Norðri - 24.11.1909, Blaðsíða 2

186
NORÐRI.
NR. 47
Bréf þetta hljóðar þannig:
Með bréfi dagsettu í dag haf-
ið þér, ráðherra íslands, vikið
mér úr gæzlustjórastöðu við
Landsbankann, og segið þér, að
það sé sakir margvíslegrar, megn-
rar og óafsakanlegrar óreglu í
starfsemi minni í stjórn bankans
og frámunalega lélegs eftirlits
með honum. Heimild til þessa
þykist þér hafa í 20. gr.
bankalaganna 18. sept. 1885.
Þessi lagagrein heimilar eigi að
víkja gæzlustjóra frá nema um
stundarsakir; býst eg við að skilja
beri frávikninguna á þá leið, svo
að hún verði þó á yfirborðinu
samkvæm lögum.
Eigi hafið þér, rdðherra, áður
tjáð mér, hverjar minaryfirtroðsl-
ur séu, og eigi hafið þér gefið
mér kost á að bera hönd fyrir
höfuð mér eða koma með neina
vörn af minni hálfu, áður en
þessi ráðstöfun yðar var gerð,
hefir það þó hingað til verið tal-
in sjálfsögð skylda sæmilegrar
stjórnar, þegar um ráðstöfun er
að ræða, sem að nokkru er þess-
ari lík. Þér hafið dæmt mig án
þess að láta mig sjá sakargiftina
og án þess að heyra vörn mína;
þetta er eigi samboðið sið-
aðri sijórn.
Eg neita því gersamlega, að
eg hafi að neinu leyti sýnt van-
rækslu í starfi mínu viðbankann
og staðhæfi, að eg hafi int miklu
meira starf af hendi fyrir bank-
ann en lögin heimta af mér, og
að eg hafi haft svo nákvæmt
eftirlit með bankanum ,sem hægt
hefir verið eftir öllum atvikum
og lögin ætlast til.
En aðallega skrifa eg yður þetta
bréf til þess að benda yður á
það, sem yður virðist vera ókunn-
ugt um, nefnilega, að eftir lög-
um, númer 12., 9. júlí 1909, mun
eg 1. janúar næstkomandi taka
sæti í stjórn bankaus, og mun
frávikningar ráðstöfun yðar eigi
geta haft nein áhrif á stöðu mfna
þar. Alþingi,efri deild alþingis, hef-
kosið mig fjórum sinnum gæzlu-
stjóra við bankann, sem sé 1897,
1901, 1905 og 1909. Nú síðast
1909 var eg kosinn með .öllum
atkvæðum. Pessar kosningar get-
ið þér ekki gert ónýtar, eigi frem-
ur hina síðustu þeirri en hinar
fyrri. Lögin ákveða hinum þing-
kosnu gæzlustjórum ársþóknun
fyrir starf þeirra og er þóknun
þessi eigi miðuð við vikur, daga
eða mánuði. Eg mun því heimta
fulla þóknun fyrir yfirstandandi
ár, eins þa ð sem eigi er búið að
g-reiða. Kröfu minni mun eg fram-
fylgja eins og lög segja til.
Eg skal eigi að þessu sinni
minnast á það, að þér hafið
stofnað Landsbankanum í
voða með ransóknarráðstöfun-
um yðar síðan í vor, eins og
þeim hefir verið hagað.
Eigi heldur skal eg nú orð-
lengja um það, að þessi síðasta
ráðstöfun yðar stofnar honum /
hinn mesta háska. Það ligg-
ur yður líklega í léttu rúmi.
Þér lýsið starfsemi minni og
framkomu með orðum, sem eru
ósamboðin heiðvirðum
ráðherra og mér ómakleg,
enda alveg tilefnislaus. Pérbeit-
ið mig saklausan ranglæti,
rétt eins og það sé hégómamál.
Svo greindarleysisleg er aðferð
yðar öll, að mér hlýtur að detta
í hug þetta gamla orðtæki: »Qvos
vult perdere Jupiter prius demen-
tat.«*)
Að sjálfsögðu mun eg kæra
til næsta alþingis yfir aðförum
yðar gegn mér.
Reykjavík, 22. ncvember 1909.
Kristján Jónsson.
Getur nokkur heilvita maður trúað
því, að Kristján Jónsson, háyfirdómari
landsins, mundi rita annað eins bréf, ef
hann vissi sig eigi algerlega saklausan
af þeim glæpum, sem á hanneruborn-
ir? Rað þyrfti meira en í meðallagi for-
hertan glæpamann til þess að dirfast
að gera slíkt. — Líkar eða samskonar yf-
irlýsingar eða skýrslur koma væntanlega
frá hinum bankastjórunum í dag.----
Um sekt eða sakleysi bankastjórnar-
innar skal ekkert fullyrt að þessu sinni.
