Norðri - 16.03.1906, Qupperneq 1

Akureyri, föstudaginn 16. marz.
1906.9
Fjárhagsmál.
Eftir P. J.
IIII.
3. fl. 12. gr. E. Vitar.
Eftir fjárlögum nú er árskostnaður
við vita um 9000 kr. Nú hefi eg út-
vegað upplýsingar hjá kapt. Aasberg á
•>Lauru« um brýnustu þarfir fyrir vita
hér á landi, eftir hans skoðun ogreynzlu.(*
Oerir hann ráð fyrir, að allvel megi una
við 8 vita, auk Vestmanneyjavitans; alla
smáa, eða frá 15-20 þús. kr. hvern.
Þar að auki ráðleggur hann önnur sjó-
merki ódýr á einum 8 stöðum. Eftir
þessu ætti að vera hægt að fá sæmilegt
kerfi af vitum og sjómerkjum umhverfis
landið fyrir um 160 þús. kr. þessu má
skifta á svo sem 10 ár, hvort sem vit-
arnir verða bygðir í einu eða á 10 árum
og koma þá 16 þús. kr. á hvert ár,
allur vitakostnaður verður þá 25 þús. kr.
á ári eins og á áætluninni. Pá er að
vísu ótalinn árskostnaður við hina nýju
vita, en á móti honum kemur að sjálf-
sögðu hækkun vitagjaldsins; því jafn-
skjótt og vitar koma á Austurland, er
einsætt að leggja vitagjald á öll skip
jafnt, sem til landsins koma.
4. fl. 13, gr. A. Kirkja og andleg stétt.
Um meira en 20 ár hafa útgjöldin
til þessara mála verið mjög svipuð, og
til jafnaðar rúm 50 þús. kr. á fjárhags-
tímabili. Á síðastliðnu fjárhagstímabili
voru sérstök útgjöld í þessum flokki,
sem ekki koma fyrir að jafnaði. Hver
áhrif tillögur kirkjumálanefndarinnar hafa
í þessu efni er ómögulegt að segja nú
þegar fyrir; líklega verða þær eitthvað
til kostnaðarauka. En tillögur þær, seni
í Ijós hafa komið að undanförnu um
breyting á launakjörum presta, hafa
bygst á fækkun prestakalla, en c ‘ a
verulega auknum fjárframlögum ur an s
sjóði. Áætluniti gufir Þ«i 'S’™ að'
eins lítilli hækkun.
5 fl 13 gr. B. Æðri skólar.
útgjöldin í þessum flokki hafa verið
um allmörg fjárhagstímab.l um 110 þus.
kr (55 þús. á ári) til jafnaðar, og eru
í því fólgnar eigi all-litlar upphæðir til
aðgerða og umbóta á lærðaskólanum,
sem ekki er árlegur kostnaður. Við
það verður að bæta árskostnaði við
hinn fyrirhugaða lagaskóla um 20 þús.
kr. (10 þús. árl.), sem að vísu sparast
fyrst um sinn að mestu leyti. Að
öðru leyti er ekki gert ráð fyrir
hækkun.
6. fl. 13. gr. B. Alþýðufræðsla.
í þennan flokk er skipað, eins og í
skýrslunni að framan, gagnfræðaskólum,
kvennaskólum, stýrimannaskóla ogöllum
styrkveitingum til barnakenslu og annar-
ar alþýðufrœðslu. Hefir flokkur þessi
farið óðum hækkandi, eins og skýrslan
ber með sér, og nú á síðustu fjárlög-
um úr 120 uppfí 144 þús. kr.
*) Oodtfredsen kapt. á »Vestu« hefir mjög
líka skoðun og kapt. Aasberg um fyrirkomu-
lag á vitum hér, og að hafa þá smærri og
fleiri.
Höf.
Eftir þeim skoðunum, sem mest hefir
borið á, er enginn vafi að fjárframlög
til alþýðufræðslu úr landsjóði fara enn
vaxandi til stórra muna. Líklegt er að
fræðslufrumvarp það, sem dagaði uppi
nú á síðasta þingi, gangi fram á næsta
þingi, og sömuleiðis stofnun kennara-
skóla, sem eg tel til þessa flokks. Er
hér vís kostnaðarauki fram yfir það sem
nú er á fjárlögum, þótt nokkuð af
honum verði eigi áætlað, ;Svo sem
aukinn styrkur til barnakenslu og
til byggingar heimavistarskólum. Enn-
fremur er nú byrjað að veita styrk til
unglingaskóla, og fer sá styrkur vafalaust
vaxandi. Hækkun, sú er nefndin styng-
ur upp á, er nærri þriðjungs hækkun frá
því sem var síðastl. fjárLagstímabil, og
er auðvtaið mjög af handahófi, en að
líkum full lág.
