Norðri - 04.03.1909, Blaðsíða 2

34
NORÐRI.
NR. 9
Verzlunarhorfur.
(Kafli úr ritgerÖ l málgagni Kaupfélags
Þingeyinga » ófeigi«)
.......... Verzlunarástandið, sem að
framan er Iýst, er að vísu vont eins og
stendur, en þó væri það ekki óþolandi,
eða neitt afarískyggilegt í mínum aug-
um, af því það væntanlega breytist til
batnaðar innan skamms, ef eigi væru hin-
ar miklu skuldir frá hinum ágætu verzl-
unarárum að undanförnu.
..........Pegar menn safna skuldum
í góðum verzlunarárum, er ekki líklegt
að menn haldi við í mjög vondum
verzlunarárum, eins og nú er, hvað þá
heldur meira. Pað var því skiljanlegt,
að ástandið gæti eigi batnað á árinu
sem leið, nema menn skiptu alveg um
lifnaðarháttu og framkomu, og legðu
afarhart að sér í mörgum atriðum. Vöru-
magnið til gjaldeyris er að vísu dálítið
meira, en það nemur eigi verðfallinu,
Skuldafærsla hefir reynst því nær ókleyft,
því allar lánsstofnanir voru þurausnar
áður. Skuldir við kaupmenn voru geysi-
miklar, svo meiri hluta þeirra liggur við
falli, — Og þó félagsmenn eigi þar
fæstir hlut að máli, sýnir það hið al-
menna ástand, og hvernig þeirri öldu
er varið, sem nú hefir gengið yfir, um
nokkurt skeið.
Eg býst við, að flestir kannist að ein-
hverju leyti við þessa öldu, og það, að
hún gengur yfir þjóðlíf vort alt hér á
landi. Eg kemst því eigi hjá því að
lýsa henni nokkuð frá almennu sjónar-
miði, minnast á afleiðingar hennar, og
að lokum benda á orsakirnar, því »at ósi
(=upptökum) skal á stemma, —
Undir þessa öldu hafa lyft umbætur á
bankamálum landins, og ýmiskonar láns-
kjörum, á síðustu árum, nauðsynlegar
umbætur í sjálfu sér —. Þær, og fleira,
hafa hvatt fram áhuga manna til umbóta
á byggingum, til jarðabóta og annara
atvinnubóta á sjó og landi, svo og fræðslu
og menningar. — En við höfum eigi
kunnað oss hóf, — eigi kunnad með
• lánstraust eða peninga að fara, — og
afleiðingin er á skömmum tíma: skulda-
ástand, sem er þjóðarvoði.
Innbyxðis er skuldaástandið þannig:
Bankarnir skulda útlöndum í árslok
1907 um 8^/a millión króna — skuldir,
sem myndast hafa hjá landsmönnum
síðan í aldarbyrjun. Á þessu tímabili,
og mest þó á síðustu 3 — 4 árum, er
lánstraust manna svo uppunnið, að bank-
arnir eru hættir að áræða að lána út
meira fé, þótt þeir kynnu að geta feng-
ið það frá útlöndum. Innborganir lána
eru alveg hverfandi, í samanburði við
þetta feykimikla útsog úr bönkunum.
Ábyrgðarlánin falla nú óðum á ábyrgðar-
mennina. Margir hafa fleytt sér áfram
með ýmiskonar skuldafærslu, og meira
eða minna »plötuslætti,« en nú taka
gjaldþrotin við, eins og bezt má sjá af
auglýsingum » Lögbirtingablaðsins.«
Auk bankaskuldanna hafa skuldir við
kaupmenn aukist stórkostlega nú síðustu
árin, og setur það marga þeirra á höf-
uðið. Af sömu ástæðu eru og kaup-
félögin í kreppu. Einnig á þessu svæði
er lánstraustið tæmt að mestu eða öllu,
því mælt er að ýmsir helztu »commis-
sionerar* f útlöndum sjái sitt óvænna
með viðskiftin við ísland og ætli að
hœtta þeim.
Út á við — gagnvarf öðrum lönd-
um — er ástandið auðsætt af framan-
sögðu.
