Norðri - 20.07.1906, Síða 1

L, 31. Akureyri, föstudaginn 20. júlí. 1906.
Alþýðufræðsla.
Eftir Sigurð Jónsson
Yzta-Felli.
III
Kvennaskólar. — Niðurlagsorð.
(Niðurlag.)
Pá er eftir að minnast á enn eina grein
alþýðufræðslunnar sérmentun kvenna
eða kvennaskólana, sem dagskrármál.
Menn hugsa sér barnaskólana, unglinga-
skólana og gagnfræðaskólana sem sam-
skóla, þar sem piltar og stúikur geti
átt alveg jafna aðstöðu og samleið með
námið. Á þessu hafa ekki verið taldir
neinir annmarkar og þetta fyrirkomulag
mun alment notað, en þó eigi nema
að litlum mun hvað gagnfræðaskóla
snertir. Stúlkur hafa, eðlilega einkum
notað hin stuttu námskeið á kvenna-
skólunum; fæstar þeirra hafa tíma og
peninga til að vera svo vetrum skiftir
við gagnfræðanám og læra þar að auki
hið helzta, sem þeirra vanalega verka-
hring er nauðsynlegast. Samt sem áð-
ur er hér gott að að eiga hér kostinn
fyrir þær sem geta valið. Kensla á
kvennaskólunum og öll stefna í því máli
hefir verið á allmiklu reyki. og er tím-
inn eflaust fyrir nokkru kominn til þess
að koma föstu skipulagi á sérmentun
kvenna.
Þegar hinum almennu bókfræðum er
lokið, eða fræðast þarf um ákveðna
köllun og lífstöðu, þá hljóta leiðirnar
að skiftast. Þá hverfa búmannsefnin að
bændaskólunum, skipstjóraefnin að stýri-
mannaskólunum o. s. frv. Hér kemur
því fram sú krafa að fá sérstaka hús-
mæðraskóla, eins og nú eru sérstakir
bændaskólar. Hér er vissulega urn
sanna en ekki ímyndaða þörf að ræða
fyrir kvennamentuninni og þjóðlegan
þrifnað. F*að er líklegt að hér sé fyrir
hendi verkefni til næsta þings, fyrir stjórn-
arráð og þingmenn og því verði eigi
á frest skotið um óákveðinn tíma,
Tvo húsmæðraskóla eigum við að fá
sem fyrst; annan fyrir Norðurland, hinn
á Suðurlandi, eingu ver úr garði gerða
né á nokkurn hátt Iakar fyrir þeim séð
heldur en verða á með hina tvo nýju
bændaskóla. Þetta er nauðsynlegt, þetta
er jafnréttiskrafa kvenna, sem eg tel
ekki hægt að vísa á bug, nema menn
noti rétt hins sterkara og hirði eigi um
aðrar ástæður. Kvennþjóðin hefir of
lengi horft á sinn hluta skörðóttan, hún
á því fjárframlag til þessara skóla sinna
inni hjá okkur karlmönnunum, engu síð-
ur en ísland á tillagið úr ríkissjóði Dana,
sem lítilsháttar vexti en ekki náðargjöf.
Þessa tvo kvennaskóla þarf í upphafi
að búa svo út að þeir geti veitt mörg-
um stúlkum móttöku í senn, því búast
má við að kensluskeiðið verði stutt;
einn vetur fyrst um sinn. Pegar svo
reglugjörð verður samin fyrir skóla þessa
verður margs að gæta og vel til að
vanda. Par þarf að taka tillit til þess,
sem er sérstaklegt fyrir fsland og íslenzkt
þjóðerni, þar þarf að hafa kvennþjóð-
ina sjálfa með í ráðum, þar þarf að
skipa fyrir af enn betri þekking á verka-
hring kvenna, efnumjþeirra og ástæðum
eins og þessu er alment háttað á landi
voru, en fara ekki lengra en góðu hófi
gegnir í því að fylgja útlendu sniði.
í því efni hygg eg eigi, í byrjun, tek-
ið stórt stökk frá þvi, sem á um liðn-
um vetri átti sér stað á kvennaskóla
Eyfirðinga. Aðal áherzluna verður að
leggja á verklegu kensluna, þó nokkuð
þurfi að kenna bóklega, meðan undir-
búníng í þeim greinum vantar. Sama
er að segja um það að kenslan fari að-
allega fram í fyrirlestrum, að þar þarf
meiri þroska frá hendi kennenda og
nemenda, en hér er sanngjarnt að gera
ráð fyrir.
I kvennaskólamálinu finst mér horfa
líkt við og með búnaðarskólana: sýni
einhver héruð þann áhuga og dugnað
að halda uppi kvennaskóla hjá sér, t, d.
eins og Húnvetningar væri ekki sanngjarnt
að svifta þá skóla öllum opinberum
fjárstyrk.
Að hafa þessa húsmæðraskóla á hent-
ugum sveitajörðum, veita þar greiðan
aðgang, haga kenslunni eftir sérstökum
þörfum og aðstöðu íslenzkra kvenna og
með fullu tilliti til atkvæða þeirra sýn-
ist mér hér eiga að vera meginþættir
málsins.
