Lögrétta - 20.07.1927, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
$
ligt“ fyrir það, að landsmenn
væru „óhlýðugir orði Krists“ og
hjá þeim tíðkaðist „hóflaus
drykkja og dreissugheit“. Sögu-
sagnir hafa verið til um tyrkja-
rán, sem framin hafi verið síðar,
s. s. á Langanesi 1765 og jafnvel
eeinna, en Tyrkir voru oft nefnd-
ir allir ræningjar, hverrar þjóðar
sem þeir voru.
Um Tyrkjaránið hefur mikið
verið orkt og skrifað og gerði
Jón þjóðskjalavörður Þorkelsson
stóra bók úr ýmsum skjölum og
skilríkjum um það. Sigfús Blön-
dal hefur orkt alllangt kvæði
með efnivið úr því (Drotningin í
Algeirsborg). Á sunnudaginn var
hjeldu Vestmannaeyingar minn-
ingarhátíð um ránið. Var m. a.
vígður minningarsteinn á leiði
sjera Jóns píslarvotts. Sóknar-
presturinn, sr. Sigurjón Ámason,
flutti ræðu og Jes Á. Gíslason
sögulegt erindi um ránið.
Fáar eða engar hörmungar,
sem á þjóðinni hafa dunið, læst-
ust jafn fast og sárt í meðvitund
hennar og tyrkjaránið, enda áttu
margir af þess völdum um sárt
að binda og voru hart leiknir af
grimmum siðleysingjum. En at-
burðimir bera einnig vott um
vamarleysi og vesæld lands-
manna næstu mannsaldrana áður
en fyrir alvöru hefst íslensk end-
urreisn.
Haiiskýrslyr kmpfjeliDS.
------- Nl.
III.
Því er haldið fram í grein þess-
ari, að fjelagsmenn fái „jafnljósa
vitneskju um hag fjelags síns,
eins og hlutahafar í hlutafjeiög-
um“. Jeg er að visu því ekki vel
kunnugur, hvort þetta er rjett.
En jeg held að það sje í flestum
tilfellum fjarstæða. En því þarf
ritstj. að verja sig í þessu máli
með „Kveldúlfi“ og öðrum hluta-
fjelögum? Hvemig gæti það ver-
ið, að þúsundir fjelagsmanna út
um land gætu t. d. kynt sjer bæk-
ur Sambandsins í Rvík, þó þær
stæðu þeim opnar, og annað það
sem þá fýsir að vita og þurfa að
vita, ef það fæst ekki út úr skrif-
stofunum? Lítill hluti fjelags-
manna á kost á því að kynna sjer
bækur og gerðir síns eigin fjelags
eða þess sem hann skiftir við.
Fáfræðin er mikil og almenn enn
um öll samvinnumál vor. Úr því
hefur verið reynt að bæta í tveim
fjelögum, sem jeg veit um — jeg
vona að þau sjeu fleiri — með
því að gefa út ársskýrslur all-
ítarlegar með öðrum fróðleik. En
þó þetta yrði tíðara en orðið er,
þá er ekki nema að nokkrn bætt
úr hinni almennu fáfræði um
samvinnufj elagsmálin hjer á
landi. En svo er að skilja þessa
grein, að höf. álíti að fjelagann
varði lítið um annað en sitt eigið
fjelag; þar sem Jiann hefur við-
skifti sín.
Þó að við fjelagsmenn vænun
ekki bundnir hinni lögboðnu sam-
ábyrgð kaupfjelaganna, þá erum
við allir í samábyrgð, sem byggj-
um landið. Hver er sá, er lætur
sig engu skifta hvemig nágranna
hans líður. Hver er sá kaupfje-
lagsmaður, er hirðir ekki um að
vita, hvemig þeim málum reiðir
af hjer á landi.
Jeg skal geta þess, að hin síð-
ustu ár hefur framkvæmdastjóm
Sambandsfjel. sent aðalreikning
þess í fjelagsdeildimar, og hafa
þeir verið lesnir upp á fjelags-
fundum heima í hjeraði. Þetta er
að vísu betra en ekki og í áttina;
en lítinn fróðleik munu menn al-
ment fá af þessu. Nokkrir áhuga-
menn, sem þetta fá að sjá eða
heyra, skrifa tölur hjá sjer, sem
fara fram hjá flestum. Jeg hef
einnig fengið að sjá mjög fróð-
lega skýrslu, sem mun þó ekki
vera send út 1 deildir, og því ekki
almenningi kunn í fjelögum. Hún
er fyrir öll fjelög í Sambandinu
um: f jelagsmannatal, sjóðeignir
fjelagsins og fastar eignir, og
vörukaup á árinu. Það er t. d.
