Lögrétta - 06.02.1929, Blaðsíða 2

L O G R J E T T A
LÖGRJETTA
o
O
i h.---—— -----------—----------ip
LÖGRJETTA
Útgefandi og ritstjóri:
JJorsteinn Gíslason
J>ingholtsstræti 17. Sími 178.
Innheimta og afgrciðsla
í Lækjargötu 2. Sími 185.
höfðingjunum. Þeir höfðu þrír far-
ið hjer með völd, hinn fyrsti,
Hilmar Finsen, í raun og veru
danskur, þótt af íslenskum ættum
væri, en tveir hinir síðari, Bergur
Thorberg og Magnús Stephensen,
íslenskir. Það var orðinn eindreg-
inn og almennur vilji Islendinga,
að fá þessu breytt. — Það
þótti óhæfa, að lögum Alþingis
væri í sífellu neitað staðfestingar
eftir tillögum dansks ráðherra
suður í Kaupmannahöfn, sem enga
þekkingu hefði á högum nje fram-
tíðarhugsjónum íslensku þjóðar- |
innar og enga ábyrgð bæri á gerð-
um sínum fyrir íslenskum málsað-
ilum. Menn fundu sárt til kyrstöð-
unnar hjer heimafyrir og vildu fá
stjóm, sem hefði forgöngu í um-
bótum og framkvæmdum í stað
stjómar, sem lengi hafði verið
þröskuldur í vegi fyrir hvom-
tveggja. Um þetta vom allir Is-
lendingar sammála, en þá greindi
á um fyrirkomulagið, sem við ætti
að taka. Og að síðustu hnigu allar
deilumar hjer heima fyrir að því,
hvort taka bæri því, sem fáanlegt j
var hjá hægrimannastjóminni eða
hafna því vegna þess,að það veitti
of Jítið, færi of skamt. Krafan sem
flokkum skifti hjer, varð sú, að
hinn fyrirhugaði íslenski ráðherra
skyldi vera búsettur í Reykjavík. j
Kallaðist sá flokkur, sem bar hana ;
fram og ekki vildi lúta að lægri í
kröfum, Heimastjómarflokkur. '
! Hinn flokkurinn, kendur við
j foringja sinn, Valtý heitinn Guð-
j mundsson prófessor, sem útvegað
hafði loforð hærgimannastjórnar-
innar fyrir samþykki á hinni
breytingunni, hafði auðvitað ekk-
ert á móti kröfunni um heima-
stjórn annað en það, að henni
fengist ekki framgengt, og vildi
sætta. sig í bráðina við það, sem
fáanlegt væri.
Þá gerðist það í Danmörku vet-
urinn 1901, að hægrimannastjóm-
in fjell og vinstrimenn komust til
valda. Sendi þá Heimastjómar-
flokkurinn Hannes Hafstein á
j fund nýju stjómarinnar með þeim
erindum, að hann kæmi fram
kröfunni um ráðherrabúsetu í
Reykjavík, og kom hann aftur
með loforð um, að vhenni fengist
framgengt, ef Alþingi kysi heldur
það fyrirkomulag. Var svo í einu
hljóði samþykt á Alþingi 1902 og
1903 fmmvarp um breyting á
stjómarskipunarlögunum með því
ákvæði að ráðherra íslands skyldi
búsettur í Reykjavík.Var það hik-
laust staðfest af konungi og kom
í gildi 1. febrúar 1904, en Hannes
Hafstein varð, svo sem kunnugt
er, fyrsti íslenski ráðherrann.
II.
Menn bjuggust við miklu af
stj ómarfarsbreytingunni 1904. En
þó hefur farið svo, að áhrif hexm-
ar hafa orðið miklu meiri og örari
en flestir þeir menn höfðu hug-
boð um, sem fyrir henni börðust.