Að endingu þetta: Alþýðumenn! rann-
sakið hér ritningarnar sjálfir. Oslitið og
eyðulaust samræmi í alþýðufræðslunni
fast skipulag, gott eftirlit, jafnrétti karla
og kvenna og síðast en ekki sízt: góða
samvinnu í ráðagerðum og fjárframlög-
um milli héraða, þings og stjórnarráðs
í málinu
Heiðurssamsæti
héldu nokkrir bændur í Hrafnagils- og
Öngulstaðahreppum, herra fjárkláðalækni
O. Myklestad hinn 8. þ. m. að Hrafnagili
Samsæti þetta var haldið í þakklætis- og við-
urkenningar skyni fyrir starfsemi hans íþarf-
ir landbúnaðarins við útrýming fjárkláðans
hér á landi og einnig í tilefni af því, að
hann nú er að kveðja þetta land eftir nær
fjögurra ára dvöl.
Mælt var fyrir minni heiðursgestsins, Nor-
egs, íslands, Eyjafjarðar o. fl. Einnig flutti
Myklestad hlýtt og snoturt kvæði sem hann
hafðí orkt um ísland.
Samsætið stóð langt fram á nótt og skemtu
menn sér hið besta.
Hver skrökvar?
Stefán kennari Siefánsson gerir þá spurn-
ingu frá Skagfirðingi í Norðra 29. f. m. að
umræðuefni í »N1.« síðast. Kemur þar í
ljós, að Quðmundur «skáldi« Friðjónsson
hefir sent Stefáni, meðan hann var á þingi
í fyrra, framhleypnis-erindi sitt um skálda-
styrk handa skáldunum í Pingeyjarsýslu ogað
það er Stefán, í saniráði við Pétur á Qaut-
löndum og fleiri, sem hefir ráðið því, að
þessi málaleitun Guðmundar var ekki lögð
fram.
Þessi grein Stefáns sýnir því hve staðgóð-
ar eru fullyrðingar Guðm. Friðjónssonar í
þessu niáli og ennfremur veitir hún full-
nægjandi svar gegn spurningu Skagfirðings-
um daginn: Hver skrökvar? Það er rétti-
lega tekið fram hjá Stefáni að hann hafði
ekkert sagt opinberlega um þetta mál en
samdóma er «Norðri« Skagfirðingnum um
að svo leit út, eftir »skrifi« Ouðmundar að
dæma, sem Stefán hefði sagt honum eitt-
hvað miður haldgott þessu viðvíkjandi.—
Auðvitað þarf það ekki að hafa verið annað
en eitthvert gamanyrði sem Quðm. hefði
misskilið og svo »orkt út af og hlaupið
með á sína vísu.
Adrepa
um hafnir og hafnarmálefni.
Eftir Jón Jónsson, Múla.
Samkvæmt Iögum þeim, er síðasta
alþingi samdi og samþykti um það,
er nú kauptúnum heimilt að skipa fyrir
um hafnir og hafnarnotkun, þannig, að
sýslumaður semur hafnarreglugerð eftir
tillögum hlutaðeigandi sveitarstjórnar,
sem stjórnin síðan staðfestir.
Með slíkri reglugerð er heimilt að
ákveða gjöld, er skip skulu greiða fyrir
notkun hafna og hafnarmannvirkja.
Þvt miður hefir hingað til lítið verið
gert til að bæta hafnir eða greiða fyrir
siglingum hér við land og flestum hin-
um svo nefndu höfnum er þó ærið
ábótavant. Þetta verður æ tilfinnan-
legra eftir því sem siglingar til lands
ins og umhverfis það vaxa, og víða er
svo ástatt, að svo búið má ekki standa,
enda er alllíklegt að á ýmsum stöðum
mætti töluvert bæta, án þess að það kost-
aði afarfé. Mér dettur í hug t. d. Húsa-
vík og Sauðárkrókur. Á þeim stöðum
þyrfti hæfur maður að rannsaka hafnir
og aðgerðir á þeim sem fyrst og gera
áætlun um kostnað við bráðnauðsyn-
legustu bætur.
Lögin, sem eg nefndi, opna veg til
að útvega dálitlar tekjur, er ættu að geta
létt undir með framkvæmdum ýmislegs
þess, er að gagni gæti orðið fyrir sigl-
ingar og skipaferðir. En varlega verða
menn að fara í því að nota þessa heirn-
ild, sem lögin veita.
Þar sem svo stendur á, að skipakom-
ur eru ekki mjög miklar, mun vera ráð-
legast að nota ekki í bráð þessa heim-
ild. Eg skal aftur taka til dæmis Húsa-
vík og Sauðárkrók. Það væri ósann-
gjarnt og óráðlegt að heimta hafnargjald
af skipum á þeim stöðum, fyr en kaup-
túnin sjálf hafa eitthvað gert til að gera
aðstöðuna betri fyrir skipin. Skipaferð-
ir til þeirra staða eru ekki svo miklar,
að ekkert, sem að gagni má verða, er
hægt að framkvæma fyrir það fé eitt,
er inn kæmi sem hafnargjald, og þeir
staðir hafa ekki of gott orð og álit
meðal farmanna, þótt ekki sé það gert
enn þá verra með því, að heimta borg-
un af hverju skipi, sem kæmi.