í gegum bankana skulda landsmenn
í útlöndum. og þá Dönum mestmegnis
— 8 — 9 milliónir króna. — I gegnum
innlwuáa keujtmcnn, og jefnvel l¥tu(»félög
skuldum vér svo milliónum skiftir. Eg
veit ekki hve mikið. Og loks skuldum
vér hinum dönsku selstöðukaupmönn-
um eigi allítið fé. — — í stuttu máli:
Örfáir peningamenn í útlöndum hafa
ráð vort í hendi sér, þeir geta í fjár-
hagslegu tilliti fært landið í kaf með
litlafingri. —
Betta eru engar öfgar, því þótt nokk-
uð af því fé, sem vér skuldum gegnum
bankana, sé í verðbréfum, sem eigi
verður sagt upp, þá er hægt að kasta
þeim inn á markaðinn fyrir afarlágt verð,
og kemur þá verðfallið hart niður á oss.
En hitt er þó athugaverðara, að bank-
ar vorir hafa hin síðustu missirin skuld-
að á hlaupareikningum 3 — 4 milliónir
kr. erlendum bönkum (mest í K.höfn.)
og skulda víst enn sem því svarar, og
svo eru þær milliónir, sem vér skuld-
um gegnum verzlunina. —
Alt þetta eru skuldir í gjalddaga, hve-
nærsem lánardrottnum sýnist. Og hvernig
er svo landið statt, nú á miðjum vetri,
með byrgðir helstu lífsnauðsynja? Það er
sagður almennur matvöruskortur nú í
verzlunum, að m. k. um alt Norðurland.
Meira að segja; líkurnar eru daufar um
að úr þessu verði bætt síðari hluta vetr-
arins, þótt hafísinn leyfði samgöngur.
Vegna hvers? . . Vegna skulda, því ef
eitthvað fæst, þá er það nýtt lán.
Þannig erum vér nú staddir. Pannig
er vort þjóðlega sjálfstæði nú að fjár-
hagnum til gagnvart öðrum, sér í lagi
Dönum. Pessa örlagaþætti höfum vér
sjálfir snúið oss um hendur og fætur,
einmitt þau árin, sem sjálfstæðismálið
hefir verið mest rætt og bezt vakandi.
Eg vil ekkert draga úr áhuga manna á
pölitísku sjálfstæði. Pað er hverri þjóð
dýrgripur. En um það er lítil hætta
hjá oss, í samanburði við þetta. Hér er
hœttan, voðinn.
Sjálfstæðisþrá þjóðarinnar er gömul,
og að líkindum sterk. Henni hefir orð-
ið furðanlega ágengt í pólitísku tilliti.
En hún hefir aldrei beitt sér verulega
að fjárhagshliðinni, síðan verzlunin var
gefin frjáls. Nú er fylling tímans, ein-
mitt í þeim efnum: tlmamót eins mikil
og í pólitískum efnum, því sé nú ekki
snúið við er sjálfstæðið tapað um langt
skeið í efnalegutilliti,og pólitískt sjálfstæði
verður aldrei nema á pappírnum, ef hitt
vantar.
— Eg hefi bent á framsóknarhug þjóð-
arinnar, sem orsök til skulda-ástands-
ins. En hann er það meira á yfirborð-
inu. Ef hugurinn á verklegum og and-
legum umbótum hefði verið einn um
hitu, mundi hófsins hafa verið betur gætt.
Orsakir til ógegndarinnar eru dýpri, og
liggja að sumu leyti í eðlisfari voru
um langan aldur, og að öðru Ieyti í tíð-
aranda, sem magnast hefir í ákveðna átt
um mörg ár. Menn leita farsældarinn-
ar í munaði og léttri vinnu. Það er
ástrlða án æðra markmiðs, og virðist
hún hafa ráðið mestu í háttaskiftum
þjóðarinnar um alllangt skeið. F*að er
þjóðarlöstur hve margir lifa, og hafa
lifað, yfir efni fram — miða ekki gjöld
við tekjur. — Þessu hefi eg kynst öll
þau ár, sem eg hefi verið starfsmaður
K. P. og mér kom ekki á óvart,
þótt þjóðin hlypi af sér hornin, þegar
rýmkað var um lánveitingar í stórum stíl.
