Lögrétta - 21.12.1926, Blaðsíða 2

t
böaAJBTTA
mu é iiíiH uM
Eftir fjörtíu tii fimmtíu ára
narðvítuga baráttu við erlenda |
kaupsýsiumexm, höfðu Islendingar |
í striósiokin náö mestallri utan-
ríkisversiuninni í sínar hendur.
Agoðinn af verslunarrekstrinum
rann að mestu leyti í vasa ís-
iensku verslunarstj ettariimar, enda
hefur hagur hennar aldrei staðið
með meiri blóma.
Pví miður virðast atburðir þeir,
sem gerst hafá á síðastliðnum sjö
árum, benda til þess ,að verslun-
armenn vorir sjeu alment ekki
gæddir nægilegri skarpskygni til
að gæta fengins fjár og sigia fyr-
ir sker örðugleikaxma á erfiðum
tímum.
Strax að stríðinu loknu fóru er-
lendir kaupsýslumenn að láta hjer
tii sín taka. Með iægni og dugnaði
hafa þeir síðan dregið milliríkja-
veisiunina meir og meir úr hönd-
um vorum. Á hverju vori ferðast
peir hjer hafna á milh í stórhóp-
um likt og engisprettur og troða
sjer sem umíerðasalar (agentar)
og umboðsmenn (kommissioner-
ar) á milli kaupanda og seljanda.
Islenska verslunarstjettin hefur
á þessum árum verið á samfeldu
undanhaldi. Margir kaupmenn
lögðu árar í bát í samkepninni og
aðrir eru orðnir lítið annað en
skuggi ef erlendum fjárglæfra-
mönnum.
Fyrir fjárhagslega afkomu
vora og siglingar er mjög var-
hugavert að aðstaða íslenskra
kaupsýslumanna versni frá því
sem nú er, og brýn nauðsyn ber
til, að gerðar sjeu ráðstafanir til
að bægja burt erlendum sníkju-
gestum áður en þeir gerast of að-
gangsharðir við verslun vora og
siglingar..
Ásælni erlendra kaupmanna
stendur í mjög nánu sambandi við
atvinnukreppu þá, sem þjakað
hefur nágrannaþjóðum vorum nú
um nokkurra ára skeið og þá
verslunarstefnu, sem þessar þjóð-
ir hafa fylgt. Það er því rjett að
athuga aðstöðu nágrannaríkjanna
áður enn bent er á hvaða leiðir
sjeu færar til að fyrirbyggja, að
arðurinn af verslun vorri lendi í
höndum útlendinga.
I kjölfar ófriðarins fylgdi ein-
hver sú versta atvinnukreppa, sem
Sigbjörn Obstfelder:
Krossinn.
G. A. Sveinsson þýddi.
Og svo kom hún hlaupandi.
Hún faðmaði knje mín, kysti
klæði mín og höndur, skreið á
knjánum fyrir fótum mjer, kysti
mig aftur og aftur. Loks reif
hún upp vestið mitt og kysti
mig á brjóstið.
Hún hegðaði sjer eins og hund-
ur, sem hefur vilst og finnur aft-
ur húsbónda sinn.
Á hverjum degi fann hún upp
á einhverri nýjung, sem varp yf-
ir hana nýju og bjartara Ijósi.
Hún hlóð á sig blómbuskum, í
barm sjer, í beltið, í hár sjer, og
alstaðar þar sem hún gat komið
þeim fyrir.
Hún fór að tala um bemsku
sína. Myndir, sem hún hafði
gleymt í vastri lífsins, komu nú
fram í hugskoti hennar, og oft
sat hún dag eftir dag með höf-
uðið á öxl mjer og lýsti fyrir
mjer þeim dögum, áður en hún
reyndi neitt.
Það komu ný og ný svipbrigði
á andlit henni, svipbrigði, sem
var eins og legið hefðu hulin djúpt
í barmi hennar, og síðan smátt og
smátt nálgaðist ljósið og nú
breiddu sig út móti sólu. I rödd
hennar kom nýr þýður hreimur,
sögur fara af. I nágrannalöndum
vorum urðu aíleiðingar kreppunn-
ar pær, að tugir og hundruö þús-
undir manna mistu atvinnu sína
og urðu þjóðíjelogunum til byrði.
iivernig á aö útvega fólki þessu
atvinnu og ijetta framíærslubyrði
þess af þjóðfjelaginu, er sú spum-
ing, sem árum saman hefur ver-
iö aöaiáhyggjueíni nágrannaþjóða
vorra. Ennþá er þessi Gordins-
hnútur hvergi nærri leystur, en
margt hefur verið gert til að
draga úr vandræðunum.