hægt að sjá, hve mikil eign kem-
ur á hvem fjelagsmann til jafn-
aðar, og hve sjóðimir ná langt
fyrir ársútekt hvers fjelags. Hjer
er eðlilega mjög mismunandi að-
staða. Nokkur hin eldri fjelög em
mjög farin að nálgast það, að
eiga nægilegt rekstursfje í
sjóðum sínum -— ef ekki eru
skuldir, sem þeir að neinu leyti
standa fyrir. En um skuldimar
fjekk jeg ekkert að vita, og jeg
veit ekki hvort að fjelagsmenn
alment geta fengið nokkuð að
vita um þær. Mörgum mun sýn-
ast að þær hefðu átt heima i
þessari skýrslu. Annars tæplega
hægt að dæma um hinn raunvera-
lega hag fjelagsdeildanna. Jeg sje
heldur ekki ástæðu til eða rjett,
að láta ekki uppi allan hag fje-
laganna. Mun það nokkru betra,
að þurfa að geta sjer til, í stað
þess að vita hið sanna? Eins og
áður er sagt, sje jeg ekki enn
neina ástæðu til að dylja almenn-
ing neins um þessi mál, og gagn-
vart fjelagsmönnum álít jeg það
alls ekki rjettlátt. Það er fjelög-
unum best sjálfum, að láta sem
mest uppi af hag sínum, og þjóð-
inni nauðsyn að vita hið sanna.
Það er furðulegt að heyra for-
göngumenn fjelaganna vera að
metast á um þetta atriði við
hlutafjelög og kaupmenn. Að vísu
á þjóðin svipaða kröfu til þeirra.
En mjer sýnist ekki illa fara á,
enda nokkuð mikil ástæða til, að
kaupfjelögin gengju hjer á und-
an.
Þegar þessir sundurleitu aðilj-
ar viðskiftanna hafa auglýst alt
sitt starf fyrir þjóðinni, væri
fyrst hægt að gera upp á milli
þeirra. Þá væri minni ástæða eða
möguleiki til að ala upp ríg og
óvild með dylgjum og rógi. 1
þess stað mætti ætla, að risið
gæti upp drengilegt kapphlaup,
ekki aðeins um það að leggja sem
mest undir sig af viðskiftunum,
heldur og um það, að vinna þjóð-
inni sem mest til gagns og sæmd-
ar.
Ærl.s. 30. maí 1927.
Jón Jónsson Gauti.
-----o----
Pjetur Jónsson söngvari er nú
staddur hjer.
Hagur bankanna.
Landsbankinn hefur nýlega
gefið út ítarlega skýrslu um ár-
ið 1926 og rekur þar afkomu at- i
vinnuvega, verðlag og viðskifti. ■
Segir þar að afkoman hafi verið
„afarerfið vegna hins mikla
verðfalls á útflutningsafurðum".
Um sjávarútveginn segir, að
sölusamlagið, sem tók til starfa
um mánaðamótin okt.—nóv. hafi
átt mikinn þátt í hækkandi fisk-
verði um það leyti, (en það lækk-
aði reyndar aftur um áramótin),
en mestan hagnað af samtökum
þessum hafi sarnt haft þeir fisk-
eigendur, sem stóðu utan fjelags-
skaparins. Ennfremur er sagt
svo um síldarútgerðina, að
margir útgerðarmenn hafi orðið
fyrir stói*tapi, vegna þess að
þeir hafi dregið söluna, þótt
kostur hafi verið á sæmilegu
verði. — Tekjur Landsb. voru á
árinu ca. 3 milj. 180 þús. kr., að
frádregnum ca. 110 þús. kr., sem
fluttar vora frá fyrra ári og er
það um 700 þús. kr. minna, en
árinu áður. Gjöldin voru alls um
4 milj. kr. og jafnast mismunur-
inn með varasjóði, um 713 þús.
kr. Afskrifuð töp bankans sjálfs
á lánum og víxlum voru um 900
þús. kr., en hjá útibúinu á Isa-
firði um 250 þús. kr., hjá útibú-
inu á Eskifirði. um 27 þús. kr.
og hjá útibúinu á Selfossi um 20
þús. kr. Afskrifað var af hús-
eign bankans í Rvík 30 þús. kr.
— Frá veðdeildarstarfsemi bank-
ans hefur áður verið sagt nokk-
uð í Lögrj. 5. fl. veðd. tók til
starfa 1. okt. 1926. Frá 1. okt.
til ársloka voru veitt úr flokkn-
um 306 lán að upphæð ca. 2
milj. 379(4 þús. kr. og frá 1.
jan. til 2. mars 1927, er lánum
var lokið, 86 lán, samtals 620V2
þús. kr. 6. fl. veðd. tók til starfa
29. nóv. 1926. Til ársloka vora
veitt 92 lán, samtals rúml. 548
þús. kr. og frá áramótum til 31.
mars 1927 lán að upphæð 756
þús. kr. Gengi þessa flokks
brjefa hefur verið 89. Gengi ísl.
krónu hefur haldist óbreytt alt
árið og gjaldeyrisverslunin verið
mjög óhagstæð, svo að bankam-
ir hafa „orðið að leggja mjög
hart að sjer til þess að fullnægja
eftirspuminni eftir erlendum
gjaldeyri". Landsb. keypti erl.
gjaldeyri fyrir 23 milj. 803 þús.
kr., en seldi fyrir um 32 milj.