Tíminn mun bráðlega leiða það í Ijós
hvað satt er í þessu efni, Pangað til
verður hver að trúa því, sem honum
þykir trúlegast. —
En þess skal þóað síðustu til getið,
að meira muni þurfa en slík orð og
athæfi, úr slíkum stað, til þess að hagga
því trausti á heiðarleik'og ráðvendni
þessara þriggja manna, er mestur hluti
þjóðarinnar hefir til þeirra borið svo
tugum ára skiftir.
Lánstraust Landsbankans
glatað.
Samkvæmt símfrétt til þessa blaðs frá
Rvík seint í gærkvöld hefir Privatbanken
í Khöfn símað til íslandsbanka í Rvík
þá fregn, að fjármálaráðherra Dana,
hafi lýst því yfir, að Landsbankinn fái
ekkert frekara lán úr ríkissjóði en orð-
ið er. Pær 450.000 kr., sem bankinn
átti í vændum að fá, að láni, auk þess,
sem þegar hefir fengist, fær hann þann-
ig ekki.
Landmandsbanken hefir ekkert látið
til sín heyra ennþá, en búast má við,
að hann heimti tafarlaust greidda alla
þá skuldakröfu, er hann hefir í Lands-
*) Þ. e.: Þá, sem guð vill eyðileggja,
firrir hann fyrst vitinu.
bankann. Nam hún við síðustu áramót
819418 kr. 97 au.
Hér vofir yfir slíkur voði, að enginn
getur sagt fyrir, hve alvarlegar afleið-
ingarnar verða.
Allmargir menn í Reykjavík, er inni
áttu í Landsbankanum, hafa tekið pen-
inga sína út og lagt þá inn á íslands-
bánka.
Einnig hafa nokkrir menn ætlað að
segja upp innieignum sínum í útbúinu
hér, en flestir þeirra hafa þó fallið frá
því aftur, í trausti þess, að ummæli
ráðherratilkynningarinnar um hag bank-
ans, séu uppspuni einn og ósannindi.
Verzlun og árferði.
Á síðastliðnum vetri var því hreiftbæði
í ræðum og ritum, að eitthvað myndi
athugavert við efnahag íslenzku þjóðar-
innar. Menn voru farnir að sjá, að
skuldir hennar, bæði við kaupmenn og
banka, fóru óðum vaxandi, og af því
leiddi, aðskuldir bankanna ogverzlananna
við útlönd hækkuðu einnig, svo láns-
traustið virtist veikjast bæði utanlands
og innau. Menn báru saman útfluttar
og innfluttar vörur, og sáu fljótt, að
árlega varflutt miklu meira inn í landið
en út úr því, Auðvitað gáfu ekki verzl-
unarskýrslurnar alveg rétta hugmynd um
þetta efni; þar er kaupmannaágóði, sem
stundum er 20 — 30%, og tollar allir
taldir með í verði innfluttu varanna.
En innflutningurinn fór svo mjög vax-
andi, að auðsætt var, að þjóðin verzl-
aði um efni fram.
I sumum sveitum hér norðanlands voru
fundir haldnir til að ræðaumýmsan sparn-
að og góðar bendingar í þá átt komu
fram í ýmsum blöðuni, einkum var
þetta ástand tekið til rækilegrar yfirveg-
unar í Tímariti kaupfélaganna.
Margir kenna hinum vaxandi opin-
beru gjöldum um skuldabaslið, og eiga
þau auðvitað að nokkru leyti þátt í þeim,
en þess ber að gæta, að hinir beinu
skattar hafa staðið óhreyfðir í full 30
ár; sömuleiðis gjöld til prests og kirkjn,
þangað til nú í ár.
Aftur á móti fer aðflutningsgjaldið
hækkandi; var eftir síðasta landsreikningi
— 1906 — 1907 — hálf önnur miljón
kr. á fjárhagstímabilinu. Þetta verður ca:
10 kr. á hvern mann á landinu hvort
árið.
Fyrir 12 árum voru tollarnir rúmum
helmingi minni en 1907 eða kr. 4,50
á hvern mann í landiriu. Tollarnir á
munaðarvörunum hafa fram að síðasta
ári eigi verið meiri en V5 — 1/4 af verði
varanna, að undanskildum vínföngum.