Hver þjóð fyrir sig hefir reynt
að búa að sínu, draga úr innflutn-
ingi á erlendum vörum og auka
notkun á eigin framleiðslu. Dan-
ir mynduðu íjelagsskap, sem með
augiýsingum, skrifum og á ýmsan
annan hátt hóf hreinar ofsóknir á
alia þá, sem erlendar vörur höfðu
að bjóða.
Stjómarvöldin lágu heldur ekki
á iiði sínu. Geypiháir skattar voru
lagðir á alla erlenda vörubjóða og
umboðsmenn þeirra. Með aliskon-
ar merkingum og augiýsingum
var reynt að hindra alian inn-
fiutning. Sem dæmi má neína, að
ekki er leyft að selja íslenskt
kjöt í Danmörku, nema að stór
auglýsing hangi á áberandi stað
í búðinn um, að þar sjeu seld-
ar eriendar landbúnaðarafurðir.
ivieiningin með auglýsingum þess-
um er auðsæ, mætti því eins vel
auglýsa í búðinni: „Varist að
versla hjer!“ Afieiðingin af aug-
iýsingum þessum er meðal annars
sú, að margir, sem áður versluðu
með ísienskt kjöt, hliðra sjer nú
hjá því, að hafa það á boðstólum.
Þessi viðleitni miðar öli að því,
að gera öðrum þjóðum erfitt fyr-
ir um verslunarrekstur í landinu
sjáifu, en samtímis er reynt að
ná sem föstustum tökum á versl-
un og siglingum annara þjóða.
Þessa viðieitni hafa öll nágranna-
ríkin látið sjer mjög ant um og
styrkt með ýmsu móti, bæði beint
og óbeint. 1 stuttu máli, reynt er
að greiða fram úr atvinnuleysi
og fjárkreppu heima fyrir með
atvinnurekstri og fjáröflum í öðr-
um löndum.
Það er þessi viðleitni, sem við
íslendingar höfum orðið óþægi-
lega varir við á síðustu árum.
Dæmin eru alkunn. Hver maður,
sem eitthvað hefir við verslun
fengist, veit að af þeim 20 milj.,
sem hún brosti að sjálf og vissi
ekki hvaðan hún hafði fengið.
Og alt rann þetta saman í fag-
urt samhreimi. Stundum var að
vísu nokkurt ósamræmi í því, en
svo daginn eftir ófst það aftur
saman við eitt eða annað.
Það var sjerstök merking í
þessum endurminningum hennar
— stundum rifjuðust þær upp við
koss, eða leiftur, sem hún þóttist
sjá í auga mjer, eða þá við hreim-
inn í rödd hennar sjálfrar.
— Jeg man, mælti hún. — Jeg
sje það fyrir mjer.
— Jeg man, að jeg var eitt
sinn — jeg held jeg hafi verið
fjórtán ára þá — á gangi í fjör-
unni. Jeg gekk lengi, lengi og
kom loks til staðar, þar sem jeg
hafði ekki komið áður. Mjer
fanst það vera eins og í æfintýr-
unum og jeg fyltist beig og
kvíða.
Jeg nam oft staðar og þrýsti á
brjóstið með báðum höndum. Jeg
horfði út til hafsins, og þá þótti
mjer það alt í einu orðið óendan-
lega vítt og úfið — sama hafið,
sem skamt þaðan braut við tún-
fótinn heima — jeg hafði ekki
tekið eftir því fyr, að það var
svona vítt og því varð jeg ótta-
sleginn og þorði ekki að líta á
það. Þá leit jeg upp til fjallanna,
en þau voru hrjóstrug og hrika-
leg, og bak við þau eilíft myrkur,
þótti mjer — svo að jeg þorði
ekki heldur að líta þangað.