Hannes Hafstein reyndist á
fyrstu fimm ámnum, sem hann
fór með völdin, hinn ötulasti for-
vígismaður margskonar umbóta
og framfara og var studdur til
þeirra af mjög samhuga þing-
flokki. Þegar á fyrsta þingi, sem
háð var eftir stjómarfarsbreyt- j
inguna, sumarið 1905, var sam-
þykt fmmvarp um ritsímalagn-
ingu til landsins og yfir það. Og
þessu stórmáli var svo rösklega
fylgt fram, að verkinu var lokið
á næsta ári, ísland komið í síma-
samband við umheiminn og mál-
þráðasamband komið um endi-
langt landið haustið 1906. Áhrif
þessa framfaraspors eru ómetan-
leg. I stað þess að miðstöð versl-
unarinnar hafði áður verið í Kaup-
mannahöfn, færist hún smátt og
smátt til Reykjavíkur, dönsku
selstöðuverslanimar hverfa ein
eftir aðra, og nú er svo komið,
að 25 ámm liðnum, að þær em
með öllu horfnar og verslunar-
stjettin orðin að miklu leyti inn-
lend. Sú mikla breyting er vart
hugsanleg án símasambands. —
Stofnun Islandsbanka 1904 veitti
nýjum fjárstraumi inn í landið og
með honum reis upp á næstu ár-
unum stórútgerðin, sem margfald-
aði fjármagnið, þegar frá leið, og
skóp möguleika til aukinna fram-
kvæmda á mörgum sviðum. Þá er
stofnun Eimskipafjelagsins, sem
sýnir ef til vill betur en alt annað,
hverjar breytingar voru á þessum
áram að gerast í hugsanaferli Is-
lendinga, hvemig kjarkurinn fór
vaxandi og trúin á framfaramögu-
leikana. Til ræktunar landsins og
búnaðarframfara er nú varið
margfalt stærri fjárhæðum en áð-
ur. Vegir hafa verið lagðir, brýr
bygðar og vitar reistir á síðustu
25 árunum miklu meira en áður,
og í Reykjavík er nú komin dýr
hafskipahöfn. 1 mentamálunum
hafa einnig orðið miklar fram-
farir og má þá sjerstaklega nefna
stofnun háskólans 1911, en einnig
byggingu Landbókasafnhússins,
fræðslulögin og stofnun Kennara-
skólans í sambandi við þau, og svo
stofnanir unglingaskólanna eða
hj eraðaskólanna, sem nú em að
rísa upp á síðustu árunum. Á
sviði heilbrigðismálanna má benda
á hina vönduðu spítala og sjúkra-
skýli, sem risið hafa upp til og
frá um landið. En þetta em að-
eins bendingar, gerðar við fljót-
legt yfirlit, og má vel vera, að
einhverju sje þar gleymt, sem
rjett hefði verið að taka með.
25 ára tímabilið frá 1904 er
stærsta og mesta framfaratíma-
bilið í sögu íslensku þjóðarinnar,
og engum getur dulist, að það er
heimfærsla æðstu stjómarvald-
anna frá Kaupmannahöfn, sem
þessu veldur. Stjómarskráin frá
1874, sem veitti Alþingi löggjaf-
arvald, var mikið framfaraspor og
gerði þúsund ára hátíðina að
tímamótahátíð. En þau tímamót
höfðu ekki í för með sjer svo
fljótvirkar, gagngerðar og áþreif-
anlegar breytingar eins og heim-
flutningur stjómarinnar 1904. Og
sama er að segja um þriðja spor-
ið, fullveldisviðurkenninguna frá
1918. Það er stjómarfarsbreyt-
ingin 1904, sem er upphaf hins
verklega framfaratímabils hjer í
landi, sem við nú lifum á. Og það
var líka markmið þeirra manna,
sem fyrir breytingunni börðust,
að svo skyldi verða. Við vomm
orðnir langt á eftir nágrannaþjóð-
unum í öllum verklegum framför-
um og urðum það meir og meir
eftir því sem árin liðu. Þetta
gramdist mönnum. Þingið vildi
sækja fram, en stjómin hjelt öllu
í kyrstöðu. Þetta breyttist 1904.
Og breytingamar urðu jafnvel ör-
ari og hraðvirkari en mennimir,
sem fyrir þeim gengust, gerðu
sjer þá vonir um.
Þeir, sem muna ástandið hjer í
landi í lok 19. aldarinnar og fram-
yfir aldamótin, og bera það sam-
an við núverandi ástand, hljóta
að viðurkenna, að hjer hafi ver- j
ið mikið unnið síðasta aldarfjórð- ;
unginn af ekki fleiri mönnum en !
hjer er á að skipa. Sá, sem þetta |
skrifar, fór í fyrsta sinn langferð j
um landið, úr Múlasýslum til
Reykjavíkur, nál. 1890. Þá var ný- ;
lega komin brú á Skjálfandafljót, í
en ekkert vatnsfall annað var brú- j
að á allri þeirri leið fyr en kom
að Elliðaánum við Reykjavík. Á j
gömlu, rauðu brýmar, sem þá
vora þar, leit hann eins og væru .