Nei, á slíkum stöðum verða þeir, er
þar búa, að gera eitthvað verulegt fyrst
og þegar það er orðið, þá mun far-
mönnum finnast rétt og sanngjarnt að
borga fyrir not hafnar og hafnarmann-
virkja.
Aftur á móti þar sem skipaferðir eru
miklar og hafnir fremur góðar af nátt-
úrunnar hendi, svo að farmönnum þyki
fýsilegt þangað að koma, þar ættu menn
að nota lagaheimildina sem fyrst, og
leggja þegar hafnargjald á þau skip, er
þar koma, en auðvitað ættu menn þá
líka sem allra fyrst að láta sjá þess
merki, að þeir vildu bæta fyrir skipa-
ferðum. Þótt tekjurnar verði ekki mjög
miklar, ætti fljótt að vera hægt að gera
töluvert, þannig að hlutaðeigandi sveit-
arfélag tæki lán svo stórt, sem hægt
væri, svo að binar árlegu tekjur nægðu
til að standa straum af vöxtum og af-
borgun lánsins. En lánsfénu væri var-
ið til að byggja hafnarbryggju, bæta
lendingu, setja upp leiðarljós o. sv. frv.,
eitthvað það sem mest nauðsyn væri
á í hverjum stað.
Eg skal nefna tvo staði, þar sem
mér sýnist ráðlegt að lagaheimildin væri
notuð strax, enda einmitt þeir staðir,
sem vöktu fyrir flutningsmönnum máls-
ins á alþingi. Það eru Siglufjörður og
Hafnarfjörður. Eg skýt þessari bendingu
til kunnugra manna, og skal ekki fjöl-
yrða meira um það að svo stöddu.
Um alllangan tíma hafa skip orðið að
borga hafnargjald í kaupstöðunum fjór-
um. Að því er Seyðisfjöið snertir, byrj-
aði það þó miklu seinna þar en í hin-
um kaupstöðunum. — Þessi hafnargjöld
eru allhá, og baka siglingamönnum tölu-
verð útgjöld; er því eðlilegt að þeir ætlist
til þess, að þeir sjái einhver merki að
eitthvað verulegt og sýnilegt sé gert,
til að gera skipum og farmönnum að
einhverju leyti þægilegra að koma þar,
en áður var, og þægilegra en á aðra
hafnarstaði landsins.
En það er sannast að segja, að þeim
þykir víðast lítið koma til þeirra þæg-
inda, er þeir verða aðnjótandi í kaup-
stöðunum. Og því miður er það ekki
undarlegt, því víðast er öllu því, er
hafnir snertir og hafnarmannvirki, svo
ábótavant, að með engu móti er við
unandi, og baka oss bæði tjón og vanza.
Þó er undantekning frá þessu. Á
Seyðisfirði er þesskonar komið í gott
lag, og flestir, er þangað koma, viður-
kenna það. Þótt hafnargjald hafi ekki
verið heimtað á Seyðisfirði nema eitt-
hvað 10 — 11 ár, miklu skemri tírna en
í hinum kaupstöðunum, og auk þess
lægri þar en annarsstaðar, þá á hafn-
arsjóðurinn þar nú mjög góða og all-
stóra skipabryggju, stór pakkhús, járn-
brautir og vagna á bryggjunni, «Acæty-
lingos»-ljósker 2, krana er lyft getur
allmiklum þunga (4000 pd.) og vatns-
leiðslu ofan úr fjalli og út í skip þau,
er þess óska, sem er svo fullkomin, að
20 Tons af vatni geta runnið út í skip-
ið á klukkutíma.
Eg skal leyfa mér að skjóta því hér
inn í, að Seyðisfjörður, sem er lang-
yngstur og minstur kaupstaðanna er í
fleiru mesti framsóknarbærinn. Þannig
hefir þar að undanförnu verið varið
tiltölulega miklu meira fé til vegabóta
en í hinum kaupstöðunum, hvort sem
miðað er við mannfjölda eða' við um-
setning bæjarsjóðsins.
Það er annars gaman að athuga
snöggvast Iítið eitt, hvernig háttað er
með hafnir og hafnarmannvirki f hinum
kaupstöðunum.
Höfn, eða réttara sagt hafnleysi höf-
uðstaðarins, Reykjavíkur er alþekt. Hvað
eftir annað kemur það fyrir, að ekki
verður komist milli lands og skipa þeirra,
er á höfninni liggja, og oft er það far-
ið með miklum kostnaði og hrakningi.
Þessi svo nefnda höfn er þar á ofan
svo ótrygg, að jafnvel gufuskip rekur
þar í land, brotna og ónýtast. Höfnin