Að það sé nærri lagi, má benda á, að
árið 1908 er innflutt munaðarvara talin
3 miljónir kr. eða 37 kr. 50 aur. á
hvern mann eða 375 kr. á 10 manna
heímili. Verða það þáekki munaðarvöru-
kaupin, sein skapa skuldirnar að mikl-
um mun? — Auðvitað hefir árferði og
verð á innlendum varningi áhrif á efna-
hag manna, og við það verður eigi
ráðið. Árið 1907 var Iélegt grasár,
svo fé fækkaði í bili. Árið 1908 gott
grasár, svo fé fjölgaði aftur, en einmitt
þá var ullarverðið lágt, og var því eigi
að undra, þótt skuldagreiðslur næðu þá
eigi meðallagi.
Eg hefi reynt, með hliðsjón af bún-
aðarskýrslu þess hrepps, er eg þekki
bezt, að gera lauslega áætlun um tekjur
hreppsbúa árið 1908, og komist að þeirri
niðurstöðu, að þær væru ca: 185 kr,
á hvern matin í hreppnum.
Eg þykist geta fullyrt, að bændur
geti ekki lifað þægilegu lífi og varist
skuldum með öllu minni tekjum en 225
kr. fl hvern heirtiilismann. Árið 1908
hafa pví vantað 22000 kr. til að hrepps-
bændur hefðu þær tekjur að meðaltali.
Raunar kemur mér eigi til hugar, að
halda því fram, að skuldir bænda hafi
vaxið það ár utn þessa upphæð. Nægi-
legt mundi þykja að áætla þær 8-10-
000 krónum meiri en árið áður. En
var þá efnahag þeirra að fara hnign-
andi.
Til að svara því, hefi eg lauslega
virt þá lausafjárfjölgun, sem búnaðar-
skýrlan 1909 ber virðing þannig út: með sér, og lítur
1 naut kr. 100,00
24 vetrungar cn O o o 1 1200,00
2 kálfar CO o o o 1 60,00
222 kindur fullorð.16/oo — 330,00
538 gemiingar 10/ — /oo 5380,00
2 hross 100/oo - 200,00
2 trippi 50 / / 00 100,00
11 folöld 20/ __ /00 220,00
Samtals kr. 10590,00
Árságóði til verzlunar af þessu fé
mun nema alt að kr. 3000,00
Sé gert ráð fyrir að 9000
pd. ullar sé lagt inn í verzl-
un og hvert pd. sé 25 aur-
um hærraen árið 1908, verð-
ur það — 2250,00
Tekjuauki kr. 5250,00
sem er nær því að vera 10 kr. á mann
í hreppnum, eða ca. 65 kr. á býli, og
aukning höfuðstólsins ca. 20 kr. á mann
en 132 kr. á býli.
Það er því auðsætt, að það hefir eigi
svo lítil áhrif á efnahag manna, ef eitt-
hvað ber út af með árferði og verzlun.
En menn eru fljótir að ná sér aftur, þeg-
ar árferði batnar, og eitt er víst, að
góður heyafli er vanalega undirstaðan
undir velmegun manna, og skal hér
sýndur samanburður á heyskap bænda
hér í hreppi 3 síðustu árin. Sé hver
töðuhestur metinn á 4 kr. og útheys-
hestur á 2 kr. er verð hans sem hér
segir:
Árið 1907 kr. 52300
- 1908 - 64200
- 1906 - 71600
Af þessu sést, að heyfengurinn 1909
var 19300 kr, meiri en áríð 1907: hef-
ir vaxið meira en um x/i þessi 2 árin.
Auðvitað vaxa ekki tekjur bænda að
sama skapi, því bæði hafa skuldirnar
heimtað ríflegan skerf af fénaði bænda,
svo hafa margir búið sig betur undir
veturinn en vanalega, sem mönnum
þótti fremur ófrýnilegur þegar hann
gekk ígarð.
Jafnvel þótt mér þætti fróðlegt að
líta yfir svona lagaðar athugasemdir úr
sem flestum sveitum landsins, býst eg
við að vera orðinn nógu margorður
um þetta efni, því vera má, að fáir
leggi sig niður við að lesa Ifnur þess-
ar.
B. E.
Drengileg aðferð.
Vantrausts yfirlýslng til stjórn-
arinnar frá Vestur-ísfirðingum.
Það hefur vakið eftirtekt margra for-
dæmi Vestur-ísfirðinga, Þeir riðu á vað-
ið með þingmálafund, og kváðu upp
skýrt og skorinort álit sitt um aðfarir
þings og stjórnar.
Allir hreppar sýslunnar verða samtaka
með fundinn, og tnikill meirihluti send-
ir vantraustyfirlýsingu til stjórnarinnar.
Kjördæmi þetta, sem taldi sér meirihluta
þinginann á síðasta þingi, verður nú í
minnihluta.
Grímunni er flett ofan af gjörðum
þings og stjórnar, og undir þeirri grímu
gefst mönnum að líta ekki öllu fegri
sjón en Kvillanesbiesa, sem getið er um 1
Örvaroddsögu.