þær mikið mannvirki. Akvegar-
spotti var ekki á allri þessari leið
nema frá Elliðaánum niður í
Reykjavík. Skipin, sem menn þá
ferðuðust með kringum landið,
voru að stærð og útgerð engu
veglegri en Suðurlandið okkar er
nú. Reykjavík mundi, eins og hún
þá var, líta út í augum nútíðar-
manna eins og kotbæjaþorp. Og
svona mætti lengi halda áfram.
Það er auðvitað margt og mikið,
sem hjer er enn eftir ógert, margt
sem þarf að laga og umbæta, og
margt, sem þarf að skapa að nýju.
Og það má vel vera, að einhverjir
gallar hafi fylgt þeim breyting-
um, sem orðið hafa, og ýmisleg
víxlspor hafi verið stigin, sem
betur hefði mátt stíga á annan
veg. Hjer er ekki um það að ræða,
þótt svo kunni að vera. En heild-
aryfirlitið sýnir ómótmælanlega
stórfeldar framfarir, og þær eiga
upptök í stj órnarfarsbreytingunni
1904.
III.
Aðvitað er það fjöldi manna,
sem nefna mætti sem forgangs-
menn þeirra framfara, að meira
eða minna leyti, sem taldar em
hjer á undan, bæði stjómmála-
menn og aðrir. En minnistæðast
ur verður sá maðurinn, sem for-
ustuna hafði á fyrsta áfanganum,
þ. e. Hapnes Hafstein ráðherra.
Hann fór með völdin 5 fyrstu ár
þessa tímabils. Deilurnar við Dani
um sjálfstjómarmálið skiftu þá
flokkum og svo var fram til þess,
er Heimsstyrjöldin hófst árið
1914. Fyrir forgöngu Hannesat
Hafstein var nefnd skipuð af Dön-
um og Islendingum til þess að
ráða fram úr þeim deilum.
Árangurinn af starfi þeirrar
nefndar varð sá, að Danir gáfu
yfirlýsingu um miklu víðtækari
sjálfstjómarrjettindi fyrir Island
en þeir höfðu nokkru sinni áður
gert. Lögin frá 1871 um stöðu Is-
lands í ríkinu áttu að falla úr
gildi og nýir samningar milli
landanna að koma í þeirra stað,
en stöðulögin höfðu upphaflega
verið valdboð frá Dönum, sem Is-
lendingar áttu ekkert atkvæði um.
Fylgjendur fmmvarps dansk-ís-
lensku millilandanefndarinnar, sem
svo var kölluð, urðu undir í harðri
kosningarimmu sumarið 1908, og
á Aþingi næsta vetur var frum-
varpið felt með miklum atkvæða-
mun og H. Hafstein þá jafnframt
feldur frá völdum. Ekki tókst þó
andstæðingaflokknum að þoka
sjálfstæðismálunum neitt áfram
að því sinni. Oft kváðu þær radd-
ir við á þeim áram frá andstæð-
ingum Heimastjómarflokksins,
Landvamarmönnum og Sjálfstæð-
mönnum, að hann væri þröskuld-
ur í vegi fyrir því, að fylstu sjálf-
stæðiskröfum Islendinga fengist
framgengt. En þetta var frá því
fyrsta og fram til loka þeirrar
deilu algerlega rangt, jafnrangt
og hitt hafði áður verið hjá
Heimastjórnarmönnum, að dr.
Valtýr og flokkur hans vildu ekki
frekara sjálfstæði en fram var
boðið af hægrimannastjóminni |
dönsku. Allir íslenskir stjómmála-
flokkar, bæði fyrir og eftir heim-
flutning stjómarinnar, vildu fá
sem víðtækast sjálfstæði fyrir Is-
land. En menn greindi á um,
hverjar leiðir væru greiðfærastar
til þess að ná því. Andstöðuflokk-
ar stjórnarinnar gerðu eftir heim-
flutninginn hæstar kröfur í sjálf-
stæðismálunum, og hjeldu þeim
mjög á lofti. Þetta var í raun og
veru ekki erfitt, þar sem stjóm-
arflokknum var ætlað það hlut-
verk, að fá kröfunum framgengt.