Þá hjelt jeg áfram með hend-
sem innflutt er fyrir frá Dan-
mörku árlega, gengur meir en
iieimingurinn í gegn um höndurn-
ar á dönskum umboðsmönnum
(kommissionerum), sem taka að
meðaltali um 5% af kaupverðinu
(2% umboðslaun og 1—10% pro-
vision svokallaða). Ágóðahluti
þessara manna mun því nema um
y2 milj. kr. árlega af innflutningn-
um einum. Þar við bætist að ein-
ungis lítiii hluti af vörum þess-
um er dönsk framleiðsla, heldur
aðkeyptar vörur mest þýskar og
amerískar. Mun því eigi oftalað þó
fullyrt sje, að íslenskir kaupend-
ur borgi 1 milj. króna árlega fyr-
ir starfsemi danskra kaupsýslu-
manna við að byrgja iandið af vör-
um. Af útfluttum vörum er arður
milliliðanna til muna minni.
I viðskiftunum við England hef-
ir þetta millimannafaraldJur aldrei
komist á svipað stig og á Norð-
uriöndum, enda hafa viðskifti við
England jafnan þótt hagstæðari
og farið jafnt vaxandi, eins og
verslunarskýrslur vorar bera með
sjer. Þó er vitanlegt, að nokkur
ensk verslunarfyrirtæki greiða
áriega hundraðshlut af öllum sín-
um viðskiftum við Island til svo-
kailaðra umboðsmanna á Norður-
löndum.
I Noregi hafa á síðustu árum
risið upp miUiliðir, sem reka at-
vinnu sína með svipuöu sniði og
Danir. Þessir menn hafa sýnt frá-
bæran dugnað og orðið mikið
ágegnt, enda bera verslunar-
skýrslur síðari ára það með sjer,
að innflutningur vor frá Noregi
fer hraðvaxandi. Venjuleg ómaks-
iaun norsku millimannanna munu
vera um 5%, sem þeim eru greidd
af seljanda, enda er sá munur á
versiun Norðmanna og Dana, að
Norðmenn selja oss mestmegnis
vörur, sem íramleiddar • eru í
Noregi.
Viðskifti vor við Svíþjóð eru
lítið annað en timbur og síldar-
verslun og eru að mestu leyti í
höndum danskra millimanna, sem
hafa trygt sjer 2% ómakslaun af
mest öllum timburkaupum vor-
um.
Þótt þannig sje ástatt hjá oss,
að mikill hluti af mílliríkjaversl-
un vorri sje í höndum útlendinga,
og tilhögun þessi baki landinu ár-
lega stórtjón, þá virðast kaup-
rnenn þessa lands ekki sjá annað
veglegra verkefni, en að ónotast
umar fyrir brjóstinu og horfði
bara beint áfram. Og þá sá jeg
loks einhvern lýsandi bláan hlut,
fyrir framan mig í sandinum.
Það var jurt, sem jeg hafði
aldrei sjeð fyr. Hún var með
stórum, bláum blómum og þykk-
um krónublöðum. Bláminn á þeim
var svo skær og silkimjúkur að
það var sem sjálfur sandurinn
hefði skapað þau. Þá þótti mjer
þessi jurt dásamleg. Og mig
dreymdi hana alla nóttina.
Og einkennilegt er þ a ð, að jeg
leitaði hvað eftir annað að þess-
ari jurt, en fann hana ekki; alt-
af þótti mjer hún dásamlegri og
dásamlegri, en jeg hef aldrei
fundið hana aftur. Og nú, þegar
jeg lít aftur í tímann, er þetta
eitt af því, sem jeg man, þó að
bernskusorgimar sjeu gleymdar.
— Svona sat hún stundum og
hjalaði eins og bam.
Að lokum varð hún að tveimur
verum fyrir hugskoti mínu. I ítr-
um vexti hennar sá jeg granna
mýkt meyjarlíkamans, eftirvænt-
ing meyjarinnar eftir leyndar-
dómunum brá fyrir aftur og aft-
ur í þessu andliti, sem harmur
lífsins hafði rist á sínar grát-
fögru rúnir.
