Lögrétta - 24.11.1926, Blaðsíða 3

fcöGBtfETTA
t
skólasögunni. Það var einu sinni
við morguntíðir í latínuskólanum.
Kennarinn sat þá sem oftar á
upphækkuðum palli. Stóllinn bil-
aði undir honum. Söngurinn
hætti. En æskan hláturmilda hló
í hverju homi. Kennarinn skildi
ekki þennan græskulausa gáska.
Hann varð reiður, tók brotin úr
stólnum og kastaði þeim sínu í
hverja áttina. Hann var að hefna
sín fyrir hláturinn. Jeg sje nú
Sigurð Þórðarson á öðrum stóli.
Hann situr inni í hinum gamla
tíma. Alstaðar er auðmýktin í
kringum hann og gyltu hnapp-
ana. En svo bilar stóllinn. Hinn
nýi tími grípur í strenginn. Og
æskan, sem ber hinn nýja tíma
á örmum sjer, hún fer að brosa
yfir gömlu auðmýktinni, sem
hjúfraði sig í kringum gyltu
hnappana. En þetta þolir Sig-
urður Þórðarson ekki. Því fer
honum eins og kennaranum. Hann
tekur stólbrotin og kastar þeim
á ringulreið sínu í hverja áttina.
Þessi stólbrot eru hinar rang-
hugsuðu árásir á ísland, sem er
ættjörð Sigurðar Þórðarsonar,
eins og okkar hinna. Með öðrum
orðum: Sigurði Þórðarsyni finst
sjer ofaukið í hinum nýja tíma.
Hann saknar auðmýktarinnar,
sem hjúfraði sig um líf hans inni
í gamla tímanum, og svo fer hann
að mála alt svo svart, eins og það
væri einhver andskoti okkar
þjóðar, sem vildi tylla ótal drís-
iidjöflum upp á hvem snaga í
hinu litla þjóðfjelagi voru.
Svona bók getur orðið til í
hvaða þjóðfjelagi sem er, ef að-
eins einn einasti maður er til,
sem hugsar svona. En auðvitað
væri það best, að enginn svona
hugsandi maður væri til. En nú
er það staðreynd. En aðalatriðið
í málinu er þó, að þroskinn í
þjóðfjelaginu væri svo mikill, að
svona bók væri fædd með öllum
ótvíræðum dauðamerkjum á sjer.
En hvemig var þá bókinni tek-
ið? I móttökunni, sem bókin
fjekk, finst mjer liggja verulega
pólitíska atriðið í þessu máli. Og
því er nú ver, að bókinni var í
byrjun tekið vel, og sjerstak-
lega í þeirri átt, þar sem skyld-
ugt var, að hún mætti sem mest-
um kulda.
Annars, áður en jeg vík nán-
ara að þessu, þá skal jeg taka
fram, að jeg mundi ekki finna til
eina. Það var enginn viðburður í
rauninni. Og enginn gnýr yfir.
Það kvöld var sem spegilsljett
hyldjúpt vatn.
Hún sat uppi við trje. Elfin
flóði í hringiðu framundan okkur.
Jeg mælti:
— Líttu á garðinn, hann er
grafkyr. Líttu svo á elfina
streymandi og ólgandi. - Jeg sje
fyrst strauminn í elfinni er jeg lít
á garðinn.
Innihaldslaus orð. Og þó er
mjer sem heyri jeg þau kveða
um liðna tíð og eins og töfrar
seiða þau fram daga, sem aldrei
koma aftur.
Hún svaraði með titrandi
röddu: Já. Eins og jeg væri að
tala um eitthvað hátíðlegt og ör-
lagaþrungið.
Og þá vomm við glöð.
Við þögðum bæði lengi og
horfðum á það sama. Elfin dró
með sér augu okkar. Þá sagði
hún:
— Jeg er glöð.
Jeg — er — glöð, sagði hún
hægt og blíðlega.
Gleðin, sem konan finnur til
þegar hún er gjafvaxta og eftir-
væntingin fer að gagntaka hana.
Hún döggvar augað blíðlega. Hún
er eins og mánabál á glitrandi
firðinum.