En þjóðarviljinn sýndi sig á
þann hátt, að yfirboðin á þessu
sviði vom sigurvænlegust hjá
kjósendunum, án tillits til þess,
hvers síðar mætti vænta um
efndirnar. Helstu forvígismenn
Sjálfstæðismanna á Alþingi fyrst
eftir heimflutning stjómarinnar
voru þeir dr. Valtýr Guðmunds-
son og Skúli Thoroddsen, en síðar
Björn Jónsson, Bjami frá Vogi og
Sigurður Eggerz. Á styrjaldar-
áranum breyttist síðan alt viðhorf
þeirra mála. Islendingar urðu þá
í raun og vera að spila_ á eigin
spýtur í viðskiftum sínum út á
við, og tengslin við Danmörku
voru þá að miklu leyti slitin fyrir
rás viðburðanna, en nýjar skoð-
anir á rjettindum þjóða og landa
voru bomar fram af ráðandi
mönnum heimsins og þeim hátt
hampað. Stórum ríkjum var
sundrað og ný risu upp. Landa-
mæri breyttust víða um Norður-
álfu. Þessar byltingar leiddu
til fullveldisviðurkenningarinnar
1918. En þótt Heimastjómar-
flokknum tækist ekki, nje for-
ingja hans á fyrstu árunum, til-
raunin til lausnar á deilumálunum
við Dani, þá fór þó svo, að einn
af helstu forvígismönnufn flokks-
ins frá byrjun, Jón Magnússon,
bar að lokum gæfu til þess, að
verða milligöngumaður í samning-
um þeim við Dani, sem að lokum
veittu Islandi fullveldi og rjett til
þess að segja síðar sambandinu
við Danmörku að fullu slitið.
Frh.
Þrenn tímamót
1874.
Þeim fækkar, sem muna það
merka ár. Jeg var 9 vetra og fað-
ir minn flutti þá um vorið af
velsetinni jörð í Víðidal á niður-
nidda jörð í Vatnsdal.
Okkur bömunum varð starsýnt
á fullorðna fólkið það sumar; þá
var uppi fótur og fit; æskubros
Ijek á hvers manns vömm; þjóðin
var orðin ung í annað sinn. Jeg
man jeg spurði föður minn:
„Hvers vegna liggur svona vel
á öllum?“ — „Það er, drengar
minn, af því, að nú er þjóðin að
rísa upp frá dauðum, nú er hún
að fá frelsi sitt aftur“.
Síðar fjekk jeg að vita, að þá
um sumarið vora hátíðir haldnar í
flestum eða öllum sýslum lanas-
ins, að ráðsettir menn stigu á
stokka og strengdu svo dýr heit,
að undram gegndi. Og þjóðin hef-
ur alt til þessa dags verið að efna
þau heit.
1904.
Alt sóttist erfiðar en við var
búist. Rjett eftir 1880 dundi yfir
þjóðina drepsótt (mislingarnir
1882) og hallæri. Harðindin stóðu
í 7 ár. Þjóðinni hnignaði, fólkinu
fækkaði. Jeg hef aldrei sjeð al-
þýðu manna með eins döpru
bragði og sumarið 1886. — Þá
DOSTOJEWSKI: Glæpur og refsing.
svifum kom hópur af drakknum mönnum utan af götunni
inní knæpuna. Gegnum opnar dymar heyrðist ómur úr
leigulírukassa og bamsrödd fór skjálfandi að syngja. I
kjallaranum varð gnýr og gauragangur. Veitingamaður-
inn og drengimir voru önnum kafnir við að afgreiða þá
nýkomnu. En Marmeládof hjelt áfram sögu sinni án þess
að virða þá viðtals. Það var auðsjeð, að hann var orðinn
mjög veiklaðui', en málæðið óx eftir því sem hann drakk
meira. Minningin um síðustu embættistilraun hans fjörg-
aði hann og brá einskonar glampa yfir andlit hans. Ras-
kolnikof hlustaði með athygli.