7. fl. 14. gr.
Á þessum flokki er ekki áætluð liækk-
un svo teljandi sé frá fjárlögum nú. Á
þeim er nú veitt 99 þús. kr. og má
greina það þannig:
1. til bókmentalegra
stofnana og fyrir-
tækja (þar með
taldir 2 skálda-
stykir: P. E. og
V. B.) Þús. 65.8
2. Til landmælinga
og rannsókna á
náttúru landsins
(á móts við
styrkveit.fráDan-
mörku) 20,o
3. Til styrktar listum
(Leikfélag, málari) — 3,2
4. Til heiðurs eldri
skáldum (Jónas,B.
G. og P. O.) — 4,6
5. Til Bindindissamt. — 3,8
6. Námsstyrkur (sem
ekki á hér heima) — 1 = 99 þús.
Af því nokkuð af fjárveitingum þessa
flokkshafaeinkum verið nefndar »bitling-
ar,« hafa margir ímyudað sér, að hér
mætti spara til drátta. En þegar vel er
aðgætt, verður lítið af þeim legg að
skafa. Þjóðerni vort stendur mjög og
fellur með bókmentum vorum, og þær
eru nærri hið eina, sem gert hefir oss
kunna í heiminum að því sem betur
má fara. Meginið af þvf, sem til þeirra
gengur, er til fastra stofnana, sem hafa
engu minni rétt á sér en skólarnir. Það
sómdi oss því illa, að vanrækja þetta
öðru fremur. Nú er fátt um stofnanir
eða sjóði hér á landi til styrktar bók-
mentum, vísindum eða listum, svo sem
víðast er þó annarsstaðar, og þjóðin
fámenn og fátæk, svo ekki er um að
velja nema vanrœkt á þessu eða hjálp
landssjóðs eftir föngum. Vera má, að
einhverju litlu af því fé, sem hér hefir
veitt verið, mætti verja haganlegar á
annan veg. En þá eru líka ýnisar
brýnar þarfir í þessum flokki, til að
taka við því. — Til dæmis má taka
sönglistina, henni var nálega að engu
sint af þinginu. Hún er þó sú list, sem
auðveldast væri að styrkja að gagni, og
ekkert hefir annað að flýja en til lands-
sjóðs.
Eg held því fram, að það verði að
leggja meiri áherzlu á að verja því fé
sem allra bezt, sem veitt er í þessum
flokki, og jafnvel auka það áfram eins
og hingað til, heldur en að fara nú að
minka það, ef vér eigum að rækja vel
þjóðerni vort og þjóðarsóma.
8. fl. 15. gr. Atvinnuvegir.
Hér er áætluð sama upphæð og veitt
er á fjárlögum nú, og má virðast frem-
ur undarlegt, að eigi er gert hér fyrir
væntanlegri hœkkun, þegarsjálfir atvinnu-
vegirnir eiga f hlut. Enn fyrst er þess
að gæta, að á fjárlögum nú eru í þess-
um flokki alt að 40 þús. kr. (fjárkláða-
kostn. o. fl.) sem væntanlega kemur
ekki í fjárlög oftar, né samskonar upp-
hæðir. Ekki er heldur að búast við
eins mikilli hækkun á þessum flokki
næstu ár, og síðastliðin 6 ár. En hitt
varðar þó mestu, að hækkun sú, sem
væntanlega verður hér eftir eins og hing-
að ti! á tekjum landssjóðs umfram d-
cetlun, svo sem að framan er drepið á,
ætti einkum að verða notagjald atvinnu-
veganna, enda lakast að spá um kröfur
þeirra. Hinsvegar efast eg ekki um, að
hér hefði átt að standa hærri upphæð á
áætlun, enda líklegt að svo hefði orðið
ef nefndin hefði lokið starfi sínu til fuls,
og bendir það á, að áætlunin er frem-
ur lin en frek.
Ætti að hnitmiða skiftinguna á hinni
áætluðu upphæð, hefi eg hugsað mér
hana í aðalatriðum, og skal eg til glöggv-
unar setja þá skifting hér:
Til landbúnaðarins 240 þús.
— sjávarútvegar 50 —
— iðnaðarnáms 15 —
— skógræktar 20 —
Ýmislegs (þar á
meðal verkfræð-
ings) 15 - = 340
það sem hér er áætlað landbúnaði
hugsa eg mér að'yrði að^skiftast þannig:
1. Til búnaðarkenslu
karla kvenna, þar
meðtalið mjólkur-
skóli og væntanl.
húsmæðrask. (veitt
nú á fjárl. um 30
þús.) 40 þús.