Jeg sje það ljóslifandi fyrir
mjer. Floskjóllinn í laufinu, það
var sem rynni hann saman við
líkama hennar, og líkami hennar
yrði að lit.
neinnar gleði, þó Sigurði Þórðar-
syni, 70 ára gömlum, yrði hegnt
með' hai’ðneskju fyrir þessi skrif.
Jeg fylgi mannúðarstefnunni,
sem hæstv. forsrh. Jón Magnús-
son rjettilega telur einkenni hins
nýja tíma. Sig. Þórðarson virðist
vera talsmaður harðneskjustefn-
unnar, sem trúir á tugthúsin og
vill láta hegna eftir strangasta
bókstaf laganna. Jeg tel heppi-
legra. að 10 sekir sleppi við hegn-
ingu, heldur en einum saklaus-
um sje hegnt. Á seinni tímum
hefi jeg að minsta kosti í öðrum
löndum heyrt fundið meira að of
mikilli hörku hjá dómurunum en
of mikilli vægð.
En nú sný jeg mjer aftur að
aðalatriðinu í þessu máli. Jeg hefi
lýst bókinni. Hún er árás á þjóð-
ina, á Alþingi, á fullveldið, á svo
að segja alt, sem íslenskt er. En
hvað segir svo stjómarblaðið
„Vörður“, sem gefið er út af mið-
stjóm íhaldsflokksins, stjómar-
flokksins ? Hvað segir það um
bókina? Þar kemur svartasti
bletturinn í öllu málinu. f „Verði“
27. febrúar — jeg held á honum
hjer í hendinni, svo að enginn
getur rengt mig — í „Verði“ er
lofsöngur um höfund „Nýja sátt-
mála“. Að vísu eru einhverjar
málamyndaafsakanir í þá átt, að
kenningamar um fullveldið sjeu
órjettmætar. En þær afsakanir
sýnast vera rjett til málamynda,
er þær eru bomar saman við hið
mikla lof um höfundinn.
Jeg vil leyfa mjer að sýna lítið
sýnishorn af móttökunum, sem
bókin og höfundurinn fær í
stjórnarblaðinu, sem gefið er út
af miðstjórn íhaldsflokksins. Hjer
eru tvö gullkom: „Hók Sigurðar
Þórðarsonar, „Nýi sáttmáli“, varð
útseld, og gat sjer landsfrægð á
fáum vikum“. — Og ennfremur:
„Sigurður Eggerz bregður honum
um landráð. Slikt tal nær auðvit-
að engri átt, og þó því síður,
sem alt ritið ber fagran vott um
sterka ættjarðarást og alvöru-
þrungna tilfinningu fyrir sóma og
heill fslands, órólega og kröfu-
harða þrá eftir siðferðilegri og
menningarlegri framför hins ís-
lenska þjóðfjelags“.
Hver skyldi nú trúa, að þessi
ummæli stæðu í stjómarblaðinu ?
En þau standa þar. Fyrir hvað á
þessi bók að hafa getið sjer
landsfrægð ? Fyrir ummælin um
Hann klæddi hana. Flosið bæði
sýndi íturvaxinn brjóst hennar og
huldi þau um leið, þau urðu eins
og dökkbláir skuggar, mjúkir og
kvikandi.
Orð mín fara víst að verða
ljóðræn. Fyrirgefðu mjer. Fyrir-
gefðu mjer. En það er mjer svo
indælt að dvelja hjer, reyna að
uppmála þetta eins og það var.
Er á leið kvöldið var sem hún
smátt og smátt rynni saman við
augnablikið — sem ekki heyrðist.
Það var eina kvöldið, sem hún
vildi reykja. Hún mælti:
— Jeg sje glóðina á vindlingn-
um þínum, það er það eina sem
jeg sje.
Þá sagði jeg:
— Jeg sje glóðina í þínum, og
jeg sje hönd þína.
Hún sagði:
— Nú aðeins h e y r i jeg elfar-
niðinn. Áður heyrði jeg hann
ekki, þá bara sá jeg hann.
Jeg man slíkar setningar enn-
þá, löngu eftir að loginn í orðun-
um er kulnaður út. S k r i f a ð er
það ekkert því að það er hreim-
urinn einn, sem geymist langt
inni í eyranu, hreimurinn í orð-
unum.