— Þetta skeði fyrir fimm vikum, herra minn. Já,
undir eins og þeim Katerinu Ivánovna og Sonju hafði skil-
ist það, hvað gerst hafði fóru þær að hefja mig til skýj-
anna. Áður lá jeg eins og slátranarsvín í stíu minni með-
an á þessum eilífu erjum og jagi stóð. En nú. Nú læddust
þær um á tánum og hjeldu börnunum í skefjum. „Semen
Sakáritsch er þreyttur eftir embættisstörfin, hann ætlar
að hvíla sig, uss-uss“. Mjer var fært hressandi kaffi áður
en jeg fór til skrifstofunnar. Plómur voru soðnar. Nú voru
einlægt til plómur til að gæða sjer á, heyrið þjer það? Og
það skil jeg ekki, hvemig hafðist upp á ellefu rúblum og
fimtíu kópekum fyrir ágætan fatnað handa mjer, stígvjel,
skyrtur, afbragðs skyrtur, heyrðið þjer það ? Þessi dásam-
legu aflóa föt, alt fyrir ellefu rúblur og fimtíu kópeka, alt
í prýðilegasta standi. Svo rann upp morgun fyrsta vinnu-
dagsins. Jeg sje það fyrir mjer: Katerina Ivanovna fer
að fást við það, að undirbúa tvo rjetti til miðdegisverðar,
súpu og uxasteik með piparrót. Fram á þennan dag helur
það verið mjer gáta, hvemig í ósköpunum hún gat það.
Það sem hún átti af fötum var löngu horfið, hún átti
sannarlega enga spjör lengur. En nú. Nú veitslubjó hún
sig. Og samt átti hún ekki hætishót. En sumt fólk getur
einmitt skapað svona alt úr engu. Það kemur með veí
greitt hár, með hvítan kraga um hálsinn, er nýjar mann-
eskjur og uppyngdar og fegraðar. En Sonja, dúfan mín
ljúfa, lagði sig í líma til að útvega peningana. „En, sagði
hún, nú er það ekki viðeigandi að jeg heimsæki ykkur
svona oft, það yrði þá að vera í svartasta rökkrinu, þegar
enginn sjer það“. Heyrið þjer það. Heýrið þjer það. Ef jeg
fjekk mjer blund eftir miðdegisverðinn, eins og eðlilegt
var, þá var Katerina Ivánovna öll á nálum. Fyrir einni viku
átti hún í erjum við húsmóðurina, alveg ótrúlega heiftug-
legum, skal jeg segja yður. En nú bauð hún' henni upp
á kaffi. Þær sátu tímunum saman og hvísluðust á. „Semen
Sakáritsch gegnir nú umfangsmiklu, launuðu embætti.
Hann fór sjálfur til hans hágöfgi og hágöfgin kom inn,
ljet alla aðra bíða og leiddi Semen Sakáritsch inn í einka-
skrifstofu sína fram hjá öllum hinum“. Heyrðið þjer það?
„Auðvitað, Semen Sakáritsch, man jeg eftir verðleikum
yðar, sagði hágöfgin, og satt að segja hefur alt gengið
á trjefótum hjerna síðan þjer fóruð. Og þar sem þjer
hafið nú lofað að bæja niður þennan ljettúðarveikleika,
sagði hann, þá vona jeg, þá reiði jeg mig á drengskapar-
orð yðar“. Auðvitað, kæri herra, það sem jeg segi yður
núna hafði hún sjálf fundið upp, ekki af neinni ljettúð, en
til þess að gera míg dýrðlegan. Hún trúði sjálf á þetta alt.
hún gladdist í hjarta sínu yfir fölskum hugmyndum sjálfr-
ar sín, það veit gúð. Jeg áfellist hana ekki fyrir það, nei,
það geri jeg ekki. Þegar jeg sex dögum seinna færði henni
launin mín undandráttarlaust, tuttugu og þrjár rúblur og
fjörutíu kópeka, kallaði hún mig elsku hjartans manninn
sinn. „Elsku maðurinn minn, sagði hún, yndið mitt“. Og
í einrúmi, skiljið þjer? Já, drottinn minn dýri, hvað jeg
var ágætur eiginmaður. Hún kleip í vangann á mjer og
sagði: „Yndið mitt“.
Marmeládof þagnaði. Hann reyndi að brosa, en alt í
einu fór kipringur um hökuna, en hann harkaði af sjer.
