Hún er lögst út af og rétt-
ir úr örmunum, grönnum sem
ormum og þó vöðvaþjettum. Hún
er með aftur augun. Sefur hún?
Nei. Alt í einu rýkur hún upp
svo fötin flökta um hana, og
hvæsir :• Jeg vil, Jeg vil!
Hvað skyldi það vera, sem hún
vill.
Þessi mynd stendur mjer oft
fyrir hugskotsjónum. Og þó sá
jeg hana aldrei þá, og þekti hana
ekki. Þegar jeg hitti hana, var
hún orðin íturvaxin kona, og eng-
inn flóttasvipur á andliti hennar.
Og brjóst hennar ólgaði ekki
lengur yfirlætisfult sem þá.
Svipbreytingamar á andliti henn-
ar vom og aðrar. Hún setti stund-
um upp einhvem annarlegan
svip, en eftir stundarkom kom
j íHnan hennar eðlilegi svipur.
* Hví sje jeg þá nú, er jeg reyni
að seiða fram í hug mér mynd
hennar, einmitt þ e s s a mynd,
sem jeg sá aldrei? Er það af '
segir, að þau setji Alþingi og
landsstjómina í gapastokkinn.
Hvaða atriði em þannig vaxin?
Varla eru það þeir liðir fjárlag-
anna, þar sem fje er veitt til at-
vinnubóta, samgöngubóta, strand-
vama, verklegra framkvæmda yf-
ir höfuð. Varla það fje, sem
veitt er til fræðslumála, til dóm-
gæslu, til heilbrigðismála o. s. frv.
Ekki er það fje, sem veitt er til
að efla listir og vísindi. Allar
þessar fjárveitingar sýna, að hjer
er mennigarþjóð, sem er á óð-
fluga framsókn.
Ef Norðurlandablöðin, sem lesa
bók Sigurðar Þórðarsonar, þektu
ástandið hjer, þá væri það ekki
Alþingi og landsstjómin, sem
færu í gapastokkinn, heldur
mundi höf. „Nýja sáttmála“ sitja
þar fastur til eilífs nóns.
Um Alþingi er og sagt, að það
sje undirrótin að allri spillingu í
landinu. Þau eru ekki mjúk um-
mælin um þessa veglegustu stofn-
un þjóðarinnar. Jeg hika mjer nú
ekki við að fullyrða, að þetta háa
Alþingi sje mjög heiðarlegt í alla
staði. En hinsvegar eru gerðar
hjer, eins og á öllum löggjafar-
þingum svo margar ráðstafanir,
sem grípa svo djúpt inn í alt líí
þjóðarinnar, að eðlilegt er, að
dómarnir um þingið sjeu jafnan
mjög mismunandi. En hvernig
sem þeir dómar annars em, þá
er ekki hægt að komast fram hjá
því, að' í þinginu er falin spegil-
mynd af þjóðinni sjálfri. Og þó
utan þingsins sjeu ef til vill ýms-
ir betri menn en á þinginu, þá er
það þó svo að jafnaði, að í hverju
löggjafarþingi sitja menn hópi
bestu manna þjóðanna.
því, að jeg man það svo vel,
hversu hún einn morgun rjetti
sig upp alt í einu og teygði upp
nakinn arminn — hún rjetti
sig upp alt í einu og teygði upp
handlegginn, allir andlitsvöðvai'
vora strengdir — táknaði það
líka þetta: Jeg vil! Jeg vil!
Þú hefðir átt að sjá hversu
augu hennar tindmðu stundum.
Það var eins og það væri sól í
brjóstinu á henni.
En stundum grjet hún beiskan
og sáran. Þá kom hún til mín,
kastaði sjer 1 faðm mjer og grjet
— allur líkami hennar, herðamar,
brjóstið, lendamar titmðu af
gráti.
Þá hafði jeg engin önnur ráð,
en að leggja höfuð hennar hægt
og mjúklega við vanga minn og
halda svo á henni þannig.
Jeg hef víst haldið öðm vísi
á henni en aðrir gera, og það
hefur henni líklegi þótt vænt
um, því oft sagði hún, að hún
elskaði mig fyrir það, að jeg
væri sá eini sem hún gæti grát-
ið hjá alt sitt böl.