Síðan eru nú mörg ár liðin. Og
þó er mjer stundum á nóttunni
sem jeg sjái vindlingaglæðumar
fyrir mjer í myrkrinu og heyri
þessi hjóðlátu orð óma í kyrð-
inni.
Ef til vill var það líka yndis-
BSSH
Útrýmið rottunum!
Ratin jeta rottur og mýs af mik-
illi græðgi og fá af þvi smitandi sjúkdóm,
sem verður þeim að bana.
Ratinin d r e p u r rottur á
1—2 dögum en smitar ekki á sama hátt
og bakteriuefnið Ratin.
Bæjarstjórnir og hreppsnefndir ættu að senda
pantanir sínar til Ratin-Kontoret, Köben-
havn K. Nánarí upplýsingar læt jeg i tje, ef
óskað er.
heilbrigðisfulltrúi.
Ágúst Jósefssou
Reykjavík.
þjóðina, þar sem henni er líkt við
kláðakind ? Fyrir ummælin um
þingið, sem spillingin er talin
stafa frá? Fyrir árásirnar á full-
veldið?
Eða er það fyrir skilninginn á
atvinnulífi voru? Höf. segir, að
ekkert þurfi að gera fyrir sjávar-
útveginn. — Eða er það trúin
á framtíð tugthúsanna og vantrú-
in á skólunum? Aldrei hef jeg
sjeð meira afturhald á einum
stað en það, sem er í þessari ve-
sölu bók. Stafar landsfræðin af
því? Hvemig getur stjórnarblað
lofað svona rithöfund fyrir aðra
eins skaðræðiskenningu og hann
flytur? LJr stjómarherbúðunum
hefði þessi bók fyrst og fremst
átt að mæta nístandi kulda.
Þegar bókin nú verður þýdd á
erlendar tungur og jafnframt
þess getið, að stjómarblaðið skipi
höfundi ritsins í fremstu röð ís-
lenskra stjómmálamanna, þá
verður auðvitað tekið mark á bók-
inn. Hún er búin að fá á sig
opinberan stimpil. En hvaða
mynd festist í hugum erlendra
manna, sem lesa þessa bók með
stjómarstimpillinn? Hve „skrum-
laus, fagurgalalaus og alvöru-
þrungin“ er ekki tilfinning Sig-
urðar Þórðarsonar og „Varðar“
fyrir sóma Islands!
En hver er nú afstaða stjórn-
arinnar til þessa bæklings? Mjög
eðlilegt er, að afstaða stjómar-
blaðsins sje skoðuð sem afstaða
stjómarinnar. Jeg trúi nú samt
ekki því, að afstaða núv. forsrh.
sje sama og afstaða stjómar-
blaðsins. Jeg vil sýna hæstv.
forsrh. þá sanngirni að taka þetta
fram. En auðvitað er enn engin
afneitun á kenningum „Nýja
sáttmála“ komin fram af stjóm-
legasta stundin, þegar jeg ekki
var búinn að lifa það sem mjer
var ætlað. Þessi kyrð, áður en
lífið kemur og áhyggjumar, er
h ú n fegurst ?
Hún sat andspænis mjer þá.
Hún sagðist vera glöð. Það gerði
m i g glaðan, að h ú n var glöð.
En þekti jeg gleði hennar? Skildi
jeg hana?
Seinna kom þung sorgin.
Og þó komu yndislegustu
stundimar líka seinna. Svo auð-
ugir og dásamlega samanofnar
af öllu því, sem fyrir bar, sem
vakti stormgný í sál minni og
æsti hug minn sem áður var full-
komlega rólegur.
Dásamlegir dagar, himneskur
sólbjarmi og glitrandi friðarbog-
inn mitt í hörmunum.
Eg hef ekki tíma til að rita
þessa frásögn af neinni list.
Minningar liðinna atburða vaða
inn á mig, nú, þegar jeg lít um
öxl og eg verð að segja frá þeim
öllum til að fá fró. Bráðum er
líka nóttin á enda. Einn þröstur
er þegar farinn að tísta.