Það var dásamlegt — bemsku-
æfintýrið í móðurbrjóstinu. Jeg
varð gripinn af því eins og
sjálfu ljóði lífsins, þar sem harm-
ur er kæti og bros tregi.
við jafn sjálfsögðum fyrirtækj-
um og samvinnufjelögin eru. III-
kvitnislegar ofsóknir og rógburð-
ur um samvinnufjelögin er því
síður afsakanlegur, sem vitanleg’t
er, að þau eru einustu innlend
verslunaríyrirtæki, sem nokkuð
haía gert, sem máli skiftir, til að
tryggja landsmönnum fullan arð
af versluninni, að undanskildu
h.f. Kveldúlfi, sem á síðustu ár-
um virðist gera alvariegar til-
raunir til að koma fiskversluninni
á íslenskar hendur.
Ef verslunarstjettin á að geta
haldið hlut sínum á komandi tím-
um fyrir fjársterkum og slugn-
um erlendum íjárglæframönnum,
virðist aukin mentun vera brýn
nauðsyn. Fjöldi manna grípur nú
tii þess ráðs, að byrja verslun, ef
þeir í svip eru atvinnulausir, eða
leiðist það star±:, sem þeir hafa
með höndum, jafnvel þótt þeir
hafi aldrei við verslun fengist og
sjeu lítið meir en læsir og skrif-
andi.
Þar sem mikið af fje því, sem
peningastofnanir vorar hafa yfir
að ráða, er bundið í verslunarlán-
um, verður að tryggja það með
lögum, að menn þeir, sem með
fje þetta fara, hafi þá þekkingu
til að bera, sem geri það líklegt,
að þeir leysi störf sín vel af
hendi.
Því miður virðást hvorugur
þeirra verslunarskóla, sem hjer
starfa nú, vera þess megnugur, að
veita nemendum sínum haldgóða
verslunarmentun, enda varla við
slíku að búast, þar sem skólar
þessir eru fjárvana og njóta lítils
styrks frá ríkinu.
Beinasta leiðin til að bæta úr
þessu, væri að slá skólunum sam-
an og gera þær kröfur til nem-
endanna, að þeir hefðu að minsta
kosti iokið gagnfræðaprófi áður
en þeir kæmu í skólann, eða á
annan hátt öðlast hliðstæða ment-
un. Ennfremur yrði að gera þær
kröfur til ríkisins, að það legði
fram ríílega upphæð til styrktar
skólanum.
Ef þessi leið væri farin og
nógu strangar kröfur gerðar til
nemendanna, mundi aðstreymið
að skólanum minka til mikilla
muna frá því sem nú er, enda
ekki þörf á að bæta við árlega
mörgum tugum verslunarmanna.
Bankarnir hafa líka í hendi sjer,
En þegar við höfðum lifað
þannig saman tvo, þrjá mánuði,
kom upp hjá mjer einhver ný
tilfinning.
Mjer þótti sem hún liði stund-
um burt frá mjer. Þótt jeg hjeldi
um mittið á henni var það stund-
um sem væri jeg aleinn. Þegar
jeg leit á hana, horfði hún inn í
veröld, sem jeg ekki þekti.
Þegar jeg var einn úti, fór jeg
að verða svo óeirinn, að jeg gat
ekki verið lengi einn. Jeg varð
gripinn af ótta: Ef til vill væri
hún nú, á þessari stundu, hætt að
elska mig. Jeg varð að fara heim,
varð að horfa á hana og sjá hana
horfa á mig, finna, að jeg ætti
alla sál hennar, jeg einn.
I fyrstu var þetta mjer nóg.
En þó dugði það ekki til lengdar.
Jeg greip, ákafur og fullur ó-
þreyju um mittið á henni og
spurði: Elskar þú mig? Hvað eft-
ir annað spurði jeg: Ertu viss
um, að þú elskir mig, mig einan?
Hún varð að endurtaka það
mörgum, mörgum sinnum, að
hún elskaði mig. Jeg b a ð hana
að sýna mjer blíðu. Jeg bað hana,
að leggja handleggina um háls-
inn á mjer, svo að jeg fyndi að
hún væri hjá mjer.
Jeg varð stundum nærri sturl-
aður af ótta við það, að hún
kynni að fara burt frá mjer, að
jeg kynni að koma að húsinu
tómu, eitthvert kvöldið, er jeg
kæmi heim.