Hún hefði stórt táravatn í
brjóstinu, sagði hún, sem yrði að
fá að flóa stundum.
Jeg veit ekki hvers vegna mjer
oft fanst það vera þ u n g byrði,
sem lá við brjóst mitt, að það, að
halda á henni á meðan hún grjet
væri sem fyrir móður að bera
nýja vem inn í heiminn. Mjer
fanst jeg vera að gera eitthvað
Ekki mundi jeg hræðast það,
þó erlendar þjóðir fengju að
horfa framan í þjóðarfulltrúa
vora. Varla trúi jeg, að þeir í
þeim andlitum sæju þá drætti
spillingarinnar, sem Sigurður
Þórðarson er að leitast við að
festa í hugum lesenda sinna hjer
og erlendis.
Er þetta ekki alt saman óráð
hjá hv. höfundi? Sama óráðið og
þegar hann var að tala um þjóð-
ina sína.
Hjer koma þá næst nokkur
sýnishom af ummælunum um
fullveldið og baráttuna fyrir því.
Og þau ummæli eru ekki minna
furðuleg en það, sem á undan er
komið: „Meðan landið er að
sökkva sem dýpst niður í óstjórn-
arendemið, er það leitt til sætis
með óháðum og fullvalda ríkjum
heimsins“.
Enn segir hjer: „Bamaskapur
er vægasta heitið, sem unt er
að velja ólánlegasta og óviturleg-
asta sporinu, sem íslenskir full-
trúar hafa stigið 1 öllu þessu
máli: uppsagnarákvæðinu á sam-
bandinu við Dani. Það er tvent í
senn: óþarft og skaðlegt. Komist
íslendingar einhvemtíma það á
veg, að þeir viti sig geta verið
án sambandsins við Dani, munu
þeir hafa ráð með að losa sig úr
því, þótt ekki hafi verið samið
um það fyrirfram. Ákvæðið var
því óþarft. Og skaðsemi þess
hefir verið í hælunum á því síð-
an það skreið úr egginu“.
Þá segir höf. ennfremur: „Og
þær afleiðingar getur sú pólitík
enn haft, að í framtíðinni verði
það talin söguleg vissa, að bein
samvinna hafi verið milli sumra
alvarlegt og mikilvægt, sem
myndi verða reiknað í lífsbók
minni.
Það var eitt sinn, er hún var ný-
farin burt frá mjer eftir eitt kast-
ið, að jeg fann eins og sárindi við
hjartað,v þar sem höfuð hennar
hafði hvílt og jeg sagði upphátt við
sjálfan mig: Hún fær víst aldrei
af sjer að skilja við mig.
Skilja við mig. Var hún þá
hjá mjer? Jeg sem ekki einu sinni
vissi hversvegna hún grjet. Jeg
vissi ekki einu sinni hvaða harm-
ar það væm, sem hún grjet
yfir.
Það var einmitt það, sem var
mjer bæði furðulegt og heilagt:
Jeg spurði einskis. Jeg lofaði
henni bara að gráta hjá mjer.
Jeg hugsaði með mjer: Hún er
hrygg og sorgbitin. Og þá er það
svölun að mega gráta hjá ein-
hverjum. Jeg skil harm hennar.
Jeg á ekki erfitt með að taka við
honum og jeg vil hjartans gjam-
an mýkja hann, ef mjer er únt.
Skilja við mig! Hún kom til
mín öðru hvoru. Annað vissi jeg
ekki um hana.
Hugsanlegt var að það væri
karlmaður, sem ylli harmi henn-
ar. Jeg vissi það ekki. Það gat og
verið, að hún hefði sjálf gert eitt-
hvað, sem nú tæki hana svona
ósegjanlega sárt. •
Það braut jeg ekki heilann um.
Jeg hugsaði bara á þá leið : Hún
hefur engan frið. Hún er hnugg-
Norðmanna og sumra íslendinga
síðan 1907. Hvernig skyldi t. d.