Áheyrandi hans varð smásaman alveg ringlaður af þessu
öllu, dimmri, glaummikilli knæpunni, siðlausu framferð-
inu umhverfis, hugsuninni um fimm nætur í heyi og
druslum og um þessa sjúku ást á konunni og heimilinu.
Raskolnikof hlustaði nú með sárri athygli og hann fór
að sjá eftir því, að hann hefði farið þarna niður.
— Minn heiðraði, mití^^ri herra, sagði Marmeládof
og sneri sj er aftur til han£e^ til vill virðist yður, eins og
hinum, að þetta sje alt h'^ilegt, já, ef til vill er yðut’
það þvert um geð, að hl^ á vesöld og heimsku heim-
ilislífs míns. Jæja, mjer fin* tetta ekki hlægilegt. Því jeg
lifi ennþá í þessu öllu. Je£eagdi þennan sælasta dag æfi
minnar með því að gefa rlg á vald óljósum, dýrðlegum
draumum. Jeg setlaði að ko(la Öllu í lag, klæða börnin mín
vel, færa henni aftur friði111 °g vonina og bjarga einka-
dóttur minni út úr svívir^&Unni. Já, það var margt,
margt fleira, sem mig dre:möi Um, kæri herra. En takið
þjer nú eftir. Marmeládof vbtist fara að skjálfa, hann
lyfti höfðinu og starði tú^itgslega á áheyranda sinn.
Daginn eftir allar þessar hihUesku draumsjónir — í kvöld
eru nákvæmlega fimm sóla^^Ugar síðan — þá laumaðist
jeg eins og þjófur um nóÚ1 allar hirslur Katerinu Iván-
ovnu, hnuplaði lyklinum að^°fortinu hennar og Ijet greip-
ar sópa um það, sem eftir far af laununum, sem jeghafði
komið með heim, jeg nian hvað það var mikið. Sjáið
þjer nú, hjer er jeg. Jeg- hd verjg ag heiman í fimm daga
og fimm nætur. Mín hefuí veÚð leitað. Embættið er far-
ið út um þúfur. Sparifötii1 ''Sgja í kjallaraknæpunni við
egyptsku brúna. Þeir klófeS^Þ þau þar, en ljetu mig fá
þessi í staðinn. Nú er áti11111 alt.
Marmeládof barði hrF^Utn í enni sjer, nísti tönn-
um, kreisti saman hvarm»I'a/)g studdist þunglega á oln-
bogana fram á borðið. Eö - andartak varð skyndileg
svipbreyting á andliti haös ^ann varð á svipinn eins og
mesti bragðarefur og með ^fullegri frekju horfði hann
beint framan í Raskolnjhof-^v° fór hann að skellihlæja og
sagði,— Sem sagt, jeg fór í dag til Sonju og bað hana um
aura fyrir brennivín. —. ^ún nokkuð ? kallaði einn af
gestunum hlæjandi. — Þ^a glas er keypt fyrir hennar
peninga, sagði Marmeládofsheri sjer eingöngu að Ras-
kolnikof. Með eigin hendi fa^ hún mjer þrjátíu kópeka,
það var hennar síðasti skikin^l,r, hún átti ekki annað, jeg
gáði sjálfur að því. Hún ekkert, hún horfði aðeins
á mig. Hún er ekki af þessum heimi, hún á heima hjá
guði. Hún er einskær umhyggjan fyrir þeim, sem henni
þykir vænt um. Hún grætur, en ekki kemur eitt ásök-
unarorð, ekki eitt andvarp út fyrir hennar varir. Og svona,
ásökunarlaust, er það miklu meira kveljandi, miklu meira.
Þrjátíu kópeka. En ef hana hefur sárvantað þá? Hvað
finst yður um þetta, minn kæri herra? Hún verður að
gæta svo mikils hreinlætis, og það kostar skildinginn,
þetta hreinlæti, skiljið þjer. Hún verður að kaupa áburð,
já, nú getur hún það ekki. Hún verður að vera í stífuðum
pilsum og hálfstígvjelum, skiljið þjer, svo að vel beri á
fallega fætinum, þegar hún stígur yfir vatnspoll. Skiljið
þjer það, herra minn, hvað þetta hreinlæti kostar. Og jeg,
föðumefnan hennar, hef tekið síðustu skildingana henn-
ar til að þjóra fyrir. Og hjer drekk jeg, jeg hef þegar
drukkið þá upp. Hver vill aumkast yfir svona skepnu, má
jeg spyrja? Hm. Hafið þjer meðaumkun með mjer, herra
minn, eða hafið þjer hana ekki? Segið þjer til, herra minn,
já eða nei. Hahaha.