Eitt kvöld var jeg með öllu
að beina versluninni inn á rjettar
brautir, með því að styrkja þau
lyrirtæki, sem bygð eru á heil-
brigðum grundveih, en neita vafa-
sömum íyrirtækjum algjörlega
um ián. Því miður hefur verið
mikill misbrestur á, að þessari
einíöldu og sjálísögðu reglu hafi
verið fylgt sem skyldi. Jafnvel
kveðið svo rarnt að, að viðurkend-
ir vanskilamenn hafa átt greiðari
aögang að peningum bankanna en
fiestir aðrir.
Bankar vorir eiga beina sök á
mörgum þeim misfellum, sem
hjer hafa orðið í viðskiftamálum.
Þeir hafa beint orðið þess vald-
andi, að fjöldi óheilbrigðra versl-
unarfyrirtækja hafa komist á fót
og með því að mingra fje í 100
verslanir, þar sem 10 voru meira
en nægiiegar til að fullnægja
viðskiftaþörfinni, hafa þeir graf-
ið grundvöllinn undan heilbrigð-
um viðskiítum og bakað sjer og
almenningi stórtjón. Báðir bank-
arnir eiga hjer sammerkt, þó
annar þeirra hafi gengið frekleg-
ar fram. Það ætti þó að vera sjálf-
sögð krafa, að ríkisbankinn stuðl-
aði ekki að slíkum ófagnaði.
Til að greiða fyrir utanríkis-
verslun vorri, er mjög þýðingar-
mikið, að útbreiða þekkingu á
landi voru og atvinnuvegum með-
al annara þjóða. Þó sorglegt sje
frá að segja er sjálfstæðismálum
vorum, enn sem komið er, ekki
iengra komið í meðvitund stór-
þjóðanna, en svo, að Island er
skoðað danskur ríkishluti. Það
vill því brenna við, að þeir, sem
kaupa vilja framleiðsluvörur vor-
ar eða selja eigin framleiðsiu snúa
sjer fyrst til Danmerkur.
Hjer er starf, sem verslunar
stjettin og ríkisstjóm ættu að láta
sig miklu skifta. Mætti jafnframt
á kurteisan hátt láta þá fram-
leiðendur vita, sem reka viðskifti
sín við Island gegnum erlenda
milliiiði, að slíkt væri hjer illa
sjeð.
Ennfremur þarf að vemda
íiagsmuni íslenskra verslunar-
manna sem best, þar sem því
verður við komið, því á þessu vill
oft verða nokkur brestur.
Væri í þessu sambandi rjett að
víkja þeirri spumingu til Eim-
skipafjelags íslands, hvemig á
því stendur, að fjelagið afhendir
svokölluðum miðlara í íslenskum
vörum í Kaupmannahöfn farm-
eirðarlaus. Jeg fór frá henni, sett-
ist við gluggann og huldi andlit-
ið í höndum mjer. Hún varð áð
koma til mín og láta vel að mjer.
Þá sagði hún loksins:
— Það er liðið.
Jeg varð sem óður maður. Jeg
stökk upp, vafði hana örmum,
kreisti hana eins og jeg ætlaði að
kyrkja hana, og varpaði mjei'
fyrir fætur henni og æpti:
— Ertu hætt að elska mig?
— Nei. Jeg hef aldrei unnað
þjer eins heitt eins og nú.
En þ a ð er liðið. Það.
Það var eitt enn. Hún fór á
hálfsmánaðarfresti til höfuðstað-
arins. Hún sagði, að það yrði svo
að vera og jeg spurði ekki um
ástæðuna til þess.
En mjer varð stöðugt órórra
innanbrjósts, og það var orðið
mjer kvöl, að vita ekki, hvað það
var, sem hún hafðist að, hún
sem jeg unni og lagði að brjósti
mínu.
Loksins spurði jeg hana um
það. Hún svaraði döpur í bragði:
— Hví spyrðu mig þess, vinur
minn?
Jeg fer þangað til að kyssa
barnið mitt.
Og þá ýfðist upp aftur gamli
harmurinn.
Jeg varð hryggur og sár. Aðrir
höfðu átt hana. Hún hafði borið
brum og blóm, og það hafði jeg
ekki sjeð, nje fengið að lifa með