Jeg ætla að segja írá því
hversu hún, sem þegar jeg fyrst
sá hana, var ellileg og hnuggin
á svip, ummyndaðist, nýir drættir
komu í andlit henni, hrukkur
hurfu af því, augu hennar tóku
að leiftra á ný, hver dagur yngdi
hana upp.
Jeg ætla að segja þjer frá því
hvílík gæfa það var fyrir mig,
arinnar hálfu. En þessi afneitun
verður að koma fram. Vegna
afstöðu vorrar út á við er það
nauðsynlegt, að af hálfu stjóm-
arinnar komi fram skýlaus af-
neitun á þessari kenningu, og þá
ennfremur afneitun á stjórnar-
blaðinu „Verði“.
Jeg hef nú gert hreint fyrir
mínum dyrum og lýst afstöðu
minni til þessa máls.
Jeg mun ekki á neinn hátt
víkja að hinum persónulegu árás-
um, sem í þessari bók eru á mig
og þá aðra, sem harðast hafa ver-
ið úti í sjálfstæðisbaráttunni.
Jeg hef í blaðagrein vikið að þess-
um áiásum og sýnt fram á þar,
að þær eru alveg af sama tæi og
árásir þær eru, sem í andstöðu-
blöðunum dynja á þeim, sem við
stjónmál fást. — Jeg hefi um
dagana fengið of mikið af slíkum
áársum til að kippa mjer upp við
þær. Jeg hef sagt það einusinni
áður og mun segja það hjer enn:
Þegar blaðaskammir dynja á
mjer, þá heíur mjer að jafnaði
virst, að jeg væri á rjettri braut,
en þegar um hefur kyrst. hef jeg
farið að hugsa um, hvort jeg
væri ekki að gera eitthvað vit-
laust.
Jeg vil að lokum endurtaka þau
tilmæli mín til hæstv. forsrh. (J.
M.), að hann á algerlega ótví-
ræðan hátt afneiti kenningum
Sigurðar Þórðarsonar í „Nýja
sáttmála", svo að það megi verða
öllum ljóst, bæði með vorri þjóð
og erlendum mönnum, að stjórn-
arblaðið sje í algerðri andstöðu
við stjórnina í þessu máh. En
enginn skuggi af vafa má vera
yfir því atriði“.
Jón heitinn Magnússon forsæt-
isráðherra svaraði þeim orðum,
að þetta skyldi gerast fyrir mig.
Að jeg skyldi hafa mátt til þess.
Að lokum þótti mjer sem hún
yrði að tvemur verum. Mjúkur,
grannur stúlkulíkaminn vaggaði í
íturvexti hennar, von meyjarinnar
til hins dularfulla leiftraði hvað
eftir annað í andliti hennar, sem
harmur lífsins hafði ritað á sitt
raunalega undurfagra ljóð.
Það er dásamlegt.: Og það er
erfitt fyrir mig að gera mjer
grein fyrir hvernig því í raun-
inni var háttað og hvernig það
varð svona.
Og saman við það eru ofnar
þungar raunir.
Hjer, þar sem jeg sit við að
skrifa það niður, streyma þær
inn á mig, þegar jeg er að reyna
að kalla fram í hug myndina af
uppyngdu andliti hennar. Og
þegar jeg vil rifja það upp,
hversu sorgin kom og varp
bjarma yfir heillastundimar, þá
sje jeg aftur eld æskunnar í aug-
um hennar, eld sem er öllu yngri,
og meiri en æska, ný æska, eilíf
æska, æska sprottin af hamingju,
æska sköpuð af m j e r.
Eins og kvöldið, sem hún
fjekk silkislagið. Hún vildi for-
takslaust fá að gefa mjer vín.
Hún þaut frá mjer án þess að
segja orð. Inn í vínsölubúð.
— Madeira! kallaði hún.
Hún masaði og hló, settist á
stól og dinglaði fótunum eins og
lítill telpuhnokki.