— Því skyldu menn hafa meðaumkun með þjer, hróp -
aði veitingamaðurinn, sem settist nú aftur hjá honum.
Knæpan glumdi af skellihlátrum og ókvæðisorðum. Mer n
hlógu, hvort sem þeir höfðu hlustað eða ekki, einungis
að því að sjá hinn fallna embættismann. /
— Meðaumkun, ójá, hversvegna á að aumkast yfir
mig, æpti Marmeládof alt í einu með gjallandi raust og
stóð upp og rjetti fram handlegginn í tryllingi, eins og
hann hefði beðið eftir þessum orðum. — Hversvegna á
að aumka mig, segirðu. Já. Mjer á ekki að sýna með-
aumkun. Mig á að negla fastan, negla á krossinn, vægðar-
laust og miskunnarlaust. Krossfestið hann, dómari, og
þegar hann hefur verið krossfestur, sýnið þá meðaurnkun-
ina. Jeg geng sjálfur til krossins og kvalanna, þv; mig
þyrstir ekki í gleði, heldur í grát og angist. Heldur þú*.
prangari, að brennivínið þitt hafi glatt mig? Örvænting-
ar, örvæntingar leitaði jeg í dreggjum flöskunnar og jeg
hef fundið hana, jeg hef bergt á henni. Til miskunnsemi
getur hann einn fundið, sem miskunnar sig yfir aíla, sem
skilur alt og alla. Hann, dómarinn, hinn eini. Á degi dóms-
ins kemur hann og spyr: „Hvar er dóttir þín, sem fórnaði
sjer fyrir þá, sem ofsóttu hana, tæringarveika stjúpmóður
sína, og fyrir vandalaus, vamarlaus bömin? Hvar er hún,
sem sýndi meðaukmun föður sínum, dýrslegum drykkju-
drabbara, en óttaðist ekki trylling lasta hans“. Og hann
mun segja: „Kom þú, jeg hef fyrirgefið þjer allar syndir
þínar, ef því að þú elskaðir mig undramikið“. Og Sonju
minni mun hann líka fyrirgefa, jeg veit það, hann fyrir-
gefur henni. Hann einn hefur vald til að fordæma og fyrir-
gefa, hinum góðu og hinum illu, hinum vitru og hinum
fátæku í andanum. Og þegar hann hefur dæmt þá alla
mun hann snúa sjer til okkar og segja: „Komið hingað,
einnig þjer! Allir þjer, drykkjurútar og þjer veikir og
löstumhlaðnir, komið til mín“. Og við komum þá öll, við
fyrirverðum okkur ekki og göngum fram fyrir hann. Og
hann mun segja: „Þjer erað lík svínunuin. Merki dýrsins
er þrýst á yður. En samt, komið hingað, einnig þjer“. Og
hinir vitru og lærðu munu segja: „Hversvegna tekur þú
þau einnig að þjer?“ Og hann mun svara: „Hversvegna
jeg tek þau einnig að mjer, þjer vitringar og þjer fræði-
menn? Vegna þess, að ekkert þeirra taldi sig verðugt
þess“. Og hann mun breiða faðm sinn yfir okkur og við
munum falla fram og gráta og öðlast þekkinguna! Alt, alt
munum við þá skilja. Alt mun verða opinbert. Sjerhvert
okkur mun skilja. Og Katerina Ivánovna, hún mun einnig
skilja. Di’ottinn, já, til komi þitt ríki!
Hann Ijet fallast niður á bekkinn, örmagna og bugað-
ur og meðvitundarlaus um alt, eins og hann hefði gleymt
því, hvar hann var. Hann var sokkinn niður í djúpar hug-
leiðingar. Orð hans höfðu haft áhrif á þá, sem í kringum
hann voru. I nokkurar mínútur varð þögn og svo hófst
hæðnishláturinn og ókvæðisorðin á ný: — Honum ferst!
Loddari! Embættissnakkur. Á þessu gekk um stund.
— Komið þjer, herra, sagði Marmeládof alt í einu,
hóf höfuðið og sneri sjer að Raskolnikof — Viljið þjei