2. Til Búnaðarfél. ísl.
og annara búnfél.
(veitt nú, þar á
meðal til sand-
græðslu, rúm 138
þús.) 140 -
3. Smjörbúastyrkur 36 —
4. Tii dýralækninga
alt að 12 —
5. Til efnarannsókna
alt að 7 —
6. Til ýmislegs 5 — = 240 þús.
Gjarnan vildi eg mega skamta Bún-
aðarfélagi íslands ríflegar. En hugsun
mín er sú, að styrkur til búnaðarfélaga
í sveitum minki hér eftir og gangi til
Bf. ísl. smátt og smátt og síðast að
fullu. — Það sem hérer ánafnað sjávar-
útvegi er alveg af handaliófi; því ekkert
til glöggvunar liggur fyrir; enda sumt
sem honum viðvíkur í öðrum flokkum,
svo sem vitarnir (að nokkru) og stýri-
mannaskólinn.
9. fl. Eftirlaun
Eftirlaunalögin skapa að mestu þenn-
an flokk. Einungis nokkrir smáir elli-
styrkir eru veittir af alþingi jafnótt.
Eins og nú stendur eru eftirlaun með
hæsta móti, og stafar það af nýafstað-
inni embættabreyting. En þau áhrif
hverfa með tímanum. Lœkkun eftir-
launa eftir hinum nýrri lögum fellur
líklega í faðma við fjölgun eftirlauna
(læknafjölgunin).
10 fl. Oviss útgjöld og umfram greiðslur.
F*að hefir lengi verið vani, að áætla
3000 kr. á fjárhagstímabili til óvissra
útgjalda, og er það bæði oflítið í sjálfu
sér og þá ekkert áætla'ð fyrir um-
framgreiðslum, sem ætíð hljótaaðkoma
fyrir í ýmsum liðum fjárlaganna, svo
sern til vega og brúargerða o. fl. Sjá allir
hve óhaganlegtværi, ef vegagerð er hætt á
miðju sumri í miðri einhverri torfærunni,
fyrir þá sök, að fjárveitingin stendur þá
heinra eftir fjárlögunum. Sama er um
hverja samskonar framkvæmd stjórnar-
innar. Páerog nauðsynlegt, að fela stjórn-
inni ýmsar framkvæmdir, sem fé kosta
en ekki er auðvelt að ráðgera að fullu,
áætla eða veita sérstakt fé til fyrirfram,
má þar t. d. benda á milliþinganefndir,
ýmsar mjög nauðsynlegar rannsóknir til
undirbúnings fyrir þingstörfin, sóttvarnir
o. fl. Það má ekki ætla stjórninni ein-
ungis að vera blint verkfæri, til þessað
koma í verk því einu, sem hnitmiðað
er fyrir fram. Hún verður að vera eins
og góður ráðsmaður á búi þegar hús-
bóudinn er fjœrverandi. Og sambandið
á milli þings og stjórnar þarf að vera
eins og þá er það er gott á milli hús-
bónda og ráðsmanns.
Eg geri ráð fyrir, að tiltölulega fáir
aðrir en þingmenn, og svo stjórnin, hafi
lagt hugann í bleyti við fjárhagsmálið.
Eg vona því, að þetta sem eg hefi nú
skrifað og skýrt frá, verði til þess, að
mjög margir vakni við, og athugi það
gaumgæfilega. Egvænti þess þá einnig,
að enginn, sem það gerir, komi á óvart,
að alþingi þarf að gera nýjar ráðstaf-
anir og gagngerðar, til þess að auka
tekjur landssjóðs; því þótt tekjurnar færu
vaxandi á sama hátt og að undanförnu,
þá eru engar líkur til — eins og þær
eru nú lögákveðnar, að tollhækkuninni
sleptri — að þær komist hærra en í
millión króna á ári á hinum næstufjár-
hagstímbilum (frek áætlun fyrir yfirstand-
andi ár 900 þús. kr.)
Eg vænti þess einnig, jað menn sjái,
að Iántaka er ekki hyggileg, til þess að
jafna tekjuhalla þegar um venjuleg og
árleg útgjöld er að rœða einungis. En
nefndin hefir ekkert annað tekið á áætl-
un hér að framan. Lántaka getur verið
réttmæt og nauðsynleg til þess að koma
íverksérstökufyrirtæki, óvenjulega kostn-
aðarsömu, til þess að geta klofið það,
eða að m. k. dreift kostnaðinum á fleiri
ár. Það er að sínu leyti eins og að
eg tek lán með 20 ára afborgunartíma,
til þess að að geta girt túnið á einu
ári og fengið túnvörsluna strax, í stað
þess að hlaða garðinn smátt og smátt