Það er ekki velmegunln, sem menn
hafa haft fyrir augum í framsóknaráhug-
anum, heldur vellíðunin, þessa almenna
góðmennska við sjálfan sig er ástríðan,
sem eg að framan nefndi. Pegar þessi
ástríða takmarkast tiltölulega lítiðaf þeirri
grundvallarreglu, að gjöldin fari alls
ekki fram úr tekjunum, þá verður hún
að almennum, sterkum aldarhætti, eða
þungum straum, sem einstaklingarnir
fylgjast með, margir nauðugir,
............ Það er ekki fárra manna
meðfæri, að standa af sér þennan
straum, því síður að fá valdið straum-
hvörfum, þar sem straumurinn hefir slík-
an aðdraganda. Til þess þarf samhug
og samtök fjöldans, ekki einungis þeirra,
sem straumurinn hefir flutt á flæðisker,
eða í aðrar ógöngur, heldur og þeirra,
sem vel eru stæðir. Mér er kunnugt
um, að ýmsir menn, bæði í félagi voru
og utan þess, standa nú, þrátt fyrir alt,
allvel að vígi í efnalegu tilliti. Pessir
menn þurfa að hefja samtökin með
hinum. Hér þurfa allir að fylgjast að,
því hér er að ræða um þjóðarvelferð,
sem alla varðar.
Látum það sjást, að þráin eftir sjálf-
stæði og sjálfsforræði þjóðarinnar, svo
í efnalegu sem pólitísku tilliti, sé svo
almenn og sterk, að hún sigri ríkustu
ástríðu þjóðarinnar, sem til meins horf-
ir. Sjálfstæðisbarátta þjóðanna, þegar
hún hefir verið einhuga, og neytt allra
vopna þjóðarinnar, en ekki látið sitja
við orðagjálfur, hefir frelsað þær bezt
frá gömlum erfðasyndum.
Hinar ytri ástæður eru nú svo, að ekki
getur hjá því farið, að skorturinn berji
að dyrum, og leiði sparnaðinn í bæinn
hjá allmörgum innan skamms, nauð-
ugum, viljugum. Komi sparnaðurinn sem
nauðung verður hann því meiri kvöl.
Sé hann leiddur í bæinn með almenn-
um samtökum og vakandi markmiði,
getur hann orðið tiltölulega léttbær.
Pétur Jónsson.
Frá
yguJlöld* ís/ands.
Eftir M. J.
V.
Deilur Hafliða og Porgils.
Saga Ketils.
«Vér uxum upp í Eyjafirði, og var
mælt, að það lið væri efnilegt. Eg gat
og þann kost, er beztur þótti vera, Oróu
dótturGissurar biskups. En það var mælt,
að hún léti mig eigi einhlýtan, og þótti
mér illa. Tilraunir voru gerfar og gengu
þær vel, en eigi að síður þótti mér ill-
ur rómur á vera, og fyrir því lagði eg
fjandskap á manninn. Og eitthvert sinn,
er við hittumst á förnum vegi, veitti eg
honum áhlaup og vildi vinna á honum,
en hann rann undir höggið, og varð eg
undir. Síðan brá hann knífi og stakk í
auga mér og misti eg sjónar á auganu.
Þá lét hann mig upp standa og var það
nokkuð með ólíkindum, að því sem eg
virkti, en eg hafði tvenn öfl hans, enda
þótti mér okkar vSa slíkur munur í
öðru, vildi eg þessa greypilega hefna
með frændaafla og gera manninn sekan;
bjuggum vér svo mál til. En þá urðu
til nokkrir aflamiklir menn með honum
og ónýttu mín mál. Nú má og vera,
að til verði nokkrir að veita Porgils,
þó að þín málefni séu ríflegri. En frá
mér er það að segja, að fé var boðið
í bætur, og þá hugði eg að, hvað mér
hafði að borist, og alt fyrir mér þung-
lega tekist. Neitti eg bótum, en réðjiitt
af að skjóta máli mínu til guðs misk-
unar, því að mér tókst alt þunglega
til mannvirðingar, enda fylgdu þeir
manninum, að eigi var stórra sæmda von
að þeirra bótum. Oerði^ eg þá það fyr-
ir guðs sakir, að eg gaf honum upp alt
málið, bauð honum til mín, og var hann
lengi með mér síðan. Og þá snerist
orðrómurinn og þar með virðing mín
meðal manna, lagðist mér nálega hver
hlutur m'ðan meir tf! gaefu en áður. —
Haf þú nú það af hjali mínu, er þér
þykir nýtandi,»
Við dæmissöguna snérist mjög skap-
lyndi Hafliða. Lauk svo að hann hét að
taka sáttarboðum Porgils, en setti þann
skildaga við Ketil, að hann tæki við
biskupskosningu á Hólutn, það sama
sumar, því Jón hinn helgi var þá and-
aður. Ketill fór undan og bar það fyrir,
að sýn sín væri fötluð og hann á efra
aldri, Þó urðu þær lyktir beggja mála,
sem báðir vildu. Var engu líkara en
andi og ráðsnilli tengdaföðurs Ketils
prests hafi þar enn ráðið májalokum.