Nokkrir menn stóðu í hóp og
sem til hans og stjómarinnar er
beint í niðui-lagi ræðunnar á
þessa leið:
„Jeg skal stuttlega láta þess
getið, að jeg í mórgum atriðum
um petta, sem kaliað er landráða-
kaihnn í „Nýja sáttmála", sam-
aóma hv. 1. iandsk. (Já. E.). Jeg
áht, að það atriði sje vítavert,
hvermg höi. „Nýja sáttmála"
skriíar um það mál, en jeg verð
aö segja það, að jeg tek það ekki
aiveg eins hátiðlega og hv. 1.
ianask. (b. E.). Jeg býst við, aö
það sje, þó að það sje í sjáiiu
sjer vitavert, ekki mjög þýðingar-
mikið fyrir sjáiístæðismáliö
hvað íáigurður Þórðarson segir í
pjesa sinum, og þjóðin skoði það
neidur ómerkiiegt nöldin’. En það
verður aö segjast, að væri þjóðin
vel vakandi og gætandi rjetts
þjóðamietnaöar, þá hefðu kenn-
ingar tí. Þ. um þetta atriði vak-
ið aim. gremju. En þessu atriði
var yiirleitt lítill gaumur gefinn.
Það voru ádeilumar á einstaka
menn, skammirnar, sem hafa þótt
svo anægjuiegar og vakið mesta
eítirtekt. Jeg er auðvitað ekki
somu skoöunar eins og ritstjóri
„Varðar’ um þessa bók, og þess
öer aö gæta, að dómur blaðsins
um hana er ekki dómur Ihalds-
íiokksins, heldur persónulegt áht
ritstjórans, sem hefui' ritað
nafn sitt undir ritdóminn, til þess
að sýna, að við hann einan er
um að eiga. Jeg sje ekki neina
ástæðu tii að fara að „dementera“
þaö, sem þessi maður hefur sagt,
og vitanlega hefði jeg aldrei get-
að tekið undir dóminn yfirleitt,
vegna árásar pjesans á sjálfan
mig“.
.... ■»....
Hvar er Njála rituð. Út af
greininni um höfund Njálu, sem
birtist í síðasta blaði og vakið
hefur athygli margra, má geta
þess, að í æfingum heimspekis-
deiidar háskólans fást stúdent-
amir nú við Njálu sjerstaklega.
Einn þeirra, Kristinn Andrjes-
son, hefur flutt erindi um það
hvar Njála sje skrifuð. Ekki tel-
ur hann tilgátu Steins Dofra geta
staðist. Álítur hann söguna skrif-
aða kringum 1280 í Vestur-
Skaftafellssýslu. Dregur hann
það einkum af staðháttalýsing-
um og óbeinlíins af afstöðu sögu-
ritarans til Flosa.
ræddust við. Jeg sá að augu
þeirra hvíldu á okkur þegar við
fómm. Við heyrðum einn þeirra
hvísla.
— Gæfa.
(Það var þrjá mánuðina við
fjörðinn, þrjá mánuðina, sem
voru einn óslitinn sæludraumur).
Hún hnykti höfðinu og leit á
hópinn, í augnaráði hennar las
jeg glaðlegasta „já“-ið, sem jeg
hef nokkru sinni sjeð. Því gleymi
jeg ekki. Jeg man líka hvemig
þeir horfðu á eftir okkur. Það
var eins og tillit þeirra segði:
— Við höfum aldrei sjeð neitt
svo fagurt. Það er ennþá til gæfa
í heiminum.
En jeg finn, að mjer er ljúfast
að rifja upp sælustundirnar. Og
því hleyp jeg yfir hitt, sem gerð-
ist þess á milli.
— — Jeg man það glögt er
jeg sá hann í fyrsta sinn. Við
hittumst, sem nú er títt, á gilda-
skála. Hann var myndhöggvari.
Jeg held jeg hafi varla nokk-
um tíma fengið svo snögga og
ákafa löngun til að kynnast nein-
um. Smám saman komumst við í
samræðu út af fyrir okkur, og
gleymdum hinu fólkinu.
(Það er ekkert skipulag á þess-
ari frásögu minni. Jeg verð að
taka það fram, að þetta var
nokkru f y r i r mánuðina fjóra.
— Það vom samtals fjórir mán-
uðir).
Aldrei hef jeg fundið eins