414 þús. kr. Um gengið segir
annars í skýrslunni, að ísland sje
„eina landið hjer í álfu, þeirra er
ekki lentu í heimsstyrjöldinni, er
enn skortir allmjög á fult gull-
gildi“. Loks er þess að geta, að
forvextir hafa verið óbreyttir frá
því 1. okt. 1925 að þeir lækkuðu
úr 8% í 7%. Era það mun
hærri forvextir en tíðkanlegir
eru annarsstaðar. í Danmörku
era þeir 5%, í Noregi og Svíþjóð
41/2%, í London 5%, í New-York
31/2—4% og hafa þeir a'ðeins
breytst lítið eitt.
1 skýrslu fulltrúaráðs Islands-
banka til hluthafa aðalfundarins
1927 segir svo, að ársumsetning
bankans hafi orðið mun minni én
árinu á undan og rekstur hans
nokkuð erfiður vegna slæms ár-
ferðis og ljelegrar afurðasölu,
sem valdið hafi því, að ýmsum
atvinnufyrirtækjum, sem bankinn
hafi lagt fram fje til hafi reynst
erfitt að greiða að fullu lán sín.
Við aðalbankann hafa samt út-
lán til „almennra viðskifta-
manna“ ekki aukist, en útbúin
hafa enn aukið skuld sína við
aðalbankann upp í rúml. 11 milj.
kr. (úr c. 9 milj. 100 þús. kr.).
Bankaeftirlitsmaðurinn hefur
komist að þeirri niðurstöðu, ^ð
óafskrifuð töp bankans mundu
nema 2 milj. 265 þús. kr., auk
varasjóðsins og reksturshagnað-
arins af síðasta ári. Er þetta
mikið tap og samsvarar hálfu
hlutafje bankans. Álítur fulltrúa-
ráðið að niðurstaða bankaeftir-
litsmannsins sýni ábyggilegt yfir-
lit um hag bankans og muni töp-
in ekki vera meiri, en þar er gert,
ráð fyrir og þótt þau sjeu mikil
ættu þau að geta „unnist upp á
fáum árum með góðri stjóm“
þar sem árlegur tekjuafgangur
bankans sje sem stendur um 700
þús. kr. Ágóðinn hefur annars
minkað frá því árinu áður,
brúttóágóðinn er c. 1 milj. 496
þús. kr. en nettóágóðinn c. 710
þús. kr. Gengistap, vegna hækk-
unar á dönskum og norskum
krónum, hefur orðið c. 187 þús.
kr. í stað 580 þús. kr. árinu áður.
Innláns og hlaupareikningsinn-
stæður hafa þorrið mjög á árinu,
eða um rúml. 7 milj. kr. Fulltrúa-
ráðið getur þess um útlit yfir-
standandi árs, að afli hafi verið
meiri en í meðallagi, verðlag á
lýsi allhátt „en fiskverðið svo
lágt, að ekki megi gera sjer mjög
glæsilegar vonir um útkomuna“l
Loks getur fulltrúaráðið þess, að
það vilji taka upp nákvæmara
eftirlit með stjóm bankans en áð-
ur hafi tíðkast.
---o---
Kosningarnar.
Kosningaúrslit eru nú kunn úr
öllum kjördæmum nema tveimur,
Suður-Múlasýslu og Suður-Þing-
eyjarsýslu. — I N.-lsafjarðar-
sýslu var endurkosinn Jón Auð-
unn Jónsson (íhaldsm.) með 641
atkv. Finnur Jónsson fjekk 392
atkv. I N.-Múlasýslu vora kosnir
Halldór Stefánsson (571 atkv.)
og Páll Hermannsson (437 atkv.)
(framsóknarm.). Ámi frá Múla
fjekk 370 atkv.., Gísli Helgason
207, Jón Sveinsson 147 og Jón á
Hvanná 66. í Strandasýslu var
kosinn Tr. Þórhallsson (frams.)
með 416 atkv. Bjöm Magnússon
fjekk 198. í Vestur-Húnavatns-
sýslu var kosinn Hannes Jónsson
(frams.) með 317 atkv. Eggert
Leví fjekk 298 atkv. I Eyjafirði
vora kosnir Einar Ámason (1031
atkv.) og Bernharð Stefánsson
(1030 atkv.) (frams.). Steingr.
Jónsson fjekk 644 atkv. Sigurjón
Jónsson 554, Steinþór Guðmunds-
son 206 og Halldór Friðjónsson
185. I N.-Þingeyjarsýslu var kos-
inn Benedikt Sveinsson (frams.)
með 433 atkv. Pjetur Zóphónías-