í framtíðinni verða dæmt um slík-
an fyrirburð sem þann, að eftir
að það hefur sýnt sig, að mála-
lokin 1918 hafa fært norsku
hreyfingunni nýtt fjör, heldur
sjálfstæðismaðurinn Bjarni Jóns-
son frá Vogi því fram bæði á
Alþingi og utan þess, að sam-
bandinu við Dani skuli að sjálf-
sögðu lokið 1940 (þ. e. á næstu
árum þar á eftir) ? Hann minnist
ekki á þá sjálfsögðu afleiðingu af
sambandsslitum við Danmörku,
að l'andið hverfur undir Noreg
(ekki er að óttast stórveldin, því
að þau eiga ekki með að ráð-
stafa landinu, þegar það er skilið
við Danmörku!)“.
Hvað á nú að segja um um-
mæli eins og þessi? Hjer er bein-
línis gefið í skyn, að þetta land
hverfi undir Noreg, ef uppsagnar-
ákvæði sambandslaganna verði
notuð. Ekki að tala um hina
djúpu fyrirlitningu, sem kemur
fram á allri sjálfstæðisbaráttu
vorri, og hinn megna misskilning
á kjarnaatriði sambandslaganna.
Uppsagnaratriðið var skoðað sem
aðalatriði sambandslaganna, og
jafnframt sem hið ljósa og ótví-
ræða einkenni fullveldisins. En
þessu atriði vill Sigurður Þórðar-
son kippa burt úr sambandslög-
unum. Miklir menn erum við,
Hrólfur minn!
Hjer stendur enn á bls. 152:
„Nú eiga íslendingar kost á bar-
áttu, ef ekki á að láta reka á reið-
anum, uns smáþjóð þessi verður
tekin til hirðingar af öðrum þjóð-
um, sem óþrifakind í sauðahjörð“.
Eru það ekki hugnæm orð að
láta kalla þjóðina okkar óþrifa-
kind í sauðahjörð. Og sjá ekki
allir, hvað þessi bending um, að
aðrar þjóðir eigi að taka hana til
hirðingar, er þrungin af hinni
heitu ættjarðarást höfundarins.
Á ummælum þessum, sem jeg
hefi tilfært, sjá menn nú, hvers
eðlis „Nýi sáttmáli“ Sigurðar
Þórðarsonar er. Þar er þjóð vor
og þing smánað. Þar er gert lítið
úr fullveldi voru og öllu, sem ís-
lenskt er og okkur er kært.
Hvemig getur nú Sigurður
Þórðarson fengið sig til að skrifa
svona bók? Jeg hef verið að
reyna að finna einhverjar sálar-
fræðilegar skýringar á því.
Jeg sje fyrir mjer mynd
in og sorgbitin. Jeg óska þess
heitt og innilega, að mjer mætti
auðnast að færa henni friðinn, og
fá að sjá brjóst hennar anda þýð-
lega og rótt.
Hún kom til mín öðru hvora.
Þá settist hún við hlið mjer,
lagði höfuðið á öxl mjer og kysti
mig.
Hún var ósköp glöð þegar jeg
kysti hana. Og hún sagði, að hún
elskaði mig.
Gerði hún það ? Elskaði hún
mig þá þegar?
Jeg vissi ekki, hvar hún hjelt
sig á milli þessa. Jeg vissi ekkert
um hana. Jeg spurði hana einkis.
1 hvert skifti sem mjer kom í
hug að spyrja hana, var eitthvað
sem aftraði mjer þess.
Hún hafði ljósblá augu. Þegar
hún svo var í ljósbláa floskjóln-
um vissi jeg naumast, hvort var
ljósblárra, leiftrið í augum henn-
ar eða kjóllinn. Jeg gat ekki
greint hvort var mýkra fyrir
augað.
Ljósblái floskjóllinn! Það er
merkilegt hve margir atburðir
æfi vorrar geta tengst við dauða
hluti svo sem kjól eða armband.
Mennimir gera dauða hluti lif-
andi.
Jeg þarf ekki annað en hafa
yfir orðin: Ljósblái floskjóllinn,
— þá sje jeg fyrir mjer í langri
röð stundir, sem við höfðum lifað
saman. — En fyrst og fremst