Er þeim, sem Sturlungu þekkja og svo
þessa deilu, allfróðlegt að bera saman,
hversu ólíkur bragur er á alþingi íslend-
inga á öndverðri 12. öld, hjá því sem varð
á hinni 13., er öll lögstjórn og þinghelgi
lenti einatt í uppnámi. Liðu nú 6 — 7
áratugirenn, svo engar stærri skærur urðu
hér á landi af stórmælum eða ófriði. En
þó fer óðum að ókyrrast þjóðlífið eftir
það, að erkibiskupsstóllinn kom að Nið-
arósi oghinn mikli innanlandsófriður var
tekinn að magnast, er þarstóð nál.heilaöld,
altfrá láti Sigurðar Jórsalafara 1136 til rík-
isára Hákonar gamla; fylgdi því hin mesta
siðspilling og lagaleysi, sem snemma
náði hingað til lands, einkum til höfð-
ingja og klerka. Mátti með sanni segja,
að íslendingar væru ekki einir í sökinni
er losna tók um flestar lagaskorður í
landinu: spegillinn var landið fyrir aust-
an hafið.
Næst kemur frásaga um brúðkaupið
á Reykjahólum, er stóð um þetta leyti,
Síðan greinir um nokkra fleiri biskupa,
um jarteinir, o. fl.
Fiskimatsmenn
Vöruvöndun
í 6. tbl. «Norðra» ritar B. J. allítar-
lega hugvekju um þetta mál. Með
þessum línum ætla eg alls ekki að and-
mæla hinum heiðraða höfundi, heldur
þvert á móti að taka í sama strenginn
um það, hve nauðsynlegt væri að fá
hér norðanlands, skyldurækinn og vand-
aðan fiskiyfirmatsmann* sem bæri gott
skyn á fiskverkun yfir höfuð, og væri
fær um með lipurð og kostgæfni að
leiðbeina mönnum við fiskverkun og
um fram allt gæti séð um, að héðan
yiði ekki send nema góð fyrsta flokks
vara, sérstaklega til hinna spönsku og
ítölsku markaða. Rað er rétt hjá hin-
um heiðraða höfundi, að mál þetta var
ekki á dagskrá þingmálafundarins hér,
og því ekki rætt þar; en aðalástæðan
fyrir því var sú, að mönnum var kunn-
ugt um — sérstaklega af símtali við
yfirmatsmanninn í Reykjavík, — að
stjórnin ætlaði að leggja nú fyrir þingið
frumvarp til laga um þetta mál. Eg
sem rita þessar línur, átti ítarlegt sam-
tal um þetta mál við þingmann Akur-
eyrarkaupstaðar, sem lofaði að styðja
það eftir megni; og eg vona, að þing-
menn sjái og viðurkenni nauðsyn þess,
og þingið afgreiði það á heillavænlegan
hátt. Eg er samdóma B. J. um það,
að Norðlendingar standi enn að baki
Sunnlendingum hvað fiskverkun snertir,
en mér er þó fullkunnugt, að verkuninni
hefir mikið farið fram tvö síðustu árin,
en því miður er framförin ekki nógu
almfnn. Sumar veiðistöðvar hér við
fjörðinn hafa tekið allmiklum framförum
í þessa átt, og vil eg því til stuðnings
taka til dæmis eina veiðistöð hér við
utanverðan Eyjafjörð. Sumarið 1906
var fiskverkun þar einna mest ábótavant,
en sumarið 1908 var saltfiskurinn þaðan
bezt vimdaður yflrleitt. Pessa er vert